Adam Hug

Array ( [0] => WP_Post Object ( [ID] => 6270 [post_author] => 3 [post_date] => 2021-12-06 00:10:31 [post_date_gmt] => 2021-12-05 23:10:31 [post_content] => The nature of conflict in the world is shifting, along with the challenges they present for the UK. The number of violent conflicts today is as high as at any point since the end of World War II and they are lasting longer due to complex transnational dynamics and increasing internationalisation. Fragile and conflict affected countries (FCACs) pose threats to international peace and security, undermining the stability of neighbouring countries, provide opportunities for transnational terrorist networks and criminal groups to operate, drive displacement of populations and provide opportunities for the UK’s geopolitical competitors to exploit for strategic advantage.   The UK has significant experience and expertise engaging in FCACs. However, the UK’s approach to the world and its capacities to do so are changing. The 2020 Integrated Review of Security, Defence, Development and Foreign Policy outlines a strategic framework for how the UK engages with the world. It calls for a more joined up and strategic approach between the foreign policy tools which the UK has available. Recent institutional changes, including the merger of the Foreign and Commonwealth Office (FCO) and the Department for International Development (DFID) into the Foreign, Commonwealth and Development Office (FCDO), provide an opportunity to more explicitly develop that joined up approach – particularly when dealing with complex, multidimensional problems such as those driving conflict in FCACs.   This essay collection looks at how various aspects of the UK’s foreign policy engagement in FCACs is adapting to these changes and the impact these may have on peace and conflict in FCACs. It makes several key recommendations to inform how the UK undertakes future engagement in FCACs. The UK should:

• Embed consideration of conflict sensitivity across all government actions in FCACs;
• Ensure that its approach to engaging in FCACs puts peacebuilding and peacemaking in a central role, not in competition with other UK policy priorities;
• Use a wide range of tools to achieve its peace goals in FCACs including: diplomacy, sanctions, aid, trade, military engagement, peacebuilding, mediation and private sector regulation;
• Find the right balance between efforts aimed at promoting stability, for example through elite bargains and political deals, and addressing the structural drivers of violent conflict;
• Strengthen its peacebuilding capacity by bringing in more specialist expertise from the peacebuilding sector; improving coordination and information sharing across government and with external experts; enhancing embassy and FCDO operational capacity to support local peace actors; enabling local programming to become more responsive to evolving local situations; providing more settled guidance to the CSSF; and enabling longer project timelines for peacebuilding work;
• Leverage its convening power to shape international aid efforts towards peace;
• Address the gender gaps in its policies and plans, ensuring that it mainstreams gender, women, peace and security priorities in all government commitments;
• Push for greater community accountability for peacekeeping missions and prevent resource diversion into counter-terror operations and other forms of warfighting;
• Strengthen private sector conflict sensitivity with an enhanced modern slavery act, new legal responsibilities for companies fuelling conflict and improving public procurement;
• Strengthen due diligence checks on both the direct use of arms sold and on the indirect consequences of the arms trade with clearer red lines on conflict actors;
• Prioritise partnership, both locally and internationally, in its engagement on FCACs;
• Understand the link between climate change and peace, ensuring that its work on climate change is conflict sensitive so that climate transformation does not embed the structural drivers of conflict; and
• Address its role, and that of its Overseas Territories, as facilitators of international corruption.

[post_title] => A ‘Force for Good’? - Executive Summary [post_excerpt] => [post_status] => publish [comment_status] => open [ping_status] => open [post_password] => [post_name] => a-force-for-good-executive-summary [to_ping] => [pinged] => [post_modified] => 2021-12-10 19:33:25 [post_modified_gmt] => 2021-12-10 18:33:25 [post_content_filtered] => [post_parent] => 0 [guid] => https://fpc.org.uk/?p=6270 [menu_order] => 0 [post_type] => post [post_mime_type] => [comment_count] => 0 [filter] => raw ) [1] => WP_Post Object ( [ID] => 6268 [post_author] => 3 [post_date] => 2021-12-06 00:09:36 [post_date_gmt] => 2021-12-05 23:09:36 [post_content] => The foreign policy of the United Kingdom (UK) is undergoing a period of evolution and adaptation, responding to: a changing geopolitical context; a different set of relationships with allies and partners due to Brexit; shifting priorities and resources due to the COVID pandemic; and institutional changes within Her Majesty’s Government (HMG). At the heart of this adaptation is the Integrated Review of Security, Defence, Development and Foreign Policy, which has provided a framework for thinking about how the UK engages overseas moving forward.[1] While providing a significant sense of direction, the Integrated Review does leave a lot of the operational detail to be worked out. This includes looking at how the UK engages with, and responds, to countries facing instability and war.   This essay collection looks to explore the implications of the Integrated Review, and the UK’s changing place in the world more broadly, for the ways the UK engages with and in fragile and conflict affected countries (FCACs). The term ‘fragile and conflict affected countries’ is used, for the purposes of this publication, to denote countries experiencing, or at risk of experiencing, violent conflict. While there are a number of different frameworks and indices available for assessing fragility and risk of conflict, each of which focus on different aspects of fragility leading to conflict, the term is used here more as a catch-all to think about the particular set of priorities, needs and challenges involved with working around, working in, or working on, conflict related issues in terms of the UK’s foreign policy engagement.[2]   The UK has established expertise engaging in FCACs on conflict related issues, but this engagement is shifting, as the nature of conflict evolves globally, as a response to Britain’s changing place in the world, and in response to institutional changes. This essay collection looks to explore this changing engagement further. It examines a number of the different ways in which the UK writ large, both at governmental level and more broadly, engages in FCACs, including: its strategic intent; how it works with UN peace structures; its peace-focused mediation and peacebuilding work; humanitarian and development assistance; private sector involvement; its work on gender in conflict; how the UK’s work on climate change interacts with peace and conflict; and the changing role of the military.   This introduction aims to set the scene by outlining some of the ways in which conflict has been evolving. It then looks at why the UK engages in FCACs – what it gains and what it gives through its involvement. It looks at the tools it has available to have an impact in FCACs, the challenge of trying to make a positive difference within the resource and strategic limitations placed on the UK.   Fragile and conflict affected countries in a changing world Globally, the last decade has been a conflicted one, with historically high levels of conflict-related casualties and an increasing number of armed conflicts. According to the Uppsala Conflict Data Program, the year 2018 saw a peak in the numbers of armed conflicts globally, 52, matched since 1946 only by a peak in the early 1990s when the Cold War settlement unravelled.[3] However, while there has been a rise in humanitarian ceasefires over that period, there has not been a corresponding rise in peace agreements (unlike in the early 1990s) – with the number of conflicts stabilising at a high level.   Worryingly, over the last five years there has been a growing internationalisation of internal conflicts.[4] This not only represents a greater number of conflicts within national borders in which external international actors are involved, but also how a wider range of international actors, both state and non-state, are involved – including regional actors. A greater number of international conflict actors significantly increases the complexities of conflict in FCACs, risks embedding international competition into national and local conflicts, and makes the job of promoting sustainable peace more difficult. Motivations for foreign intervention are informed by broader geopolitical considerations, ideological and economic interests, or based on an intent to disrupt. Foreign involvement may be direct, as in the case of Yemen or Syria, through proxies such as private security/mercenaries, in Libya or Mozambique for example, or by providing meaningful diplomatic, financial and material support to national conflict actors.   Many familiar drivers of conflict lay the heart of the problems in FCACs, including political, social and economic inequalities, non-inclusive governance, historic grievances and the legacies of past conflicts. The drivers of conflict in each country, and opportunities to transform that conflict towards sustainable peace, need to be considered in nuanced ways. However, a long-term trend is also the increasing significance of transnational dynamics to fragility and conflict. The direct impacts of climate change, including extreme weather events, are contributing to environmental, economic, humanitarian and social pressures in the most vulnerable countries, exacerbating conflict dynamics. Transnational crime, particularly around drugs and human trafficking, fuels conflict related economies and creates incentive for instability. Despite the efforts of the last 20 years, transnational terrorism and violent extremism remain an evolving threat, embedded within countries experiencing violent conflict, but also significant in countries under social and economic pressure. While having conflict effects within FCACs, none of these problems can be addressed solely at country level, requiring regional or global strategies and cooperation.   Why does, or should, the UK engage in promoting peace in FCACs? There are a number of different reasons why the UK has historically engaged in promoting peace, building on its complex legacy of engagement around the world. The UK is a member of the UN Security Council, the fourth highest military spender, until recently the world’s fourth largest aid donor and a country possessing both an experienced diplomatic network and an internationally recognised cluster of peacebuilding expertise both in civil society and academia.^[5] It has a long-standing desire to show leadership on the world stage, currently embodied in the Government’s concept of ‘Global Britain’. This stated desire for continued leadership has been somewhat tempered by a sense that policy in recent years has tended to take the form of firefighting and ad hoc responses to crisis, the UK public’s understandable fatigue towards further military engagement and the recent reductions in the aid budget. For much of the last two decades the UK’s involvement in FCACs has often been driven by its counter-terrorism objectives and an increasing interest in stemming the source of potential refugee and migrant flows. Beyond government, British business, notably but not exclusively in the extractive sector, retains economic interests in fragile and conflict affected countries around the world that both directly shape conflict dynamics and potentially influence the UK Government’s political interests in these countries.   When examining the Integrated Review for signs of the UK’s priorities in this field it is worth noting that while the term ‘peace’ is used generically, neither peacemaking or peacebuilding are mentioned explicitly. The primary section on ‘Conflict and instability’ falls within the framework of ‘Strengthening security and defence at home and overseas’, highlighting the security rather the development lens through which this agenda is often seen by Government. This framing is likely to lead to changes in the UK’s approach, such as narrowing the focus of the Conflict, Stability and Security Fund (CSSF) to ‘the foundational link between stability, resilience and security, and work with governments and civil society in regions that are of greatest priority to the UK’. However, on a more values focused note the Integrated Review has committed the Government to acting as a ‘force for good’ in the world, with ‘conflict resolution’ identified a number of times as a part of this agenda.^[6]   Engaging in FCACs poses significant challenges for the UK. Conflict dynamics are complex and murky, making it difficult to know what to do or with whom to engage; the positive, sustainable impacts of interventions cannot be guaranteed; interventions may inadvertently fuel conflict in unexpected ways; and significant operational challenges make it difficult to ensure the safety and wellbeing of staff and partners, while increasing costs. In certain country contexts today’s conflicts may have their origins in the UK’s colonial legacy or where more recently the UK (or its business interests) may be a party to a conflict (both directly or indirectly), complicating the scope for current and future engagement. Providing support to both governments and peoples in FCACs to transform conflicts and promote sustainable peace is challenging and complex work, that requires a level of policy integration that the UK Government aspires to but has not always achieved in the past.   This publication seeks to set out a number of reasons why the UK should persevere with engaging with FCACs. It is clear that there are a number of benefits of the UK doing so, both as a broader value given by the UK and as value to the UK.   The first is the importance of contributing to international peace and security. Where successful, investing in conflict prevention, conflict reduction and peacebuilding reduces uncertainty in the international peace and security landscape, reducing threats to the UK and to other states from instability, transnational terrorism and geopolitical competition, while strengthening international norms around governance, human rights and international relations.   Promoting peace in FCACs is important in terms of improving sustainable development outcomes for vulnerable people in FCACs. This is directly true for reducing conflict related deaths and development outcomes related to the UN Sustainable Development Goal 16: Peace, Justice and Strong Institutions – of which the UK has been a champion.[7] However, it is also true of the other Sustainable Development Goals generally. Violent conflict has a staggering impact on development outcomes including gender, health, inequalities, poverty reduction, education and economic opportunity.^[8] It has a huge macroeconomic cost for affected countries: on GDP; on infrastructure; and access to global markets.^[9] For the UK as an actor continuing to be committed to the Sustainable Development Goals and reducing poverty, supporting governments and communities in FCACs to prevent or respond to conflict must be a priority.   UK engagement in FCACs also has direct benefits to its ability to act through ‘soft-power’. The UK has developed an important reputation for engaging constructively in FCACs, particularly through the former Department for International Development (DFID) and the CSSF which, together with other areas of aid assistance, has strengthened its moral weight and norm-shaping capacity relating to conflict within the international community. Engagement within FCACs provides UK with a ‘place at the table’ alongside other international actors when shaping the international response to conflicts, especially important when dealing with conflicts with geopolitical significance or of direct importance to UK security. Support to FCACs also facilitates relationships between the UK and the governments and communities within those countries, with the potential to bolster the UK’s reputation and encourage partnerships. These are important components of the UK’s ability to project its influence and support its interests globally.   The moral and prestige cases for engagement may persuade different politicians of the importance of the cause but are unlikely to persuade the treasury, whose control of the purse strings (and at times the political narrative) is often decisive. Investing in reducing conflict and promoting peace has the potential for significant savings to treasury. Rt Hon. Andrew Mitchell’s essay in this collection quotes the maxim that if you do not invest in diplomacy you have to buy more ammunition, however the cost of conflict is not only measured in the direct costs to the UK of intervention but in managing the wider shocks to the global economy and the impact of instability on sensitive issues like refugees and migration.   Quite rightly, as a ‘force for good’, the UK shoulders a significant portion of the burden relating to the global humanitarian response. In 2019, the UK provided £1.5 billion towards humanitarian assistance, the vast majority to countries experiencing violent conflict or dealing with displacement due to violent conflict.^[10] In 2021, the UN appealed globally for $35 billion USD to address humanitarian needs, again the vast majority of which are related to conflict.^[11] Conflict prevention, conflict reduction and peacebuilding efforts cost a fraction of the amount needed for humanitarian response and have the potential to significantly reduce the humanitarian needs arising out of conflict.^[12] This ‘invest to save’ approach to conflict work is only likely to become more relevant as climate change intensifies competition for access to resources including water and arable land in areas at risk of conflict. While it is often hard to prove a counterfactual, and most peacebuilding work is incremental and long-term, peacebuilders need to be able to cite successful examples of potential crises averted wherever possible to strengthen their case to government.   In terms of the wider economy also conflict prevention, conflict reduction and peacebuilding also have a direct impact on the sustainability of previous and concurrent UK investments in FCACs, both through aid assistance and the private sector. It does this by reducing risk and facilitating an enabling environment for the long-term institutional and economic support that can help FCACs achieve sustainable peace. Ultimately, however, the UK does and should support governments and communities in FCACs to work towards sustainable peace because it is the right thing to do, and because not doing something to mitigate or respond to conflict would be unthinkable. A UK which sees itself as a ‘force for good’, which advocates for an international system based on rules and norms, and which promotes ‘British values’, would not be able to stand by and shirk its moral responsibilities.   How does the UK engage in fragile and conflict affected countries? The first question relating to UK engagement in FCACs is what can the UK meaningfully do? Firstly, it is necessary to stress that the UK as an actor, can only do so much. In few contexts will the UK be able to play a determinative role in addressing conflict on its own. To have an impact, the UK must consider the complementarity of its work within broader national and international efforts, improve the coordination and integration of its actions, and focus on partnerships with likeminded countries and groups in local and global civil society.   Nevertheless, the UK is able to deploy a relatively impressive (compared with many other states) range of capacities to have an impact on peace and conflict. Furthermore, after its withdrawal from the EU the UK has new tools that it is able to use independently to support its foreign policy objectives, albeit at the expense of being able to draw on the EU’s institutional weight, and new partnerships – notably with Canada – that can respond to emerging conflicts in more flexible ways.[13] While the UK’s capacities in each context are different, a common set of tools exists, including:  

• Diplomacy – At a bilateral level, the UK is able to leverage its broad diplomatic presence and relationships to influence and encourage governments and elites in FCACs to abide by international norms, though this is most effective where the UK has strong ties or relationships already in place. Perhaps more significantly, the UK has a strong convening power, both through its wide diplomatic engagement globally, its strong engagement in multilateral institutions, and through its permanent membership of the Security Council, which allows it to influence and shape international diplomatic responses to conflict situations. The UK’s role as a convening power has been shown in its ability to bring together development actors, both governmental and philanthropic, to coalesce around specific solutions, with the work of Gavi – the Vaccine Alliance being a prominent example. Using its role at the UN and membership of groupings, such as the Commonwealth, the UK has scope to further facilitate and support South-South dialogue and collaboration.

 

• Sanctions –The UK’s Magnitsky-style personal sanctions (asset freezes and travel bans) on human rights abusers and those involved in corruption have begun to be gradually deployed since their first use in summer 2020.^[14] As has been highlighted in previous FPC publications and elsewhere, these have the potential to make a significant contribution to the UK’s role as a ‘force for good’ in the world.[15] However, it has been made clear by peacebuilding practitioners involved in this project, that the potential use of sanctions in a conflict context is more contested, given the need to maintain lines of dialogue with potential parties to the conflict.^[16] So these sanctions, and the threat of their use, are a tool that should be deployed but will need to be used selectively in a conflict context – when a stick may be needed to push a key actor to the negotiating table or into compliance with an agreement – with thought given to how such sanctions may be toggled on and off to incentivise cooperation in order to meet the UK’s peacebuilding objectives in a given context.

 

• Peacemaking and political settlements – The UK has not historically been an actor directly involved in mediation activities at a state level, however the Integrated Review commits the UK to place a greater emphasis on the UK’s role in mediation and ‘dispute resolution’.[17] The UK has clear assets that would assist it in this endeavour: its diplomatic network, soft power attractiveness, deep academic and civil society resources that can be drawn upon and a fine selection of stately homes available to host peace talks.^[18] However, the UK is not a Norway, Switzerland or Kazakhstan and its ambitions to act as a mediator in the future may be complicated by colonial legacies and perceptions of its geopolitical interests. In many parts of the world it has been, and in some cases still remains, a significant figure in current events. In certain country contexts the UK may fall between two stools, too involved to be seen as a neutral arbiter but not powerful enough to enforce its will. However, the stated desire to play this role may be related to developing the UK’s ‘offer’ in the Indo-Pacific, where the previous withdrawal from East of Suez for the last half century may have dulled some of the rougher edges of the UK’s historic legacy in areas without a direct colonial past, as compared to the more active presence (with both benefits and drawbacks) in Africa and the Middle East in recent decades. Either way the UK does play important roles in support of international peace processes, particularly those led by the UN, where it is able to use its position as a P5 member to influence and shape outcomes at the Security Council level, while also providing diplomatic, technical and financial support for peace processes at an operational level.

 

• Peacebuilding – Targeted support for institutions and communities to address the root causes of conflict and to build capacities for peace is an area in which the UK has significant expertise – both within FCDO and among the broader UK peacebuilding community of experts and NGOs. The UK’s CSSF has been a strategic source of funding for such activities, though it will be important to recognise the impact on the sector of their reduced ability to access substantial EU project funding.

 

• Aid – The UK is a significant aid donor by any measure. This gives it significant influence in terms of its ability to engage with governments in countries receiving support, while also allowing it to target structural drivers of conflict, including poverty, governance and inequality. Perhaps equally significantly, the size of the UK’s aid contribution compared to other donors in many countries, gives it the ability to influence and lead the coordination and strategic prioritisation of international assistance. This has the potential to allow the UK to help shape the way international aid is delivered more broadly.[19]

 

• Trade – The UK’s newly independent trade policy, in theory at least, enables it to incorporate the ideas of conflict sensitivity into its future agreements and strategy. However, it has been clear in the initial post-Brexit phase of negotiations that the need for speed in mirroring the provision of previous EU trade deals and desire to take new economic opportunities to show progress has taken precedence over using trade more strategically. In practice, however FCACs represent a very small portion of the UK’s foreign trade. As a result, the UK is rarely able to use trade policy to influence peace and conflict in FCACs directly. Nonetheless, where the UK has trading relationships with other states which may be involved in conflicts, it has the potential to apply conditions to trade to influence behaviour. As a result of the UK mirroring existing EU trade deals it now has trade deals with a number of FCACs either individually or as part of regional groupings that may be of potential relevance in future.[20] Even in circumstances where there would be limited scope to use trade relations for the purposes of leverage, a conflict sensitive approach to trade policy would see it be more responsive to human rights and conflict concerns (for example the UK was slow to amend its trade guidance for Myanmar even after the expulsion of the Rohingyas). However, the most obvious example of where the UK applies conditional trade relates to arms and military equipment, though the extent to which this has an impact has been called into question in relation to the conflict in Yemen.

 

• Private sector – Trading with FCACs poses risks that many private sector actors are often reluctant to take. However, as addressed in more detail in the essay by Phil Bloomer, the UK also has a role to play in ensuring the relatively small group of its firms, often in the extractive sectors, that do operate in FCACs abide by international best practice including the Ruggie principles for business and human rights.

 

• Military engagement – Depending on political will, the UK military can be deployed in a variety of ways with respect to FCACs, including provision of training to national partners, deployment as advisors, monitors or peacekeepers under the auspices of the UN, provision of technical and operational support, and deployment in direct combat roles.

  These tools are separate and are often the responsibilities of different parts of HMG. The challenge is to bring them together to ensure that their deployment is strategic and complementary. For this, a key strength is the way HMG is able to draw on cross-government resources and tools such as the Joint Assessment of Conflict and Stability (JACS), to identify key drivers of conflict and target interventions by different areas of government. Cross-government approaches are never perfect, however, the need to enhance joint approaches to foreign policy, and by extension to dealing with conflict, is a key message of the Integrated Review.   Few of the tools at the UK’s disposal in FCACs are coercive in nature, the (rare) combat deployment of troops, sanctions and, possibly, the use of UK supported UN Security Council resolutions being the exceptions. This highlights the importance of soft power to the UK’s ability to address conflict. Indeed, the UK is well known for its soft-power, from the attractiveness of its cultural assets to the good will generated by its aid spending – with positive perceptions globally – and the Integrated Review states the ambition for the UK to leverage this as a ‘soft-power superpower’.[21] The challenge, however, is that soft-power depends largely on perception. For the UK, using its soft-power necessitates consistently matching language around British values and being a ‘force for good’ with its actions and behaviour.   To be at its most effective with the resources it has the Government needs to find ways to further build conflict expertise within its ranks. The merger of the FCO and DFID has blended two quite different organisational cultures. While some of the benefits of the merger have been addressed elsewhere, the rotation system of postings and roles inherited from the FCO risks limiting the build-up of institutional knowledge on conflict-related issues and country contexts.[22] Part of the response could include bringing in more specialist expertise from the peacebuilding sector into government, building on the existing secondment systems for senior academics and opening up recruitment channels. The FCDO, Cabinet Office and other relevant departments could take further steps to improve ongoing coordination and information sharing with external experts through improved ongoing stakeholder engagement, reducing reliance on ad hoc and informal consultation with existing partners.   As part of efforts to improve integration across government more work can be done to improve coordination and cohesion between the analysts and policy setting departments and those responsible for project implementation and day-to-day work on country ‘desks’ work. The UK’s recent reliance on delivering aid spending through multilaterals may have improved coordination with other international partners, though perhaps at the expense of integration within, and local partnership building by, HMG. More needs to be done, through enhancing embassy and FCDO operational capacity, to find ways for the UK to support smaller, local peace actors rather than relying on multilaterals or large private consultancies. Building embassy and wider FCDO project management capacity may also enable local programming to become more responsive to evolving local situations and the learning developed through ongoing project delivery. In the wake of the release of the Integrated Review there may be scope to provide more settled priority setting and guidance to the CSSF, tackling a concern raised by experts that the funds priorities have regularly shifted despite conflict resolution work benefiting from a sustained focus.[23] Wherever possible efforts must be made to enable longer project timelines for peacebuilding work rather than short-term fixes hemmed in by the yearly budget cycle.   The UK could also make a substantive difference to improving the conditions in fragile and conflict affected countries by more firmly addressing the role of the UK and its Overseas Territories as facilitators of international corruption, with a property market and financial sector that operate as a piggy bank for the kleptocratic elites of many FCACs. Tackling this corruption can help limit capital flight and address some of the endemic drivers of conflict, while giving the UK greater credibility when attempting to pursue anti-corruption measures at a project level.   Where the UK engages The Integrated Review has sought to reset the ‘areas of greatest priority for the UK’, which it defined as being the Indo-Pacific and European Neighbourhood, with other regions of historic UK focus such as the Middle East and Africa (beyond parts of East Africa and strategic players like Nigeria) being downgraded in priority for engagement beyond the trade policy and other economic ties. If this approach is applied in practice it would have a serious and potentially damaging impact on a number of FCACs across the world.   However, going more with the grain of the Integrated Review, as set out in the recent FPC and Westminster Foundation for Democracy report ‘Global Britain for an open world?’, there is a case for a focus on working on improving conditions in major regional players whether that is in terms of democracy (as in that previous report) or peacebuilding.[24] The importance of placing the UK’s engagement in individual FCACs in wider regional context should not be understated. For example were Nigeria’s descent into multiple conflicts to be left unchecked, it would not only remove an important presence from regional and UN peacekeeping forces but would send potentially destabilising shockwaves across West Africa.^[25] However where dynamics in FCACs have wider transnational and regional considerations, it seems unlikely that the UK can limit itself to engaging in a few key strategic countries.   Furthermore, as set out below and in other contributions to this essay collection, conflict sensitivity is a wider concept than simply where the UK invests government resources in peacebuilding or anything else. Applying the principles of conflict sensitivity in an integrated and cohesive way to all actions originating in the UK would make a difference, even in conflict contexts that the UK is pulling away from.   What should the UK be trying to achieve in FCACs? The moral responsibility to, and benefits of, engaging in FCACs may be clear, as may be the tools available to do so. What is less clear is the question of what the UK should be specifically trying to achieve in its engagement in FCACs.   The Integrated Review speaks to a need to be ‘politically smart’ with the UK’s efforts at addressing conflict. This language speaks to the Elite Bargains and Political Deals work of the UK Stabilisation Unit, which acknowledges the need to ensure that efforts to advance peace in FCACs take into account the role and interests of elites in those countries who may be able to determine the success or failure of peace agreements.[26] It explicitly recognises that there may be a need for trade-offs between the need to secure political settlements and structural efforts to address longer-term drivers of conflict. The latter, it suggests, should be done later, and incrementally, in order not to undermine elite based peace deals. There is value to this perspective, recognising the central role politics plays in identifying mutual interests and achieving peace, and it encourages stronger theories of change linking efforts to address conflict and promote peace with political realities. As a number of expert contributors to this project’s fact-finding workshops identified, averting bad outcomes can be an important place to start before considering questions about how to actively make progress.   There is concern, though, that the shift to ‘politically smart’ engagement will, in practice, come to represent an exclusive preference for short-term stability over the need for longer-term structural transformation of conflict, and that ‘elite bargains’ demonstrates a potential willingness to tolerate, or even support, national partners in FCACs who act in ways contrary to the UK’s values over the longer-term. This could practically serve to embed conflict-driving elites further in society, while at best ignoring and at worst exacerbating structural drivers of conflict. A shift to a more cynical approach to engaging with FCACs would also do damage to the UK’s reputation as a values-based actor and undermine its credentials as a ‘force for good’. This is not compatible with its ambition to be a ‘soft-power superpower’.   Some of the essays in the collection highlight this potential tension between the goals of ending immediate conflict and ensuring stability and the more expansive and comprehensive goals of peacemaking (resolving violent conflict) and peacebuilding (transforming its root causes and drivers). Rt Hon. Andrew Mitchell MP emphasises the importance of stabilisation and the reduction or ending of active conflict as an immediate and more achievable first step, on which more cohesive approaches may build in time. While Dr Alexander Ramsbotham and Dr Teresa Dumasy make the case that addressing deeper drivers of violence, such including the participation of habitually excluded groups, like young people or women, has also been shown to make peace processes more effective and sustainable.   Particularly where the causes of conflict are situated at the grassroots within communities, track two dialogue and work on resolving issues of local friction can make a crucial difference in preventing and resolving conflict, both active and potential. However, where the conflict drivers are primarily political (or they have become so) then while community-led peace-building efforts may help reduce flashpoints and provide opportunities for dialogue they can be easily unmoored by political trends and forces far beyond their control. This is where the UK’s diplomatic presence and reasonable political heft can be of greater relevance. The challenge for the UK and like-minded partners in each context is to find the right balance between values and deliverability, ensuring that pragmatism does not devolve into cynical short-termism and that desired outcomes can be realised in practice.   The Government will need to take hard decisions over what course of action and set of priorities are appropriate for the particular context. It is important, then, to ensure that a politically smart approach to engaging in FCACs is also guided by the UK’s stated values. That does not mean that the UK should not be prepared to make difficult trade-offs when working in conflict, but that such efforts are properly coupled with bottom-up approaches to peace and sequenced with longer-term efforts to address structural drivers of conflict.   The importance of conflict sensitivity The complexities of conflicts pose a particular challenge for international actors engaging in FCACs. Activities by international actors affect drivers of conflict, empower stakeholders and change the relationships between them. This may happen in unexpected and unintended ways, including potentially worsening conflict. Aid projects may provide more resources to one community than another, triggering inter-communal tensions. Access for humanitarian assistance may be controlled by conflict actors, who can instrumentalise it for political reasons. Aid resources may be stolen or redirected and used by armed groups to support conflict. However, this is not just applicable to aid activities. It is just as important to think through the cascading impacts of all forms of engagement in FCACs, including policy priorities, diplomatic statements and of trade and private sector engagement.   ‘Conflict sensitivity’ is an approach to delivering international assistance in a way that recognises and responds to the potential of those activities to impact, and be impacted by, peace and conflict. Specifically, a conflict sensitive approach seeks to: 1) manage the impact conflict has on the ability to undertake activities; 2) minimise the ways in which activities could worsen conflict; and 3) maximise the ways in which aid activities could contribute to sustainable peace. Conflict sensitivity promotes the efficiency, impact and sustainability of international activities, by seeking to maximise the potential for positive results while reducing direct negative impacts.   While a perfect world would see international activities able to mitigate any risks that they contribute to conflict. In reality, conflict sensitivity recognises that most situations in which an international actor such as the UK engages carries the risks of doing some kind of harm, while not engaging also leads to harms. These situations require thinking through the trade-offs and the proportionality of those risks to the benefits of activities.   The UK has been a thought leader in conflict sensitivity within international aid. Funding from the UK helped pioneer conflict sensitivity tools in the 2000s and early 2010s.[27] Project proposals under the CSSF are formally reviewed for conflict sensitivity. The UK also supports a conflict sensitivity facility in South Sudan, and more recently in the Republic of Sudan and Afghanistan, which provide conflict analysis and support to donors and implementers to manage conflict sensitivity considerations. Yet conflict sensitivity does remain largely considered at a development project level within aid activities and is rarely considered in a structured way in relation to other activities or at a higher policy level, even within the UK.   Thinking through the conflict sensitivity of UK engagement in FCACs Conflict sensitivity is an essential tool for thinking about how the UK engages in FCACs – not just for aid projects, but as a framework for considering the broader consequences of all types of UK activities. However, the Integrated Review does not mention conflict sensitivity once. If the Review’s goal of increasing the integration of the UK’s international approach is to be achieved, more thought needs to be given to how the broader consequences of UK activities on peace and conflict might be mainstreamed across UK foreign policy engagement in FCACs.   The Peaceful Change initiative has developed a tool for thinking about conflict sensitive decision-making which can shed some light on how such structured thinking could be applied. The tool involves running key decisions about activities through four ‘tests’ or questions as part of a due diligence framework for conflict sensitivity. If the decision to be taken passes each of these tests, then that decision could be considered to be conflict sensitive. Conflict sensitivity harms may still occur as a result of the decision, or new opportunities to contribute to peace emerge and the decision maker has the responsibility to respond to these appropriately, but in the meantime they can act in the confidence that they have duly considered conflict sensitivity considerations.   The tool is relevant for conflict sensitivity at all levels, from those making policy decisions, to those making day-to-day decisions about activities. It is also relevant for all types of engagement, not just aid activities but extending to diplomatic statements, trade, private sector involvement or military activities. It is also not intended to be a burdensome process, though the more significant the decision, the more effort one ought to spend thinking about conflict sensitivity. Rather it is about providing a structured framework that can inform the way international actors like the UK engage in FCACs.   The four tests are:

1. The objectives test: Are the objectives of the activity relevant, timely and appropriate?

The first test seeks to interrogate the explicit and implicit objectives of the activity. Is the proposed activity something needed within the FCAC? Is it the right time to undertake that activity? Is the activity appropriate – does it adhere to UK ‘values’ or find the right balance between short-term elite bargains and longer-term conflict transformation?  

2. The harm-minimisation test: Have all reasonable measures been undertaken to identify and reduce the ways in which the activity could cause harm?

The second test looks at the various ways in which the activity could cause harm and worsen conflict. This could include things such as exposing partners and beneficiaries to greater risks; empowering actors involved in conflict; inequalities in the beneficiaries or activities; or provision of tangible or intangible support to actors involved in conflict. It then asks the decision maker to consider ways to minimise those risks and develop plans for responding to them if they do occur.  

3. The benefit-maximisation test: Have all reasonable measures been undertaken to identify and leverage opportunities to contribute to peace through the activity?

The third test is the flipside of the second. Are there ways in which the activity could be undertaken that can contribute to peace, even if that is not its primary objective? Small changes to the way activities can be delivered or the choice of stakeholders involved can help bridge divisions between conflict groups, address structural drivers of conflict or increase the cost of engaging in conflict.  

4. The proportionality test: Are the harms identified in test 2 proportional to the benefits identified in tests 1 and 3?

The final test asks the decision maker to consider whether they feel that the risk of potential harms caused by the activity are balanced by the potential benefits. There is no formal equation that can be used to work this out, but the process of considering it directly – particularly within a team – allows for the critical reflection needed for a sense of due diligence.   Answering these tests is not necessarily easy. They are likely to surface differing perspectives between officials and between different parts of government. This is their strength; they are intended to ensure that critical thinking and a sense of challenge is structured into the way decisions are taken, ensuring that the decision, when it is taken, has considered its broader conflict sensitivity impacts as much as possible. Ultimately, adopting a structured approach to considering the conflict sensitivity of the whole gamut of its engagement in FCACs, is essential for a state like the UK, with a stated ambition to be a ‘force for good’ and a ‘soft-power superpower’. While the framework above may not be the perfect solution to addressing that, it highlights some of the key questions and considerations that need to be embedded within decision-making across government.   Tim Molesworth is the Senior Advisor for Conflict Sensitivity and Peace Technology at the Peaceful Change initiative, a UK based peacebuilding NGO. He has 11 years’ experience working with the UN and NGOs in contexts such as Iraq, Syria, Sudan and Libya on strategic approaches to peacebuilding and conflict sensitivity.   Adam Hug became the Director of the Foreign Policy Centre in November 2017, overseeing the FPC's operations and strategic direction. He had previously been the Policy Director at the Foreign Policy Centre from 2008-2017. His research focuses on human rights and governance issues particularly in the former Soviet Union. He also writes on UK foreign policy and EU issues. He studied Geography at the University of Edinburgh as an undergraduate and Development Studies with Special Reference to Central Asia as a post-grad.   [1] Cabinet Office, Global Britain in a Competitive Age: the Integrated Review of Security, Defence, Development and Foreign Policy, Gov.uk, March 2021, https://www.gov.uk/government/publications/global-britain-in-a-competitive-age-the-integrated-review-of-security-defence-development-and-foreign-policy [2] See for example: the Fragile States Index, https://fragilestatesindex.org; the OECD iLibrary, States of Fragility 2020, https://www.oecd-ilibrary.org/development/states-of-fragility-2020_ba7c22e7-en; the 2021 Global Peace Index, Overall GPI Score, https://www.visionofhumanity.org/maps/#/; and the World Bank, Brief: Classification of Fragile and Conflict-Affected Situations, https://www.worldbank.org/en/topic/fragilityconflictviolence/brief/harmonized-list-of-fragile-situations [3] Therése Pettersson, Stina Högbladh, Magnus Öberg, Organized violence, 1989–2018 and peace agreements, Journal of Peace Research, June 2019, https://journals.sagepub.com/doi/full/10.1177/0022343319856046 [4] Júlia Palik, Siri Aas Rustad & Fredrik Methi, Conflict Trends: A Global Overview, 1946–2019, PRIO, 2020, https://www.prio.org/publications/12442 [5] OECD, Official Development Assistance (ODA), ODA 2020 preliminary data, https://www.oecd.org/dac/financing-sustainable-development/development-finance-standards/official-development-assistance.htm [6] Cabinet Office, Global Britain in a Competitive Age: the Integrated Review of Security, Defence, Development and Foreign Policy, Gov.uk, March 2021, https://www.gov.uk/government/publications/global-britain-in-a-competitive-age-the-integrated-review-of-security-defence-development-and-foreign-policy [7] The Global Goals for Sustainable Development, 16 Peace, Justice and Strong Institutions, https://www.globalgoals.org/16-peace-justice-and-strong-institutions [8] United Nations and World Bank. 2018. Pathways for Peace: Inclusive Approaches to Preventing Violent Conflict. Washington, DC: World Bank, pp25-33. [9] Institute for Economics & Peace, Economic Value of Peace 2021: Measuring the global economic impact of violence and conflict, January 2021, https://www.visionofhumanity.org/wp-content/uploads/2021/01/EVP-2021-web-1.pdf; UN and World Bank, Op. cit., pp33. [10] FCDO, Statistics on International Development: Final Aid Spend 2019, September 2020, https://www.gov.uk/government/statistics/statistics-on-international-development-final-uk-aid-spend-2019 [11] UNOCHA, Global Humanitarian Needs Overview 2021, https://gho.unocha.org; In 2015, 97 per cent of humanitarian assistance targeted complex emergencies, “a humanitarian crisis in a country, region or society where there is total or considerable breakdown of authority resulting from internal or external conflict…’. See: UNOCHA. 2016. World Humanitarian Data and Trends 2016. New York: UNOCHA. [12] United Nations and World Bank. 2018. Pathways for Peace: Inclusive Approaches to Preventing Violent Conflict. Washington, DC: World Bank. [13] For example of the UK-Canada partnership operating in response to a conflict see: FCDO and The Rt Hon Dominic Raab MP, Nagorno-Karabakh: UK and Canada joint statement in response to continued military clashes, Gov.uk, October 2020,https://www.gov.uk/government/news/nagorno-karabakh-uk-and-canada-joint-statement-in-response-to-continued-military-clashes [14] FCO and The Rt Hon Dominic Raab MP, UK announces first sanctions under new global human rights regime, Gov.uk, July 2020, https://www.gov.uk/government/news/uk-announces-first-sanctions-under-new-global-human-rights-regime [15] FPC, Finding Britain’s role in a changing world programme, https://fpc.org.uk/programmes/finding-britains-role-in-the-world/ [16] Through involvement in the private roundtables that preceded this publication. [17] Dispute resolution: as part of a more effective and focused approach to addressing conflict and instability through prevention’. [18] Albeit one that has been impacted by the pressure of cuts to foreign service personnel, the tendency for other parts of Whitehall to cease control of parts of the machinery and more recently be the impact of aid cuts. [19] The impacts of the UK’s cuts in aid spending in 2020 due to COVID-19, which saw an approximately 60 per cent reduction in real terms from the previous year, are yet to be seen. Also yet to be seen is the degree to which aid spending will recover post-COVID, though the Government has indicated a return to 0.7 per cent GDP spending on aid ‘as soon as possible’. [20] Department for International Trade, UK trade agreements with non-EU countries, Gov.uk, January 2020, https://www.gov.uk/guidance/uk-trade-agreements-with-non-eu-countries#trade-agreements-in-effect [21] The UK consistently rates highly in soft-power indices, such as the Global Soft Power Index (3rd in 2021), see: https://brandirectory.com/globalsoftpower/; or the Soft Power 30 (2^nd in 2021), see: https://softpower30.com/ [22] Both the challenges and opportunities were addressed in: Protecting the UK’s ability to defend its values, FPC, September 2020, https://fpc.org.uk/publications/protecting-the-uks-ability-to-defend-its-values/ [23] Raised at the expert workshops conducted as part of this project. [24] Edited by Adam Hug and Devin O’Shaughnessy, Global Britain for an open world?, FPC, October 2021, https://fpc.org.uk/publications/global-britain-for-an-open-world/ [25] Abuja and Enugu, How kidnappers, zealots and rebels are making Nigeria ungovernable, The Economist, October 2021, https://www.economist.com/middle-east-and-africa/how-kidnappers-zealots-and-rebels-are-making-nigeria-ungovernable/21805737 [26] Stabilisation Unit, Elite Bargains and Political Deals, Gov.uk, June 2018, https://www.gov.uk/government/publications/elite-bargains-and-political-deals [27] See, for example, Conflict Sensitivity Consortium, How to guide to conflict sensitivity, February 2012, https://gsdrc.org/document-library/how-to-guide-to-conflict-sensitivity/ [post_title] => A ‘Force for Good’? - Introduction [post_excerpt] => [post_status] => publish [comment_status] => open [ping_status] => open [post_password] => [post_name] => a-force-for-good-introduction [to_ping] => [pinged] => [post_modified] => 2021-12-10 19:40:30 [post_modified_gmt] => 2021-12-10 18:40:30 [post_content_filtered] => [post_parent] => 0 [guid] => https://fpc.org.uk/?p=6268 [menu_order] => 0 [post_type] => post [post_mime_type] => [comment_count] => 0 [filter] => raw ) [2] => WP_Post Object ( [ID] => 6248 [post_author] => 3 [post_date] => 2021-12-06 00:00:10 [post_date_gmt] => 2021-12-05 23:00:10 [post_content] => This collection of essays has looked at the ways in which the UK’s foreign policy engagement in FCACs is adapting to changes in the global foreign policy environment, the evolving nature of conflict and to changes in the UK’s institutional capacities and its place in the world.   The nature of conflict in FCACs is shifting, along with the challenges they present the UK. The number of violent conflicts today is as high as at any point since the end of World War II, only matched by a period in the early 1990s. Unlike the 1990s, however, we are not seeing a parallel rise in peace agreements. This is at least partly due to the transnational impacts on conflict, including transnational crime, violent extremism, climate change, migration and, since 2020, COVID-19. It is also due to a tendency towards the increasing internationalisation of conflicts. While conflict still play out within borders, a larger number of international actors are directly or indirectly involved – increasing the complexity of conflict resolution processes and the number of stakeholders who need to be considered and included.   The effect on the UK of this is of strategic importance. FCACs pose threats to international peace and security, undermining the stability of neighbouring countries. FCACs can provide ungoverned spaces in which transnational terrorist networks can develop and which can facilitate transnational crime. The situation in FCACs drive displacement, including refugee flows and other irregular migration into neighbouring countries and, ultimately, towards Europe and Britain. FCACs also provide a space for geopolitical competition, which the UK’s geopolitical competitors are able to exploit for strategic advantage, to develop partnerships or to disrupt the geopolitical status-quo. The UK, then, must be proactive in its engagement in FCACs, not only for its own security interests, but because supporting governments and communities in FCACs to resolve conflict and transition to a sustainable peace is the right thing to do and constitutes an obvious responsibility under the UK’s ambitions to be a ‘force for good’.   As the UK’s strategic priorities change, increasing its focus on the Indo-Pacific and European Neighbourhood and reducing it in large parts of Africa and the Middle East, it will be important for the UK to ensure that its change in posture is managed carefully so as not to further destabilise FCACs. Wherever possible this should include retaining capacity and engagement in contexts crucial for the UK’s ‘force for good’ agenda beyond its priority regions wherever possible and adopting a more coherent approach to conflict sensitivity that should applied across the range of the British engagement with all FCACs.   The UK has significant experience and expertise engaging in FCACs. As one of the most significant international donors, it has invested in the tools and capacities needed to understand conflict and leverage cross-government tools and resources to deal with conflict strategically. However, the UK’s approach to the world and its capacities to do so are changing. The 2020 Integrated Review of Security, Defence, Development and Foreign Policy outlines a strategic framework for how the UK engages with the world. It indicates a more joined up and strategic approach between the foreign policy tools which the UK has available. Recent institutional changes, including the merger of the Foreign and Commonwealth Office (FCO) and the Department for International Development (DFID) into the Foreign, Commonwealth and Development Office (FCDO), provide an opportunity to more explicitly develop that joined up approach – particularly when dealing with complex, multidimensional problems such as those driving conflict in FCACs.   However, it also comes with risks. Relating to FCACs, the Integrated Review calls for more focused and ‘politically smart’ interventions aimed at addressing drivers of conflict. This reflects language and perspectives such as the Elite Bargains and Political Deals work of the UK’s former Stabilisation Unit (now incorporated into a new conflict unit within the FCDO). These perspectives have a lot of value, in so far as they are intended to inform how aid and other foreign policy tools can contribute to peace in complex political economies. There is a risk, however, that a focus on elite bargains will end up deprioritising the longer-term structural peacebuilding contributions which are necessary to help countries transition to sustainable peace. It suggests a higher tolerance for engaging with national actors who do not necessarily act in ways that are compatible with the values which the UK espouses, an approach that needs to be used strategically but sparingly, while remaining committed to more integrated and long-term approaches to building sustainable and equitable peace.   The publication makes the case for an integrated, conflict sensitive approach to the UK’s approach to the world both inside government and beyond. As well as building in a conflict sensitivity due diligence approach such as the conflict sensitivity tool outlined in the introduction across the full range of UK Government engagement in FCACs, it means also ensuring, as Helen Kezie-Nwoha writes, that gender analysis be made a more integral part of the UK’s policy development, informing all aspects of policy rather than being an ‘add on and paste’ approach as she puts it. She also rightly points out that the UK’s approach needs to be cognisant of and responsive to local dynamics, particularly in post-colonial contexts. As Kezie-Nwoha puts it ‘this is because democratic values are defined and understood differently by different countries and most have defined their values based on their desire to move away from colonial legacies which the UK represents’, noting the regular failure to make Western style institutions work within local cultural frameworks and leadership models, which have led to issues of corruption, weak legitimacy and poor accountability.   Similarly, Dr Naho Mirumachi and Marine Hautsch highlight the need for conflict sensitivity both in dealing with the impact of climate change and ensuring that future green infrastructure does not replicate problems of previous international investments that have exacerbated local conflict dynamics (citing the Gibe III dam in Ethiopia and solar grid expansion in the Turkana region of Kenya as examples of poorly thought through green investment). Climate action needs to be fully integrated as part of, rather than in competition with, wider strategies to address the underlying structures of poverty, inequality and marginalisation that can fuel conflict. Phil Bloomer’s contribution widens this point out to argue that the UK’s wider economic engagement with fragile and conflict affected countries needs to be conflict sensitive and comply with international best principles for business and human rights.   A number of authors, including Fred Carver and Rt Hon. Andrew Mitchell MP, have rightly made the case that the UK has an important role as a leader and convenor within multilateral institutions (including the UN, Commonwealth and NATO) if it chooses to continue to take this approach. A commitment to partnership at an international level must be matched with a commitment to building and resourcing local partnerships with civil society and peacebuilding, boosting from the ‘bottom-up’ as Dr Alexander Ramsbotham and Dr Teresa Dumasy argue.   For a country reliant on its soft-power to project its influence, perception and trust are key. The UK must, as it considers how to engage in the world moving forward and how to operationalise the strategic vision outlined in the Integrated Review, ensure that it stands by its stated ambition to be a ‘force for good’ in the world. This is particularly important in FCACs, where the ways the UK engages can demonstrate, perhaps most starkly, the degree to which it acts in accordance with the values it promotes.   The individual essays in this collection include a wide variety of policy recommendations regarding the particular areas of UK foreign policy engagement to which they relate. Some of the key recommendations include that the UK should:  

• Embed consideration of conflict sensitivity and the myriad direct and indirect ways in which its activities can worsen or address conflict into decision-making relating to all areas of UK engagement in FCACs, not just within aid projects where it has made significant progress but across HMG. It should look to embed a structured way of approaching conflict sensitivity due diligence to assess and mitigate the potential impact of interventions.

 

• Ensure that its approach to engaging in FCACs puts peace in a central role. Wherever possible peacebuilding and peacemaking should not be in competition with other UK policy priorities for fragile and conflict-affected states, but at the heart of them; addressing violent conflict is often a precondition for advancing sustainable stability, and it is not always an inevitable product of other policy interventions without a clear focus on making it so.

 

• Be willing and able to use a wide range of policy tools to assist in its conflict resolution and peacebuilding objectives including diplomacy, sanctions, aid, trade, military engagement (including peacekeeping), peacebuilding resources (both inside Government and in civil society), mediation (in appropriate contexts), and reform of private sector involvement in FCACs.

 

• Find the correct balance in its aid activities between efforts aimed at promoting stability, for example through elite bargains and political deals, with the need also to address the structural drivers of violent conflict. ‘Politically smart’ aid should look to create the opportunities, through stability, to then allow for longer-term structural change which is necessary for the evolution of like-minded peaceful societies the UK would like to see.

 

• Strengthen its peacebuilding and conflict resolution capacity. This could include:

• • • Bringing in more specialist expertise from the peacebuilding sector into government, building on the existing secondment systems for senior academics and by opening up recruitment;
    • Improving coordination and information sharing across government and with external experts;
    • Enhancing embassy and FCDO operational capacity, helping find ways for the UK to support smaller, local peace actors rather than relying on multilaterals or large private consultancies;
    • Enabling local programming to become more responsive to evolving local situations and incorporating the learning developed through ongoing project delivery;
    • Providing more settled priority setting and guidance to the CSSF, and
    • Allowing for longer project timelines for peacebuilding work beyond the yearly budget cycle.

 

• Leverage its strong convening capacity to build international coalitions, as the UK can rarely act alone in FCACs. It should use its ability to consider conflict from a wide range of perspectives in government, to multiply its impact by seeking to influence and shape the collective effort of international aid and other actions towards peace.

 

• Address the gender gaps in its planning, implementation, and monitoring and evaluation of policies and plans, ensuring that they mainstream gender, women, peace and security priorities in all government programmes and pledges. It should maintain its commitment to influence the global agenda on gender, women, peace and security.

 

• Use its position on the UN Security Council and involvement with the policy conversations to push for:

• • • • Greater accountability to, and centring of, the communities at the heart of peacekeeping missions;
      • To resist any urge for state-based mechanisms to micromanage peace operations;
      • To resist state centricity in multilateral responses to areas of fragility and embrace the fact that states can often themselves be part of the problem and non-state actors part of the solution; and
      • To counter any attempt to have UN resources or UN supported missions diverted into counter-terror operations, counterinsurgency, or other forms of warfighting.

 

• Strengthen the conflict sensitivity of UK private sector activities, by strengthening the modern slavery act, introducing new legal responsibilities for companies that failing to prevent human rights abuses, corruption or that fuel conflict in FCACs and strengthening conflict and human rights sensitivity compliance in public procurement.

 

• Improve compliance with the principles of the Arms Trade Treaty and strengthen due diligence checks on both the direct use of arms sold and on the indirect consequences of the arms trade. It should provide clearer red lines on arms sales and military collaboration with conflict actors.

 

• Prioritise partnership in its engagement in FCACs. Partnership is key to effective peacemaking and peacebuilding – conflict is too complex and systemic for any one country or institution to tackle single-handedly. Working authentically in local partnership is the hardest, but most important challenge for UK Government and civil society alike to achieve our peace ambitions.

 

• Embed understanding of the links between climate change, peace and conflict into its wider work on climate change. It should ensure that its work on climate change is conflict sensitive, taking into account the ways in which the necessary economic transformation for responding to the climate crisis can embed or address structural drivers of conflict.

 

• Address the role of the UK and its Overseas Territories as facilitators of international corruption that can be a key driver of conflict in FCACs.

  Tim Molesworth is the Senior Advisor for Conflict Sensitivity and Peace Technology at the Peaceful Change initiative, a UK based peacebuilding NGO. He has 11 years’ experience working with the UN and NGOs in contexts such as Iraq, Syria, Sudan and Libya on strategic approaches to peacebuilding and conflict sensitivity.   Adam Hug became the Director of the Foreign Policy Centre in November 2017, overseeing the FPC's operations and strategic direction. He had previously been the Policy Director at the Foreign Policy Centre from 2008-2017. His research focuses on human rights and governance issues particularly in the former Soviet Union. He also writes on UK foreign policy and EU issues. He studied Geography at the University of Edinburgh as an undergraduate and Development Studies with Special Reference to Central Asia as a post-grad.   Image by FCDO under (CC). [post_title] => A ‘Force for Good’? - Conclusions and Recommendations [post_excerpt] => [post_status] => publish [comment_status] => open [ping_status] => open [post_password] => [post_name] => a-force-for-good-conclusions-and-recommendations [to_ping] => [pinged] => [post_modified] => 2021-12-10 19:35:00 [post_modified_gmt] => 2021-12-10 18:35:00 [post_content_filtered] => [post_parent] => 0 [guid] => https://fpc.org.uk/?p=6248 [menu_order] => 0 [post_type] => post [post_mime_type] => [comment_count] => 0 [filter] => raw ) [3] => WP_Post Object ( [ID] => 6153 [post_author] => 3 [post_date] => 2021-10-19 00:16:30 [post_date_gmt] => 2021-10-18 23:16:30 [post_content] => Open societies around the world and the international system that supports them are under growing threat. This publication provides detailed analysis and practical ideas for how the UK can meet this challenge with a ‘renewed commitment to (being) a force for good in the world-defending openness, democracy and human rights’ necessary for ‘shaping the open international order of the future’.   First, Britain must be consistent in its principles both at home and abroad. It must tackle corruption in the UK and its territories, protect the independent institutions crucial for its soft power and avoid restrictive new legislation that will harm human rights at home and undermine them internationally.   As part the UK’s new approach to the world it should seek to be ‘Doing Development Democratically’ (DDD), a long-term integrated approach that understands the UK’s impact on countries and incentivises change through a ‘Democracy Premium’. UK engagement should build on a core of tackling corruption, promoting the rule of law and protecting media freedom, mutually reinforcing areas that can underpin a wider change to political cultures and quality of governance. The UK needs to be more outspoken in defence of open societies – bilaterally and multilaterally – both in public and private, using all the tools available to it, even as UK aid has been cut back. Working with like-minded donors, partners in the global south, and civil society the UK needs to seize democratic opportunities as they arise and protect progress in the regional leaders that can influence others.   Key Recommendations

• The UK must get its own house in order. A programme of domestic reform should include:
  • Delivering a beneficial ownership register for property; reforming and better resourcing Companies House, the National Crime Agency, Serious Fraud Office and HMRC; and transforming or abolishing Scottish limited partnerships;
  • Rethinking and revising the Police, Crime, Courts and Sentencing Bill and the Elections Bill over restrictions to the right to protest and vote; and
  • Protecting the UK’s soft power strength and avoiding undermining UK institutions so that the UK can act as a ‘Library of Democracy’, a democratic resource for the world.
• The UK should commit to ‘Doing Development Democratically’. This should include:
  • Acting with ‘Democratic Sensitivity’ by understanding the impact of UK decisions on a country’s democracy, seeking to do no harm and instead supporting openness;
  • Creating a ‘Democracy Premium’ of incentives for governments committed to democracy and human rights. Offering additional foreign aid, trade preferences, international development finance, security guarantees, debt relief, technical support, diplomatic engagement and access to international agreements;
  • Responding to emerging opportunities for reform by delivering a ‘Democratic Surge’ of political, practical and financial support to buttress democratic openings; and
  • Ensuring women’s political leadership plays a central role in the upcoming International Development Strategy and other FCDO policies.
• The FCDO should invest in UK election observation capacity, including a rapid response fund and push countries harder to deliver reforms on the basis of observation reports.
• Ambassadors and Ministers should speak out more on human rights abuses and use Magnitsky sanctions to go after abusers.
• The UK should support open data by creating ‘Digital Open Champions’ to drive reform at home and making it a key plank of its approach to aid and international regulatory bodies.
• Support the development, funding and mobilisation of the International Fund for Public Interest Media and the establishment of a Global Fund for the Rule of Law.
• Invest in UK democracy building capacity through a new Open Societies Fund, which could be delivered by a consortium of British NGOs and organisations (Team UK).
• Ensuring the UK has clear commitments to show leadership at the Summit for Democracy.

  Adam Hug became the Director of the Foreign Policy Centre in November 2017, overseeing the FPC's operations and strategic direction. He had previously been the Policy Director at the Foreign Policy Centre from 2008-2017. His research focuses on human rights and governance issues particularly in the former Soviet Union. He also writes on UK foreign policy and EU issues. He studied at Geography at the University of Edinburgh as an undergraduate and Development Studies with Special Reference to Central Asia as a post-grad.   Devin O’Shaughnessy is the Director of Strategy and Policy for the Westminster Foundation for Democracy (WFD), responsible for advancing WFD’s strategic direction and providing technical leadership to its programmes and policy work. He has over 20 years’ experience in the field of international development, with expertise in democracy and governance, legislative assistance, civil society strengthening; electoral processes and observation; citizen participation; state building in fragile contexts; and inclusive politics. Before joining WFD, he worked for the National Democratic Institute (NDI) for nearly six years in Washington, DC, Indonesia, and Afghanistan. He has a Master’s degree in International Relations from Johns Hopkins University School of Advanced International Studies (SAIS). [post_title] => Global Britain for an open world? - Executive Summary [post_excerpt] => [post_status] => publish [comment_status] => open [ping_status] => open [post_password] => [post_name] => global-britain-for-an-open-world-executive-summary [to_ping] => [pinged] => [post_modified] => 2021-10-19 14:09:44 [post_modified_gmt] => 2021-10-19 13:09:44 [post_content_filtered] => [post_parent] => 0 [guid] => https://fpc.org.uk/?p=6153 [menu_order] => 0 [post_type] => post [post_mime_type] => [comment_count] => 1 [filter] => raw ) [4] => WP_Post Object ( [ID] => 6155 [post_author] => 3 [post_date] => 2021-10-19 00:15:16 [post_date_gmt] => 2021-10-18 23:15:16 [post_content] => This publication comes at a moment of transition for UK foreign policy as Britain seeks to put into practice the Government’s Integrated Review of Security, Defence, Development and Foreign Policy (Global Britain in a Competitive Age) and shape its future engagement with the world. The Integrated Review set the objective of the UK ‘shaping the open international order of the future’ as part of its strategic framework and made a ‘renewed commitment to the UK as a force for good in the world – defending openness, democracy and human rights’.[1] The Government now faces the task of fleshing out its approach to key priorities such as open societies, international development and soft power as well as developing its country level decision-making, building both on past practice and the direction set by the Integrated Review, while needing to work with partners across UK society to achieve its objectives.   2021 has seen the UK convene the leaders of the G7 in Cornwall and will shortly host the COP26 Climate Change Conference in Glasgow before participating in the Biden-led Summit of Democracies. The Summit is in fact two summits a year apart – taking place virtually in 2021 and in person in 2022 – with work expected to be done to deliver on commitments and operationalise new partnerships in the year between. While the importance of open societies was on the agenda at the G7, through the 2021 Open Societies Statement, there is a lot more to do to deliver the necessary response to a changing world where authoritarian powers are gaining influence.^[2]   The global challenge The COVID-19 crisis has not only dominated the international landscape for the last 18 months but has provided new opportunities and technologies for the extension of powers used by Governments to control their populations in both democracies and autocracies. The impact of the COVID crisis has further exacerbated the existing problem that the cause of liberal democracy and open societies has been in retreat for at least a decade and a half, as noted by Freedom House’s 2021 Freedom in the World Report (Democracy Under Siege) and in many of the essay contributions in this collection.[3] There has been a retrenchment by authoritarians, backsliding from countries that had once been making progress (such as Hungary, Poland, Philippines, Sri Lanka and Bangladesh) and challenges at the heart of longstanding democracies such as the United States.   In the West, enthusiasm for democracy is in significant decline, as existing systems struggle to deliver for their citizens in the challenging economic conditions since the 2008 financial crisis.[4] Notably among young people, there is greater appetite for ‘strong’ leaders over protection of rights, increased radicalisation, and plummeting trust in government institutions (particularly political parties and legislatures).^[5] Many fragile and least developed states – such as Iraq, Afghanistan, DRC, and South Sudan – have received billions in democracy assistance funding over decades with minimal results, undermining people’s confidence in the value of these efforts.   Since 2012, particularly under Xi Jinping’s leadership, China has been increasingly assertive both within its region and globally to push back against liberal democratic norms. Russia has continued to actively promote ‘traditional’ socially conservative values, particularly in its immediate neighbourhood, and engage in covert interference in elections. As addressed in James Rogers’ essay both Russia and China are increasingly using disinformation and the manipulation of social media to fuel polarisation and undermine confidence in democratic systems across the globe. China in particular has significantly ramped up its investment in ‘autocracy promotion’, with foreign officials from many dozens of countries across every region receiving training from China on online ‘information management’.^[6] The behaviour of both countries has raised increasing concerns, both regionally and globally, because of disregard for treaty commitments (such as in Hong Kong or the South China Sea), through their actions towards their neighbours (Georgia, Ukraine), or because of threats to international norms in the areas of cyber security or copyright. At times aided and abetted by Western approaches in response to the war on terror both countries have been able to promote narratives around state security and countering extremism (supported by institutions they lead such as the Shanghai Cooperation Organisation) that have been widely applied to peaceful critics of ruling regimes.[7]   However, even if Western politicians wished to engage in cold-War re-enactment as a response to China’s rise, Russian spoiling and the actions of other authoritarian states, it would be far harder to quarantine them from the international system (than in the days of the Soviets) given their greater integration into the global economy. To fully isolate them would be fraught with difficulty given the need for collaboration to address the existential global threats posed by climate change, biodiversity loss, and COVID-19 response. A degree of decoupling may be possible, as evidenced by the decision to exclude Huawei from the telecoms networks of several countries, rethinking around the involvement of Chinese state firms in the nuclear industry, and efforts to reduce reliance on Russian gas (for both climate and energy security reasons).[8] Yet these steps, along with welcome measures such as individual Magnitsky sanctions and anti-corruption tools such as Unexplained Wealth Orders (UWOs), are unlikely to lead to a wholesale change of approach from Russia, China, and other authoritarians growing in confidence. It is important to recognise that through financial (such as China’s Belt and Road Initiative), diplomatic (for example China’s sponsorship of the G77 group of developing countries at the UN) and security (such as Russia’s alliances and military intervention) means these states have significant global influence that shape the global balance of power. So with punitive measures somewhat limited in scope, the response from countries who support human rights, liberal democracy and good governance needs to place a greater emphasis on ways to proactively and positively promote the principles that underpin open societies and to support and defend measures to implement them in practice.   The case for open societies has to be a holistic and integrated argument that looks at the full range of benefits they bring to the fulfilment and flourishing of human capabilities. The economic benefits of an open society and the link between open societies and open economies made in the Integrated Review needs to be seen as part of a larger picture. This is not least because the precise linkages are contested, including around correlation and causation, with different perspectives outlined in this publication. The record of certain types of authoritarian systems (China and Vietnam today, Singapore and South Korea in an earlier era) that are able to curb some of the kleptocratic and nepotistic urges that underpin most autocracies towards goals of national self-development should dispel any magical thinking around a linear relationship between economic and political openness. However as the essay from Kim Eric Bettcher from Center for International Private Enterprise (CIPE) shows, there remains a strong correlation between openness and economic success. This positive correlation is not necessarily due to the extent of the private sector in the economy per se, but more to do with the institutions of open governance, rule of law and a pluralistic political environment.[9] Together, these institutions can support an open economy and prevent it being dominated by kleptocratic interests that capture control of economic opportunities, whether they be in the private sector or state-controlled firms.   In these troubled times, economic opportunity needs to be married with economic justice, greater opportunities and ensuring ordinary people have a stake in the economy. Otherwise, the causes of open societies and liberal democracy are unlikely to withstand erosion by populism. The right of independent trade unions and economically focused civil society groups to organise, hold the powerful to account and to mobilise civic activism is essential both to any coherent conception of open societies and to delivering more socially just outcomes. So when considering the link between open societies and open economies, there should be a focus from policymakers on institutions that empower citizens and rules that encourage public participation, enforced without fear or favour to ruling elites. This journey is far from complete even in established democracies.   The recent collapse of the Western-backed Government in Afghanistan and the return of the Taliban to power 20 years after the events of 9/11 has been a further blow to the prestige of the United States and its Western Allies. The collapse triggered belated soul searching about the effectiveness of international efforts to build state institutions and nurture democratic structures in a country blighted by conflict throughout those two decades (and for decades beforehand). While failures in Iraq and Libya had already turned public opinion against using force to achieve political and humanitarian goals, the Afghanistan debacle has further underscored questions over the West’s sticking power in the face of persistent adversaries and the challenge posed by ungoverned and poorly governed spaces. Rt Hon. Alistair Burt in his essay makes a hugely important point that ‘bad governance and corruption allow other actors into the space of delivering services, and again worldwide, insurgent movements and criminal gangs from the Sahel to Latin America gain influence over local populations by becoming the authority figures, before turning those populations either to their own ideologies or simply a shield against those who seek to reassert the monopoly of authority a legitimate government must possess.’   The UK’s role in defending open societies The Integrated Review and past research by the Foreign Policy Centre (FPC) and Westminster Foundation for Democracy (WFD) have made clear that as the UK is ‘a middle power with an internationally focused economy and set of strategic assets, it is of critical importance to show support for shared and applied international rules and a system where the (global) balance of power remains with fellow democracies.’[10] The UK has benefited enormously from a rules based international system (or perhaps more accurately systems) that supports open societies, based on a presumption of the goal of liberal democracy, human rights, the rule of law, and free trade, combined with multilateral institutions that seek to protect these rights.[11] However, it is clear that this system that has been fragmenting and weakening as openness has declined in many nations around the world and both authoritarian and regional interests have become more assertive in international diplomacy. For countries like the UK that value open societies and open economies, it is clear that democracy and human rights should be seen as global public goods, which serve both national interests and global resilience. Therefore the UK and its allies must play an active role in shaping a future international order that delivers those public goods and while helping strengthen the development of well governed open societies at a country level. In the wake of some of the wrangling over the terms of Brexit and the Northern Ireland protocol, the UK should examine ways to show the international community that it is still willing to be bound by rules based frameworks if it wishes to encourage other countries to do the same.   At time of writing the Foreign, Commonwealth and Development Office (FCDO) is developing new departmental strategies and processes for the recently merged department that will flesh out the vision provided by the Integrated Review and include new thinking on how to support open societies and international development.[12] This work must seek to create some clear and measurable objectives for the UK’s Open Societies Agenda which is likely to be focused on freedom of thought, expression, religion and belief; respect for human rights, including for women and girls; media freedom; a strong civil society underpinned by inclusive, democratic political and legal institutions; and resilience to corruption and illicit finance. This work also needs to fully examine the tools available to the FCDO and across Government to help achieve them, including how to use not only diplomacy but the UK’s soft-power, trade and both Official Development Assistance (ODA) and non-ODA support (including debt relief and commercial lending) to support open societies and the desire to be a force for good in the world.   The Integrated Review described the UK as a ‘soft power’ superpower and this is a capability that needs to be nurtured and supported given that soft power has been a significant part of the UK’s approach, both directly and indirectly, to values promotion over recent decades. The FCO’s draft Soft Power Strategy highlighted the value of strengthening the UK’s offer in the realm of democracy, human rights, and rule of law. The Strategy, and the 2014 House of Lords Report Persuasion and Power in the Modern World that helped inform it, noted that this engagement is often most effective when it is done independent from government. Evidence is also clear that soft power takes many years to create and is best built on a foundation of long-term trust – particularly in a realm as sensitive as politics, elections, and governance. As noted in DFID’s Guide to Working with Parliaments and Political Parties, ‘if development programmes are serious about creating sustainable changes to the performance of parties and parliaments they need to accept that this will take time, and design programmes accordingly.’^[13]   Domestic political wrangling around the future of the BBC and the higher education sector have the potential both to hamper the UK’s soft power attractiveness that builds on such institutions and to provide succour to illiberal populists such as Victor Orbán and authoritarians seeking to reign in independent institutions in their countries. The UK’s role as a global centre of legal expertise, recognised as a soft power strength by the Government, should not mean it has to play host to attempts to bury international journalists and activists in legal costs through libel tourism and Strategic Lawsuits Against Public Participation (SLAPPs).[14] The UK’s position as a global hub for NGOs and campaigning organisations dedicated to supporting open societies, a significant source of the country’s soft power, risks being weakened due to a mix of aid cuts and increasing attempts to circumscribe the activities of campaigning organisations.[15] FPC research published ahead of the Integrated Review’s launch made the case the UK should build on, rather than weaken, its soft power resources to play the role of a ‘Library of Democracy’, a globally connected soft power hub and resource centre to support the cause of open societies around the world.[16]   In order to advocate effectively for open societies, human rights and liberal democracy internationally the UK has to make sure its house in in order at home. Authoritarians around the globe are quick to pick up on any perceived hypocrisy or precedent provided by the West to justify or contextualise their actions, making the issue of maintaining internal and external consistency very important. To that end, as Joe Powell notes in his essay, progress has been delayed on implementing the anti-corruption measures needed to tackle the UK’s central role in international kleptocratic networks, exposed once again by the recent Pandora Papers. Much has also been written by experts and civil society (including the FPC) on the extent to which authoritarian state actors have been able to influence political activity and issues in the UK as highlighted by the Intelligence and Security Committee’s Russia Report.[17] With a raft of sensitive UK domestic pieces of legislation in the offing, including the Police, Crime, Courts and Sentencing Bill and the Elections Bill, there are a number of area of concern around protecting open societies at home.^[18] As Powell points out the UK has been added to the Civicus global civil society watchlist for the first time ever in September 2021.^[19]   The UK has yet to show a particular willingness to condition its approach to trade with conditions that prioritise the promotion of human rights (or for that matter political, environmental or social rights) as a key part of its strategy. There is definitely more that could be done to integrate these agendas, particularly given the new Foreign Secretary Liz Truss’s previous role as trade secretary, though there remains civil society concern that it may be more likely that foreign policy priorities are reshaped to better fit the UK’s trade promotion agenda than the other way around. Indications of greater UK interest in advancing the business and human rights agenda under new Foreign Secretary are however encouraging.   The need for partnership working has been an important part of recent FPC and WFD research around how the UK can deliver on its force for good agenda.[20] It is important not to neglect regional bodies with a role to play in human rights such as the OSCE and Council of Europe, and there remains a need to find a new modus operandi for collaborating with the EU on shared objectives. However, it is clear that the UK would like to develop new bilateral and multi-country arrangements to meet specific objectives, for example building on recent UK-Canada Cooperation on Media Freedom and on diplomatic communiqués such as the G7 Open Society Statement. When identifying other likeminded partners to help it best meet its open society priorities, the UK should work with other OECD democracies – including members that are increasingly proactive in defending democracy internationally such as Japan, South Korea, Chile, Sweden, Switzerland, Norway, and the Netherlands. These efforts should also pull in developing democracies in equal measure when developing joint initiatives, as these countries often carry particular weight in their regions, and send a powerful message that open societies are not just a Western agenda, but a human one.   Doing Development Democratically and the ‘Democracy Premium’ Much has been written about the Government’s decision to reduce its ODA spending from 0.7 per cent of GDP to 0.5 per cent, which will only be reversed under the current Government if certain economic tests are met. This a rapid and hugely consequential cut exacerbated by certain long-standing financial commitments to multilateral bodies, which necessitates larger cuts elsewhere, particularly in bilateral aid. There are further concerns that the UK may pursue a technical manoeuvre to reclassify IMF special drawing rights as ODA, further restricting the real money that the UK has available to support its open society and international development objectives.^[21] This approach has already led to sweeping cuts to UK projects around the world and media reports have suggested it could equate to an 80 per cent cut in funding for the FCDO’s thematic work on open societies and human rights.^[22] A further consequence of the (broadly positive) drive to devolve more spending decision-making to local Embassies is a likely reduced focus on thematic and multi-country work streams, with the potential loss of best practice learning from comparative study and cross-country engagement.   So with financial capital increasingly limited, the FCDO and the Government as a whole should seek to be more explicit and specific about the areas where it is willing to spend a greater amount of political capital in defence of human rights, governance and democracy so that stakeholders and the public can hold it to account. There is a need for integrated cross-governmental campaigns using the full range of tools set out above to try to achieve its open society priorities in these straightened times.   Irrespective of the wider case for and against the merger of DFID and the FCO, if the process is delivered successfully, it does provide an opportunity for greater integration and coherence between development and human rights objectives. Graeme Ramshaw, WFD’s Director of Research and Evaluation, has argued that ‘the UK has long espoused democracy as a fundamentally British value, yet we have never made it a central theme of our aid policy. Contrary to much perceived wisdom, there need not be a trade-off between development and democracy – much of the evidence suggests they are mutually beneficial. Both can be pursued concurrently if the UK adopts an approach of ‘doing development democratically.’’^[23]   ‘Doing development democratically’ (DDD) will look different in each context, but has four fundamental components:

• Committing to a DDD approach – ideally over a long-term period and in collaboration with other international stakeholders – with strong strategic, evidence-based, and cross-governmental underpinnings;
• Investing in stand-alone democracy assistance programmes that strengthen bedrock democratic principles, institutions, practices, and skills, and ensure that any reforms are locally owned and led by a wide range of national stakeholders;
• Acting with ‘democratic sensitivity’, an understanding that any UK initiative conducted in or with a country will interact with its political systems and that such interaction may have positive or negative effects for its democratic health. The UK Government should take a deliberate and systematic approach to understanding the impacts of its actions.^[24] It should seek to ensure that foreign assistance programmes at a minimum, do no harm to a country’s democracy, and ideally strengthens it by reinforcing local ownership, good governance, transparency, accountability, inclusion, and respect for human and democratic rights; and
• Creating a ‘Democracy Premium’ of clear and visible incentives for governments showing a demonstrated commitment to democracy and human rights, by offering additional foreign aid, trade preferences on more beneficial terms, enhanced access to international development finance, security guarantees, debt relief, technical support, diplomatic engagement and participation in sought after international and regional agreements (disincentives for backsliding should also be considered).[25]

  When adopted and implemented together, each component complements the others, creating a virtuous circle that can advance both developmental and democratic outcomes.   The first component acknowledges that this approach requires political nous, cooperation, and commitment to succeed. Short-term, simplistic approaches will not work in political contexts that not only are by their nature fluid and unpredictable, but will cause stakeholders to adapt to and counter developments that they deem harmful to their interests. It also recognises that the UK should not take an approach that privileges supporting economic growth over democratic accountability and inclusion. The two can and should be mutually reinforcing.   The second is also critical, as there needs to be some baseline democratic capability – credible elections, capable and independent civil society organisations, a functioning parliament and political parties, and a diverse range of political actors – on which to build. Practically, it is also important to have a wide range of relationships with various democratic institutions – ideally built over time to establish understanding and trust – so that your efforts reflect a true spirit of partnership and collaboration, and not unwanted external interference.   The third component reflects a significant departure from most foreign assistance, and requires those providing other forms of support – security assistance, health and education programmes, economic growth and investment – to consider how their work impacts a country’s democratic health. Many examples exist where donor countries support the rule of law and provide funding to human rights organisations, while simultaneously providing military hardware that governments use to repress their citizens. ‘Doing development democratically’ means working coherently across government (and with other donor governments) with an integrated approach to avoid working at cross-purposes. It may also require international actors to move more slowly and allow a country’s democratic stakeholders to debate and influence policy direction, conduct oversight, and occasionally reverse course; getting a minister’s sign-off would no longer be sufficient. The upside is sustainability and resilience of reforms; long-term impact is more likely if they are broad-based and legitimately agreed through domestic political processes.   The fourth component is potentially controversial, as it brings in elements of conditionality, which could be seen as counter to the spirit of the Paris Declaration on Aid Effectiveness and subsequent Accra Agenda for Action. However this is an approach that has a sound justification and must be delivered transparently.[26] The UK’s recent approach to foreign assistance has shown limited linkages to a country’s quality of democracy. Seven of the top ten recipients of UK bilateral aid in recent years are electoral autocracies — the other three were closed autocracies. Meanwhile, of the 32 countries that had DFID missions (before the creation of FCDO), only seven had improved democracy scores since 2009 — and those seven include Myanmar and Zimbabwe.^[27]   As set out above, this approach should be framed in terms of a ‘democracy premium’, as clear incentives over and above a baseline level of development cooperation and a prioritisation of support to democracies where need levels are similar, rather than the exclusion of all authoritarian states from receiving development assistance necessary to alleviate endemic poverty among their citizens. Thinking around how best to provide development assistance in authoritarian states is evolving and should continue to change in response to the need not to actively entrench abusive political systems, with the nature and type of direct budget support sometimes provided a key area to review.   Finally, though there is clearly value in devolving decision-making on ODA to embassy and high commission level, resources should be allocated for robust regional and Commonwealth democracy and rights programmes. Research has shown the value of regional engagement and diffusion on democracy and rights issues in large part because political reform can often be dependent on political will of local elites and the incentives and pressures they face, with politicians and government officials often highly motivated to enhance their profile in regional and global forums.[28] Yet with most funding decisions made at country level, embassies have few incentives to devote resources to wider regional programmes. So London or FCDO regional hubs should make sure to retain enough resources to fund more robust regional and Commonwealth programming.   A model the UK may want to examine more closely is the US’s Millennium Challenge Corporation (MCC). The MCC requires countries meet a certain standard of ‘just and democratic governance, including a country’s demonstrated commitment to promoting political pluralism, equality, and the rule of law; respecting human and civil rights; protecting private property rights; encouraging transparency and accountability of government; and combating corruption.’[29]   Women at the heart of democratic development Though the UK’s domestic track record on women’s political representation puts it in the middle of the pack internationally, it had built up a strong development focused set of expertise to improve the lives of women and girls. Given the importance of women’s leadership to achieving more accountable and effective democracy and development these are capabilities should not be lost as the Government’s wider priorities evolve. The recent study by WFD and King’s College London’s Global Institute for Women’s Leadership (GIWL) on the impact of women on democratic governance provides unequivocal evidence that ‘when women are able to exercise political leadership in a manner that is authentic to them, there are gains not just for women and girls but for the whole of society…women are altering the political framework in a way that is bringing more robust consideration of issue areas that can deliver better outcomes for women and girls and that also directly benefit men and boys, such as improving public health services and access to clean water, expanding the provision and quality of education, and tackling violence in the home.’^[30]   Expanding support for inclusive political systems is a force multiplier. Cumulative evidence indicates that women’s political leadership can be a positive disruptor of stale governance arrangements where corruption and poor service delivery have become the norm.^[31] The fifth pillar of DFID’s 2018 Strategic Vision for Gender Equality on women’s political empowerment, of which WFD was an advocate through the Gender and Development Network (GADN), has seen strong rhetorical support but requires a more politically-informed approach to be realised in a development context.^[32]   In her essay Rt Hon. Maria Miller MP notes the Government’s current lack of a comprehensive approach to gender equality and inclusion, particularly in the UK Government’s policy on open societies, and the limited mention the issue received in the Integrated Review.[33] In all its efforts – and in line with the International Development Act – the UK should look for opportunities to strengthen the political inclusion of women, integrating this agenda into its wider work across open society priorities. The adoption of feminist foreign policies by Sweden and Canada provide useful examples of how this might be done and it is an agenda the new Foreign Secretary is known to have an interest in.^[34]   Identifying the UK’s open society priorities While the case for increasing both the priority given to the Open Societies Agenda within Government and the funding for international aid and diplomacy remains strong and will continue to be argued for, policymakers have to grapple with the situation as it is today. The reality is that while the UK is and can be a leader on the Open Societies Agenda, it lacks the capacity to lead on everything. The task set by the current funding and political situation is how to be most effective with more limited resources than in the past. This will involve identifying where UK’s comparative advantage in the promotion of open societies lies and working out where to prioritise. This will necessitate hard choices given both the UK’s breadth of capability particularly within civil society and the interlocking nature of the challenging of supporting an open society. The essays in this collection give a strong guide to objectives that could and should be prioritised as the building blocks of an open society, highlighting how important each area is and indicating what the impact of making resource driven choices between them will mean. There are two main dimensions to address when considering how to prioritise: geographic and thematic.   Where to focus When looking at where in the world the UK should focus its attention, the Integrated Review has already set down some fairly clear priorities for the Government’s wider global strategy: increasing focus in the Indo-Pacific, retaining a role in the European Neighbourhood, pivoting from security to trade in the Middle East, prioritising East Africa as compared to the continent’s other sub-regions (except Nigeria), and reducing its footprint across much of the rest of the global south. Irrespective the merits of these choices this geographic prioritisation will clearly influence the Government’s response to open societies issues and where it invests resources. However, particularly in relation to the Open Societies Agenda, it will be important that the UK is able to think holistically about where the UK can do most as a ‘force for good’, both in terms of opportunities for progress and areas to defend.   The international community – and the UK – needs to be better equipped to respond quickly and decisively to bolster democratic opportunities when they present themselves, an entrepreneurial approach to embedding open societies. The failure to successful build on popular groundswells of support for democratic change in countries like Tunisia, Egypt, Sri Lanka, Malaysia, and Armenia have had a knock-on impact on the attractiveness of liberal democracy and open societies as hoped for reforms petered or were snuffed out, with economic woes often undermining hopes for political change. Working with its international partners, the UK should find ways to deliver a ‘democratic surge’ of political, practical and financial support to buttress democratic openings and sustain them until change becomes embedded over the long term.   The recent victories by reformist Presidential and Parliamentary candidates in Moldova provide perhaps one such democratic opportunity where there is a clear need for a surge of open societies support. As a country in the UK’s priority ‘European Neighbourhood’, the UK should look to do more bilaterally than it has done in the past but it would also provide a wonderful opportunity to show the UK’s ability to work collaboratively with its former EU partners given the EU’s key role in supporting reform in the country. It is also a country where the expense of engaging should not be prohibitively high, as compared to contexts like Iraq, Afghanistan, or even Ukraine. While it is important to look for openings for change provided by new democratic leaning political leaders, the UK and other partners must not to forget the lessons of recent history by ensuring that support is focused on delivering systemic change rather than becoming intimately tied to a particular politician’s political project.   The second potential approach is a more defensive one, focused around long-term strategic priorities more than emerging opportunities. The UK could seek to work in partnership with key emerging democracies at the heart of efforts to drive democratic reform in their respective regions. Leading proponents of conservative internationalism, an approach that may have an appeal for the current government, have recommended employing an ‘inkblot’ strategy to defending and advancing democracy, bolstering robust and influential democracies with open economies and supporting their ability to positively influence their neighbours.^[35] Evidence points to significant value of this approach, particularly in a resource constrained environment, as regional diffusion appears to be effective in advancing democratic norms, even when direct bilateral aid is limited.^[36]   These key regional influencers are truly global ‘swing states’: middle income, emerging countries across Africa, Asia, Eastern Europe, and Latin America that are increasingly influential in diplomatic, economic and security affairs at the regional and global level. Their success – economic, diplomatic, security-wise – has a significant impact on their neighbours and beyond, and if their political systems are open, democratic, and inclusive, this sends a powerful signal to other countries (and their citizens) that democracy is the best way forward. However, the size and often comparative prosperity of these countries means that to meaningfully influence their political trajectory towards more open societies will not only require the use of the UK’s full range of political tools (particularly when ODA is not an option due to income levels), but also working closely in partnership with other like-minded established democracies as mentioned earlier to achieve a positive impact.   It is undoubtedly the case that ECOWAS’s successful intervention in The Gambia, demanding the incumbent respect the results of the 2016 election and stand down, was bolstered by the leadership of influential democratic leadership in Ghana, Senegal, and especially Nigeria. Mexico’s positive influence in the Americas, particularly in Central America, would be massively diminished if it were to become autocratic, as Venezuela’s has seen the decline of its democracy over the past decades. Indonesia has worked diligently to encourage democracy in the region (and beyond), hosting an annual Bali Democracy Forum, which facilitates discussions by leading governments and civil society on the value of democracy without imposing its own views.   As the UK Government has decided to make the Indo-Pacific a key focus for the UK, there is a strong case for much more intensive focus supporting the sustained establishment of open, inclusive, and peaceful democratic societies in the region. The UK’s recently approved status as a dialogue partner of ASEAN is a golden opportunity to up its engagement. Yet UK democracy assistance to that region in the past has been particularly weak, especially in Southeast Asia, where there have been recent missed opportunities to support emerging democratic forces. Given its comparative absence from open societies work in the region and reduced funding envelope, the UK should seek to find ways to work with like-minded partners to bolster existing successful initiatives and identify gaps where the UK has particular capability that would add value, rather than duplicate existing work but with the addition of a Union Jack. Given the recent events in Afghanistan and political flux in Uzbekistan and Kyrgyzstan in particular, the UK should not neglect Central Asia, the hinge point between its European Neighbourhood and Indo-Pacific focus areas. So while it is to be expected that the UK’s open society priority countries will be guided by the FCDO’s wider strategy it must also be informed by where the UK can most effectively by a ‘force for good’ and to seize opportunities that arise.   What to focus on When deciding how to prioritise thematic areas, all of which are hugely important in and of themselves, it is worth considering how they fit together. This means trying to identify what are the foundations on which the other aspects of open societies can build, where the UK has particular expertise to draw upon and where other like-minded partners are showing leadership and expertise to avoid duplication. Rule of law and media freedom are two obvious areas of strength for the UK. Building on Britain’s history and soft power assets, they form two of the key pillars that support and open societies by acting as a vital check on the political caprice and corruption that can erode civic space.   Traditional independent media models are collapsing around the world – an ‘extinction level event’ according to James Deane writing in this publication – while ‘autocrats are playing the long game’, shaping the global information landscape to fit their objectives. This collapse risks undermining investigative journalism – which is hard to do and even harder to monetise – but which is essential to holding the powerful to account and keeping societies open, as the Pandora papers most recently demonstrate. As Deane says the UK has a key role to play in convening dialogue between media, civil society, technology platforms, governments, international development banks, advertisers and the rest of the private sector to identify solutions but this alone will not be enough. The UK should provide support to the proposed International Fund for Public Interest Media, which could move fast, marshal resources, take risks and innovate. This is a crucial area where the UK can add value within the wider freedom of expression space that is crucial to the openness of a society.   The UK has understandably traded on the legacy of Magna Carta, a long legal tradition and London’s position as the second largest global centre for legal services – both for good or ill – to position itself as an international player on rule of law issues.[37] Murray Hunt rightly argues for the integration of rule of law into whatever strategy the FCDO and Government develops on open societies, human rights and democracy, and for the adoption of and international promotion of the shared understanding of rule of law provided by the Council of Europe’s Venice Commission.[38] Indeed in terms of bolstering support for the rule of law in the European Neighbourhood, it is important for the Government to reflect on the damage done already by its vocal criticism of the European Convention on Human Rights and the European Court of Human Rights. It should ensure future discussions around the precise nature of its incorporation into domestic law (such as the update of the Human Rights Act pledged in the Conservative’s 2019 Manifesto) are not conducted in a way that further weaken adherence to these international rule of law norms.[39] Hunt also calls for the development of both a new ‘Global Partnership’ and a new ‘Global Fund’ to coordinate and support rule of law initiatives around the world. As set out above, more needs to be done, going beyond the 2013 Defamation Act, to stop the UK acting as a global centre for libel tourism and SLAPPs.   Rule of law and media freedom are essential tools in the fight to do more to tackle corruption both internationally and at home. The UK’s record domestically and in its Overseas Territories undermine its past efforts at global leadership, providing a safe haven for the riches that help keep authoritarian regimes in power and closing civic space around the world. As Joe Powell notes the National Crime Agency argues that it is ‘a realistic possibility that [money laundering through the UK] is in the hundreds of billions of pounds annually’ because of ‘the ease with which UK companies can be established, the broad range of professional services on offer and the access UK systems provide to higher-risk jurisdictions.’[40] The recent release of the Pandora papers have again drawn attention to the central role the UK and its territories play in facilitating global corruption by authoritarian leaders and their intimates.[41] Therefore, some of the most impactful work the UK can do to support the cause of open societies abroad would be to finally clean out the stables at home. This programme of domestic reform should include delivering on the long-promised beneficial ownership register for property; reforming Companies House; expanding the staffing levels of Companies House and of the National Economic Crime Centre constituent partners (such as the National Crime Agency, Serious Fraud Office and HMRC) to give them the capacity to check registry information and undertake enforcement action; and transforming or abolishing Scottish limited partnerships.[42]   Turning to what can be done by the UK acting internationally and through its aid programme to combat corruption, Phil Mason makes clear in his essay contribution that technocratic box-ticking procedures are not enough and that there is a need for wider reform to the political and social culture. When assessing corruption levels in the societies in which the UK operates, it is important for the UK to fully assess the extent of political control of economic opportunities within a country rather than just monitoring cash transfers made by the international community. This will require measures to improve the transparency of contracting and procurement as well as support for local civil society and investigative journalism to expose the nepotism and cronyism that curtail open societies.   Action on the three pillars of anti-corruption, rule of law and freedom of expression (with a UK focus on media freedom) are mutually reinforcing and can underpin wider progress towards other open societies goals in any country where the UK seeks to engage. Such an approach can provide a baseline framework for engagement with countries on improving governance that applies well beyond those countries which are or are genuinely trying to be democracies. However more thought needs to be given, on a country by country basis, to the utility of such governance reform work in partnership with the governments of authoritarian and semi-authoritarian states where there is no real prospect of shifting the underlying nature of power that shape their systems. It is imperative that such governance work to help achieve ‘modernisation’ or ‘reform’ that may potentially lead to some outcomes beneficial for local people are not mislabelled as democracy assistance. To do so plays into the narratives of regimes claiming to be ‘emerging’ democracies when they are not, devaluing the concept of democracy and feeds into the growing cynicism about the liberal democratic project. As set out above the UK and its partners need to show ‘democratic sensitivity’ in their approach.   On a similar note, Britain and other democracies need to be more willing to openly question the intentions of their interlocutors in authoritarian and semi-authoritarian countries. The UK should not deploy diplomatic pabulum about the reforming or democratic bona fides of primarily autocratic rulers, if the UK is going to be seen by the populous in those countries as genuinely acting as a ‘force for good’ rather than pursuing its economic and security objectives under the cover of ‘democracy washing’. So honestly and rationally identifying the political intentions of potential partners rather than accepting rhetoric is key, recognising democracy and open societies rely on the political will to allow change (and accept defeat) rather than being reduced to discussions purely about capacity and technical compliance.   The UK should consider more thoroughly the political implications of providing security sector support in non-democracies, demanding clearer evidence that such work can deliver real improvements in their behaviour towards citizens, including political dissidents, rather than simply making the forces of political control in closed societies more efficient when this money in these resource constrained times could perhaps be better used elsewhere.[43]   The growing importance of open data is highlighted in a number of essays including by Catherine Stihler, Joe Powell, and Rafael Jiménez-Aybar. It is an approach that can provide the tools for journalist, activists and officials themselves to tackle corruption and improve service outcomes. It is an agenda which could give the UK much to say in the international rule setting bodies where it is interested in becoming a thought leader and rule maker. Country governments need both support and pressure to deliver on this agenda and to ensure that the data produced is credible as well as accessible.   The UK’s recent funding decisions will have a regrettable impact on its ability to directly support civil society groups at the sharp end of efforts to shrink civic space, reducing its ability to provide the ‘flexible and sustainable funding’ for civil society rightly argued for by Iva Dobichina, Poonam Joshi, Sarah Green and James Savage in their essay. Given the funding position seems unlikely to change in the short-to-medium term, it is imperative that the Government finds other ways to ‘proactively defend civic space and the people in it’ as those authors request. Ambassadors should be proactively encouraged through FCDO policies to speak out more regularly on cases involving activists at risk, the unjustly imprisoned and to protect civic space more broadly. Minsters should also play a more active role to support such an approach and to escalate the pressure from officials on the ground.   Certainly there is little in the headline rhetoric on immigration coming from the Home Office that would suggest that the environment in the UK will become more conducive to providing emergency protection for civic activists at risk. However, if the Government showed political will in this area, given the overall political salience of immigration has declined since the 2016 referendum result, there might be room for more targeted measures to support asylum claims for known human rights defenders and other activists.[44]   Electoral processes around the world are under attack, as highlighted in the essay by Dame Audrey Glover, with disinformation and fake observers used to dilute criticism of election rigging. Western countries including the UK need to take action to protect credible election observation and this will require both investment and coordination. The FCDO could look at the option to maintain a rapid response fund for critical, unanticipated electoral and political processes worldwide, similar to USAID’s Elections and Political Processes (EPP) Fund. In the past, snap elections (particularly in countries without DFID missions) would typically leave the UK flatfooted, with few readily available mechanisms for rapidly mobilising the resources (financial and human) necessary to launch timely, robust initiatives. A standing fund with resources set aside for these scenarios would be of great value, particularly in the event of important elections in locations where there are few FCDO governance advisers in country or in country ODA resources available. Recent examples of countries with these types of elections would include Malaysia, Bolivia, Armenia, El Salvador, The Gambia, and North Macedonia.   The global promotion of LGBTQ+ rights had been an area where the UK had shown leadership over a number of years but it is notable that that the only mention of the issue in the Integrated Review is in relation to Britain being a welcoming country for LGBTQ+ tourists. Given the conservative backlash against LGBTQ+ rights in many regions around the world, sometimes with narratives crafted by Russia and other revisionist powers, careful thought should be given how best to act politically and using UK soft power to respond to this challenge, recognising that whether or not the UK chooses to engage on the topic it will be used to delegitimise open societies and liberal democracies unless these narratives are countered.   COP26 (the United Nations Climate Conference taking place in Glasgow in early November 2021) has put the UK’s climate change efforts at the front and centre of its recent diplomacy as it responds to perhaps the greatest threat humanity will have to deal with over the remainder of this century. However, once the UK’s time in the spotlight on this issue has passed it will have to drill down on the areas within this debate where it should focus its political capital. This will not only be by taking action at a domestic level to deliver on its targets but to identify specific areas where it will seek to maintain a global leadership role. On potential area could be the promotion of environmental democracy work as outlined by in the essay Rafael Jiménez-Aybar, which would seem to be a good way to draw together these the environmental and Open Societies Agenda as they note that ‘many of today’s environmental concerns are, at their core, political issues, and failures of governance.’   Supporting British democracy assistance There is an important role to be played by UK institutions in building partnerships with likeminded actors in countries looking to reform. The WFD, one of the two organisations responsible for putting together this project, has direct experience in building relationships between UK actors in the political system – parliamentarians, party and parliamentary officials, civil society organisations and others – and their counterparts in partner countries. WFD have found that the strong appetite for these relationships often derives from the respect and admiration for the UK’s democratic culture and the experience in our democratic institutions and practices.[45] The Peer to Peer Community of Practice – established by the UK Stabilisation Unit’s Global Partnerships International (GPI) – has circulated reams of research on the potential of this approach to deliver both soft power dividends and meaningful reform.   The numerous existing linkages between British actors and institutions are key mechanisms for exercising UK influence, contributing both to alliance building efforts and outreach to closed and autocratic regimes.^[46] However, maximising the value of this wide-ranging engagement requires active brokering of relationships, and, when possible, better coordination and collaboration amongst disparate efforts, including between UK government ministries, subnational government, and soft power institutions (including leading internationally-oriented arm’s length bodies such as British Council and WFD).   Maximising the developmental and soft power value of working with the wide range of innovative British democracy institutions will require a concerted investment, though not necessarily through more funding, but a change in how funding is allocated. Many UK democracy assistance organisations are undersized in comparison to their counterparts e.g. in Germany and the US, which have received decades of sole-source funding from their governments, often in the hundreds of millions per year. These organisations then utilise this capacity to win grants and contracts from foreign governments, including the UK, to expand their reach even further. By contrast:

• The 2015 International Development Committee report on Parliamentary Strengthening highlighted the lack of investment in ‘Westminster organisations’, such as WFD and the Commonwealth Parliamentary Association UK, with most DFID governance funding going to large for-profits and multilateral organisations (which provide minimal soft power benefits to the UK).^[47]
• The UK’s Electoral Commission, unlike most counterparts, has no legal mandate to engage internationally and the Local Government Association (LGA) scaled back its international work over the last decade.
• There has been no UK organisation providing significant levels of international election assistance since the bankruptcy in 2014 of Election Reform International Services (ERIS). Only in recent years has WFD begun to fill this void through targeted election support in contexts such as the DRC and the Western Balkans.
• The British Council’s 2019 Tailored Review explicitly recommended the Council de-prioritise its work on justice and governance, while offering no alternative British institution to fill the gap.^[48]
• BBC Media Action had its five year, £90 million Programme Partnership Arrangement (PPA) closed in 2017 and replaced by a smaller accountable grant, despite the PPA being rated A+ or higher each year.

  Together these decisions, made separately over a number of years, have combined to undermine the UK’s ability to advance democracy, rights, and governance. The FCDO – if properly resourced and operating under a robust strategic open societies framework – represents an opportunity to 1) develop long-term strategic relationships with leading British organisations already operating relevant programmes at scale abroad; and 2) commit to investing in developing the capacity of smaller British actors – particularly in the areas of political inclusion, rule of law, civic tech and innovation, and local governance – to play a greater role abroad. This building of UK based non-profit organisations must not come at the expense of but instead be complemented by greater direct investment in the capacity building of local partners to avoid unhelpful competition for resources and the fostering of collaborative relationships; a good example would be providing more funding directly to women’s rights organisations in country, while offering technical support and two way learning with relevant UK organisations.   It is worth comparing the UK approach to supporting domestic democracy institutions with Germany, France, the EU, the US, with a deeper dive on the US experience. In Germany, most open societies funding is directed on a sole source basis to either the state-owned GIZ (mainly for good governance) or to the party foundations (mainly for political systems and parties), in the hundreds of millions of euros (if not up to a billion or more) annually. In France, state-owned Expertise France received over 60 million euro in 2019 to implement democratic, financial and economic governance programmes. The EU is now backing Team Europe Initiatives (TEIs) – joint activities by the EU, its member states, and the European development finance institutions focused on a specific sector – with as many as 150 in development, most of which would likely be directed to EU – and member-state organisations.[49] The Netherlands, Denmark, and Finland are the largest investors in their own multi-party foundations, which also increasingly access EU funding mechanisms under which UK-based organisations are ineligible to participate.[50]   Meanwhile, the US established the National Endowment for Democracy, National Democratic Institute, International Republican Institute, and the International Foundation for Electoral Systems in the mid-1980s. For nearly 40 years, the US has invested substantial resources in these American democracy assistance institutions through a range of sole-source mechanisms, in particular the Consortium for Elections and Political Process Strengthening (CEPPS). Under President Biden, investment in these four institutions is expected to reach $700-800 million annually.   As part of the Global Britain approach outlined in the Integrated Review, there is clearly value in supporting highly capable (if undersized) British institutions to help deliver its Open Societies Agenda, while simultaneously enhancing UK soft power. While a new, stand-alone mechanism similar to the US CEPPS could make sense in the longer term, a shorter term fix is available. An Open Societies Fund could be ring-fenced from the Conflict Security and Stability Fund (CSSF) – a logical source given the contribution democratic societies can make towards long-term resilience and stability – and could be delivered by a consortium of British organisations (Team UK). These ‘best of British’ organisations would be capable not only of delivering impactful programming and generating soft power dividends, but would also be increasing competitive in securing EU, other European, and US-funding, further stimulating their growth and capabilities.   The next steps As James Deane notes in his essay in relation to media freedom and one of the editors (Adam Hug) has argued in the FPC’s ‘Finding Britain’s role in a changing world’ project, there is a need for democracies to find a way to project strategic intent beyond the constraints of the electoral cycle.^[51] This will require building cross party agreement on the nature of the challenge and on certain objectives, as well as the development of tools that will be sustained irrespective of who is in power. This long-term, cross-party approach is necessary to ensure that the cause of open societies and liberal democracies can withstand the pressure from authoritarian states and revisionist powers seeking to roll back the forces of freedom on the world stage. Germany and the US are notable for their strong cross-party commitment to democracy assistance. In fact, advocates from both leading parties in the US Congress came together and pushed through increased funding during the Trump administration, despite initial plans to slash these budgets.[52]   This publication brings together a range of leading voices to draw attention to some of the most important challenges facing human rights, good governance and democracy around the world. They make the case for prioritising open societies in UK foreign policy and look at where Britain should focus its energy within the different areas that together comprise the Open Societies Agenda, areas that are almost all complementary in nature but which are competing for resources and attention. What is clear from all of the contributions is that the loss of funding provided by the UK’s ODA cuts will have an impact on the UK’s ability to deliver on its open society ambitions but it certainly is not time to throw in the towel. With a combination of the necessary amount of political will and an integrated strategy that brings together and uses all the tools at the Government’s disposal to support the Open Societies Agenda the UK can make a real difference. So it is therefore imperative that the UK becomes more willing to aggressively tackle corruption both at home and abroad, to use trade incentives, to actively deploy diplomatic and political influence, to work with partners and reform how it delivers its international aid and democracy support to ensure the Government delivers on its commitment for the country to be a force for good in the world.   Adam Hug became the Director of the Foreign Policy Centre in November 2017, overseeing the FPC's operations and strategic direction. He had previously been the Policy Director at the Foreign Policy Centre from 2008-2017. His research focuses on human rights and governance issues particularly in the former Soviet Union. He also writes on UK foreign policy and EU issues. He studied at Geography at the University of Edinburgh as an undergraduate and Development Studies with Special Reference to Central Asia as a post-grad.   Devin O’Shaughnessy is the Director of Strategy and Policy for the Westminster Foundation for Democracy (WFD), responsible for advancing WFD’s strategic direction and providing technical leadership to its programmes and policy work. He has over 20 years’ experience in the field of international development, with expertise in democracy and governance, legislative assistance, civil society strengthening; electoral processes and observation; citizen participation; state building in fragile contexts; and inclusive politics. Before joining WFD, he worked for the National Democratic Institute (NDI) for nearly six years in Washington, DC, Indonesia, and Afghanistan. He has a Master’s degree in International Relations from Johns Hopkins University School of Advanced International Studies (SAIS).   [1] Cabinet Office, Global Britain in a Competitive Age: the Integrated Review of Security, Defence, Development and Foreign Policy, March 2021, https://www.gov.uk/government/publications/global-britain-in-a-competitive-age-the-integrated-review-of-security-defence-development-and-foreign-policy [2] Cabinet Office, 2021 Open Societies Statement, G7 Summit in Cornwall UK, July 2021, https://www.gov.uk/government/publications/2021-open-societies-statement [3] Sarah Repucci and Amy Slipowitz, Freedom in the World 2021: Democracy under Siege, Freedom House, 2021, https://freedomhouse.org/report/freedom-world/2021/democracy-under-siege [4] Philip Stephens, The west is the author of its own weakness, Financial Times, September 2021, https://www.ft.com/content/9779fde6-edc6-4d4c-b532-fc0b9cad4ed9 [5] Yascha Mounk and Roberto Sefan Foa, Opinion: Yes, people really are turning away from democracy, The Washington Post, December 2016, https://www.washingtonpost.com/news/wonk/wp/2016/12/08/yes-millennials-really-are-surprisingly-approving-of-dictators/ [6] Sintia Radu, China’s Web Surveillance Model Expands Abroad, U.S. News, November 2018, https://www.usnews.com/news/best-countries/articles/2018-11-01/china-expands-its-surveillance-model-by-training-other-governments; According to Freedom House, the following countries have received surveillance training from China: They include: Bangladesh, Cambodia, India, Indonesia, Myanmar, Pakistan, the Philippines, Singapore, Sri Lanka, Thailand, Vietnam, Belarus, Georgia, Russia, Brazil, Venezuela, Egypt, Iran, Jordan, Lebanon, Libya, Morocco, Saudi Arabia, Syria, United Arab Emirates, Angola, Ethiopia, The Gambia, Kenya, Malawi, Nigeria, Rwanda, South Africa, Sudan, Zambia, Zimbabwe. [7] Edited by Adam Hug, Sharing worst practice: How countries and institutions in the former Soviet Union help create legal tools of repression, FPC, May 2016, https://fpc.org.uk/publications/sharingworstpractice/ [8] The latter objective not being helped by the finalisation of Nordstream 2. [9] Bettcher eloquently argues the case for the private sector bolstering pluralism in his essay. However, it is important to recognise from a European perspective both Social and Christian Democratic political and economic models have achieved long-lasting open societies with a greater level of state engagement in the economy than a pure free market model would necessarily prescribe but they are marked by pluralistic politics, the rule of law, active civil society, as a well as freedom of expression and the press that can curb corruption and other distortions that harm both the economy and society. [10] Adam Hug, Finding Britain’s role in a changing world: Principles (and priorities) for Global Britain, FPC, September 2020, https://fpc.org.uk/finding-britains-role-in-a-changing-world-principles-and-priorities-for-global-britain/ in The principles for Global Britain, FPC< September 2020, https://fpc.org.uk/publications/the-principles-for-global-britain/; For more on the role of middle powers see: Rachel Kleinfeld, Thomas Carothers, Steven Feldstein and Richard Youngs, How Middle-Power Democracies Can Help Renovate Global Democracy Support, Carnegie Endowment for International Peace, February 2021, https://carnegieendowment.org/2021/02/04/how-middle-power-democracies-can-help-renovate-global-democracy-support-pub-83809 [11] See: Dr Nicholas Wright, The UK and the international rules-based system, FPC, FPC, September 2020, https://fpc.org.uk/the-uk-and-the-international-rules-based-system/; Malcolm Chalmers, Which Rules? Why There is No Single ‘Rules-Based International System’, RUSI, April 2019, https://rusieurope.eu/sites/default/files/201905_op_which_rules_why_there_is_no_single_rules_based_international_system_web.pdf; Albeit that international institutions and rules have always functioned with the participation of autocracies and weak democracies. [12] Created in September 2020 through the merger of the Foreign & Commonwealth Office (FCO) and the Department for International Development (DFID). [13] DFID, Guide to working with parliaments and political parties for sustainable development, November 2017, http://data.parliament.uk/DepositedPapers/Files/DEP2018-0824/GUIDE_TO_WORKING_WITH_PARLIAMENTS_AND_POLITICAL_PARTIES__final_.pdf [14] For more on SLAPPs see here: FPC, Unsafe for Scrutiny programme, https://fpc.org.uk/programmes/unsafe-for-scrutiny/ [15] Jonathan Freedland, In plain sight, Boris Johnson is rigging the system to stay in power, The Guardian, October 20201, https://www.theguardian.com/commentisfree/2021/oct/01/boris-johnson-rigging-the-system-power-courts-protest-elections [16] Edited by Adam Hug, Projecting the UK’s ability to defend its values, FPC, December 2020, https://fpc.org.uk/publications/projecting-the-uks-values-abroad/ [17] Edited by Adam Hug, Protecting the UK’s ability to defend its values, FPC, September 2020, https://fpc.org.uk/publications/protecting-the-uks-ability-to-defend-its-values/; Intelligence and Security Committee of Parliament, Russia, July 2020, https://isc.independent.gov.uk/wp-content/uploads/2021/03/CCS207_CCS0221966010-001_Russia-Report-v02-Web_Accessible.pdf [18] ICIJ, An ICIJ Investigation – Pandora Papers, October 2021, https://www.icij.org/investigations/pandora-papers/; Jonathan Freedland, In plain sight, Boris Johnson is rigging the system to stay in power, The Guardian, October 20201, https://www.theguardian.com/commentisfree/2021/oct/01/boris-johnson-rigging-the-system-power-courts-protest-elections ^[19] Monitor: Tracking civic space, UK added to human rights watchlist over threats to peaceful assembly, September 2021, https://monitor.civicus.org/UnitedKingdom/ [20] Edited by Adam Hug, Partnerships for the future of UK Foreign Policy, FPC, December 2020, https://fpc.org.uk/publications/partnerships-for-the-future-of-uk-foreign-policy/ [21] Ian Mitchell, Twitter Post, Twitter, August 2021, https://twitter.com/econmitch/status/1427630587020468239?s=11 [22] Peter Geoghegan, UK government plans 80% cuts to ‘world-leading’ anti-corruption work, Open Democracy, March 2021, https://www.opendemocracy.net/en/opendemocracyuk/uk-government-plans-80-cuts-to-world-leading-anti-corruption-work/ [23] Graeme Ramshaw, Doing development democratically, WFD, July 2020, https://www.wfd.org/2020/07/22/doing-development-democratically/ [24] Adapted from the UK Government’s guidance on the concept of Conflict sensitivity, see: Stabilisation Unit, Conflict Sensitivity: Tools and Guidance, Gov.uk, June 2016, https://www.gov.uk/government/publications/conflict-sensitivity-tools-and-guidance; The ‘Do no harm’ principle is an important approach in this field and there are important lessons to be learned that from work in this area. See also: CDA Collaborative, Conflict-Sensitivity and Do No Harm, https://www.cdacollaborative.org/what-we-do/conflict-sensitivity/#:~:text=Conflict%20sensitivity%20refers%20to%20the,development%20and%2For%20peacebuilding%20interventions; International Alert, Conflict-sensitive approaches to development, humanitarian assistance and peacebuilding, https://www.international-alert.org/publications/conflict-sensitive-approaches-development-humanitarian-assistance-and-peacebuilding [25] For examples of doing trade to proactively support development see: Adam Hug, Projecting the UK’s values abroad: Introduction, FPC, December 2020, https://fpc.org.uk/projecting-the-uks-values-abroad-introduction/ [26] A ‘sound justification’ and the need to be delivered transparently are the criteria set out in the Paris Declaration on Aid Effectiveness and Accra Agenda for such conditions. See The Paris Declaration on Aid Effectiveness and the Accra Agenda for Action, 2005-2008,https://www.oecd.org/dac/effectiveness/34428351.pdf [27] Alex Thier, Opinion: Doing development democratically, devex, September 2020, https://www.devex.com/news/opinion-doing-development-democratically-97977 [28] Scott Mainwaring and Anibal Perez-Linan, Why Regions of the World Are Importance: Regional Specificities and Region-Wide Diffusion of Democracy, ResearchGate, June 2007, https://www.researchgate.net/publication/265108633_Why_Regions_of_the_World_Are_Important_Regional_Specificities_and_Region-Wide_Diffusion_of_Democracy [29] Millennium Challenge Corporation, Guide to the MCC Indicators for Fiscal Year 2021, October 2020, https://www.mcc.gov/resources/doc/guide-to-the-indicators-fy-2021 [30] WFD, The Global Institute for Women’s Leadership and King’s College London, Women political leaders: the impact of gender on democracy, 2020 https://www.kcl.ac.uk/giwl/assets/women-political-leaders.pdf [31] Ibid. [32] Gender & Development Network, Working Group: Women’s Participation and Leadership, https://gadnetwork.org/participation-and-influence [33] Letter from Rt Hon Dominic Raab MP to Sarah Champion MP, December 2020, https://committees.parliament.uk/publications/3683/documents/38142/default/; Paul Abernathy and Abigael Baldoumas, What the integrated review means for international development, Bond, 19 March 2021, https://www.bond.org.uk/news/2021/03/what-the-integrated-review-means-for-international-development [34] Government Offices of Sweden, Feminist foreign policy, https://www.government.se/government-policy/feminist-foreign-policy/; Government of Canada, Canada’s Feminist International Assistance Policy, https://www.international.gc.ca/world-monde/issues_development-enjeux_developpement/priorities-priorites/policy-politique.aspx?lang=eng [35] Not a philosophical school that the authors are part of themselves per se, but raise this inkblot strategy given the current Conservative government and the potential merits of the approach. Henry R. Nau, Conservative Internationalism, National Review, September 2013, https://www.nationalreview.com/magazine/2013/09/30/conservative-internationalism/ [36] Scott Mainwaring and Anibal Perez-Linan, Why Regions of the World Are Important: Regional Specificities and Region-Wide Diffusion of Democracy, ResearchGate, June 2007, https://www.researchgate.net/publication/265108633_Why_Regions_of_the_World_Are_Important_Regional_Specificities_and_Region-Wide_Diffusion_of_Democracy [37] The Economist, London’s business courts face growing competition, April 2021, https://www.economist.com/britain/2021/04/24/londons-business-courts-face-growing-competition [38] Venice Commission, Rule of Law, Council of Europe, https://www.venice.coe.int/WebForms/pages/?p=02_Rule_of_law&lang=EN [39] Conservatives, Our Plan – Conservative Manifesto 2019, https://www.conservatives.com/our-plan [40] NCA, National Strategic Assessment of Serious and Organised Crime, 2020, https://www.nationalcrimeagency.gov.uk/who-we-are/publications/437-national-strategic-assessment-of-serious-and-organised-crime-2020/file [41] ICIJ, An ICIJ Investigation – Pandora Papers, October 2021, www.icij.org/investigations/pandora-papers/ [42] Adam Hug, Projecting the UK’s values abroad: Introduction, FPC, December 2020, https://fpc.org.uk/projecting-the-uks-values-abroad-introduction/ [43] This is not to imply that progress cannot ever be made but it is an argument for caution and greater rigour in assessment of project implementation. [44] Sunder Katwala, Twitter Post, Twitter, December 2020, https://twitter.com/sundersays/status/1340243075587837953?lang=en [45] While often beneficial some caution must also be taken to monitor and evaluate the nature of the UK’s institutional engagement to ensure it is delivering results from an open societies perspective, particularly when dealing with institutions in authoritarian and semi-authoritarian states to avoid adding international legitimacy to Potemkin Parliaments. [46] Alistair MacDonald, Soft Power 30 2019, British Council, October 2019, https://www.britishcouncil.org/research-policy-insight/insight-articles/soft-power-30-2019 [47] The report recommends “a joint DFID/FCO fund be established to commission expert organisations; this would also enable work to be commissioned at short notice when opportunities arise. A joint fund would combine the differing and important skills of the two departments. The fund could be on a similar scale to the £21.4 million which BBC Media Action received as a global grant from DFID in 2013–14.” See: House of Commons International Development Committee, Parliamentary Strengthening, Ninth Report of Session 2014-15, January 2015, https://publications.parliament.uk/pa/cm201415/cmselect/cmintdev/704/704.pdf [48] “Recommendation 10: The British Council should focus on its core objectives of promoting the English language, education and British culture, and reconsider all its non-core work, in particular its justice and governance work. Absent a strong rationale on the British Council’s added value, it should consider withdrawing from these areas.” See: FCO, British Council Tailored Review, 2019, https://assets.publishing.service.gov.uk/government/uploads/system/uploads/attachment_data/file/785297/British_Council_Tailored_Review.pdf [49] Samuel Pleeck and Mikaela Gavas, Getting to the Bottom of the Team Europe Initiatives, Center for Global Development, May 2021, https://www.cgdev.org/blog/getting-bottom-team-europe-initiatives [50] While building UK capacity is absolutely crucial as argued with the Team UK approach below, there may still be scope for looking again the nature of UK participation in EU funding arrangements so that opportunities for fruitful and large scale collaborations are not completely excluded in future. It is worth noting that in the area of research the UK will remain an associate member of the Horizon 2020 scheme, enabling a degree of ongoing pan-European collaboration. European Commission, Q&A on the UK’s participation in Horizon Europe, February 2021, https://ec.europa.eu/info/sites/default/files/research_and_innovation/strategy_on_research_and_innovation/documents/ec_rtd_uk-participation-in-horizon-europe.pdf [51] Edited by Adam Hug, Finding Britain’s role in a changing world, FPC, September 2020, https://fpc.org.uk/publications/the-principles-for-global-britain/ [52] Thomas Carothers and Frances Z. Brown, Three Ways the New Congress Can Defend Democracy Abroad, Carnegie Endowment for International Peace, November 2018, https://carnegieendowment.org/2018/11/16/three-ways-new-congress-can-defend-democracy-abroad-pub-77736 [post_title] => Examining the importance of open societies to the UK’s ‘force for good’ ambitions [post_excerpt] => [post_status] => publish [comment_status] => open [ping_status] => open [post_password] => [post_name] => examining-the-importance-of-open-societies-to-the-uks-force-for-good-ambitions [to_ping] => [pinged] => [post_modified] => 2021-10-18 18:50:17 [post_modified_gmt] => 2021-10-18 17:50:17 [post_content_filtered] => [post_parent] => 0 [guid] => https://fpc.org.uk/?p=6155 [menu_order] => 0 [post_type] => post [post_mime_type] => [comment_count] => 0 [filter] => raw ) [5] => WP_Post Object ( [ID] => 6190 [post_author] => 3 [post_date] => 2021-10-19 00:00:32 [post_date_gmt] => 2021-10-18 23:00:32 [post_content] => This publication has set out in detail the scale of the global threat to open societies and put forward practical ideas for how the UK can play an active role in the defence of democracy, good governance and human rights. The UK needs to develop bold and integrated strategies for its own future use and a package of measures that can be proposed as its contribution to the Summit for Democracy (S4D). The essay contributions in this collection provide a rich set of proposals and ideas that go far beyond what can be wrapped into a simple conclusion but this endeavours to capture some of the key points for action raised by our experts.   First things first, the UK must get its own house in order to be consistent in its principles both at home and abroad. The recent Pandora Papers highlight yet again the central role played by the UK and its overseas territories in the financial networks that support autocratic regimes and closed societies around the world. The UK Government needs to deliver on the long-promised beneficial ownership register for property; it should transform or abolish Scottish limited partnerships; reform Companies House and increase both its staffing levels and those of the National Economic Crime Centre constituent partners (such as the National Crime Agency, Serious Fraud Office and HMRC) to give them the capacity to check registry information and undertake enforcement action. It should do more to tackle libel tourism and Strategic Lawsuits Against Public Participation (SLAPPs) to stop international autocrats using the UK courts as a tool to muzzle dissent. The UK needs to take further action to improve transparency and protect against foreign influence of the political process. The Government’s approach to immigration also needs to leave space for the emergency protection of those most at risk of being targeted by authoritarian regimes.   The Government should reconsider some of its current approach to respected UK institutions such as the BBC, universities, and civil society groups if it is to maintain its position as a ‘soft power superpower’. A culture war could lead to collateral damage to Britain’s international standing and risks giving the green light to authoritarians seeking to undermine their own independent institutions in a more expansive fashion. Furthermore, the Government should rethink and revise measures in new legislation currently under debate such as the Police, Crime, Courts and Sentencing Bill and the Elections Bill that restrict the right to protest or to vote in ways which have attracted international opprobrium. The UK’s ability to lead positive change internationally will be influenced by how other countries perceive the way it practices the principles of an open society at home, as well as what it preaches through its foreign policy.   When looking at how to make its case internationally the UK should be clear that the occurrence of open societies and open economies are clearly correlated but that causation is rooted in the institutions of open governance, rule of law and a pluralistic political environment that underpin them both. In these economically challenging times the cause of open societies and liberal democracy needs to be married with economic justice, greater opportunities and ensuring ordinary people have a stake in the economy and political life. UK foreign assistance needs to help rebuild trust in both open economies and societies by working towards a position where market institutions fairly apply the same rules to everyone, corruption is under control, inequality is reduced, businesses operate ethically and there is dialogue and collaboration between economic forces, civil society and democratic institutions.   The UK needs to protect and nurture its soft power strength from the risk of being hollowed out at times of budget cuts and political pressures. The mix of different soft power strengths should give the UK a unique ability to serve as a ‘Library of Democracy’, a globally connected soft power hub and resource centre to support the cause of open societies around the world. As a middle power, albeit with a number of important international assets, the UK needs to work effectively and in new ways with like-minded partners amongst donor countries, in the global south and in civil society to maximise its impact on behalf of the cause of open societies.   This publication sets out a number of ways in which the UK could seek to rethink and reform its approach to foreign policy and international aid to support open societies and human rights. It argues that the UK should seek to be ‘Doing Development Democratically’ (DDD), a long-term integrated cross-governmental approach that includes investing directly in democracy assistance programmes.   This DDD approach argues that the UK should act with ‘democratic sensitivity’, as any UK initiative conducted in or with a country will interact with its political systems and the Government should understand the positive or negative effects this may have for its democratic health. As Graham Teskey and Tom Wingfield argue, the FCDO should assess country strategy and individual programmes for unintended consequences and commit to a time-bound, measurable realignment if required. The UK should try to ensure at a minimum, that its actions do no harm to a country’s democracy, and ideally strengthens it by reinforcing local ownership, good governance, transparency, accountability, inclusion, and respect for human and democratic rights.   Working with partners, the UK should create a ‘Democracy Premium’ of clear and visible incentives for governments that show a demonstrated commitment to democracy and human rights, by offering a package that could include: additional foreign aid; trade preferences on more beneficial terms; enhanced access to international development finance; security guarantees; debt relief; technical support; and diplomatic engagement and participation in sought after international and regional agreements. Disincentives for backsliding should also be considered.   The important role that women’s political leadership can play in making government more accountable and democratic, while curbing issues like corruption, is evidenced by a number of authors including Rt Hon Maria Miller and in the introduction. It is vital that UK expertise in this area is not lost as the result of the perceived reprioritisation in the Integrated Review and that women’s rights and political leadership should be fully integrated into the wider Open Societies Agenda, learning from feminist foreign policy approaches in Sweden and Canada.   Similarly both the UK and the international community need to be able to respond quickly and decisively to bolster democratic opportunities when they present themselves. Taking an entrepreneurial approach to embedding open societies and in partnership with others, the UK could help deliver a ‘democratic surge’ of political, practical and financial support to buttress democratic openings and sustain them until change becomes embedded over the long term.   Which countries are chosen as key partners will be likely guided by UK strategic priorities but should not be bound by them. Decision-making must also be informed by where the UK can most effectively be a ‘force for good’ and to seize opportunities that arise. However, as set out in the introduction, there is an argument that investment in democratic development in regional leaders (i.e. ‘swing states’), often likely to be of wider strategic interest to the UK, can have an important role in diffusing open society principles across their wider regions.   This flexibility needs to be built into a strategic approach that reflects the long-term nature of change that is being supported in order to promote open societies and an open international system. The FCDO should explore extending its planning and delivery horizons to reflect this. Phil Mason argues that the FCDO should explore restoring the ten-year programming frameworks previously used by DFID, not an unreasonable approach given the Integrated Review is currently framed around the Prime Minister and Government’s 2030 Vision.   The publication recognises that the UK will continue to work with and provide support to countries that are not democracies and whose governments have no intentions to become one. However, it is important not to mislabel such governance work and other projects in autocracies as supporting democratic development or to pretend (‘democracy washing’) that such partners are ‘emerging democracies’ despite all the evidence to the contrary. Such work needs to be constantly reviewed to ensure it is delivering tangible outcomes, particularly in relation to security sector support.   Irrespective of the political situation of a country UK engagement should seek to build on a core platform of tacking corruption, promoting the rule of law and protecting freedom of expression (with a UK focus on media freedom). These are areas that are mutually reinforcing and can underpin wider progress towards other open societies goals. Phil Mason makes clear that technocratic box-ticking procedures are not enough to root out corruption and that there is a need for wider reform to the political and social culture, improving the quality of governance to greatly reduce graft. As a number of authors make clear, political will is key to effective implementation and delivering long-term change to governance standards, corruption and political pluralism. As Graham Teskey and Tom Wingfield also explain local context in institutional design is key, as more established Western institutions can potentially be sources of inspiration and support but should not be models for uncritical emulation, unmoored from local experiences.   Given the substantial cuts to Official Development Assistance (ODA), the UK will need to compensate by more effectively using all the other tools available to it in an integrated manner to move the Open Societies Agenda forwards. Many of these key tools have been outlined in the mechanisms for a ‘Democracy Premium’ outlined above, but it also means that ambassadors and ministers will need to spend greater political capital by speaking out more regularly on cases involving activists at risk, the unjustly imprisoned and to protect civic space bilaterally and multilaterally, both in private and in public. It should use its non-ODA funding mechanisms strategically in countries not eligible for aid but where impact could be important (including places like Poland, Hungary, Kuwait and Oman). The UK also needs to use and expand its new ‘Magnitsky-style’ sanctions regime to ensure rapid, coordinated and targeted sanctions are imposed against high level officials involved in orchestrating gross human rights violations along with the other measures to protect civic space that Iva Dobichina, Poonam Joshi, Sarah Green and James Savage argue for in their essay.   Graham Teskey and Tom Wingfield rightly argue for the need for some humility, understanding that in many cases the influence of external actors, such as the UK, will be more marginal to the cause of open societies than might be desired. They are right that diplomacy and aid cannot ‘deliver’ an open society by themselves and that supporting local actors who want to live in open societies are crucial to the success of any endeavour, what Stephen Twigg calls ‘the vital role of citizens, civil society organisations and other stakeholders in maximising the impact of any strategy’. Twigg also makes clear the ‘importance of multilateral action to bring together an alliance of countries, institutions and networks to take an issue forward’. Ideas for new international cooperation mechanisms include the Global Partnership for the Rule of Law suggested by Murray Hunt, which would bring together global collaborators under the leadership of a former world leader. The existing UK-Canada cooperation on the Media Freedom Coalition, provides a model to be built on for other bilateral and ‘minilateral’ initiatives to support open societies. James Deane and Murray Hunt respectively set out a persuasive argument for the development of an International Fund for Public Interest Media and a Global Fund for the Rule of Law, pooling resources from governments around the world as well as NGOs and (where appropriate) private sector partners.   However, the international partnership approach should fit alongside the understandable desire to strengthen UK based open society and democracy assistance capacity. Again using a pooled approach an Open Societies Fund could be created – potentially ring-fenced from the Conflict Security and Stability Fund (CSSF) – and be delivered by a consortium of British organisations (‘Team UK’), particularly from the not-for-profit sector and including appropriate arms-length bodies. These ‘best of British’ organisations would be capable not only of delivering impactful programming and generating soft power dividends, but could also be increasing competitive in securing EU, other European, and US-funding, further stimulating their growth and capabilities.   As hosts of COP26 – the most important climate conference since the 2015 Paris Accords – the UK has an unmissable opportunity to link combatting climate change and wider environmental degradation to the Open Societies Agenda. As Rafael Jimenez Aybar writes, if democracies are to thrive, they need to be better at solving ‘wicked problems’ like combatting global warming, protecting biodiversity, and speeding up the green energy transition. If solved through democratic means – realised through the three pillars of environmental democracy, namely environmental openness, participation, and access to justice – the result should be more just, widely accepted solutions that meet the incredible challenge humanity is facing. The UK could throw considerable weight behind WFD’s Environmental Democracy Conference, planned for 2022, making it an officially UK sanctioned Summit for Democracy side event, and kickstarting a global push to advance environmental democracy via multilateral and bilateral channels.   The challenge facing the UK and other countries seeking to reverse the retreat of democracy and open societies around the world is substantial but with the right approach and the necessary political will it is a far from insurmountable one. This publication has set a wide range of ideas that, if absorbed and acted upon, can certainly help the UK show a ‘renewed commitment to (being) a force for good in the world – defending openness, democracy and human rights’ that will be necessary for ‘shaping the open international order of the future’.   Recommendations The individual essays make a wide range of important suggestions for reform and action in their respective areas of policy. They include that:

• The UK must get its own house in order. A programme of domestic reform should include:
  • Delivering a beneficial ownership register for property; reforming and better resourcing Companies House, the National Crime Agency, Serious Fraud Office and HMRC; and transforming or abolishing Scottish limited partnerships;
  • Rethinking and revising restrictions to the right to protest and vote in the Police, Crime, Courts and Sentencing Bill and the Elections Bill; and
  • Protecting the UK’s soft power strength and avoiding undermining UK institutions so that the UK can act as a ‘Library of Democracy’, a democratic resource for the world.
• The UK should commit to ‘Doing Development Democratically. This should include:
  • Acting with ‘Democratic Sensitivity’ by understanding the impact of UK decisions on a country’s democracy, seeking to do no harm and instead supporting openness;
  • Creating a ‘Democracy Premium’ of incentives for governments committed to democracy and human rights. Offering additional foreign aid, trade preferences, international development finance, security guarantees, debt relief, technical support, diplomatic engagement and access to international agreements;
  • Responding to emerging opportunities for reform by delivering a ‘Democratic Surge’ of political, practical and financial support to buttress democratic openings; and
  • Ensuring women’s political leadership plays a central role in the upcoming International Development Strategy and other FCDO policies.
• The FCDO should invest in UK election observation capacity including a rapid response fund and push countries harder to deliver reforms on the basis of observation reports.
• Ambassadors and Ministers should speak out more on human rights abuses and use Magnitsky sanctions to go after abusers.
• The UK should support open data by creating ‘Digital Open Champions’ to drive reform at home and making it a key plank of its approach to aid and international regulatory bodies.
• Support the development, funding and mobilisation of the International Fund for Public Interest Media and the establishment of a Global Fund for the Rule of Law.
• Invest in UK democracy building capacity through a new Open Societies Fund, which could be delivered by a consortium of British NGOs and organisations (Team UK).
• Ensuring the UK has clear commitments to show leadership at the Summit for Democracy.

  Adam Hug became the Director of the Foreign Policy Centre in November 2017, overseeing the FPC's operations and strategic direction. He had previously been the Policy Director at the Foreign Policy Centre from 2008-2017. His research focuses on human rights and governance issues particularly in the former Soviet Union. He also writes on UK foreign policy and EU issues. He studied at Geography at the University of Edinburgh as an undergraduate and Development Studies with Special Reference to Central Asia as a post-grad.   Devin O’Shaughnessy is the Director of Strategy and Policy for the Westminster Foundation for Democracy (WFD), responsible for advancing WFD’s strategic direction and providing technical leadership to its programmes and policy work. He has over 20 years’ experience in the field of international development, with expertise in democracy and governance, legislative assistance, civil society strengthening; electoral processes and observation; citizen participation; state building in fragile contexts; and inclusive politics. Before joining WFD, he worked for the National Democratic Institute (NDI) for nearly six years in Washington, DC, Indonesia, and Afghanistan. He has a Master’s degree in International Relations from Johns Hopkins University School of Advanced International Studies (SAIS).   Image by Number 10 under (CC). [post_title] => Global Britain for an open world? - Conclusions and Recommendations [post_excerpt] => [post_status] => publish [comment_status] => open [ping_status] => open [post_password] => [post_name] => global-britain-for-an-open-world-conclusions-and-recommendations [to_ping] => [pinged] => [post_modified] => 2021-10-18 19:57:54 [post_modified_gmt] => 2021-10-18 18:57:54 [post_content_filtered] => [post_parent] => 0 [guid] => https://fpc.org.uk/?p=6190 [menu_order] => 0 [post_type] => post [post_mime_type] => [comment_count] => 0 [filter] => raw ) [6] => WP_Post Object ( [ID] => 6111 [post_author] => 3 [post_date] => 2021-09-30 17:53:43 [post_date_gmt] => 2021-09-30 16:53:43 [post_content] => Over the course of 2021 the Foreign Policy Centre’s Retreating Rights project has mapped the scale of the human rights challenges in three of the five Central Asian states through publications on Kyrgyzstan, Tajikistan and Kazakhstan. The Retreating Rights project has mapped the rapidly declining picture for political pluralism and civic space in Kyrgyzstan since the October 2020 overthrow of President Jeenbekov and the vertiginous rise of President Japarov, while being frank about the situation that preceded and precipitated it – a political culture blighted by corruption, hatred and impunity. It documented how President Rahmon has steadily consolidated political and economic power firmly in the hands of his family and their associates in Tajikistan, following a ruthless strategy that has either suppressed, acquiesced or incorporated opposition voices. The project has also mapped the incomplete transfer of power from First President Nazarbayev to President Tokayev, who has promised change and introduction of a ‘listening state’ but so far failed to make a substantive difference to the human rights situation. Though opportunities for dialogue have opened in some areas, Kazakhstan’s powerful ruling elite remains broadly the same.   In all three countries the COVID-19 pandemic exposed significant failings in governance and state capacity, as well as the importance of civic movements in helping respond to the crisis. COVID has provided further opportunities for governments to expand the powers and surveillance reach of their security apparatuses. The crisis has come on top of a period of existing economic uncertainty, with Tajikistan and Kyrgyzstan continuing to struggle as the poorest countries in the post-Soviet space and when the shine has come off the Kazakh economic miracle, with the cost of living being squeezed and the future for its energy wealth increasingly uncertain.   The project documented how across the three countries the resources of the state are used to pursue political opponents to entrench the position (and wealth) of the elites currently in power. In Kyrgyzstan, the arrests of opposition politicians has become a repeated feature of post-election and revolution cycles but there are clear signs that this time the net may be being spread more widely. In Kazakhstan and Tajikistan, the Governments have been ruthless in using anti-extremism powers to completely clear the political landscape of opponents, including cracking down on low-level activists with punitive force. The use of Freedom Restrictions (parole type restrictions against political and civic activism in lieu of prison) in Kazakhstan and other insidious pressures such as arrests and intimidation of family members are among the tools used to make the cost of challenging the ruling elites extremely high. Democracy and political pluralism have never been allowed to flourish in Tajikistan and Kazakhstan with the punitive approach above combined with onerous registration requirements which would be hard to meet even without the risk of arbitrary arrest and other punitive measures. While the research clearly shows that democracy in Kyrgyzstan has always been more fragile than some Western observers might wish it to have been, and following the country’s third revolution in 15 years, the warning signs are flashing brighter than ever.   Across the three countries political elites have positioned themselves to take full advantage of economic opportunities, capturing resources and squeezing out competitors to creating local monopolies in the private sector, dominating state owned enterprises and in some cases benefiting from customs monopolies and smuggling rings. The publications have documented the extent to which such money seeps into Western jurisdictions, not least in the United Kingdom and its overseas territory tax havens.   The picture on civic space has made for grim reading across the three publications. In Tajikistan a few resilient civil society organisations are able to continue to operate and make a meaningful difference on issues that do not directly challenge the ruling power structure. However, they are walking on egg-shells over what they can say and do in an environment where one misstep could lead to imprisonment and brutal repression. The international community can find itself toning down criticisms of the regime in order to try to maintain this remaining toe-hold of civic space but it has an ever growing resemblance to a hostage situation. In Kazakhstan pressure waxes and wanes on the core of independent civil society still able to operate depending on the current political climate, with any link to the opposition ruthlessly pursued and cracked down on, particularly if there is any connection to fugitive oligarch and implacable Nazarbayev opponent Mukhtar Ablyazov. For many years independent civil society in Kyrgyzstan has faced delegitimisation by those in society seeking to undermine them for their links to the West and for their involvement in pushing for liberal social values. The tools used to apply pressure in all three countries include harassment of individual activists (from pressure by the security services through to trolling campaigns), onerous registration and financial reporting requirements and other forms of bureaucratic pressure. The publications examine in detail how the international community could work with local civil society partners to push back against harassment, delegitimising narratives and strengthen their support on the ground. Many of the problems facing NGOs are also faced by independent trade unions who in Kazakhstan and Kyrgyzstan have been under persistent pressure.   One of the major challenges facing international support for human rights in the region and Western engagement more broadly is the way in which issues around women’s rights and LGBTQ rights are facing increasing push back from conservative social groups and politicians. This has seen everything from action on domestic violence and bride kidnapping through to protections for harassed and ostracised LGBTQ groups framed as a Western attack on traditional, local values. This culture war, with local conservative activists bolstered by Russian and other international illiberal and anti-Western narratives, has been relatively successful in helping the delegitimisation of Western backed civil society in Kyrgyzstan and the debate is now heating up in Kazakhstan, with issues of LGBTQ rights already off limits for campaigners in Tajikistan due to the level of repression. The publications also highlighted the impact of ongoing ethnic tensions, particularly for the Uzbek minority in Kyrgyzstan, but also how Kazakhstan, which has comparatively successfully navigated issues of ethnic identity since independence, is facing emerging tensions (notably around the upsurge of violence against the Dungan community in 2020) as sense of Kazakh identity has become stronger. The practice of religion is actively managed by the state across the region with Tajikistan and Kazakhstan seeing tight control of religious observance and actives measures against proselytisation, with some greater freedoms and open religiosity found in Kyrgyzstan though some restrictions on hijab wearing are to be found in all three states.   The project showed the growing economic and political power of China in all three countries, a presence that has not been without its tensions, particularly in Kyrgyzstan and Kazakhstan as concerns over resources, jobs, the treatment of fellow Muslims (including ethnic Kazakhs) in Xingjian and the extent of the power imbalance have fuelled tensions. Russia remains a key regional player acting as the lead security partner, recipient of labour migrants from Tajikistan and Kyrgyzstan (with remittances a major source of income for both countries), and with Kazakhstan and Kyrgyzstan both members of the Russian-led Eurasian Economic Union. These connections help it maintain security service cooperation and cultural ties, which include continuing local engagement with Russian media and social media that can strengthen local conservative and anti-Western attitudes.   The recent events in Afghanistan have clearly demonstrated the limits of Western power in the wider region but also triggered an increasing realisation of the need to work with the Central Asian states to manage the fallout. There is a real risk that the humanitarian crisis and security concerns that flow from the Taliban’s return may simultaneously boost UK, EU and US political engagement with Central Asian states but simultaneously deprioritise official advocacy for domestic reform and human rights still further. With Overseas Development Aid budgets to the region being trimmed in a number of donor countries the scope for influence in Kyrgyzstan and Tajikistan may be further curtailed.   The outlook for progress on human rights, governance and democracy in Tajikistan, Kyrgyzstan and Kazakhstan may seem pretty bleak but this is not the time to give up hope. The publications map the different tools available to support reform, acting both inside and outside the countries in question and with different players taking cooperative and confrontation approaches to the ruling elites. The reports show that dialogue with the Governments of the region, particularly when bolstering local civil society activism, can help deliver modest gains on issues that do not directly impact local power dynamics but greater pressure will be required to achieve progress on more key human rights issues, particularly around the targeting of civil society and opposition activists.   All three publications show how important corruption is to maintaining the repressive status quo so it should be prioritised by international partners and acted upon. This should mean rethinking and potentially reducing the provision direct budget support to Kyrgyzstan and Tajikistan, strengthening due diligence over internationally backed contracts, increasing conditionality on international lending and exploring ways to offer debt relief directly linked to political and human rights reform. The publications give ideas for how aid and international support can be re-evaluated and strengthened at this time of constrained budgets in donor nations.   Across all three countries diplomatic pressure can be leveraged to make a difference in specific cases of abuse with local diplomats encouraged to speak out quickly and loudly. The impact of the European Parliament Resolution on human Rights in Kazakhstan has been clear, pushing the Government of Kazakhstan into a burst of legislative and diplomatic activity around these issues (albeit the jury remains clearly out on the extent to which it will lead to change in practice).[1] Such public measures to call out the Governments for their human rights record should be replicated, including by adding Tajikistan to the UK Government’s list of human rights priority countries. The three publications make the case for the use of personal ‘Magnitsky’ sanctions and anti-corruption tools more actively to help add to the pressure for reform. For example, the Kyrgyzstan publication suggested opportunities to take action against the officials involved in the torture and imprisonment of Azimjan Askarov and for other countries to follow the example of the United States in sanctioning Raimbek Matraimov on grounds of corruption.   Western asylum systems need to become better attuned to the human rights challenges present in all three of these countries, particularly around the need to provide refuge to the family members of activists that are targeted, most notably by Tajikistan, as punishment for their relatives’ work. Global tech giants need to improve their content moderation and management to prevent organised trolling and abuse by political actors and the states themselves, with a clear lack of capacity in local languages (Tajik, Kyrgyz and Kazakh) identified as a key problem.   There is a lot of work to be done in order to make meaningful progress to reverse the retreat of rights across Tajikistan, Kyrgyzstan and Kazakhstan. However, as the publications clearly showed in their essay contributions, there are some hugely impressive voices both in those countries and amongst their diasporas in both civil society and academia who should be supported to help deliver the change their countries need.   Key recommendations for Tajikistan, Kyrgyzstan and Kazakhstan Each publication provided a detailed list of locally focused recommendations but there are a number of recommendations that apply to all three countries. They should:

• Address widespread corruption at the heart of their states and take steps to reduce conflict of interest for state officials;
• End the use of anti-extremism legislation powers to target peaceful protestors, activists and opposition groups both at home and abroad and the use of torture in their penal and criminal justice systems;
• Stop targeting NGOs with punitive tax inspections and burdensome reporting requirements;
• Make it easier for independent and opposition parties to register and protect political activists from state harassment;
• Stop the continued harassment of independent trade unions and striking workers;
• Protect the ability of independent media, journalists and bloggers to operate. Measures to achieve this across the three countries should include: ending police and security service harassment, stopping the blocking of independent news websites, and further reforming libel laws and provisions on insulting the ‘honour and dignity’ of public officials;
• Improve data protection and privacy regulation and enforcement; and
• Tackle domestic violence, sexual harassment and abuse of the LGBTQ community.

  Recommendations for international institutions, Western partners and donors:

• Ensure a focus on issues of corruption, hatred and impunity;
• Undertake a systemic review of international donor and IFI funded projects, including budget support, the use of consultancies and working with NGOs. It should look at both objectives and implementation, based on evidence and widespread local engagement;
• Find ways to empower fresh thinking and new voices, while giving partners the space and resources to adapt to local priorities;
• Increase human rights and governance conditionality in current and future EU and UK partnership agreements, debt relief, aid and new investment;
• Expand local language moderation by social media companies and strengthen reporting and redress mechanisms;
• Raise systemic problems and individual cases of abuse both in private and in public diplomacy, including parliamentary resolutions on human rights in the region and adding countries to international human rights watch lists;
• Deploy ‘Magnitsky’ personal Sanctions against those responsible for human rights abuses
• Use international mechanisms for tacking corruption and kleptocracy, including improved transparency requirements in Western jurisdictions, reform of ‘golden visas’, corruption focused ‘Magnitsky’ sanctions and other anti-corruption tools such as Unexplained Wealth Orders where appropriate; and
• Improve access to asylum and temporary refuge for activists at risk, including measures to assist family reunification where their relatives have been targeted for abuse.

  The publications: Retreating Rights: Examining the pressure on human rights in Kazakhstan: Launched on 22^nd July 2021 and edited by Adam Hug (Foreign Policy Centre) the publication contains essay contributions from: Colleen Wood (Columbia University); Aina Shormanbaeva and Amangeldy Shormanbayev (International Legal Foundation- ILI); Tatiana Chernobil (formerly Amnesty International); Mihra Rittmann (Human Rights Watch); Galiya Azhenova (Adilsoz Foundation for the Protection of Freedom of Speech); Anna Gussarova (Director, CAISS – Central Asia Institute for Strategic Studies); Dr Khalida Azhigulova (Associate Professor, Eurasian Technological University); and Aigerim Kamidola (Independent consultant in international human rights law). A video of the launch event can be viewed here and the audio recording can be accessed here.   Retreating Rights: Examining the pressure on human rights in Tajikistan: Launched on May 17^th and edited by Foreign Policy Centre Director Adam Hug. It contains essay contributions from: Dr Sebastien Peyrouse (George Washington University); Dr Parviz Mullojanov (School for Advanced Studies in the Social Sciences Paris); Shoira Olimova (International Accountability Project); Xeniya Mironova (Independent scholar); Anne Sunder-Plassmann and Rachel Gasowski (International Partnership for Human Rights); Dr Oleg Antonov (Malmö University), Dr Edward Lemon (Texas A&M University) and Dr Parviz Mullojonov (School for Advanced Studies in the Social Sciences Paris); Favziya Nazarova and Nigina Bakhrieva (Public Foundation Notabene); Dilbar Turakhanova (Independent consultant); and Larisa Alexandrova (Independent expert). A video of the launch event can be viewed here and the audio recording can be accessed here.   Retreating Rights: Examining the pressure on human rights in Kyrgyzstan: Launched on March 1^st 2021 and edited by Adam Hug (Foreign Policy Centre) the publication contains essay contributions from: Dr. Asel Doolotkeldieva (OSCE Academy); Dr. Aijan Sharshenova (OSCE Academy); Gulzat Baialieva and Dr. Joldon Kutmanaliev (University of Tubingen); Professor Eric McGlinchey (George Mason University); Sardorbek Abdukhalilov (Spravedlivost); Dr. Aksana Ismailbekova (Leibniz-Zentrum Moderner Orient); Ryskeldi Satke (Third Pole); Shirin Aitmatova (UMUT 2020); Ernest Zhanaev (Human Rights writer and consultant); Dr. Elira Turdubaeva (University of Central Asia); Begaim Usenova (Media Policy Institute) and ARTICLE 19; and Jasmine Cameron (Human Rights lawyer). A video of the launch event can be viewed here and the audio recording can be accessed here.   Photo by David Mulder, published under Creative Commons with no changes made.   [1] European Parliament, RC-B9-0144/2021, https://www.europarl.europa.eu/doceo/document/RC-9-2021-0144_EN.html [post_title] => Responding to retreating rights in Kyrgyzstan, Tajikistan and Kazakhstan [post_excerpt] => [post_status] => publish [comment_status] => open [ping_status] => open [post_password] => [post_name] => responding-to-retreating-rights-in-kyrgyzstan-tajikistan-and-kazakhstan [to_ping] => [pinged] => [post_modified] => 2021-09-30 17:53:43 [post_modified_gmt] => 2021-09-30 16:53:43 [post_content_filtered] => [post_parent] => 0 [guid] => https://fpc.org.uk/?p=6111 [menu_order] => 0 [post_type] => post [post_mime_type] => [comment_count] => 0 [filter] => raw ) [7] => WP_Post Object ( [ID] => 6085 [post_author] => 3 [post_date] => 2021-09-30 15:10:28 [post_date_gmt] => 2021-09-30 14:10:28 [post_content] => Қазақстан тәуелсіздігінің 30 жылдық мерейтойы қарсаңында жарияланып отырған бұл басылымда елдегі осы кезең аралығында болған өзгерістер талқыланады. Қазақстанда тұңғыш Президент Н.Назарбаев билігінің біртіндеп Президент Тоқаевқа өтуі және халықтың басым көпшілігінде өмір сүру деңгейінің төмендеуі себебінен әлеуметтік наразылықтардың артуына байланысты, сонымен қоса, қазба байлықтарды пайдаланудан ғаламдық бас тарту болашаққа деген сенімді азайтқан тұста, елдегі билік пен адам құқының қазіргі ахуалы туралы қорытынды жасау маңызды.   Соңғы 30 жыл ішінде Қазақстандағы билік өкілдері қол жеткізген қарқынды экономикалық даму негізінен биліктің пайдасына және елдегі түрлі этникалық топтар арасындағы тұрақтылықты сақтауға қызмет етті.  Шын мәнінде, бұның барлығы саяси тәуелсіздік пен көптеген азаматтардың бас бостандығы есебінен жүргізілді. Үкімет пен оның жақтастары бұрынғысынша Қазақстанның демократияға бет бұруы мен елдегі саяси мәдениетті «дамытуға» біртіндеп қадам жасау арқылы қол жеткізуге болады деп есептесе, оларды сынаушылар соңғы 30 жылда саяси жүйеде ешбір өзгерістің болмағанын айтады. Елдегі реформалар халықтың өмір сүру деңгейі мен мемлекеттік қызмет көрсетуді жақсартқанымен, саяси күш  элитадан азаматтық қоғамға ауысқан жоқ. Мәселен, Қазақстандағы жалғыз саяси таңдау - Тоқаевтың президенттік таққа отыруын билік басындағылар жасады.   Президент Тоқаев «Халық үніне құлақ асатын мемлекет» құруға және еркіндік пен Үкіметтің жауапкершілігін арттыратын реформалар жүргізуге уәде берді, алайда қазірше бұл саладағы өзгерістер шектеулі сипатқа ие. Оның ұстанымы негізінен қазіргі авторитарлық билік құрылымдарын сақтай отырып, мемлекеттің ықпалдылығы мен нәтижелерін жақсартатын «демократиясыз модернизация» немесе «жүйе ішіндегі реформалар» жолын жалғастыру сипатына ие. Қоғам белсенділерінің жұмысын жалғастыруға кедергі келтіретін «бостандық шектеулерін» кеңінен қолдану  арқылы сынға тосқауыл қою және келіспеушілікті ауыздықтау мақсаты байқалды.   Жергілікті белсенділер мен халықаралық қауымдастықта адам құқықтарының бұзылуына жол бермеуге және реформа жасауға көмектесу мақсатында, әсіресе күштердің тепе-теңдігін толығымен сақтауға әсер етпейтін басқару салаларына қысым жасау мүмкіндігі бар. Жүйелі өзгерістерге қол жеткізу - бұл сыбайлас жемқорлықты әшкерелеу үшін халықаралық деңгейде іс-қимылдарды ары қарай жалғастыруды талап ететін күрделі міндет.   Негізгі ұсыныстар Осы жарияланымның зерттеу нәтижелеріне сәйкес Қазақстан Үкіметі:

• Үкіметтік емес ұйымдарды салықтық тексерумен және есептіліктің күрделі талаптарымен қудалауды тоқтату;
• Партияларды тіркеуді жеңілдету және саяси белсенділерді үкіметтің қудалауынан қорғау;
• Қылмыстық кодекстің 405 және 174-баптарына сәйкес экстремизмге қарсы заңнамалық өкілеттіктерді наразылық білдірушілерге немесе әлеуметтік желілерде оппозициялық тұрғыдағы ақпараттарға қолдау білдірушілер немесе таратушыларды қудалау үшін пайдалануды тоқтату;
• Тіркелмеген топтарға қойылатын шектеулерді алып тастау үшін қоғамдық шерулер туралы заңды одан ары қарай реформалау;
• Бейбіт шеруге қатысушыларға кеттлингті (қоршауға алу) полицейлік әдіс ретінде қолдануды тоқтату;
• Үкіметті жауапкершілікке шақыратын белсенділер мен блоггерлерге қатысты шешім шығаруда олардың болашақта жұмысын жалғастыруға кедергі келтіретін «бостандығын шектеу» жазасын қолдануды тоқтату;
• Тәуелсіз кәсіби ұйымдар мен ереуілге шығушы жұмысшыларға қатысты қудалауларды тоқтату;
• Сынау фактілерін азайту үшін қоғамдық ресми тұлғаларға жала жабатын және қадір-қасиетіне нұқсан келтіретін заңдарды қолданыстан шығару;
• Деректерді қорғау мен реттеуді және құпиялылықты сақтауды жақсарту; және
• Гендерлік теңдік құқығын қорғауды сақтай отырып, отбасылық зорлық-зомбылық пен жыныстық қысым көрсету туралы жаңа заңдарды дайындау туралы міндеттемелерді орындау.

  Халықаралық қауымдастық міндетті:

• Жеке өмірде және қоғамдық өмірде де кездесетін жүйелі проблемалар мен жекелеген қиянат көрсету жағдайларын көтеру; және
• Сыбайлас жемқорлық пен клептократияға қарсы күрестің халықаралық тетіктерін, соның ішінде ашықтық талаптарын жақсарту, ‘golden visas’ («алтын виза») реформасын, Магнитский санкцияларын және қажет болған жағдайда иесі белгісіз байлықты анықтау сияқты сыбайлас жемқорлыққа қарсы құралдарды қолдануды зерттеу.

  Image by Jussi Toivanen under (CC). [post_title] => Құқықтық шегініс - Қазақстанд: Талдамалы жазба [post_excerpt] => [post_status] => publish [comment_status] => open [ping_status] => open [post_password] => [post_name] => %d2%9b%d2%b1%d2%9b%d1%8b%d2%9b%d1%82%d1%8b%d2%9b-%d1%88%d0%b5%d0%b3%d1%96%d0%bd%d1%96%d1%81-%d2%9b%d0%b0%d0%b7%d0%b0%d2%9b%d1%81%d1%82%d0%b0%d0%bd%d0%b4-%d1%82%d0%b0%d0%bb%d0%b4%d0%b0%d0%bc%d0%b0 [to_ping] => [pinged] => [post_modified] => 2021-09-30 14:38:00 [post_modified_gmt] => 2021-09-30 13:38:00 [post_content_filtered] => [post_parent] => 0 [guid] => https://fpc.org.uk/?p=6085 [menu_order] => 0 [post_type] => post [post_mime_type] => [comment_count] => 0 [filter] => raw ) [8] => WP_Post Object ( [ID] => 6087 [post_author] => 3 [post_date] => 2021-09-30 15:09:11 [post_date_gmt] => 2021-09-30 14:09:11 [post_content] => Қазақстан – бұл өз халқы мен бүкіл әлемге өзін Орталық Азияны мол жетістіктерімен танытқан мемлекет ретінде көрсету үшін аянбай тер төккен ел. Кейбір маңызды көрсеткіштер бойынша оған лайықты болып та көрінеді, әсіресе тәуелсіздік алғаннан бергі жылдардағы экономикалық қарқынды даму мен оның осы аймақтағы көршілерімен салыстырғанда тұрақтылығы. Алайда, бұған басқарушы элитаның билігіне нақты және күтілетін қауіптердің үнемі алдын алу арқылы қол жеткізілді. Бұл басылымда Қазақстандағы қазіргі ахуал мен сол саяси реттеулер кезінде көрсетілген қысымға баға беріледі. Бұл тек COVID-19 пандемиясынан кейін ғана емес, сонымен қатар 2019 жылы елдің негізін қалаушы президент Нұрсұлтан Назарбаев билігі оның ізбасары президент Қасым-Жомарт Тоқаевқа ресми түрде (толық емес болса да) ауысқаннан кейін болды.   Қазақстанның қысқаша тарихы Қазіргі Қазақстан орналасқан кең аумақтың (2 724 900 шаршы шақырым - жер көлемі бойынша әлемде 9-шы ел) көне тарихында мұнда әр түрлі тайпалар мекендеген. Аймақтағы саяси келісім XIII ғасырдың ортасында Моңғол империясы мен оның мұрагері Алтын Орданың келуінен басталды деп саналады. 1465 жылы Алтын Орданың бөлінуінен кейін, оның мұрагері ретінде Қазақ хандығы құрылды, бұл негізінен Қазақстан жерінде қазақ бірегейлігінің біртіндеп қалыптасуын білдірді. Хандық шеңберінде тайпа немесе орданың (жүз / жүз) үш құрамдас бөлігі пайда болады: Ақсақал немесе Ұлы Орда (Ұлы жүз), Орта Орда (Орта жүз) және Кіші Орда (Кіші жүз). Қазақстанның тәуелсіздік алғаннан кейінгі ұлттық бірегейлігі ретінде 2015 жылы мемлекет хандықтың құрылғанына 550 жыл толуын кең көлемде атап өтті.[1]   Ресейдің қазіргі Қазақстан аумағына экспансиясы 1584 жылы Батыс Қазақстанда Орал (Уральск) бойында казак әскери поселкесін құрудан басталды (Қазақстанның Орал өзенінің батыс жағалауындағы географиялық орналасуы бойынша Еуропаға саналатын бөлігі), ол 1613 жылы Яицкий Городок атты орыс елді мекеніне айналды. Жоңғар хандығы қарсыласының (Ақтабан шұбырынды, алқакөл сұлама немесе ұлы жұт деп аталады) қысымымен қазақ ордасының басшылары біртіндеп орыстарға ант берді, осылайша қазақ жеріндегі орыс территориясы кеңейе берді. 1820 жылдың соңына дейін Ресей Кіші жүз бен Орта жүзге тікелей бақылауды қолына алды, ал әр түрлі жүзден құралған  хандық 1841 жылдан 1847 жылға дейін орыс билігіне қарсылық ретінде қайта бас көтерді, бірақ, 1847 жылғы шайқастағы ханның өлімі Қазақ хандығының саяси құрылым ретінде аяқталуын білдірді. 1864 жылға қарай қазіргі Қазақстан территориясын орыстардың басып алуы аяқталып, қазақтарды империяға толықтай бағындырды.   Қазақ жеріндегі орыс билігі негізінен 1916 жылға дейін үздіксіз жалғасты. Этникалық қазақтар мен қырғыздарды орыс әскері қатарына Шығыс майданға соғысқа тарту әрекеттері 1916 жылғы Орталық Азиядағы (Жетісу) көтеріліске әкелді, нәтижесінде репрессиядан кейін патша әскерлерінің қолынан 150-250 мыңға жуық адам қаза тапты. Орыс төңкерісінен кейін орталықтандырылған үкіметтің күйреуіне байланысты жергілікті қазақ басшылары қазіргі Қазақстаннның шамамен 2017 жылдағы көлеміндей аумақта Алаш автономиясын құрылатыны туралы жариялады. Тәуелсіздіктің алғашқы гүлденген кезеңі 1920 жылы большевиктердің аймақты жаулап алған кезеңіне дейін созылды. 1920 жылдың тамызында Кеңес Одағының орнына Қырғыз Автономиялық Кеңестік Социалистік Республикасын құрды, кейін 1925 жылы ол Қазақстан Автономиялық Кеңестік Социалистік Республикасы болып өзгертілді, ал 1936 жылы толығымен Кеңестік Социалистік Республикасы (КСР) болды.   Кеңестер одағының алғашқы кезеңі осы аймақтағы этникалық қазақтар үшін үлкен сілкініс кезеңі болды. Өткен ғасырдың 30-жылдарының басындағы Сталиннің күштеп ұжымдастыру науқаны 1931-1933 жылдардағы бұрынғы көшпелі халық қазақтардың ашаршылығына әкеліп соқты, яғни 1932-33 жылдардағы кеңестік жұтта 1,5 миллион адам аштықтан қырылды (олардың 1,3 миллионы этникалық қазақтар, яғни жалпы қазақ халқының 38 пайызын құрады).   1950 жылдары этникалық орыстарды «Тың игеру» науқаны аясында кеңестік ауылшаруашылық өнімдерін көбейту қажет деген желеумен Қазақ КСР - на жаппай қоныс аударту басталды,  1980 -ші жылдарға қарай қазақ жеріне қоныстанушылар саны жергілікті этникалық қазақтардың санынан басым болды. 1949-1963 жылдар аралығында Қазақ КСР-інің жері Кеңес Одағының ядролық бағдарламасын сынау полигоны ретінде де пайдаланылды, яғни 110-нан астам жерде қару-жарақ сынақтары жүргізілді, нәтижесінде Семей өңірінде (қазіргі Семей) 1,5 миллион адам осы сынақтың құрбаны болды және осы аймақтың экологиялық ахуалына айтарлықтай залал келді.)[2]   Қазақстанды 1960-62 және 1964-1986 жылдары аралығында Қазақстан Коммунистік партиясының бірінші хатшысы (және 1971 жылдан-Саяси бюроның толық мүшесі) және Леонид Брежневтің жақын досы Дінмұхамед Қонаев басқарды. 1984 жылы Қонаевтың өлімі оның  орнына өршіл, жас (Кеңестер одағының стандарттарына сәйкес) реформатор Нұрсұлтан Назарбаевтың Министрлер Кеңесінің Төрағасы (КСРО Премьер -Министріне балама) болып тағайындалуына байланысты болды. Екеуінің билік үшін таласы 1986 жылдың қаңтарында Назарбаевтың бірінші хатшының ағасы Асқар Қонаевты Қазақстан Ғылым академиясын басқарғаны үшін жария түрде сынға алған кезде басталды, бұл шиеленіскен саяси дағдарысқа әкелді, нәтижесінде Қонаевтардың екеуі де қызметтерінен алынды. Алайда, бұл оқиға бірден Назарбаевтың пайдасына шешілген жоқ. Ел басшылығына бұған дейін Қазақстанда өмір сүрмеген ресейлік саясаткер Геннадий Колбин аяқасты тағайындалды. Бұл шешім этникалық қазақтар арасындағы наразылықтың күшеюіне әкелді. Алма-Атада (қазіргі Алматы) болған Желтоксан көтерілісі кезінде (Желтоқсан оқиғасы) наразылық шегіне жетті, шерушілер аяусыз жазаланды және 200 демонстрант осы оқиға кезінде көз жұмды.   Сонымен, 1989 жылдың маусымында Назарбаев өзі қалаған жоғары лауазымға қол жеткізіп, Қазақстан Коммунистік партиясының бірінші хатшысы болып тағайындалды. Ол 1990 жылдың көктемінде қысқа мерзімге Жоғарғы Кеңестің төрағасы, содан көп ұзамай 1990 жылдың сәуірінде президент болды. Кеңестер Одағы ыдырағаннан кейін Қазақстан 1991 жылы 16 желтоқсанда тәуелсіздігін ресми түрде жариялаған соңғы республика болды және ТМД-ға  ресми түрде қосылды. Тәуелсіз Мемлекеттер Достастығы 21 желтоқсанда Алматы хаттамасымен құрылды.   Тәуелсіз Қазақстан Қазақстан тәуелсіздік алғаннан кейін өзге тәуелсіз республикалар сияқты көптеген проблемалармен күресті: кеңестік жоспарлы жүйеден еркін нарықтық жүйеге көшу барысында құлдырап бара жатқан экономиканы тұрақтандыруға; жаңадан құрылған елде ұлттық бірегейлік пен ынтымақтастықты қалыптастыруға; бүкіл аймақта туындауы мүмкін ұлтаралық шиеленісті болдырмауға тырысты. Соңғы екі мәселені тең деңгейде ұстау Қазақстандағы ең маңызды мәселе еді, әсіресе этникалық қазақтың саны соңғы деректер бойынша (1989 жылғы Кеңестер Одағының халық санағы бойынша) этникалық Ресей азаматтарының санымен шамалас болды (сәйкесінше 6 534 616 және 6,227,549). Ал, Қазақстанның солтүстік облыстарының көп бөлігінде этникалық Ресей тұрғындарының саны этникалық қазақтардан едәуір көп болды.[3]   1992 жылы және 1999-2000 жылдары тағы да солтүстіктің кейбір өңірлеріндегі орыс қауымдастықтары әртүрлі дәрежеде Ресеймен бірігуге тырысты, бірақ олардың барлығы Қазақстан үкіметінің ықтимал алаңдаушылықты жою үшін алдын алу жұмыстарын жүргізуі арқылы сәтсіздікке ұшырады.[4] Дегенмен, тәуелсіздік алғаннан бергі жылдар ішінде этникалық орыстардың Ресейге біртіндеп қоныс аударуы, этникалық қазақтардың Шығыс Азиядан оралуы және қазақ халқының арасында туу көрсеткішінің артуы нәтижесінде халықтың теңдік дәрежесі жағынан этникалық қазақ халқына ауысып, қазіргі таңда олардың саны  68 пайыздан асады деп болжануда[5]. Бұл өзгеріс «орыс мәселесінің» жиі көтерілуіне кедергі келтірмеді,  ресейлік ұлтшыл саясаткерлер қазақтарға қарағанда әлі де этникалық орыстар жиі қоныстанған  Солтүстік Қазақстан өңірін Ресейге қайта қосу туралы мәселені жиі көтереді.[6]   1990 жылдардағы орыс халқының қоныс аударуының басты себебінің бірі - 1991-1995 жылдар аралығында жылына орта есеппен тоғыз пайыздан артық қысқарып отырған Қазақстан экономикасының алғашқы кездегі күрделі ахуалы болды.[7] Алайда, 1990-шы жылдардың соңында табиғи ресурстар байлығы Қазақстан экономикасын тұрақтандыруға мүмкіндік берді (1998 жылғы ресейлік қаржылық дағдарыстың аймаққа әсеріне қарамастан), содан кейінгі жылдары ЖІӨ-нің күрт өсуі байқалды, 2002 жылдан бастап жан басына шаққандағы ішкі өнім (ЖІӨ) 6 есеге өсті.  Қазақстан анықталған мұнай қоры бойынша әлемде 12 -ші орында және 2018 жылға қарай көмір мен шикі мұнай экспорты бойынша әлемде тоғызыншы, сондай -ақ табиғи газ экспорты бойынша 12 -ші орынға шықты.[8]   Бұл қазба байлық ресурстары Қазақстанға Орталық Азиядағы көршілес елдермен салыстырғанда жалпы өмір сүру деңгейін айтарлықтай жақсартуға мүмкіндік берді. Бұл елдің физикалық трансформациясына елеулі инвестиция тартты, ол ұлт құрудың тікелей және метафоралық оқиғасы ретінде әрекет етті. Бұл жоба 1994 жылы жарияланған ел астанасын халық жиі қоныстанған, бірақ жер сілкінісі қаупі бар Алматыдан (бір жыл бұрын Алма-Атадан Алматыға өзгертілген) елдің солтүстігіндегі шағын қала - Ақмолаға көшіру жоспарына негізделген болатын. Астана қаласы (бұл қазақ тілінде астана ұғымын білдіреді) Назарбаевтың қазіргі Қазақстан туралы көзқарасын бейнелейді және оның дизайны өзі насихаттауға ұмтылған қазақ халқының тарихы мен болмысының көрінісі.   Қазақстан 30 жыл бойы толығымен Назарбаевтың саяси бақылауында болды. Кез келген президенттік сайлауда ол 1991 жылғы желтоқсандағы алғашқы сайлау кезіндегідей ешбір кедергісіз  сайлауға қатысып отырды, сайлауға түскен кандидаттардан ол 91% -дан 99% -ға дейінгі дауыс жинай алатын жалғыз кандидат болды. Тек бір ғана күтпеген жағдай ол 1995 жылғы референдумнан кейін Назарбаев сайлауы кейінге шегеріліп, шектеулер алынып тасталды, ал Коммунистік партияның кандидаты Серікболсын Әбділдин (қатаң шектеулермен және бұл процесті кеңінен қолдана отырып) президенттікке үміткер ретінде түскен кезде Назарбаев тек 81 пайыз дауысқа ие болды. Төменде толығырақ сипатталғандай, бюрократиялық кедергілер мен жиі күш қолданатын репрессиялар азаматтық қоғамда немесе билеуші ​​элитаның бұрынғы мүшелерінің оппозициялық қозғалыстар құруға деген шынайы талпынысына кедергі келтірді. Назарбаев пен оның отбасы және ең жақын серіктерінің саяси үстемдігі осы элитаның экономикалық мүмкіндіктерінің артуымен тығыз байланысты болды. Бұл олардың билігін одан әрі нығайтты және қазіргі жүйеге қандай да бір қауіп төну қаупін арттырды.   Қазақстан көршілес Қырғызстанда болып  жатқан саяси дүрбелеңдерді елде болдырмас үшін сақтық шараларын қолданғанымен, 2008 жылғы қаржылық дағдарыс пен 2014 жылғы мұнай бағасының төмендеуі (әлі күнге мұнай бағасының төмендеуі жалғасуда) және 2014 -2015 жылдардағы Ресейдегі қаржылық дағдарыс жағдайы, яғни осының барлығы елдің экономикасына айтарлықтай әсер етіп, әлеуметтік ахуалды біршама тұрақсыздандырды. Жұмысшылардың толқулары жиіледі, әсіресе 2011 жылғы Жаңаөзендегі ереуіл мен одан кейінгі текетірес кем дегенде 14 демонстранттың өмірін алып кетті және кәсіподақ ұйымдарының тәуелсіз әрекеттерін басып тастады. Десек те, бұл жұмысшылардың еңбекақысына қатысты оларды жұмыстан шығаруға және нашар еңбек жағдайлары мен тиімсіз еңбекшарттары негізінде жұмысқа қайтадан қабылдауға байланысты наразылықтардың туындауына кедергі бола алмады. Себебі, үкімет мұнай секторын жекеменшік компанияларға берді.[9]   2016 жылы Қазақстанға Қытайдың басып кіру қорқынышымен байланысты экономикалық мәселе (халықтың аз қоныстанған ауылдық жерлері бұрын Ресейде шоғырланған шетелдіктердің қолына өтеді деген терең қорқынышты пайдалану) яғни шетелдіктерге ауыл шаруашылығы мақсатындағы жерлерді 25 жылға дейін жалға беруге рұқсат еткен Жер кодексіне сәйкес жүргізілетін реформаларға жауап ретіндегі жер наразылығы болды.   Наразылық акциялары 2016 жылдың сәуірінде заңның шілдеде күшіне енуіне дейін бүкіл ел аумағына таралды, бұл құқықтық шектеулі жағдайға қарамастан халықтың наразылық білдіруге деген іс-әрекетін өзгертті[10]. Сәуірдің аяғы мен мамырдың басында үкімет тарапынан шаралар күшейе түсті. 2016 жылдың 17 мамырында наразылық акциясына қатысқаны және оны ұйымдастыруға көмектескені үшін қоршаған ортаны қорғаушы Макс Боқаев пен Талғат Аянов қамауға алынды. Ақырында оларды тұтқындау «әлеуметтік өшпенділік тудырды», «әдейі жалған ақпарат таратты» және «шеруге шығу тәртібін бұзды» деген айып тағу арқылы бес жылға бас бостандығынан айыруға және одан кейінгі үш жылға дейін саяси қызметке араласуға тыйым салу, яғни олардың «бас бостандықтарын шектеумен» аяқталды[11]. 21 мамырда бірнеше қалада болған наразылық акциясында полиция жүздеген адамды тұтқындады және оларға «бұзақылық жасады» деген бап бойынша айып тағылды[12]. Президент Н.Назарбаев өршіп келе жатқан тәртіпсіздіктерді басу үшін жер сатуға бес жылдық мораторий жариялады - бұл тыйым 2021 жылдың мамырында мерзімі аяқталғанға дейін үзіліс ретінде көрсетілді.[13]   Соңғы жылдары Қытай мәселесі еңбек дауларынан бастап Байкал көліндегі суды пайдалануға және Шыңжаңдағы этникалық қазақтарға қатысты адам құқығының бұзылуына қарсы наразылықтарға дейінгі көптеген басқа наразылықтардың өлшемі болды.[14]   2019 жылдың ақпанында Астанада ата -анасының екеуі де түнгі ауысымдағы жұмысына кеткен кезде үйдегі өрттен болған бес қыздың (үш айдан 13 жасқа дейінгі) қайғылы қазасы бүкіл Қазақстандағы мүмкіндігі шектеулі бірнеше баласы бар аналарға әлеуметтік көмек көрсетуді, тұрғын үй жағдайы мен денсаулық сақтау қызметін жақсартуды талап еткен наразылық толқынын туғызды. Бұл «аналар наразылығы» Коллин Вудтың эссесінде егжей -тегжейлі түсіндірілгендей, елдегі теңсіздіктің айқындалуына әсер етті және жыл бойы бұрын-соңды болмаған саяси өзгерістерді көбейтті.   15 ақпандағы үлкен наразылықтан кейін президент Назарбаев премьер-министр Бақытжан Сағынтаевтың үкіметін әлеуметтік мәселелерді шешу жөніндегі нұсқауларын орындамағаны үшін отставкаға жіберді.  Президент наразылық білдірушілердің талабына жауап беру үшін бұл жаңа қаржыландыруды әлеуметтік төлемдерді ұлғайтуға және әлеуметтік мәселелерді шешуге және басқа шараларды қолдауға бағыттауды тапсырды.   Алайда, арада бір ай өткенде, яғни 19 наурызда Назарбаев аяқасты президенттіктен кететінін және өзінің орнына Сенат төрағасы Қасым-Жомарт Тоқаев болатынын (бұрын премьер-министр және сыртқы істер министрі болған) жариялады және ол бастапқыда белгіленген 2019 жылдың шілдесіндегі сайлауға дейін президент міндетін атқарды.   Назарбаевтың президенттіктен кетуге тырысуы күтпеген жағдай емес еді, әсіресе оған  «Тұңғыш Президент» және «Елбасы» (ұлт көшбасшысы) ретінде берілген бірегей өкілеттіктер ол Президенттіктен кеткеннен кейін де сақталды.   Бұл өмірлік өкілеттіктерге Ұлттық қауіпсіздік кеңесінің төрағасы қызметін (халықаралық істерде, құқық қорғау және қауіпсіздік мәселелерінде, саяси тағайындауларда ерекше маңызды рөл атқарады) атқару және биліктегі «Нұр Отан» партиясының көшбасшысы және Конституциялық Кеңеске мүшелік сияқты басқа да лауазымдары сақталды.[15]   Бұл ерекше мәртебе Назарбаевқа өзінің және отбасының саяси және экономикалық мүдделерін қорғап қана қоймай, күнделікті атқаратын қызметін Президент Тоқаевқа берумен қатар, елдің дамуын қалыптастыруда маңызды рөл атқаруға мүмкіндік берді. Елде ішкі және сыртқы жүйеде биліктің нақты кімде екендігіне қатысты белгісіздік тудырды. Сонымен бірге Тоқаевтың жеке күн тәртібін айқындау қабілетіне нұқсан келтірді. Сондықтан көптеген бақылаушылар саяси жүйеде абсолютті билікті нақты тәуелсіз саяси базасы жоқ оның мұрагеріне емес, "Бірінші президентке" тиесілі деп санайды.   Президенттің міндеттерін өткізу Назарбаев пен оның мұрасын ұлттық баяндауларда  негізгі блок ретінде одан әрі дамытуға айтарлықтай кедергі келтірмеді. Мәселен, қызметінен кеткеніне үш күн толмастан, Тоқаев Елбасының құрметіне Астананың атауын Нұр-Сұлтан деп өзгерту туралы Жарлыққа қол қойды (1997 жылы Астана атауы Ақмола деген атаудан өзгертілген). Сонымен қатар, біз Назарбаевтың тағы екі үлкен мүсінінің ашылғанын және ұлттық және халықаралық аудиторияға арналған режиссер Оливер Стоунның Назарбаев мұрасын көркемдеуге бағытталған "Қазақ: Алтын адамның тарихы" атты сегіз сағаттық деректі фильмінің түсірілімін көрдік.^[16]   Өтпелі кезең мен мерзімінен бұрын өткен сайлау елде саяси наразылықтар санын арттырды, олар қатаң түрде басылып отырғанымен, салыстырмалы түрде алғанда тұрақты авторитарлық жүйе саналатын биліктің болашағына сызат түсірді. Президент Тоқаев өз қызметіне кіріскен  алғашқы айларында Назарбаевтың мұрасын сабақтастыруды да, өзгерістерге деген артып келе жатқан сұраныстарға да жауап беру үшін де жүйелік реформаны ұсынатын адам ретінде өзіндік ұстаным жасауға тырысты. Ол өзінің көзқарасын «тыңдайтын мемлекет» деп сипаттағанымен, Назарбаевтың билігі мен ықпалы жағдайында ресми және бейресми түрде де оның тәуелсіз әрекет ету мүмкіндігі шектеулі болды. Салыстырмалы түрде алғанда Тоқаевтың Қазақстан президенті лауазымына кіріскеннен кейін бір жылдан кейін Қазақстан мен әлемді шарпыған дағдарысқа дейінгі мемлекеттік бюрократияға әсері әлсіз болған еді.[17]   COVID-19 COVID-19 дағдарысы бүкіл әлемдегі саяси жүйелердің күшті және әлсіз тұстарын айқын танытты және Қазақстан бұл ережеден тыс қалған жоқ.   Қазақстанда вирустың алғашқы тіркелген жағдайы 2020 жылдың 13 наурызында анықталды және 15 наурызда президент Тоқаев мамырға дейін төтенше жағдай жариялап, Наурыз мерекесі (Тәжікстандағы әріптесінен айырмашылығы) мен Жеңіс күніне орай арнайы жоспарланған шараларды болдырмады.   19 наурыздан бастап Астана мен Алматы қалаларында карантин енгізілді, бұл тұрғындардың тұрғылықты жерлерінен басқа жаққа кетуіне мүмкіндік бермеді. 26 наурыздан бастап  халықтың азық-түлік алу немесе жұмысқа барудан басқа себепппен үйінен шығуына, үш адамнан артық жиналуға тыйым салынды және қоғамдық көлікте шектеулер болды, көп ұзамай айтарлықтай маңызы жоқ жұмыстарға шектеу қойылды.[18]   Мұндай шаралар вирустың алғашқы кезеңде таралмауына ықпал еткенімен, Орта Азияның басқа аймақтарындағыдай мамырда жоспарлы түрде қайта ашылуы жағдайды күрделендіріп, ауырғандар саны бастапқы кезеңнен айтарлықтай артты және бұл жаз айларында бірқатар шектеулерді енгізуге себеп болды.   2021 жылы сәуірде Қазақстандағы короновирус індетінің саны күрт өсті және осы жазбаны жазу барысында анықталғаны 2020 жылдың сәйкес кезеңіндегі жағдайдан да артқан және маусымның ортасынан бастап Delta жұқпалы нұсқасының қосылуы індеттің одан ары таралуына  әкелді.   Бұл жазбаны жазу кезіндегі (14 шілдедегі жағдай бойынша) деректер бойынша Қазақстанда 520,336 расталған COVID-19 жағдайы тіркелген, 8173 адам қайтыс болған, бірақ індеттің соңғы мәліметтеріне сай бұл көрсеткіштердің артуы әлі де жалғасады деп күтілуде[19]. COVID індетінің қазіргі жағдайы мемлекеттік бұқаралық ақпарат құралдарын жұртшылықты сендіру үшін және мінез -құлқын өзгерту үшін ауруханалардағы адамның көптігі туралы ашық айтуға мәжбүр етуде^[20].  Шілденің ортасына қарай Қазақстанда аралас ресейлік Sputnik, қытайлық Sinopharm және қазақстандық QazVac вакцинасының жеті миллиондай жеке дозасы (18,5 миллион халық үшін)  салынды.   Қазақстанда COVID-19-дың көптеген елдердегідей саяси және экономикалық салдары ауыр болды. Пандемия мен алғашқы карантиннің әсері Қазақстан үкіметі мен Ұлттық Қорының (елдің мұнай қоры) ақшалай инъекциясына қарамастан, 1998 жылғы Ресей экономикалық дағдарысынан кейін бірінші рет экономиканы 2020 жылы рецессияға (-2,6 пайыз) мәжбүр етті.   2021 жылы ел экономикасы қайта қалпына келеді деп күтілгенімен, COVID жағдайының соңғы толқындарының әсері дамуды баяулатуда.   OpenDemocracy және Vlast.kz пен Mediazona-ның жергілікті журналистерінің таяуда жасаған баяндамасы пандемия көптеген қазақстандықтарда жалақының жоқтығынан отбасылық қаржының жетіспеушілігін жабу үшін олардың несиеге тәуелділігінің қалай артқанын көрсетті және 2020 жылы халықтың жеке несиелерінің көлемі 1,7 млрд. долларға жетті.[21]   Дағдарыс тудырған саяси қиындықтар әр түрлі формада байқалды. Денсаулық сақтау министрлігінің аурухана жүйесі ресурстарының шамадан тыс жүктелуі мен бастапқы емдеуде жіберілген кемшіліктер, соның ішінде дәрі-дәрмектер мен тесттердің жетіспеушілігі туралы  алғашқы жауабы қатты сынға ұшырады. Денсаулық сақтау министрі Елжан Біртанов маусым айында вирусты жұқтырғаннан кейін қызметінен кетті, содан кейін денсаулық сақтауды цифрландыру бойынша Дамумед (Damumed) жобасына қатысты ұзақ уақытқа созылған айыптаулар негізінде сыбайлас жемқорлықпен айыпталып, тұтқындалды.[22]   Орталық Азияның басқа өңірлеріндегідей, үкіметтің дағдарысқа қарсы әрекеті мен  оның кең ауқымды қызметін онлайн-сынаушыларға қарсы дезинформацияның таралуын шектеу  ​​шаралары қолданылды[23]. Мысалы, қоғам белсендісі Әлнұр Ілияшев жалған ақпарат таратқаны үшін бас бостандығын 3 жыл шектеу кезеңінде жыл сайын 100 сағат қоғамдық жұмысқа тарту және бес жылға бас бостандығын шектеу арқылы қоғамдық-саяси қызметке қатысуға тыйым салу жазасына кесілді. Бұл оның Facebook-тегі «Нұр Отан» партиясысының көшбасшылары Нұрсұлтан Назарбаев пен Президент Қасым Жомарт-Тоқаевты сынаған екі жазбасы үшін «Қоғамдық қауіпсіздікке қауіп төндірген» деп айып тағылған және оның осыған дейінгі жаңа тәуелсіз саяси партия құруға жасаған әрекеттері де қатты сынға алынған.[24] Сонымен бірге, COVID келесі тарауларда көрсетілгендей, мемлекетке өзінің саяси қарсыластарына қысымды күшейтуге мүмкіндік берді.[25]   Пандемияны саяси мақсатта пайдаланудың басқа мысалдарына 2021 жылғы Мәжіліс (парламент) сайлауы қарсаңында ресми өкілдердің COVID-19 тестілеу хаттамаларын бұзып, тәуелсіз байқаушылардың жұмысына кедергі жасауы туралы айыптауларды жатқызуға болады[26]. Сонымен қатар, 2021 жылы 28 ақпанда өткен үкіметке қарсы шерудің қарсаңында  Нұр-Сұлтан қаласының шенеуніктері пандемия қаупінің деңгейін сарыдан қызылға дейін көтерді, бұл шерудің алдын алуға бағытталып, бір күн ішінде қозғалыс еркіндігіне қатаң шектеулер енгізілді.[27]   Бүгінгі таңдағы жағдай: саясат және наразылық Қазақстанның басқарушы элитасы әлі де өтпелі кезеңде: Назарбаев президент Тоқаевқа ресми өкілеттіктерді біртіндеп тапсыруда және көпшілік алдына көп шыға бермейді, десек те, ұлттық және жергілікті деңгейде Тоқаев әкімшілігі мен басқа да билік тармақтарындағы тағайындауларға ықпалы әлі де сақталуда. Президент Тоқаевтың алғашқы реформалары өлім жазасын ресми түрде жоюды (мораторий 2003 жылдан бастап күшіне енгенімен) және ауылдық жерлерде жергілікті әкімдерді (әкімдерді) сайлауды қамтыды. Бұл соңғы бастама бойынша жанама сайлауды мәслихаттармен (жергілікті кеңестер) алмастыратын ауыл әкімдерінің тікелей жергілікті сайлауына тәуелсіз кандидаттарды ұсыну мүмкіндігімен 2021 жылы шілдеде өтті.[28]   Бұл алдағы жылдары жергілікті басқарудың басқа деңгейлеріне тікелей сайлау моделін кеңінен енгізу қарсаңында жергілікті әкімдердің халық алдындағы жауапкершілігін арттыруға көмектеседі деп үміттенуге болады. Алайда, үміткерлер үшін мемлекеттік қызметте немесе жеке сектордағы басшылық қызметте жұмыс өтілінің болуын басты шарт ретінде енгізу әлеуетті сыншыларды іріктеу үшін қолданылатын түсініксіз критерий болып табылады.[29]   Мемлекеттің кейбір салалары үкіметтік емес ұйымдармен (ҮЕҰ) және басқа сарапшылармен ұсынылған заңнамалық өзгерістер туралы кеңесу үшін жұмыс істеуге дайын болса, ал басқа  саласы оларға қатысты салықтық тергеулерді жалғастыруда және Тоқаевтың жүргізіп отырған реформасы жүйені либеризациялаудан да ықпалды болып отыр. Оның «Халық үніне құлақ асатын мемлекет» тұжырымдамасы бұрынғы басшының қарапайым азаматтардың шағымдарын басқару мақсатын көздеген көзқарасын жалғастыруға арналған (жүйеге қарсы шыққандармен күресті жалғастыра отырып), дегенмен бұл Назарбаевтың президенттік аппарат арқылы тұлғалық басқаруға қарағанда институционализм мен сақтықпен басқару (министрлік деңгейінде) тәсілі арқылы жүргізілуде. Бұл тенденция министрліктерге, әсіресе Ішкі істер министрлігі мен Ұлттық қауіпсіздік комитетіне реформа жүргізу немесе әрекет етуге қатысты өз бетімен таңдау жасауда барынша еркіндік берді.   Әдетте Үкіметтің жалпы қолданатын тәсілі транзакциялық болып қала береді, себебі мемлекет тұрақтылық пен экономикалық өсуді қамтамасыз етуге ұмтылғанымен, азаматтар билеуші ​​элита тарапынан бақылауды тұрақсыздандыруға ұмтылмайды (және оларға рұқсат етілмейді). Посткеңестік кезеңнің көп бөлігінде халықтың көпшілігі тәуекелге бейім емес, ал орта тап өзінің жағдайы үшін алаңдайды және саяси өзгерістердің белгісіз қаупінен қорқады.   Мұның басты себебі - Айна Шорманбаева мен Амангелді Шорманбаев өз очерктерінде көрсеткендей, мемлекет пен билік құрылымындағы элитаның қоғам өмірінде барлық салаға араласуы, билікке қарсы шыққысы келетіндер немесе жауапкершілікке тартуды көздеушілерге үлкен кедергі болды. Алайда, егер әлі де саяси мобилизацияның кеңінен таралмауы болмаса, соңғы жылдары қоғамдағы теңсіздік пен дамудың баяулауынан наразылықтың арту тенденциясы байқалды.   Қазақстанда 2010 жылы партиялық жүйе реформаланды деп болжануы мен 2017 жылы конституциялық реформа жасау барысында өкілеттіктердің парламентке ресми түрде берілуіне қарамастан, Қазақстан саясатында шынайы плюрализм қалыптасқан жоқ. 2016 жылы өткен парламенттік сайлаудан бері тоғыз рет талпыныс жасалғанымен, 2013 жылдан бері бірде-бір жаңа партия тіркелген жоқ[30]. Сонымен қатар, партияларға тіркеу талаптарының, атап айтқанда  партияға қажетті мүше адам санын 40 000-нан 20 000-ға дейін қысқарту сияқты формальды өзгерістер енгізгеніне қарамастан, шын мәнінде мәселе сол қалпында сақталуда.   Мысалы, ЕҚЫҰ атап өткендей партиялар 1000 -нан астам адам қатысатын конгресс өткізуі тиіс және партияның құрылтай комитеті үшін де соншалықты мүше талап етіледі. Сонымен қоса, олардың барлығы жеке басын растау арқылы толығымен тексеріледі және жоғарыда аталғандай оған қатысушыларға қысым жасау қаупі бар.   Қазіргі кезде жаңа партиялар бюрократиялық кедергілерден өткенімен, оларды сәтті тіркелуге рұқсат етілетіні белгісіз, себебі жаңа партияның құрылуына кедергі жасау үшін шексіз бюрократиялық мүмкіндіктер берілген. Қазіргі уақытта ішінара партиялық тізім жүйесін қолданудың нәтижесінде тәуелсіз кандидаттардың Мәжіліске сайлауға қатысуына рұқсат етілмейді.   ЕҚЫҰ -ның Демократиялық институттар мен Адам құқықтары жөніндегі бюросы (ДИАҚБ) кең аймақтағы сайлауды бақылау миссиясының алтын стандартын басқарады, саяси процесті ашық бағалайды. Олар соңғы есебінде «Қазақстанда 10 қаңтарда өткен парламенттік сайлауда нағыз бәсекелестіктің болмағынын және саяси реформаларды жариялау қажеттілігін» атап өтті. Олар COVID-19 пандемиясы кезінде туындаған қиындықтарға қарамастан, техникалық тұрғыдан тиімді дайындалған. Сайлау үдерісіне бес партия қатысып және олардың кандидаттары бірдей еркін үгіт-насихат жұмыстарын жүргізгеніне қарамастан, оларға конституциямен кепілдендірілген негізгі бостандықтарын пайдалануға шектеулер саяси кеңістік тарапынан жасалды[31]. Бұл бес партия президентті және қазіргі саяси жүйені толығымен қолдайтын «конструктивті оппозиция» болғандықтан, оларға кандидат ретінде тіркелуге рұқсат берілген. Төменде айтылғандай, соңғы кезде танымал ҮЕҰ-ға қатысты салықтық тергеулердің парламенттік сайлау қарсаңында жүргізілуі ешбір таңқаларлық жайт емес[32]. Сонымен қатар, билік сайлауды бақылау мақсатында арнайы құрылмаған ҮЕҰ -ның сайлау процесін мұқият бақылауына алып, алдыңғы тәжірибеден алшақ болуға жол бермес үшін  фотоға түсіруге және бақылауға рұқсат етілгендерге шектеу қоюға арнайы шаралар қабылдады.[33]   Нәтижесінде билік басындағы «Нұр Отан» партиясының жинаған дауыс саны аздап төмендеді, ал аз ғана дауыс «Ақ жол» партиясы мен «Қазақстан халық» партиясына тиесілі болды, ал елдегі пандемия жағдайына және дауыс берушілердің енжарлығына байланысты сайлауға қатысушылар саны (63,3%) 1999 жылдан бергі уақыт ішінде алғаш рет ең төменгі көрсеткішті көрсетті. Тоқаевтың алғашында берген саяси бәсекелестік туралы уәделеріне қарамастан, сайлауды мұқият тексеруге тырысатындарға көрсетілген қысым деңгейі, сайлаудағы бәсекенің төмендігі, барлық партияның үкіметті жақтауы, бұл жуырда болған ашық саяси оппозицияны қолдаушы экономикалық және әлеуметтік  наразылықтардың артуына негіз болды.[34]   Қазақстанда Парламенттен тыс оппозициялық топтар бар, олар, кем дегенде, теориялық тұрғыдан болса да, осы әлеуетті вакуумды толтыруға тырысады. Жалпыұлттық социал-демократиялық партиясы (ЖҰСДП) 2000 жылдардың ортасынан бастап Назарбаевқа, соңғы кездері Тоқаевқа ашық түрде қарсы шығушы тіркелген жалғыз партия еді, алайда  Eurasianet.org сайтында оларға «өте ұстамды және бейімделген» партия деген сипаттама береді[35]. Бұл партия ақыр соңында ішкі алауыздықтың, әділетсіз сайлау жүйесінің жалғасуы мен өз жақтастарын «Нұр-Отан» партиясындағы (оларды жалған оппозициялық топ ретінде мазақ қылса да) келіспеушіліктерді тіркеу құралы ретінде пайдалану үшін социал-демократтарға дауыс беруге шақырған Мұхтар Әблязовтың араласуына байланысты (төменде толығырақ талқыланады) және партияға екі жақтан да қысым жасалуының белгісі ретінде 2021 жылғы сайлауға қатысудан бас тартуға шешім қабылдады[36]. ЖСДП партиясынан шықаннан кейін Әблязов Ресейдегі Алексей Навальныйдың «ақылды дауыс беру схемасын» қайталай отырып, үкіметке қарсылық көрсетудің әдісі ретінде («Ақ жолдың» Тоқаевты қолдауына қарамастан) «Ақ жолға» тактикалық дауыс беруге шақыруға назар аударды. Қалай болғанда да, саяси оппозицияның шуы мен белсенділігінің негізі басқаларға қатысты болды. Соңғы жиырма жылдың ішінде Мұхтар Әблязов Қазақстанның саяси өміріндегі ең атақты және даулы оппозиция қайраткері ретінде танылды[37]. Алғашында Әблязов 1990 жылдары Қазақстан электр желілерін басқару компаниясының басшысы ретінде белгілі болды, содан кейін 18 ай яғни 1999 жылдың қазанына дейін Энергетика, индустрия және сауда министрі қызметін атқарды. 2001 жылы Әблязов пен басқарушы элитаның кең спектрі, соның ішінде вице-премьер Ораз Жандосов, Еңбек министрі Әлихан Байменов және Павлодар облысының әкімі Ғалымжан Жақиянов парламенттік өкілеттіктерді кеңейтуді және өңірлік әкімдерді (басшыларды) сайлауды қоса алғанда, болашақта экономикалық және саяси либерализацияға шақыру платформасы ретінде «Қазақстанның демократиялық таңдауы» (қазақша QDT немесе орыс тілінде DVK деп аталады) атты саяси партияны құрды.[38]   Содан кейін премьер-министр Тоқаев барлық биліктегі шенеуніктерді «қастандық жасаушылар» деп тез арада жұмыстан шығарды, ал үкімет топ мүшелеріне саяси қысымды күшейтті, сондықтан топтың қатардағы қарапайым мүшелері тыныштықпен қайта орындарына оралды. Кейіннен бұл топ «Ақ жол» партиясын құрды (қазіргі уақытта ол жоғарыда айтылған үкіметті қолдайтын саяси партия), кейінірек олардың кейбіреулері «Ақ жолдан» кетіп, ақыры Ұлттық социал-демократтармен бірігетін бөлек партия құрды. Дегенмен,  Әблязов өз партиясын талап етуді жалғастырды және көп ұзамай 2002 жылы наурызда басталған, бірақ осыдан кейін үш жыл бұрын жүргізілмеген сыбайлас жемқорлық тергеуі аясында тұтқындалды. Алғашында алты жылға бас бостандығынан айырылған Әблязов көп ұзамай Назарбаевтан кешірім сұрап, болашақта саясатқа араласудан бас тартқан соң босатылды. Сонымен Қазақстанның демократиялық таңдауының бірінші нұсқасы 2005 жылы аяқталды.   Босатылғаннан кейін Әблязов өзінің қаржы саласындағы қызметіне қайта оралып, БТА банкінің басқарма төрағасының міндетін атқарды және банк қаржылық дағдарысқа дейін қарқынды дамып,  Қазақстанның ірі коммерциялық банкіне айналды. Алайда, банктің 2009 жылдың басында 10 миллиард доллар қарызы жария болғаннан кейін, ол мемлекет меншігіне өтіп жағдайы күрт төмендеді және Әблязов Лондонға қашып кетті.   Кейінгі жылдары жоғалған ақшаны халықаралық деңгейде іздестіру және Ұлыбритания мен Америка Құрама Штаттарының соттарында оффшорлық холдингтердің күрделі желісі туралы ақпараттың ашылуы, солар арқылы қазіргі уақытта мемлекет меншігіне тиесілі БТА банк Әблязов ауқымды алаяқтық жасады деп мәлімдеді, алайда оның айтуынша қаржылық мәселені саяси қызметі үшін қудалау ретінде пайдалануда.   Ұзақ жылдар бойы, негізінен Ұлыбритания соттарындағы даулардан кейін, БТА банкінің заңгерлері Әблязовке тиесілі деп саналатын активтер, соның ішінде Суррейдегі және Лондондағы Бишоп даңғылында («Миллиардерлер қатары» деген атпен танымал) орналасқан сәнді жылжымайтын мүлік пен әлемнің әр түкпірінде әлі күнге дейін жұмыс істеп тұрған бизнес-холдингтер бойынша 4,8 миллиард доллар қайтаруды талап еткен сот шешімін шығаруға қол жеткізді.[39] 2012 жылы Әблязов Лондонның Жоғарғы Сотында өзінің мүлкі туралы мәліметтерді айтудан бас тартқаннан кейін, оған сотты құрметтемеді деген кінә тағылды және ол Францияға бас сауғалап, ақыр соңында сол жерден баспана алды[40]. Алайда оның әйелі мен балалары Италиядан Қазақстанға қысқа мерзімге келді, себебі, Италия полициясы оны адам ұрлауға қатысқаны үшін түрмеге қамады, ал отбасы саяси қысымның күшеюінен кейін Италияға қайта оралады.[41]   2009 жылы Әблязов өзі мойындамағанымен Қазақстаннан кеткеннен кейін, алғашқы тұтқындалғаннан жылдардан бастап оппозициялық партиялар мен бұқаралық ақпарат құралдарына айтарлықтай қаржылық қолдау көрсетуін жалғастырғаны белгілі болды.   Олардың құрамында 2005 жылы бұрынғы демократиялық таңдау мүшелері құрған тіркелмеген «Алға» партиясы бар деп есептелді, ол өзінің жетекшісі Владимир Козлов тұтқындалып, 2012 жылы экстремистік негізде тыйым салынғанға дейін ең үлкен оппозициялық топ болды.[42]   Козлов Жаңаөзендегі наразылық шарасынан кейін жазалау шаралары аясында түрмеге жабылады, дегенмен оның жазасына байланысты ұзақ жылдар бойы халықаралық қысымнан кейін  2016 жылы бостандыққа шыққан.[43]   2017 жылға қарай Әблязов «Қазақстанның демократиялық таңдауы» партиясын саяси қозғалыс ретінде қайта қалпына келтіру арқылы Қазақстандағы саяси күресте өзін ашық жариялай бастады. 2018 жылғы наурызға дейін QDT/DVK саяси қозғалысының белсенділігін экстремистік деп ресми түрде тыйым салды және Қазақстандағы барлық әлеуметтік желілер Әблязов Facebook арқылы тікелей хабар таратқан кезде оны жылдам тоқтату үшін әртүрлі кедергілер жасады және шектеулер қойды[44]. Әблязов партиясына тыйым салынғаннан кейін жаңа «Көше» партиясы құрылып, белсенділік таныта бастады. Бірақ оған да QDT-мен байланысы бар деген күдікпен 2020 жылдың маусымында экстремизмге байланысты тыйым салды.^[45]   QDT мен «Көше» партиясын қолдаушылардың қоғамдық наразылықтары саяси ландшафтың маңызды бөлігіне айналды, өйткені олар Қытайдың осы өңірдегі рөліне, 2019 жылғы президенттік сайлауға (осы сайлау кезінде жүзден астам наразылық білдірушілер қамауға алынған) және соңғы уақытта туындаған әлеуметтік мәселелерге қатысты болған наразылықтарға белсене қатысқан.[46]   Оларды үкімет тарапынан экстремистік қозғалыс деп тануы қатаң шара болды, себебі, бұл терроризм мен «экстремизмге» қарсы бағытталған заңдарды қозғалыстың бір бөлігі деп есептелетін демонстранттарға қарсы қолдануға мүмкіндік берді. Қылмыстық кодекстің 174 -бабы «Әлеуметтік, этникалық, рулық, нәсілдік, таптық немесе діни араздықты қоздыру» адамдарды тұтқындаудың қарапайым құралы ретінде қолданылса, соңғы кезде тыйым салынған экстремистік ұйымдарға мүшелік туралы 405-бап жиі қолданыла бастады және Адам құқығын қорғау (Human Rights Watch) 130 -дан астам осындай жағдайды тіркеген.[47] Бұл заңдар тек наразылық білдірушілерге ғана емес, сонымен қатар, «бас бостандығын» шектеу   наразылық туралы немесе QDT мен Көше партиясына қатысты тыйым салынған кез келген ақпаратпен бөліскен барлық белсенділерге де  қолданылды.   Қазақстан Үкіметі тарапынан Әблязовтың әрекетіне ең жоғары деңгейде өшпенділік туғанын ескермеу мүмкін емес, ал Адам құқығы жөніндегі халықаралық бақылаушылар мен батыс мемлекеттері Қазақстан үкіметі бейбіт шеруге шығушыларға тыйым салуға тырысуда деген негізде QDT және Kөше партиясына қатысты тыйым салған бұйрықтарға қарсы шықты.   Бұл топтар Қазақстанда билікті өзгертуге нақты ұмтылғанымен, қазіргі уақытта QDT мен Көше бұл мақсатқа қоғамдық қысымнан гөрі зорлық-зомбылық арқылы қол жеткізуге тырысатыны туралы ешқандай дәлел жоқ. Сонымен қоса, тәуелсіз тексеру үшін экстремизм туралы мәліметтермен Қазақстан Үкіметі бөліспейді.[48]   Әблязовтың халық наразылығы мәселелеріне қатысудың ашық саяси тактикасын ескерсек, оның үкіметке қатысты кейбір сын-пікірлерімен бөлісушілер мен оны белсенді қолдайтын халықтың үлесін анықтау қиын. Десек те, QDT және Көше  наразылық акциясына белсенді түрде қатысушылар саны үкіметтің мұндай әрекетке баратындарға қысымын ескерсек,  салыстырмалы түрде аз көрінеді. Тіпті партияны ашық қолдайтындардың өзі жай ғана қарапайым белсенділер - бұл билікті күшпен құлатуға тырысушылар емес, қалыптасқан жүйеге наразылықтарын  білдірушілер екені айқын. Халықты Қазақстанның демократиялық партиясы (ҚДП немесе ДДТ) QDT-тен аулақ болуға шақыруға тырысқанымен әрқашан табысқа жете бермейді (халықтың қоғамдағы негізгі мәселелеріне қатысты тұрақты түрде жыл сайын бір уақытта үнемі наразылық білдіруге тырысатынын ескере отырып)[49]. Қазақстанның демократиялық партиясы QDP 2019 жылдың қазанында оппозицияның аға буын қайраткерлері (Төлеген Жүкеев сияқты) және  «Трибуна» газетінде кампания ұйымдастырғаны үшін үш жылға журналистік қызметіне тыйым салған,  2017 жылы Әблязовпен байланыста ақшаны жымқырды деген айыптау бойынша үкімет «бостандығын шектеген» 33 жастағы Жанболат Мамай бастаған жас белсенділердің қатысуымен құрылған.[50]   Партия әлеуметтік наразылықтан туындаған өзгерістердің көңіл-күйі мен президент Тоқаев билікке келгеннен кейін биліктің ауысуы шын мәнінде үлкен саяси өзгерістер жасайды деп күтті және оны пайдалануға тырысты. Бүгінгі күнге дейін оған ресми партия ретінде тіркеуге тыйым салынды, бірақ 2020 жылдың қарашасында ол наразылық білдіруге ресми рұқсат алды, бұл өте сирек кездесетін  жағдай.[51]   Жастарға негізделген «Оян Қазақстан» қоғамдық қозғалысы саяси партия болмаса да,  алғаш 2019 жылдың маусымында құрылғаннан бері қарай үнемі бейбіт шеруге шығып отырды,  олардың бұл наразылықтарына үкімет тарапынан репрессияға ұшырауына себеп болдыі.[52]  Жасөспірімдер мен  20 жасқа дейінгі жастар платформаны саяси қуғын-сүргінді тоқтату, билік тармақтары арасындағы билік бөлінісін реформалау, халықаралық стандарттарға сәйкес еркін сайлау мен өзін-өзі басқару жүйесі, яғни жергілікті деңгейде басқару сияқты идеяларды  қолдау үшіна наразылық білдіреді.[53]   Қазіргі кезде билікке өз үнін жеткізуге тырысушылар тек оппозициялық тіркелмеген топтар мен реформаны жақтайтын қоғамдық қозғалыстар ғана емес. Жоғарыда айтылғандай, соңғы жылдары Қытайға қарсы ұлтшылдық көңіл-күй саяси наразылықтар мен алаңдаушылықтардың басты сипаты  болды. Бірақ Қазақстан батысқа қарсы ұлтшылдықпен байланысты  әлеуметтік консервативті белсенділігі жағынан Орталық Азияның басқа аймақтарынан кем түспейді. 2015 және 2018-19 жылдары LGBTQ + қарсы «үгіт-насихат» заң жобаларын қабылдауға күш салу халықаралық қысымның әсерінен кейінге шегерілді, бірақ парламентарийлер тарапынан соған ұқсас заңды қабылдауға жасалған тағы бір әрекетке наразылық білдірді.   Осы жинақта берілген Әйгерім Камидоланың эссесінде аймақтық және ұлттық деңгейде  «антигендерлік» пікірталастардың артқаны туралы деректерді ұсынады.   Сонымен қоса, соңғы кездері тұрмыстық зорлық-зомбылыққа қарсы заң жобасын қабылдауға талпыну төңірегіндегі пікірталастар Саналы KZ Бірлігі (Unity of Conscious KZ) және MOD халық бірлігі (MOD People's Unity) (мысалы, вакцинаға қарсы ақпараттар мен отбасы мәселелері бойынша әлеуметік консеративті құндылықтарды насихаттаушы азамат Go сияқты аймақтық және өңірлік желілермен байланысты) секілді онлайн-топтар тарапынан ұлтшылдық пен қастандық реакциясын тудырды.[54]   2019 жылғы бейбіт шеруге шығушыларды тұтқындауға қатысты жазбалар президент Тоқаевтың халықтың наразылық шеруі мәселелерін жеңілдету туралы уәдесін әлі орындамағанын аңғартады. Коллин Вуд өз эссесінде атап өткендей, 2020 жылдың мамырында қабылданған бейбіт шерулер туралы заңға енгізілген үкімет тарапынан ерекше маңызға ие деп бағалаған  реформаларды жергілікті белсенділер жай ғана көзбояушылық және оның қоғамда айтарлықтай маңызы жоқ деп қабылдады.   Шеру өткізу үшін өтініш беру процесінде бұрын  рұқсат алу қажет болса, қазір ол алдын ала хабарлап, ескертуге өзгертілген. Десек те, іс жүзінде  билік заңды түрде өткізілетін шерулерге рұқсат алу жолдарын күрделендіруде. Биліктің шеру өткізу орынын таңдау,  сонымен қатар,  шеру өткізуге алдын ала берілген ұсыныстарды өзгерту немесе кері қайтаруға өкілеттілігі зор[55]. Алайда, тіпті жоғарыда аталған кейбір тыйым салынған топтарды айтпағанның өзінде, егер ұйым Үкіметте ресми тіркелмеген болса, ол наразылық акциясын ұйымдастыра алмайды.[56]   Белсенділер бейбіт шеруге шығу кезінде үнемі қиындықтарға кездескеннен кейін, өздерінің мәселелеріне назар аударту үшін жеке бір ғана адамның наразылық шарасын өткізуге мәжбүр болды[57]. БҰҰ -ның бейбіт шерулер мен қауымдастықтардың еркіндік құқықтары жөніндегі арнайы баяндамашысының анықтағанындай, Қылмыстық кодекстің заңсыз наразылық акциясына «көмек көрсетуге» қатысты шектеулері әлеуметтік желілерде осындай оқиғалар туралы пікір білдірген немесе бөліскен қолданушыларға да бағытталған[58]. Қолданыстағы заң бойынша да неғұрлым терең реформалардың қажеттілігі өзекті болып қала бергенімен, жергілікті билік бейбіт шеру шараларын күшейту үшін орындауы тиіс міндеттер тізімі бар нақты нұсқаулық құру үшін талаптардың тізімін берумен шектелмей, көп шараны атқаруға болады. Сонымен қатар, Қазақстан үкіметі де, халықаралық қоғамдастық та заңмен рұқсат етілген наразылықтар санын тіркеуі тиіс.  Халықаралық қауымдастық тек белсенділердің тұтқындалуына ғана емес, сонымен қатар наразылық акциялары кезінде оларға полицейлер тарапынан болған әрекеттерге де алаңдаушылық білдіруде. Осы жинақта берілген Татьяна Чернобыльдің эссесінде ертеректе 1999 жылғы ДСҰ-ға наразылық кезінде Ұлыбритания митрополит полициясы шеруге қатысушыларды қоршауға алуда қолданған форманың бірі - кетлинг деп аталатын даулы полициялық тәсілдің мұнда кеңінен қолданылуына назар аударады[59]. Чернобыль атап көрсеткендей бұл тәсіл принципті түрде заңды деп танылғанымен, мысалы, Еуропалық адам құқықтары жөніндегі Сотта мойындалған, десек те наразылық білдірушілерді «қоршау» («kettle»), оны әсіресе ЕҚЫҰ нұсқауларында көрсетілген бейбіт шеруге қатысушыларға қатысты қолдану әлі шешімі табылмаған нәзік тақырып болып қала береді.[60]   Мәселенің түйіні - мемлекет кез келген рұқсат етілмеген наразылықты өз бақылауына ықтимал қауіп ретінде қабылдайды, сондықтан, өте қауіпті жағдайларда жиі қолданылатын тәсілді  қолдануды заңдастыруға ұмтылуда.   Адам құқықтары мен азаматтық қоғамдағы жағдайға кеңінен шолу Оппозициялық белсенділер мен көше шерулеріне  қарсы қатал репрессиялаудан басқа, жалпы алғанда азаматтық қоғамның жағдайы біршама түсініксіз. Қазақстан Freedom House әлемдік рейтингісінде Ресей мен Орталық Азиядағы үш көршісінен біршама алда (ал Қырғызстан одан жоғары тұр), бұл оның саяси бостандық рейтингісіне қарағанда, азаматтық бостандықтарды жоғары бағалауына байланысты.^[61]   Қазақстандық жетекші Үкіметтік емес ұйымның (ҮЕҰ) белсендісі Қазақстанды қалыптастыратын үш бәсекелес күшке сипаттама берді: Тұлға (бірінші кезекте Назарбаев, сонымен қатар үкіметте, парламентте, сондай-ақ мемлекеттік жоғары деңгейлі кәсіпорындарда, министрліктер мен басқарушы элитаның басқа бөлімдерінің басшылары немесе белгілі бір салада кімнің ықпалы басым екеніне байланысты); Протекционизм (билеуші ​​элитаның байлығы мен билігін қорғауға және қалыптасқан жүйеге төнген қатерді жоюға ұмтылу); және Модернизация (мемлекет пен қоғамның саяси кво-статус жағдайында модернизациялауға және толық реформалауға ұмтылатын басқарушы элитаның технократиялық, көп жағдайда батыстық ұйымдасқан әрекеттер).   Кейінгі бірнеше айда соңғы екі тенденция арасындағы қарама-қайшылық айқын аңғарылды. Біріншіден, өткен жылы саяси оппозицияға қысым күшейіп қана қоймай, 2021 жылдың қаңтарындағы сайлауға дейін де, одан кейін де дауыс беруге қатысты Қазақстандағы кейбір жетекші ҮЕҰ-ның қоғамдық белсенділігін шектеуге бағытталған мақсатты түрде қысым көрсету науқаны басталды. Соның ішінде адам құқықтары жөніндегі 13 жетекші ҮЕҰ (соның ішінде осы жинаққа үлес қосқан «Қадыр-Қасиет» және «Халықаралық құқықтық бастама» қоғамдық қоры бар) салық органдары тарапынан халықаралық грант есебінен қаржыландырылатын ұйым ретінде айыппұл салу қаупі  мен олардың қызметін уақытша тоқтату талабымен тексерілді.[62]  Бұл мәселеге халықаралық деңгейде назар аударылғанның арқасында қаңтарда өткен  сайлаудан кейін 2021 жылдың ақпан мен сәуір аралығында салықтың көпшілігі қысқартылды.[63] Жоғарыда аталған және басқа да көптеген ҮЕҰ жылдар бойы есептіліктің қатаң талаптарына сәйкес қысымға ұшырап отырды.[64] 2015 және 2016 жылдары ҮЕҰ-ды реттейтін заңның өзгеруіне байланысты олардың құқықтық база талаптары күшейе түсті, олардан өз қызметі туралы толық ақпарат беру талап етілді. Сонымен қатар, олардың қаржылық кірісі мен шығысы туралы егжей -тегжейлі ақпарат беру, соның ішінде шетелдік қаржыландырудан (жоғарыда айтылған кейбір соңғы жағдайлардағы валютаның айырбас бағамы өзгерісінің ықпалы туралы талқылаумен) қанша табыс тапқаны және оны қалай  жұмсағаны туралы ақпарат талап етілді.[65]   Алайда, салық органдары тарапынан болған қысымға қарамастан, бұл ұйымдардың көпшілігі ресми жұмыс тобына қатысуға шақырылды және Үкіметке өз саласына қатысты саясатты қалыптастыруда кеңес берді, Президент Тоқаевтың адам құқықтары жөніндегі соңғы бастамасынан кейін осы мүдделі тараптармен өзара бірлесіп жұмыс істеуді  жалғастырды.   2021 жылы 9 маусымда Президент Тоқаев қол қойған «Қазақстандағы адам құқықтары жөніндегі әрі қарайғы шаралар туралы» Жарлық үкіметке келесі негізгі міндеттерді жүзеге асыруды көздейтін Адам құқықтары саласындағы басым шаралар жоспарын (Іс-шаралар жоспары) бекітуді тапсырады:[66]

• БҰҰ-ның шарт органдарымен өзара әрекеттесу механизмдерін және БҰҰ Адам құқықтары жөніндегі кеңесінің арнайы рәсімдерін жетілдіру;
• Адам саудасы құрбандарының құқықтарын қамтамасыз ету;
• Мүмкіндігі шектеулі азаматтардың адам құқықтары;
• Әйелдерге қатысты дискриминацияны жою;
• Бірлестіктер бостандығы құқығы;
• Сөз бостандығына құқық беру;
• Адамның өмір сүруге және қоғамдық тәртіпке құқығы;
• Үкіметтік емес ұйымдармен өзара ықпалдасу тиімділігін арттыру;
• Қылмыстық сот төрелігі және мәжбүрлеп орындау, азаптау мен қатыгез қарым-қатынастың алдын алу саласындағы адам құқықтары.

  Үкіметтің осы тізімдегі бірқатар тақырыптар бойынша соңғы жетістіктерін ескере отырып, көптеген бақылаушылар,  бірлестіктер бостандығы құқығы мен сөз бостандығына құқық беру туралы саяси талас тудыратын мәселелер бойынша уәделерге, басқаша дәлелденбейінше оларға үлкен күмәнмен қарайды. Дегенмен, үкімет пен азаматтық қоғам арасындағы жалғасып жатқан диалогтың ауқымы, кем дегенде, биліктің іргелі құрылымын түбегейлі өзгертуге бағытталмаған басқа да салаларда аз да болса жетістікке жетуге болады деген үміт бар екенін көрсетеді. Өкінішке орай, осы шолуда және бірқатар эсседе айтылғандай, саяси тақырыптардың барлығы даусыз емес, әсіресе қазіргі кездегі тұрмыстық зорлық-зомбылықпен күресу шараларына қатысты ұлтшылдық реакцияны ескерген жөн.   Осылайша, азаматтық белсенділіктен оппозициялық саясатқа (әсіресе оппозициялық саясаттың элитаға bête noire байланысты сілтеме жасауы үшін) дейін мемлекет белгілеген межеден асып кетуден аулақ болғандар үшін, жүйенің шектеулері аясында үкіметті реформаның пайдасына оның жұмысын сынауға және онымен дауласуға көбірек мүмкіндік берілуі мүмкін.   Бұл белсенділерге қандай да бір дәрежеде ықпал етуге мүмкіндік беру үшін жасалған стратегия (болжам бойынша «алдағы он жылда институционалдық өзгерістерді қалыптастыруға» көмектесу үшін), яғни жүйені бұрмалай көрсетуге қарамастан, саяси басшылықты өзгертуді ашық  талап ететін сынға жол бермес үшін ойластырылған шара.   Үкімет көзқарасы тұрғысынан алғанда, азаматтық қоғаммен серіктестік жүйені өзгертуге талпыну емес, азаматтарға арналған жүйенің жақсы нәтижелерге қол жеткізуге бағытталуы, әсіресе билік басындағы жаңартылған бөлігі үшін өте маңызды. «Модернизация» - бұл қоданыстағы дұрыс сөз («либерализация» немесе «демократияландыру» емес), себебі бұл кез келген «реформизмді» нақты бір саясат аясында шоғырландыра отырып, күш құрылымдарының статус-квосын сақтауға бағытталған тәсіл. Яғни белгілі бір ҮЕҰ-ға қызмет көрсету үшін ұсынылған қаржыландыруды ұлғайта көрсету әдісі, бұл туралы Коллин Вудтың осы жинақта берілген эссе тақырыптарының жиынтығында кеңінен айтылады.   Үкіметпен жұмыс істегісі келмейтіндердің жағдайы олардың саяси оппозицияға қатысы болуы немесе болмауына қарамастан өте күрделі, ал көптеген ҮЕҰ-ға билік тарапынан көрсетілген қысымның әсерінен саяси белсенділерге көмек көрсету қиынға соғады, бірақ кейбіреулері өз істері туралы ақпаратты кеңінен таратады және халықаралық стандарттарды сақтауға шақырады. Шенеуліктердің Қазақстанда саяси тұтқындар жоқ деп айтқан уәждеріне қарамастан, жергілікті адам құқын қорғаушылар олардың санын 20 -ға жуық деп есептейді (олардың көпшілігі тыйым салынған ұйымдарға қатысқаны үшін 405 -бап бойынша жауапқа тартылған), дегенмен Халықаралық Амнестиямен азаматтық белсенді Макс Боқаев 2021 жылы ақпанда босатылды.[67]   2018 жылы төрт жылға «саяси тұтқын» ретінде істі болған QDT (ҚДТ) белсендісі Әсет Әбішев 14 шілдеде, бұл есеп жарияланар алдында мерзімінен  бұрын босатылды. Әбішев 2021 жылы сәуірде түрме күзетшілерінің оған қарым-қатынасына наразылығы ретінде білегін кескеннен кейін оған халықаралық деңгейде алаңдаушылық туды^[68]. Өкінішке орай, оның QDT партиясындағы серіктесі Дулат Ағаділдің ісі олай шешілмеді. Ағаділ 2020 жылдың ақпанында өзінің азаматтық белсенділігі үшін сотқа келу туралы өтінішке жауап бермегені үшін үйінде қамауға алынды. Ұзақ уақыт бойы азаматтық  белсенді ретінде танылған ол түсініксіз жағдайда полицияның қарауында қайтыс болды, отбасының пікірінше, ол халықтың наразылығы мен қоғамдастықтың ашу-ызасын тудырды.^[69]   Қазақстанда тұтқындауға қатысты даулы істердің бәрі бірдей жаңа болған емес. Ақын және наразылық білдіруші Арон Атабек полиция қызметкерінің өліміне әкелген наразылық акциясын ұйымдастырғаны үшін 2007 жылы 18 жылға бас бостандығынан айырылды және әлі түрмеде отыр. Халықаралық құқық қорғау ұйымдары мен жергілікті мәдениет қайраткерлері Атабекті босатуды талап етуде, әсіресе, түрмеде Назарбаевқа қатысты сын жарияланғаннан кейін оған деген қатыгез қарым-қатынас (соның ішінде ұзақ уақыт бір адамдық камерада ұстауы және күзетшілердің оның аяғын сындыруымен қоса) оны бостандыққа шығару қажеттігінің дәлелі.^[70]   2021 жылы ақпанда Еуропалық парламент саяси тұтқындарды қудалауға және оппозициялық топтарды басуға баса назар аудара отырып, Қазақстандағы адам құқықтары жағдайының нашарлауын сынға алған қатаң қарар қабылдады^[71]. Бұл үкіметтің саяси оппозицияға деген қарым-қатынасына әсер етпеген сияқты, себебі, Демократиялық партияның көшбасшылары қазіргі уақытта, осы жазба дайындалу барысында әкімшілік кодексті бұзғаны үшін көптеген тұтқынға алу жағдайлары болды.[72]   Көптеген белсенділер «бостандықты шектеу» деп аталатын шартты түрде мерзімінен бұрын босату аясында бас бостандығынан айыру жазасына кесіледі немесе оның орнына саяси немесе журналистік қызметіне тыйым салынады[73].  Мысалы, 2020 жылдың маусымында азаматтық белсенді Ася Тулесова митингшілерді ұстауға қатысқан полиция қызметкерлерінің бірінің басынан фуражкасын қағып түсіргені үшін оны үш жылға дейін бас бостандығынан айырылады деп қорқытты. Халықаралық қауымдастық тарапынан туындаған наразылық пен екі айлық тергеу изоляторынан кейін, оның белсенділігіне «бостандығын шектеп», бір жарым жылға шартты түрде бас бостандығынан айырды[74]. Қазақстанда қызметіне тыйым салынған топтармен байланысы бар деп танылған белсенділерге қатысты ұзақ мерзімді жаза тағайындалады, мысалы, QDT-ның өңірлік белсендісі Марат Дүйсембиев үш жарым жылға бас бостандығынан айырылды[75].  «Бостандықты шектеудің» негізгі себебіне қарамастан, ол белгілі бір шектеулі уақыт ішінде айқындалcа да, саяси қызметтің кез келген түрі үшін бас бостандығынан айырылу қаупі жоғары. Оның мақсаты айқын, яғни азаматтық және саяси белсенділікке, әсіресе халықаралық қоғамдастық тарапынан теріс реакция тудырмас үшін, оны тезірек тоқтатуға тырысады, бұл белсенділерді түрмеге жабуға әкелуі мүмкін.  

Құқық қорғаушылардың қауіпсіздік жағдайын бақылау Қадыр-Қасиет қоғамдық бірлестігі   «Қадыр-Қасиет» қоғамдық бірлестігі ай сайын Қазақстандағы құқық қорғаушыларға жасалған қысымға мониторинг жүргізеді. Мониторинг құқық қорғаушылардың сегіз санатына қатысты жүргізіледі: құқық қорғаушылар, азаматтық белсенділер, заңгерлер, журналистер, кәсіподақ белсенділері, діни бірлестіктер, саяси партиялар мен қоғам қайраткерлері.   Белсенділердің сегіз санатының әрқайсысы бір немесе бірнеше негізгі адам құқықтары мен бостандықтарын қалай жүзеге асыруға болатынын қолдайды, қорғайды, насихаттайды немесе көрсетуге тырысады. Бұл өз кезегінде қандай құқықтар мен бостандықтарға қауіп төнетіні туралы түсінік қалыптастырады. 2020 жыл бойы және 2021 жылдың алғашқы бес айында тәуекелге ұшыраған құқықтар бірдей болды, олар: бейбіт шерулер, бірлестік бостандығы және сөз бостандығы.   Тек 2020 жылдың өзінде 684 адамға қатысты 1,414 іс тіркелді. Олардың ішінде ең көп қауіп азаматтық қоғам белсенділеріне (482), журналистерге (64), саяси белсенділерге (48), құқық қорғаушыларға (45), адвокаттарға (24), діни бірлестіктердің белсенділеріне (10), қоғам қайраткерлеріне (6), кәсіподақ белсенділеріне қатысты (5) болды. 2021 жылдың бес айында 475 адамға қатысты 400 -ден астам қауіп болды.   Кезеңді талдау нәтижесінде келесідей тенденциялар айқындалды: Елде төтенше жағдайдың енгізілуіне байланысты қауіп-қатер саны азайды, ал журналистерге, медицина қызметкерлері мен белсенділерге қатысты шектеулер қолданылды. Сонымен қатар, COVID-19-ға байланысты оқиғаларды жариялайтын заңгерлер мен журналистерді қудалау басталды. Төтенше жағдай тоқтатылды, бірақ карантиндік шаралар сақталды. «Қазақстанның демократиялық таңдауы» мен «Көше» «партиясына»  тыйым салынды, оларға қатысты қылмыстық істер қозғалып, олардың мүшелерін жауап алуға шақырды. Коронавирустың өршуіне және бейбіт шерулер туралы заңға өзгерістер енгізілгеніне қарамастан, Нұр-Сұлтанда, Алматыда және елдің басқа қалаларында рұқсат етілмеген митингілер өтті және оған қатысушылар тұтқынға алынды. Марқұм белсенді Дулат Ағаділдің отбасында болған еске алу рәсіміне қатысқаны үшін Қазақстанның әр түрлі қалаларынан азаматтар бес күннен екі айға дейінгі мерзімге қамауға алынды және оларға 70 АЕК (195 000 теңге) көлемінде айыппұл салынды. Кредиттік рақымшылық, саяси тұтқындарды босату және жерді шетелдіктерге беруге қарсы митингтер өтті. Парламенттік сайлау алдында бірқатар коммерциялық емес ұйымдарға салық органдары «шабуыл жасады».   Құқық қорғаушылар мен белсенділердің қауіпсіздік жағдайы елдегі оқиғалармен тығыз байланысты. Мысалы, 2020 жылы ең көп қауіп ақпан мен қазанда тіркелді. Ақпанда Дулат Ағаділ Нұр-Сұлтан қаласының тергеу изоляторында қайтыс болды. Оны еске алуға арнап өткізілген бейбіт шеруге қатысушыларды ұстап, айыппұл салынды және әкімшілік жауапкершілікке және / немесе қатысушылардың бостандығын шектеуге әкелді. Қазанда қауіпсіздік жағдайына саяси реформа мен қуғын -сүргінге қарсы билік рұқсат еткен митинг әсер етті. 2021 жылы ең көп саны қаңтардағы парламент сайлауына байланысты болды. Бүкіл ел бойынша сайлауды бақылаушылардың құқықтарын шектеу мен ұстау жағдайлары кездесті.   Негізгі және қосалқы қауіптер: Полиция; Сот; Уақытша қамау изоляторы; Әкімдік; Белгісіз тұлғалар; Азаматтар; Ұлттық қауіпсіздік комитеті; Жергілікті билік және салық органдары. Ай сайынғы мониторинг есептері туралы ақпарат алу үшін төмендегі сайтқа кіріңіз https://kkassiyet.wordpress.com/projects/projectsrt/msdef/.

  Саяси салада және одан да тыс салада туындайтын адам құқығы мәселелерін шешуде полиция мен түрме жүйесін бақылауды жақсарту қажеттілігі туындауда. Полиция қызметінің мәдениетін өзгерту үшін Ішкі істер министрлігін реформалауды және полицияға қатысты шағымдарды жаңа тәуелсіз орган арқылы бақылауды жақсарту шаралары қажет. Тағы бір ықтимал мүмкіндік Тоқаевтың жергілікті әкімдерді біртіндеп сайлауы аясында басқарудың белгілі бір функцияларын жергілікті билікке беру болуы мүмкін, дегенмен елдің еркінен тыс орын алған құқық бұзушылықтарды шектеу үшін жалпыұлттық бақылау тетіктері сақталуы тиіс.   Азамат Оразалының мал ұрлады деген күдікпен  ұсталып, полиция қолынан қаза табуы, полицейлер тарапынан ұсталғандарды азаптау мен қатыгездік көрсетуінің әлі күнге күрделі мәселе болып жалғасып келе жатқанын білдіреді[76]. Азаптаулардың алдын алудың ұлттық алдын алу тетігі (ҰАТ) арқылы хабарланған болжамды азаптау оқиғаларының санының көбеюі үнемі алаңдаушылық туғызады, дегенмен бұл механизм арқылы есептіліктің жақсаруын көрсетуі мүмкін, алайда қылмыскерлерді жазалау сирек және жеңіл болып қала береді[77]. Пандемияның әсері түрмелердің қатаң және антисанитарлық жағдайлары мен түрме қызметкерлерінің қатал қарым-қатынасы туралы бұрыннан келе жатқан қорқыныштарын күшейтті[78]. Осы аймақтағы басқа да елдердегідей, ҰАТ басқару жауапкершілігі жүктелген Адам құқықтары жөніндегі уәкілдің үкіметтік кеңсесі үлкен мүмкіндіктерге ие, яғни мемлекеттің басқа субъектілерін жауапкершілікке тартуға өкілеттігін және саяси жүйеден тәуелсіз болуын арттырады.   Қазақстанның көршілес мемлекеттердің көпшілігімен бірқатар проблемалары ортақ, заңның үстемдігіне ықпал ету және ешкімге тәуелсіз прокуратура (Айна Шорманбаева мен Амангелді Шорманбаев өз очерктерінде атап өткендей) және мемлекеттен тәуелсіздігі мен мүддесі жоқ сот жүйесінің тиімділігін арттыруға жылдар бойы халықаралық қоғамдастық тарапынан қолдау көрсетуге бағытталған реформалар мен бағдарламаларға қарамастан кедергі келтіруде. USAID бұл жағдайға былайша сипаттама береді: «Қазақстанда білімді және білікті судьялардың болуына қарамастан, сот жүйесі тұтастай алғанда (i) сот тәуелсіздігінің жоқтығынан, (ii) судьялардың жеткіліксіз дайындығынан зардап шегуде, яғни бұл күмәнді шешімдерге, (iii) мемлекетпен туындаған келіспеушілік жағдайларда шетелдіктерге нұқсан келтіруге және (iv) сыбайлас жемқорлыққа» жол беруде[79].   Мемлекеттің басқа өңірлеріндегідей, жеке пікір маңызды, себебі наразылық білдірушілер жеке тұлғаның пикет ұйымдастыруы және басқа да назар аударту әрекеттері арқылы отбасы мүшелерінің істеріне (саяси сипаттағы емес қылмыстар) шолу жасай алады[80]. Құқықтық жүйенің алдында тұрған кейбір қиындықтарды мойындай отырып, Нұр-Сұлтан қаржы орталығының кәсіпкерлері Ұлыбританияның 88-жастағы бұрынғы судьясы Лорд Вульф пен Ұлыбританияның құқық саласында танылған басқа да өкілдері басқаратын жалпы құқықтың ағылшын тілінде сөйлейтін жүйесін қолдана отырып, ұлттық құқықтық жүйені толығымен айналып өте алады[81].   2021 жылдың шілдесінде алғаш рет Германия үкіметінің GIZ Даму агенттігі мен Германия Халықаралық құқықтық ынтымақтастық қорының (IRZ) [82] жетекшілігімен бірлесе дайындалған әкімшілік құқықты біріктіретін (азаматтық процесті қоса алғанда) жаңа Әкімшілік рәсімдік-процестік кодекс күшіне енді. Әкімшілік рәсімдік-процестік кодекстің енгізілуіне байланысты елдегі жағдайдың, әсіресе саясаттан тыс мәселелер жақсарады деген үміт пайда болды. Сондай-ақ, Жоғарғы Соттың жаңа басшысы судьялардың неғұрлым тәуелсіз әрекет етуін қалайды деген қауесеттер таралды, десек те, мұны тәжірибеде дәлелдеу үшін әлі де ұзақ уақыт керек.   Осы жинақта Анна Гусарова елдегі адам құқықтары мәселелерінің туындауына қатысты  өз жазбасында жаңа цифрлық технологияға көшу барысында құрылған жаңа дербес деректер базасының қауіпсіздігін сақтауға байланысты үкіметтің мүмкіндіктері мен іс-шараларына   алаңдаушылық білдіреді. Бұл мәселенің шешімін табу мақсатында Гусарова жаңа заңдар қабылдауды, шенеуніктер мен құқық қорғау органдарының біліктілігін жоғарылатуды және COVID кезеңінде қытайлық модельде бақылаудың интрузивті жүйесіне әкеліп соқпас үшін ашықтықты жақтайды.   Қытайдың Қазақстан экономикасындағы рөлі мен күтілетін стратегиялық қаупі туралы мәселелер елді саяси және әлеуметтік тұрғыдан біріктіруде маңызды күшке айналды, бұл жоғарыда айтылғандай, Қазақстан үкіметі тарапынан қатты алаңдаушылық тудырды. Алайда, Қытайдағы бұл ішкі мәселелер жергілікті халықтың алаңдаушылық әрекеттеріне әкелген жалғыз тақырып емес. Қазақстандағы кейбір отбасылардың Қытайда туыстары болғандықтан Шыңжаң аймағындағы 1,5 миллион этникалық қазақтарды (сондай -ақ ұйғырларды) қудалау, саяси шиеленістің негізгі көзі болды. 2018 жылы осы мәселе төңірегінде наразылық қозғалыстары күшейе түсті, ал «Атажұрт Еріктілері» (Отан еріктілері) Шыңжаңдағы жағдайды заңдық негізде анықтауға бағытталған ғаламдық күш-жігерге қатысатын негізгі ҮЕҰ болды[83].   Қазақстан үкіметі жергілікті халықтың көңіл-күйі мен экономикалық және саяси ықпалы артып келе жатқан Бейжің тарапынан қатты қысымның арасында қалып қойды (және бірнеше бағыт бойынша қытайлықтарға қарсы наразылық артты). 2018 жылы бұл жағдайды жеңілдету үшін Қытайдағы 2500 этникалық қазақтың Қазақстанға кетуіне рұқсат берілді.   Алайда, 2019 жылдың наурызында қазақстандық шенеуніктер «Атажұрт Еріктілері» ұйымының кеңсесіне тексеру жүргізіп, оның негізін қалаушы, этникалық қазақ Серікжан Біләшті Қытай үкіметін сынға алды, ұлтаралық араздықты қоздырып, алауыздық тудыруға бағытталған әрекеттер жасады деген күдікпен қамауға алды[84].   БҰҰ-ның ерікті ұстау жөніндегі жұмыс тобы Біләштің қудалануы адам құқықтары саласындағы халықаралық заңның бұзылуы деп мәлімдеп, Қылмыстық Кодекстің 174-бабын (әлеуметтік, ұлттық, рулық, нәсілдік, таптық немесе діни өшпенділікті қоздыру туралы) тым жалпылама, заңдық негізі жоқ деп сынға алғанына қарамастан, Біләш жеті жылға бас бостандығынан айырылып, түрмеге қамалмас үшін «бостандық, бостандық» бұйрығын қабылдап, өз қызметін тоқтатуға келісім берді[85].  Мемлекет тарапынан қысым, жаңа қылмыстық істер мен оның YouTube-тегі арнасын тартып алуға тырысқан адамдардың әсерінен Қазақстанда жұмысын жалғастыра алмаған ол 2020 жылдың жазында Түркияға, содан кейін АҚШ -қа қашып кетті.[86] Әйелдерден құралған шағын топтың Алматыдағы Қытай консулдығының алдында наразылық акцияларын жалғастыруы болмаса, бұл мәселе бойынша Қазақстанда жергілікті деңгейде белсенділік бәсеңдеген, полиция Байболат Күнболат (Біләштің тіркелмеген «Атажұрт» ұйымын басқаруды жалғастырушы) сияқты Қытайдағы туыстарын босату үшін наразылық акцияларын жалғастырған белсенділерді қудалауда[87].   Ұлтаралық қақтығыстар тек Қытайға немесе Ресейге ғана қатысты емес, сонымен қатар 2020 жылдың ақпанында жол-көлік оқиғасы салдарынан болған қанды зорлық -зомбылық жергілікті этникалық қазақтар мен дүнген ұлты өкілдері шағын тобының мүшелері арасындағы шиеленісті көрсетті. Масанчи ауылында болған осы ұлтаралық қақтығыстың салдарынан тоғыз дүнген мен бір қазақ қаза тапты, көптеген адамдар жарақаттанды, көптеген үйлер мен сауда орындары өртенді немесе қиратылды[88]. Қазақ ұлты арасындағы ұлтшылдықтың ұлғаюы Назарбаев  саяси жобасының негізі деп санаған ұлтаралық  тұрақтылыққа нұқсан келтіруі мүмкін қауіп туғызды.   Еңбек құқығы Осыған дейін сөз болғандай және Михра Риттманның мақаласында айтылғандай, еңбек нарығындағы ахуал онжылдық үй шаруашылығының табысына қысым мен экономикадағы құрылымдық өзгерістерден кейін де күрделі мәселе болып қала беруде. Жаңаөзен оқиғасынан кейінгі жылдарда үкімет тарапынан болған күрес пен қуғын-сүргін мұнайшыларға өз құқықтарын қорғау үшін ірі шаралар ұйымдастыруға мүмкіндікті бұрынғыдан да қиындатты. Михра Риттманның эссесінде кәсіподақ жетекшілері Лариса Харькова, Амина Елеусінова мен Нұрбек Құшақбаевқа қатысты сот істері мен сотталулшылардың қайғылы оқиғаларының деректері берілген, оларға кәсіподақ қызметіне қатысуға «бостандықты шектеу» тыйымы салынған.   Бұрын Лариса Харькова басқарған тәуелсіз конфедерациялар, алғашында Қазақстан тәуелсіз кәсіподақтар конфедерациясы (ҚСПК), содан кейін Қазақстан Республикасы тәуелсіз кәсіподақтар конфедерациясы (КХДРК) халықаралық қысым мен жергілікті наразылықтарға, яғни 2017 жылы кәсіподақтың 400 мүшесінің аштық жариялауына қарамастан, бюрократиялық қысымға байланысты біртіндеп таратылды^[89].  Ең ірі, мемлекет мойындаған және мемлекет қолдаған кәсіподақтар конфедерациясы-Қазақстанның Кәсіподақтар федерациясы (ҚХРК) өзінің тәуелсіздікке қатысты стандарттарды сақтамағаны үшін Халықаралық кәсіподақтар конфедерациясының (ХАОК) мүшелігінен бас тартты^[90].   Отын және энергетика өнеркәсібі қызметкерлері кәсіподақ ұйымының жетекшісі Ерлан Балтабай (Харьков КНПРК құрамына кіреді) 2017 жылдан бері түрмеде отырды және көптеген күмәнді айыптармен түрмеден босатылады, соның ішінде 2019 жылғы алғашқы жеті жылдық түрмеге қамау жазасы бар. Оның кәсіподақтағы қызметіне де осындай ұзақ уақытқа тыйым салынғанмен, халықаралық қысымнан кейін оның алғашқы бас бостандығынан айыру жазасына президенттің кешірімімен босатылғанымен, қайтадан бес айлық жаңа үкім шығарылды[91]. Ол ақыры  2020 жылдың наурызында бостандыққа шықты, алайда оның қызметіне қатысты «бостандығын шектеу» 2026 жылға дейін созылады[92].   Еңбек белсендісі Ержан Елшібаев 2019 жылы Жаңаөзендегі жұмыссыздық наразылығын басқарғаны және онымен қоса Назарбаевқа айтқан сынының Интернетте таралуына байланысты аса күмәнді айыптар бойынша бес жылға бас бостандығынан айырылып, түрмеге жабылады. Бұл БҰҰ -ның Ерікті ұстау жөніндегі жұмыс тобының оны тез арада босатуға шақырған қаулысына және түрме күзетшілерінің оған қатыгездік көрсетуі мүмкін деген алаңдаушылығына қарамастан, ешқандай оң шешімін таппады[93].   Кәсіподақ басшыларына қарсы қолданылған қамау әдістермен қатар, үкімет жұмысшыларды мұнай секторын «оңтайландыру» және мұнай өндіруші компаниялардың функцияларын жекешелендіру жөніндегі үкіметтің жоспарларына келістіруге тырысу үшін «зейнеткерлікке уақытынан бұрын шығу» яғни, бес жылдық жалақысының 50 пайызы көлемінде біржолғы төлем жасау схемасын ойлап тапты.   Бұл көбінесе оларды басқа жұмыс түрлеріне немесе жеке кәсіп ашуға қайта даярлауға қолдау көрсетумен, сондай-ақ ірі саяси толқулардың алдын алу мақсатында ереуілдерді болдырмау немесе тоқтату секілді басқа да шараларымен қатар жүрді. Үкіметтің жүйені модернизациялау философиясына сәйкес, олар кәсіподақ қызметкерлеріне ереуілге бармай-ақ, еңбек кодексі арқылы өз шағымдарының шешімін қалай табуға болатынын үйретуді ұсынды.   2020 жылы кәсіподақ ұйымы туралы заңға енгізілген көптен күткен түзетулер дұрыс жүзеге асса, болашақтан үлкен үміт күтуге болады. Халықаралық еңбек ұйымының бірнеше рет сынынан кейін болған өзгерістер жергілікті немесе салалық кәсіподақтарды ұлттық федерацияның құрамына кіруге мәжбүрлемейді[94]. Алайда, отын-энергетика саласы қызметкерлерінің өнеркәсіптік кәсіподағы 2021 жылдың ақпанында 2014 жылғы ескі кәсіподақ заңының 2020 жылғы түзетулерде жойылған ережелерін сақтамағаны үшін алты айға тоқтатылғанын ескерсек, әзірше көңіл көншітерлік өзгеріс байқалмайды[95]. Алға жылжудың болмауы ХЕҰ 2021 жылдың маусымында Стандарттарды қолдану жөніндегі комитеттің отырысында Қазақстанның реформаларды жүзеге асыра алмауына қатысты сынды жалғастыруға мәжбүр етті[96].   Бүкіл әлемдегі серіктестері сияқты, соңғы жылдары Қазақстанның гиг-экономикасында айтарлықтай жақсару байқалды, соның ішінде пандемия кезінде жеткізіп беру қызметін арттыру секілді жұмысшылардың жалақылары мен еңбек жағдайларын жақсарту мақсатында басшылардың бірлесе қабылдаған жаңа шешімдері ерекше маңызға ие.  Соңғы бірнеше айда Wolt және Glovo халықаралық компанияларында жұмыс істейтін курьерлер қоғамдық наразылықтар мен бейресми ереуілдерге қатысты, ал жергілікті Chocofood фирмасы мұндай наразылықтарға қатысудан аулақ болды[97]. Компаниялар мен үкімет тарапынан репрессия қаупіне қарамастан курьерлерді кәсіподақ ұйымдарына біріктіру әрекеттері жалғасуда.   БАҚ бостандығы Жоғарыда сипатталған саяси шиеленісті ескере отырып, Қазақстанда бұқаралық ақпарат құралдары бостандығының бірқатар проблемалары бар. Қазақстан «Шекарасыз репортерлер» (RSF) ұйымының 2021 жылға арналған Әлемдік баспасөз бостандығы индексінде 180 елдің ішінде 155 -ші орында[98]. Басқалар сияқты, мемлекеттің оппозициямен байланысы бар бұқаралық ақпарат құралдарына және оны сынайтын басқа ұйымдарға қатысты қарым-қатынаста белгілі бір дәрежеде дифференциация бар. Vlast.kz және Mediazona сияқты тәуелсіз ақпараттық сайттар оқырмандар санын арттырып, Тоқаев дәуірінде  салмақты журналистік зерттеулер жүргізе алды, ашық айта бастады және жүйенің рұқсат етілген сынау деңгейінің шегін тексерді. Қазақстанда Азат Еуропа/Азаттық радиосы (RFE / RL) елде жұмыс істей алды және АҚШ үкіметі олардың мүддесін қорғайтындықтан, белгілі бір қорғанысқа ие болды, бірақ журналистері наразылық акциялары мен басқа даулы мәселелерді жариялау кезінде қысымға ұшырайды. Instagram (елдегі ең көп қолданылатын әлеуметтік медиа платформасы) және YouTube сыншылар  мекеніне айналуда, дегенмен олар көбінесе партиялық саяси мәселелерге емес, әлеуметтік -экономикалық мәселелерге назар аударады^[99].   Қазақстанда дәстүрлі БАҚ- тың мүмкіндігі айтарлықтай шектеулі: көптеген оппозициялық және тәуелсіз газеттер жабылуға мәжбүр болды. Тәуелсіз телеарналар 90 -шы жылдардың аяғында лицензиялық төлемақыларының қымбаттауы мен басшылықпен келіспейтіндерге  бюрократиялық қысымның күшеюінен кейін эфирден қуылды[100]. 2002-2016 жылдардағы билікпен мысық-тышқан ойынынан кейін Қазақстанның ең көрнекті оппозициялық «Республика» газетінің соңғы нұсқасы мен қосымшасы жабылуға мәжбүр болды, оның бірқатар журналистері түрмеге жабылды. Баспадан әлі жарық көріп келе жатқан бірнеше тәуелсіз баспасөзге, мысалы, Оралдағы «Уральская Неделя» мен Алматыдағы «Дат» газетіне әлі де қатты қысым көрсетілуде. Мысалы, «Уральская неделя» газетінің редакторы Лұқпан Ахмедьяров осы жылдың басында жергілікті сыбайлас жемқорлыққа қатысты сот ісінің деректері туралы ақпаратты жариялады деген күдікке тап болды[101]. 2012 жылдың басында Ақмедьяров тағы бір сыбайлас жемқорлық дауын әшкерелеген жазбасы үшін зорлық -зомбылыққа ұшырады.   Шенеуніктер тәуелсіз журналистерді аккредитациядан өткізуден үнемі бас тартты, олардың үкіметтің ресми ақпараттарын жариялау мүмкіндігін шектеді, қазіргі таңда ережелер ресми түрде күрделенді, яғни олар журналистерді үкіметтік іс -шараларды жариялау кезінде оларды ресми сүйемелдеушілерден («қожайыннан») айыруды талап етеді. Осылайша, соңғы жылдары рұқсат етілмеген наразылық акциялары туралы хабарлау кезінде БАҚ қызметкерлері бірнеше рет тұтқынға алынды немесе қысымға ұшырады^[102]. Ғалия Әженованың мақаласында көптеген  осындай оқиғаларға назар аударады.   Қазақстандық интернет-БАҚ-тардың болашағында ескеретін арнайы ережелері бар. COVID кезінде жалған ақпаратты тарату туралы заңдар репортажды және атап айтқанда, саясатқа қатысы бар онлайн-комментаторлардың қызметін шектеу үшін қолданылды[103]. Полиция тұтқындап, Назарбаевқа қатысты пародиялары үшін өзінің инстаграмдағы арнасын жабуға мәжбүр болған (жалған ақпарат таратты деген күдікпен) сатирик Темірлан Еңсебектің ісі жақында «жала жабу» (жала жабу) бойынша қылмыстық құқық бұзушылық жойылғанын еске салғанымен, Қылмыстық кодексте «қорлауға» («басқа адамның ар-намысы мен қадір -қасиетін қорлауға») және атап айтқанда, мемлекеттік қызметшілерді қорлауға қарсы заңдар сақталған (соның ішінде 373-баптың нақты ережелеріне сәйкес, ұлт көсемі Назарбаевқа және оның отбасына тіл тигізгені үшін Еңсебекті  үш жылға дейін бас бостандығынан айыруға әкелуі мүмкін)[104]. Ғалия Әженова жала жабудың қылмыстық істер кодексінен әкімшілік кодекске ауысуы жергілікті полицияны сөз бостандығының күрделі мәселелерін шешуге тырысуға мәжбүрлегенін, сондықтан жергілікті билікті сынға алғаны үшін көптеген әкімшілік істер қозғауға мәжбүр еткенін атап өтеді. Ақпарат министрлігі цифрлық ақпарат құралдары (бұқаралық коммуникация) туралы жаңа заң жобасын дайындауда, оған «интернет-ресурстар» анықтамасы енуі мүмкін. Осылайша интернет БАҚ-тың қазіргі салыстырмалы  түрдегі бостандығын шектеу әдісі ретінде баспасөз бен теледидарда қолданылатын түрлі шектеулерді онлайн -платформаларға таратады.   Таза пайда Қазақстанның табиғи ресурстарға бай болуы саяси ықпалы бар кейбір адамдардың 90-жылдардың ортасы мен одан кейінгі даму жылдарындағы мұнай үшін күрес кезінде тұңғыш  президент Назарбаевтың отбасынан да артық баюға мүмкіндік берді. Отбасы байлығының шынайы мөлшерін бағалау қиынға соғады, бірақ Азаттық радиосының (RFE / RL) жақында жүргізген журналистік зерттеуі Назарбаевтың отбасы мүшелері мен олардың туыстарының 20 жыл ішінде алты елде, Еуропа мен АҚШ-та кемінде 785 миллион долларға жылжымайтын мүлік  сатып алғанын анықтады^[105].   2002-2003 жылдары қоғамның назарын аударған басқарушы элитаның сыбайлас жемқорлығы туралы алғашқы ірі қоғамдық пікірталастың бірі - «Қазақгейт» дауы болды, сол кезде АҚШ прокуратурасы Президент Назарбаев пен басқа да жоғары лауазымды тұлғалар Теңіз кеніштерінде келісімшарт жасауға көмектесу үшін пайдалануға америкалық мұнай компанияларының 80 миллион долларға жуық ақшасын Швейцарияның банк шоттарына аударды деп мәлімдеді.   Осы істің негізгі бел ортасында жүрген америкалық кәсіпкер (және Қазақстан президентінің кеңесшісі) Джеймс Гиффен іс барысында ОББ -мен (ЦРУ-мен) жұмыс істегеніне нақты  негіз болуына байланысты, ол қаржылық аударылымдар жасағанына қарамастан, одан айыптаудың көп бөлігі алынып тасталып, нәтижесінде түрмеге қамалмады^[106]. Бұл оқиға туралы жазған қазақ журналистерінің жолы болмады, себебі бұл істің негізгі тергеушілерінің бірі Сергей Дуванов кейін қыз зорлады деген айыппен түрмеге жабылды, ал «Республика» сияқты газеттерге бұл оқиғаны жариялауға қысым көрсетілді^[107].   «Қазақгейт» сияқты, айыптаулар кейде Назарбаевтың өзіне тікелей қатысты болса да (соның ішінде жақында, америкалық дипломаттар өздерінің қаржылық көмекшісі деп санайтын кәсіпкер Болат Өтемұратов Британдық соттармен Әблязовтан 3 миллиард доллар активтері бар БТА активтерін өндіріп алу туралы оқиғаға қатысқан кезде), көбінесе отбасының әл -ауқаты туралы қоғамдық талқылаулар оның балаларына, әсіресе оның екі үлкен қызының күйеуіне қатысты болды^[108].   Динара Құлыбаева мен оның күйеуі Тимур Құлыбаев, мемлекеттік қызметте (Самұрық-Қазына ұлттық әл-ауқат қорын қосқанда) және энергетика саласында (соның ішінде ресейлік энергетикалық алпауыт Газпром директорлар кеңесінің мүшесі) көптеген жоғары лауазымды қызметтерді атқарған кәсіпкер Тимур Құлыбаев Қазақстандағы байлығы жағынан екінші ірі тұлға болды^[109]. Құлыбаевтар Ұлыбританияда қомақты активке ие, соның ішінде князь Эндрюдің бұрынғы үйінің (Саннингхилл-Парк) иесі екені белгілі және бұл байланыс яғни Құлыбаевтың Ұлыбританиядағы сауда палатасының өкілі болған кезде оған ханзаданың қолдауы мен оның бұрынғы сүйіктісі Гога Ашкеназимен жақындығы туралы ақпараттар жиі-жиі британдық баспасөзде жарияланып тұрады^[110]. Жақында, 2000 жылдың желтоқсанында Financial Times басылымы Құлыбаевтың қытайлық құбыр келісімшартынан миллиондаған долларды заңсыз пайдалану схемасына қатысы бар екенін жариялады^[111].   Назарбаевтың үлкен қызы Дариға Назарбаева ұзақ жылдар бойы Қазақстанның қоғамдық өмірінде ең жоғары беделге ие тұлға болды және оны әкесінің ықтимал мұрагері ретінде жиі атап жүрді. 1990 жылдары медиа мансаптан кейін, ол 2003 жылы өзінің «Асар» партиясымен саясатқа ресми түрде кірді, ал 2004 жылы Мәжіліске депутат болып сайланды. Оның партиясы ресми түрде әкесінің «Отан» партиясымен бірігіп, Қазақстанның осы күнге дейінгі басқарушы «Нұр Отан» партиясын құрды. Келесі парламентте белсенділік танытпай, 2012 жылы «Нұр-Отан» партиясының тізіміне қайта қосылды, 2014-2015 жылдары «Нұр-Отанның» парламенттік көшбасшысы және Мәжіліс төрағасының орынбасары, бір жыл премьер-министрдің орынбасары болды, содан кейін 2016 жылы сенатқа қосылды. Тоқаев президенттікке тағайындалғаннан кейін Дариға Сенат төрайымы және президенттікке ресми түрде келесі  үміткер болды.   2007 жылға дейін ол аты-шулы олигарх Рахат Әлиевте тұрмыста болды, оның қылмыспен байланысы мен қаржылық операцияларға қатысты әйгілі болған беделінің арқасында жүйенің сенімділігін бірнеше рет арттырды. Соңында Әлиев Венаға Австрия мен ЕҚЫҰ -дағы елші ретінде жіберілді, себебі оның екі банкирді өлтіруге қатысы бар деген қауесет тарала бастады^[112]. Ақырында оған Қазақстанда осы қылмыстары үшін сырттай айып тағылып, үкім шығарылды, сонымен қатар оппозициялық саясаткер Алтынбек Сәрсенбаевтың өлтірілуі, оның бұрынғы сүйіктісі Анастасия Новикованың күдікті өлімі, азаптау, адам ұрлау айғақтары мен ақшаны заңсыз пайдалану туралы айыптаулар бар. Ақырында, Әлиев 2015 жылы банкирлер өліміне қатысты сот үкімін күту кезінде, Австрия түрмесінде дарға асылған күйінде табылды^[113].   Назарбаева мен оның отбасына тиесілі құны 80 миллион фунт стерлинг көлеміндегі британдық үш үйге меншікті тоқтату үшін анықталмаған табыс шешімін қолдануға тырысқан Ұлыбританияның Ұлттық қылмыс агенттігінің Әлиевке қатысты іс әрекеті сәтсіз аяқталды. Қылмыспен күрес жөніндегі ұлттық агенттік бұл мүлік Әлиевтің адал емес табысынан алынғанын алға тартты, бірақ сот бұл активтер өзінің ақшасына сатып алынды деген Назарбаеваның ұстанымын қолдады^[114].  Алайда, сот процесі аяқталғаннан кейін Дариғаны 2020 жылдың мамырында президент Тоқаев күтпеген жерден Сенат төрайымы лауазымынан (және президенттік мұрагерліктен) алып тастады және бұл оның байлығының ашылуына қоғамдық ықпал немесе оны алып тастауға әкелген ішкі билік күресі салдарынан болғаны екені әлі белгісіз. Кейінірек 2020 жылы Назарбаеваның Ұлыбританиядағы акцияларының мөлшері туралы жаңа мәліметтер, яғни ол Лондонның Орталық Бейкер көшесіндегі құны 140 миллион фунт стерлинг тұратын ғимарат иесі екені анықталған кезде белгілі болды. Жеке бас байлығының көлемі туралы жаңа деректердің айқындалуына қарамастан, ол 2021 жылы қаңтарда қазақ саясатына қайта оралып, Мәжіліске «Нұр Отан» партиясының депутаты болды^[115].   Жоғарыда Назарбаев пен Мұқтар Әблязовтың қыздарының жағдайы көрсеткендей, Ұлыбритания - қазақстандық элитаның инвестициясы көп тартылған негізгі елдің бірі. Жақында жүргізілген талдау көрсеткендей, Қазақстан 2008-2015 жылдар аралығында Ұлыбритания резиденті мәртебесін алған 205 қазақстандық Ұлыбританияның бірінші деңгейдегі инвесторлық визасының (немесе оларды Алтын Виза деп атайды) негізгі бенефициарларының бірі болды. (Халықтың саны жағынан бесінші және жан басына шаққандағы шағын мемлекетті есептемегенде ең үлкен ел).  Элиталық жылжымайтын мүлік нарығы Қазақстан байлығының репозиторийі бола алғанымен, Ұлыбритания үкіметінің соңғы мәліметтері көрсеткендей, Қазақстаннан Ұлыбританияға шетелдік тікелей инвестиция 2019 жылы бір миллион фунт стерлингке жетпеді^[116].   Бұрынғы бірінші отбасы тәуелсіздік алғаннан кейін Қазақстанда байлыққа қол жеткізе алатын саяси байланысы бар адамдардан алыстады. Нақты мысал ретінде жақында «Азаттық» RFE/RL радиосы Білім министрлігінің бұрынғы жоғары лауазымды тұлғалары, атап айтқанда Бақытжан Жұмағұловтың отбасы Қазақстанның коммерциялық колледждері мен университеттерінің көпшілігіне қалай иелік ететінін ашты^[117]. Экономика секторындағы саяси ықпалға қол жеткізу шенеуніктерге, олардың отбасы мен серіктестерін байытуға мүмкіндік берді.   Дін Қазақстандағы басқа да көптеген мәселелердегідей, мемлекеттің дінге көзқарасы оның азаматтар арасында да, тұтастай жүйе арасындағы тұрақтылықты қамтамасыз етуге ұмтылуына негізделген. Қазақстан - негізінен ислам дінін ұстанған ел (72%), бірақ елдегі орыс халқының өмір сүретінін ескерсек, православиялық христиандар басқа аз ғана топтармен байланысты  дін өкілдерінің үлесімен салыстырғанда айтарлықтай үлеске (23%) ие[118]. Осылайша, Қазақстан тәуелсіздік алғаннан кейін демографиялық өзгерістер мен Назарбаевтың ұлт туралы өзіндік көзқарасының нәтижесінде Орталық Азиядағы көршілерімен салыстырғанда исламдық бірегейлік қазақтың ұлттық болмысының құрылыс материалы ретінде ерекше рөлге ие болмады (сонымен қатар қазақтардың бірегейлігіне қатысты алғашында ұстамдылық танытты және   этникалық қазақтың бірегейлігін танытудың өзіндік ерекшелігі ретінде Самұрық құсы сияқты қазақтың халықтық рәміздері арқылы сіңіруге тырысты). Осылайша, Қазақстан конституциясы өзінің зайырлы мәртебесін сақтай отырып, исламға немесе басқа да дінге ешқандай сілтеме жасамайды[119].   Қазақстан бұл тәсілді, яғни дінді отандық брендтің негізгі бөлігі ретінде отандық қана емес, әлемдік деңгейде қолданды. 2003 жылдан бастап Қазақстанда әлемдік және дәстүрлі дін көшбасшыларының съезі деп аталатын Назарбаевтың идеясына негізделген конфессияаралық бастама ұйымдастырылды, ол әлемдік діндердің ірі «негізгі» немесе «дәстүрлі» конфессияларының жоғары лауазымды тұлғаларын біріктіреді[120]. Ол Қазақстан үкіметінің көзқарасы бойынша, ұлттық деңгейде іс жүргізе алатын және оны толеранттылық пен бейбітшілік бейнесі ретінде халықаралық деңгейде танытушы өзара толеранттылық пен түсінікке құрылған негізгі институттарды, сондай-ақ Қазақстанның (және Назарбаевтың жеке рөлін) осы мақсаттарды жүзеге асырудағы ұйымдастырушы ретіндегі рөлін насихаттайды.  Алайда, «дәстүрлі ағымға» кірмейтін діни топтар үшін бұл әлдеқайда қиын болуы мүмкін. Нәтижесінде Қазақстан діни толеранттылықты насихаттау үшін халықаралық актерлерден қолдау табады және сонымен бірге АҚШ Мемлекеттік Департаментінің Халықаралық діни бостандық жөніндегі комиссиясының Діни бостандық бойынша арнайы бақылау тізіміне енгізу үшін ұсынылады (бірақ Мемлекеттік департамент әлі де бұл шешімді қабылдаған жоқ)[121]. Қазақстанда басқа зайырлы әлемдегі сияқты негізгі мәселе тіркелмеген діни топтарға байланысты, мемлекет оларды тіркеуді қиындатады және оған қатаң шаралар қолданады. Қазақстанның 2011 жылғы «Діни қызмет және діни бірлестіктер туралы» Заңында қандай топтарға және қалай тіркелуге болатыны жөнінде қатаң талаптар қойылған, жергілікті діни ұйымды құру үшін кемінде 50 қазақстандық азамат қажет, ал ұлттық ұйым құру үшін олардың саны 5000-нан кем емес (әр облыста және Алматы, Нұр-Сұлтан мен Шымкент қаласынан 300-ден) болу керек[122]. Сондай-ақ, діни материалдарды тек Иегова куәгерлері мен евангелистік протестанттық топтарға қатысты тек тіркелген діни топтардың оны таратуға рұқсат беру талаптары сияқты, конверсияға қатаң шектеулер бар. Алайда, жыл сайын осы заңға байланысты әкімшілік құқық бұзушылық санының төмендеу үрдісі байқалуда, мәселен, Forum 18 діни бостандық ұйымы мәліметтері бойынша, 2020 жылы 139 іс тіркелсе, бұл көрсеткіш 2017 жылы 284 болған[123].   Жаңа тәуелсіз мемлекет кеңестік діни басқару мен тіркеу мұрасына негізделіп, Қазақстан мұсылмандары діни бірлестігін құрды, оған барлық тіркелген мешіттер кірді. Мектептерде мектеп формасы саясатын кеңінен қолдану арқылы, хиджаб сияқты діни киімдерді киюге қатысты шектеу қойылды[124].   Басқа аймақтардағы сияқты, діни радикализация бойынша қауіп терроризм қаупі мен мемлекеттік бақылаудан тыс топтардың көбеюінен де туындайды. «Таблиғи жамағат» және «Хизб-ут-Тахрир» сияқты зорлық-зомбылықсыз экстремистік топтарға тыйым салынған және «экстремистік» термині зорлық-зомбылықпен байланысы жоқ үкіметке сын айтушыларды (діни және зайырлы) тұтқындауда кеңінен қолданылады.   Әйел және LGBTQ+ құқығы Қазақстандағы әйелдердің саяси көшбасшылығына қатысты ЕҚЫҰ 2021 жылғы қаңтардағы парламенттік сайлау кезінде «әйелдер 17 (аймақтық) әкімнің тек біреуі және 22 министрлік лауазымның екеуін ғана атқарғанын» атап өтеді. 30 пайыздық квота енгізілгеніне қарамастан, жаңадан сайланған Мәжілістегі әйелдер саны іс жүзінде 29 орыннан 28 орынға қысқарды[125].   Жоғарыда және доктор Халида Әжіғұлованың эссесінде айтылғандай, әйелдердің құқықтарын жақсартуға арналған жаңа заңнаманы енгізу әрекеттері консервативті әлеуметтік күштердің қарсылығына тап болды. Қазіргі уақытта Қазақстанда тұрмыстық зорлық -зомбылыққа қарсы күрес туралы заңнамалар әлсіз және оған қатысты істер әдетте Қылмыстық кодекстің (бұл тек ауыр шабуыл кезінде қолданылады) емес, әкімшілік кодекстің (кішігірім құқық бұзушылықтар) негізінде қаралады, бұл тұрмыстық зорлық -зомбылық жағдайларына қарағанда көшеде темекі қалдығын тастағаны үшін айыппұл салудың (ұсақ бұзақылық ретінде жіктеледі) қатаң екенін көрсетеді[126].  2020 жылы әкімшілік кодекспен 45 000 тұрмыстық зорлық-зомбылық істері қозғалды, бірақ бұл жағдай есепке алынбағандықтан шынайы жағдайдың деңгейінен әлдеқайда төмен, тіпті 60%-дан астам іс отбасылық татуластыру мақсатында қысыммен шешім шығарылғанға дейін тоқтатылды[127]. Президент Тоқаев өзінің адам құқықтары туралы соңғы Жарлығының бір бөлігі ретінде тұрмыстық зорлық -зомбылық туралы заңды қайта қабылдағаны дұрыс шешім деп бағалауға келеді, бірақ «жеңіл соққы» қылмыстық құқық бұзушылық ретінде қарастырылады ма, жоқ па, оның егжей-тегжейлі талқылануы мүмкін[128]. Сонымен қатар,   әлеуметтік консервативті күштердің қысымымен жыныстық қудалауға қарсы заң шығару әрекеті тоқтап қалды.   Халықаралық әйелдер күні (8 наурыз) көбінесе Орталық Азиядағы әйелдер құқығын қорғаушылар мен әлеуметтік консервативті күштер үшін қызу уақыт болды. 2021 жылы Әйелдер шеруіне алғаш рет Алматы қаласы әкімшілігінің рұқсат беруін оң қадам деп бағалауға болады және 500 -ден 1000 -ға дейін әйелдер құқығын қорғаушылар Қазақстандағы ең үлкен әйелдер шеруі деп аталып кеткен наразылық акциясына шықты[129]. Алайда, мемлекет бұрынғысынша әйелдер мен LGBTQ + құқықтары үшін «радикалды» үгіт-насихат жүргізетін топтардың әрекетіне жол бермеуді жалғастыруда. «Фемината» тобына бірнеше рет ресми тіркеуден бас тартылды және жақында Шымкентте гендерлік теңдік мәселесі бойынша жабық кездесу кезінде  полицияның «өз қауіпсіздігі үшін» ұстағанына дейін оның басшыларына белгісіз біреулер шабуыл жасаған[130].   Жалпылама мағынада LGBTQ+ қазақстандықтар үшін жағдай ауыр болып қала береді. 1998 жылы гомосексуализм декриминализацияланды (Өзбекстан мен Түркіменстаннан айырмашылығы), бірақ қоғамды қорғаудың құқықтық негізі бөлшектелген (Конституцияның кемсітушілікке қарсы жалпы ережелеріне негізделген) және қоғамның басым бөлігінде оларға деген мәдени қарым-қатынас терең дұшпандық күйінде қалып отыр[131].   2015 және 2018-19 жылдары үкімет LGBTQ + қоғамдастығы мүшелері мен құқық қорғаушылардың жыныстық бейімділігі туралы ашық сөйлеу мүмкіндігін шектейтін ресейлік үлгілегі «дәстүрлі емес жыныстық бейімделуді насихаттау» заңын қабылдауға тырысты^[132]. Бұған жергілікті кампаниялар мен Қазақстанның батыстық серіктестерінің қысымына байланысты кейінге шегерілді, бірақ жуық арада парламентте осыған қатысты әрекеттерді қайталауға тырысуы мүмкін деген қауіп бар. Әйгерім Камидоланың эссесінде кемсітушілікке қарсы қолданыстағы заңнан «гендерлік» терминді алып тастайтын және оны «гендерлік теңдікпен» алмастыратын «Қазақстан Республикасының кейбір заңнамалық актілеріне отбасы және гендерлік саясат мәселелері бойынша өзгерістер мен толықтырулар енгізу туралы» заң жобасын қабылдау бойынша қолданыстағы шаралар көрсетілген.   Бұл қадам посткеңестік кеңістіктегі либералды емес немесе батыстық «гендерлікке қарсы» белсенділердің гендер ұғымын ЛГБТ + мен әйелдердің құқықтарына («гендерлік идеология») бекітілген жалпы белгі ретінде стигматизацияланған оқиғаны көрсетеді. Сонымен қоса,  транссексуалдардың құқықтары мен оның қорғалуы туралы пікірталастарда тар мағынада қолданылады.   Халықаралық ықпал Осы уақытқа дейін Қазақстан көп векторлы сыртқы саясатты сәтті жүргізді, бұл оған күрделі аймақтық қатынастар орнатуға және әлемдік аренада елдің оң имиджін қалыптастыруға мүмкіндік берді.   Қазақстан Тәуелсіз Мемлекеттер Достастығы, Ұжымдық қауіпсіздік туралы шарт ұйымы, жақында Еуразиялық экономикалық одақ сияқты Мәскеуге бағдарланған посткеңестік аймақтық инфрақұрылымның бөлігі болып қала берді. Ішкі саяси мәселелердің шиеленісуіне қарамастан, Қытай өз ықпалын тұрақты түрде арттырып, Қазақстанның жалпы саудасының 18 пайызынан астамын және ішкі инвестицияларының жалпы көлемінің бес пайызын қамтамасыз етті, сонымен қатар Шанхай Ынтымақтастық Ұйымына мүше болумен қатар, қауіпсіздік қатынастарын тереңдете түсті[133]. Ұзақ уақыт бойы Президент Назарбаев билігі кезінде Қазақстан Орталық Азиядағы аймақтық көшбасшы рөлін белгілі бір дәрежеде өз мойнына алды, дегенмен соңғы жылдары Өзбекстан президенті Мирзиёев өз елінің оқшаулануын жойды. Соның нәтижесінде халқының саны жағынан ең көп ел (Өзбекстан) мен ең бай ел (Қазақстан) арасындағы аймақтық тепе-теңдік біршама төмендеді.   Сонымен қатар, Қазақстан жоғарыда талқыланғандай Батыспен экономикалық байланыстарын күрт тереңдетті. Еуропалық Одақ Қазақстанның сыртқы саудадағы ірі серіктесі ретінде сыртқы саудасының 30 пайызын құрайды және бұл ел Орталық Азияда бірінші болып 2020 жылы күшіне енген жаңа әріптестік пен ынтымақтастық туралы жаңа келісімді (EPCA) жасады. Еуропалық Одақ институттары адам құқықтары мен басқару мәселелерін өздерінің адам құқығы жөніндегі ресми диалог процестерінің бір бөлігі ретінде көтеруге бейім, дегенмен Еуропалық Парламент EPCA ратификациясына қарамастан бұл мәселелерде жиі белсенділік танытуда[134].   ЕҚЫҰ әрқашан Қазақстанның дипломатиялық бастамаларының маңызды бөлігі болды, мәселен 2010 жылы Қазақстан оған төрағалық етті және осы ұйымның үкімет басшыларының сирек кездесетін саммитін өткізу мүмкіндігін пайдаланды (мұндай шара соңғы рет 1999 жылы өткен, бұл содан кейінгі ЕҚЫҰ саммиті) [135]. Қазақстанның ЕҚЫҰ-ға қатысуын жалғастыру белгісі ретінде бұрынғы сыртқы істер министрі Қайрат Әбдірахманов 2020 жылы желтоқсанда ЕҚЫҰ-ның Аз ұлттар ісі жөніндегі Жоғарғы комиссары болды. Жоғарыда атап өткеніміздей, әлемдік және дәстүрлі діндер және «Астана процесі» аясында 2017 жылдан бері Қазақстанда Сирия дағдарысы бойынша бейбіт келіссөздер жүргізілуде.   Қазақстанның халықаралық қатынастардың кең базасымен жақсы байланысы бар салыстырмалы түрде дамыған мемлекет ретіндегі позициясы оның адам құқықтары траекториясына халықаралық әсер етудің белгілі бір ауқымы бар екенін білдіреді, бірақ оны асыра бағалауға болмайды. Оның билік басындағылары, әсіресе, бірқатар жас шенеуніктер мен көшбасшылары Қазақстанның беделі туралы ойлады және оны жақсы серіктес, қазіргі заманға сай ел ретінде халықаралық деңгейде таныту үшін көп еңбек етті. Қазақстан шетелдік инвестициялар мен қаржылық қолдауды алуға ынталы болып қала береді, әсіресе әлем қазба отыныннан бас тарту кезеңінде. Алайда, бұл пікірлер, әсіресе, мемлекеттің жоғары эшелоны мен қауіпсіздік аппаратында саяси және экономикалық кво-статусын сақтауға деген ұмтылыстан асып түсетіні белгісіз.   Image by Jussi Toivanen under (CC).   [1] Francisco Olmos, State-building myths in Central Asia, Foreign Policy Centre, October 2019, https://fpc.org.uk/state-building-myths-in-central-asia/ [2] Wudan Yan, The nuclear sins of the Soviet Union live on in Kazakhstan, Nature, April 2019, https://www.nature.com/articles/d41586-019-01034-8 [3] Institute of Demography named after A.G. Vishnevsk National Research University Higher School of Economics, 1989 All-Union Population Census National composition of the population in the republics of the USSR: Kazakh SSR, http://www.demoscope.ru/weekly/ssp/sng_nac_89.php?reg=5 [4] Alimana Zhanmukanova, Is Northern Kazakhstan at Risk to Russia?, The Diplomat, April 2021, https://thediplomat.com/2021/04/is-northern-kazakhstan-at-risk-to-russia/; RFE/RL, A Tale Of Russian Separatism In Kazakhstan, August 2014, https://www.rferl.org/a/qishloq-ovozi-kazakhstan-russian-separatism/25479571.html [5] CIA World Factbook, Kazakhstan, https://www.cia.gov/the-world-factbook/countries/kazakhstan/#people-and-society [6] Alimana Zhanmukanova, Is Northern Kazakhstan at Risk to Russia?, The Diplomat, April 2021, https://thediplomat.com/2021/04/is-northern-kazakhstan-at-risk-to-russia/ [7] The World Bank, GDP growth (annual per cent) – Kazakhstan, https://data.worldbank.org/indicator/NY.GDP.MKTP.KD.ZG?locations=KZ [8] IEA, Kazakhstan energy profile, April 2020, https://www.iea.org/reports/kazakhstan-energy-profile [9] Maurizio Totaro, Collecting beetles in Zhanaozen: Kazakhstan’s hidden tragedy, openDemocracy, May 2021, https://www.opendemocracy.net/en/odr/yrysbek-dabei-zhanaozen-kazakhstans-hidden-tragedy/ [10] Abdujalil Abdurasulov, Kazakhstan's land reform protests explained, April 2016, https://www.bbc.co.uk/news/world-asia-36163103 [11] UN Human Rights, “Kazakhstan should release rights defenders Bokayev and Ayan” – UN experts, December 2016, https://www.ohchr.org/EN/NewsEvents/Pages/DisplayNews.aspx?NewsID=20990&LangID=E; Sarah McCloskey, Why Kazakh political prisoner Max Bokayev should be released, openDemocracy, April 2019, https://www.opendemocracy.net/en/odr/why-kazakh-political-prisoner-max-bokayev-should-be-released/ [12] Catherine Putz, Kazakhstan Cracks Down on Weekend Protests, The Diplomat, May 2016  https://thediplomat.com/2016/05/kazakhstan-cracks-down-on-weekend-protests/; Eurasianet, Kazakhstan Takes Autocratic Turn With Mass Detentions, May 2016, https://eurasianet.org/kazakhstan-takes-autocratic-turn-mass-detentions [13] Catherine Putz, Kazakhstan Bans Sale of Agricultural Lands to Foreigners, The Diplomat, May 2021, https://thediplomat.com/2021/05/kazakhstan-bans-sale-of-agricultural-lands-to-foreigners/ [14] David Trilling, China’s water use threatens Kazakhstan’s other big lake, Eurasianet, March 2021, https://www.intellinews.com/china-s-water-use-threatens-kazakhstan-s-other-big-lake-207026/ [15] The move also came 30 years after his elevation to become First Secretary of the Communist party. [16] Paolo Sorbello, Kazakhstan celebrates its leader with two more statues, Global Voices, July 2021,  https://globalvoices.org/2021/07/06/kazakhstan-celebrates-its-leader-with-two-more-statues/; Andrew Roth, Oliver Stone derided for film about ‘modest’ former Kazakh president, The Guardian, July 2021, https://www.theguardian.com/world/2021/jul/11/oliver-stone-film-ex-kazakhstan-president-nursultan-nazabayev; Joanna Lillis, Kazakhstan’s golden man gets the Oliver Stone treatment, Eurasianet, July 2021,  https://eurasianet.org/kazakhstans-golden-man-gets-the-oliver-stone-treatment [17] Catherine Putz, Kazakhstan Remains Nazarbayev’s State, The Diplomat, October 2019, https://thediplomat.com/2019/10/kazakhstan-remains-nazarbayevs-state/ [18] Global Monitoring, COVID-19 pandemic – Kazakhstan, https://global-monitoring.com/gm/page/events/epidemic-0001994.sOJcVU487awH.html?lang=en [19] World Health Organisation, COVID-19 Kazakhstan, https://covid19.who.int/region/euro/country/kz [20] Qazaqstan TV News, Doctors of the capital showed the situation inside the hospital, July 2021, https://qazaqstan.tv/news/143209/ [21] William Tompson Twitter post, Twitter, April 2021, https://twitter.com/william_tompson/status/1385102759117180931?s=20; Dmitriy Mazorenko, Dariya Zheniskhan and Almas Kaisar, Kazakhstan is caught in a vicious cycle of debt. The pandemic has only made it worse, openDemocracy, June 2021, https://www.opendemocracy.net/en/odr/kazakhstan-caught-vicious-cycle-debt-pandemic-has-only-made-it-worse/ [22] Bagdat Asylbek, Diagnosis: "devastation". Kazakhstani health care and pandemic, Radio Azattyq, August 2020, https://rus.azattyq.org/a/kazakhstan-coronavirus-national-health-system/30768857.html; Almaz Kumenov, Kazakhstan: Former health minister arrested, Eurasianet, November 2020, https://eurasianet.org/kazakhstan-former-health-minister-arrested [23] Bakhytzhan Toregozhina, Pandemic and Human Rights: Only Repressive System is Functioning in Kazakhstan, Cabar Central Asia, July 2020, https://cabar.asia/en/pandemic-and-human-rights-only-repressive-system-is-functioning-in-kazakhstan?pdf=36177. Though Kazakhstan already had laws in place against ‘disinformation’ that were able to be used. [24] Madina Aimbetova, Freedom of expression in Kazakhstan still a distant prospect, says prosecuted activist, Global Voices, July 2020, https://globalvoices.org/2020/07/15/freedom-of-expression-in-kazakhstan-still-a-distant-prospect-says-jailed-activist/ [25] IPHR, Kazakhstan: Massive restrictions on expression during Covid-19; sudden banning of peaceful opposition, August 2020, https://www.iphronline.org/kazakhstan-massive-restrictions-on-expression-during-covid-19-sudden-banning-of-peaceful-opposition.html; Asim Kashgarian, Rights Groups: Kazakh Authorities Use Coronavirus to Smother Political Dissent, VOA News, November 2020, https://www.voanews.com/extremism-watch/rights-groups-kazakh-authorities-use-coronavirus-smother-political-dissent [26] Jeff Bell, Twitter post, Twitter, January 2021, https://twitter.com/ImJeffBell/status/1347934173433106435?s=20 [27] Almaz Kumenov, Kazakhstan: Authorities use pandemic to quash protests, Eurasianet, March 2021, https://eurasianet.org/kazakhstan-authorities-use-pandemic-to-quash-protests [28] DW, Kazakhstan abolishes death penalty, January 2021, https://www.dw.com/en/kazakhstan-abolishes-death-penalty/a-56117176 [29] Radio Azattyk, Direct elections of rural akims: the campaign has not started yet, but obstacles are already being raised, May 2021, https://rus.azattyq.org/a/31240547.html [30]OSCE Office for Democratic Institutions and Human Rights, Parliamentary Elections, January 2021, https://www.osce.org/odihr/elections/kazakhstan/470850 [31] OSCE Office for Democratic Institutions and Human Rights, Parliamentary Elections, January 2021, https://www.osce.org/odihr/elections/kazakhstan/470850 [32] Joanna Lillis, Kazakhstan: Civil society complains of pre-election pressure, Eurasianet, December 2020,   https://eurasianet.org/kazakhstan-civil-society-complains-of-pre-election-pressure [33] Almaz Kumenov, Kazakhstan: Nervous authorities keep election observers at arm’s length, Eurasianet, January 2021, https://eurasianet.org/kazakhstan-nervous-authorities-keep-election-observers-at-arms-length [34] The Economist, All the parties in Kazakhstan’s election support the government, January 2021, https://www.economist.com/asia/2021/01/09/all-the-parties-in-kazakhstans-election-support-the-government [35] Almaz Kumenov, Kazakhstan: Nervous authorities keep election observers at arm’s length, Eurasianet, January 2021, https://eurasianet.org/kazakhstan-nervous-authorities-keep-election-observers-at-arms-length [36] RFE/RL, Kazakh Opposition Figure Calls On Supporters To Vote To Expose 'Opposition' Party, November 2020, https://www.rferl.org/a/kazakh-opposition-figure-calls-on-supporters-to-vote-to-expose-opposition-party/30956477.html [37] For a good summation of the history of the history of this case see the chapter in Joanna Lillis, Dark Shadows: Inside the Secret World of Kazakhstan, IB Taurus, October 2018. [38] Ibid. [39] Hogan Lovells, Hogan Lovells Secures Major High Court Victory for BTA Bank in US $6bn Fraud Case, August 2018, https://www.hoganlovells.com/en/news/hogan-lovells-secures-major-high-court-victory-for-bta-bank-in-us-6bn-fraud-case [40] Rupert Neate, Arrest warrant for Kazakh billionaire accused of one of world's biggest frauds, The Guardian, February 2012, https://www.theguardian.com/business/2012/feb/16/arrest-warrant-kazakh-billionaire-mukhtar-ablyazov [41] RFE/RL Kazakh Servicem Italian Officials Imprisoned Over 'Unlawful' Deportation Of Former Kazakh Banker's Wife, Daughter, October 2020, https://www.rferl.org/a/30895138.html [42] Dmitry Solovyov and Robin Paxton, Kazakhstan in move to ban opposition parties and media, Reuters, November 2012,  https://www.reuters.com/article/uk-kazakhstan-opposition-idUKBRE8AK0SE20121121; Human Rights House, Kazakhstan opposition leader sentenced in politically motivated trial, October 2012, https://humanrightshouse.org/articles/kazakhstan-opposition-leader-sentenced-in-politically-motivated-trial/ [43] Vladimir Kozlov, https://www.wikiwand.com/en/Vladimir_Kozlov_(politician)# [44] Almaz Kumenov, Kazakhstan is throttling the internet when the president’s rival is online, Eurasianet, July 2018, https://eurasianet.org/kazakhstan-is-throttling-the-internet-when-the-presidents-rival-is-online [45] Manshuk Asautay, Activists demanded the removal of the "Street Party" from the list of banned organisations, Radio Azattyq, https://www.azattyq.org/a/31318167.htm;l RFE/RL Kazakh Service, Kazakh Activists Start Hunger Strike To Protest Opposition Party Ban, June 2021, https://www.rferl.org/a/kazakh-hunger-strike-koshe-party/31318852.html [46] RFE/RL Kazakh Service, Hundreds Rally In Kazakhstan To Protest Growing Chinese Influence, March 2021, https://www.rferl.org/a/kazakhstan-almaty-anti-china-rally-arrests/31172559.html; Joanna Lillis, Nazarbayev ally wins big in Kazakhstan election after hundreds arrested, The Guardian, June 2019, https://www.theguardian.com/world/2019/jun/09/hundreds-arrested-as-kazakhs-protest-against-rigged-election; See footage here via Maxim Eristavi’s Twitter feed: https://twitter.com/MaximEristavi/status/1348182003351511042?s=20 [47] Andrey Grishin, When Kazakhstan Will Stop Making “Extremists” of Ordinary People? CABAR Central Asia, March 2020, https://cabar.asia/en/when-kazakhstan-will-stop-making-extremists-of-ordinary-people; Legislationline, Criminal codes – Kazakhstan, https://www.legislationline.org/documents/section/criminal-codes/country/21/Kazakhstan/show; Article 405 of the Criminal Code states - ‘Organisation and participation in activity of public or religious association or other organisation after court decision on prohibition of their activity or liquidation in connection with carrying out by them the extremism or terrorism’; Human Rights Watch, Kazakhstan: Crackdown on Government Critics, July 2021, https://www.hrw.org/news/2021/07/07/kazakhstan-crackdown-government-critics; From Our Member Dignity – Kadyr-kassiyet (KK) from Kazakhstan and Bir Duino from Kyrgyzstan – Anti-Extremist Policies in Russia, Kazakhstan, the Kyrgyz Republic and Tajikistan. Comparative Review, Forum-Asia, April 2020 https://www.forum-asia.org/?p=31521 [48] Human Rights Watch, Kazakhstan: Crackdown on Government Critics, July 2021, https://www.hrw.org/news/2021/07/07/kazakhstan-crackdown-government-critics; European Parliament, RC-B9-0144/2021, https://www.europarl.europa.eu/doceo/document/RC-9-2021-0144_EN.html [49] For example both groups chose to protest on Capital day this year, despite meeting at different times both were swept up in the same rounds of ‘preventative’ arrests. See Joanna Lillis, Twitter post, Twitter, July 2021, https://twitter.com/joannalillis/status/1412272738547421187?s=20 [50] RFE/RL’s Kazakh Service, Kazakh Journalist Convicted Of Money Laundering, Walks Free In ‘Huge Victory’, September 2017, https://www.rferl.org/a/kazakh-journalist-mamai-convicted-money-laundering-ablyazov/28721897.html [51] RFE/RL’s Kazakh Service, Kazakh Activist Demands Registration Of Party Before Parliamentary Vote, November 2020, https://www.rferl.org/a/kazakh-activist-demands-registration-of-party-before-parliamentary-vote/30942877.html; RFE/RL’s Kazakh Service, Kazakh Opposition Group Allowed To Hold Rally Challenging Upcoming Polls, November 2020, https://www.rferl.org/a/kazakh-opposition-group-allowed-to-hold-rally-challenging-upcoming-polls/30933581.html; Radio Free Europe/Radio Liberty, Twitter post, Twitter, November 2020, https://twitter.com/RFERL/status/1327704146221412352 [52] Bruce Pannier, Hectic Times in Kazakhstan Recently, And For The Foreseeable Future, RFE/RL, June 2019, https://www.rferl.org/a/hectic-times-in-kazakhstan-recently-and-for-the-foreseeable-future/30000862.html [53] Colleen Wood, New Civic Movement Urges Kazakhstan to ‘Wake Up’, The Diplomat, June 2019, https://thediplomat.com/2019/06/new-civic-movement-urges-kazakhstan-to-wake-up/ [54] Medet Yesimkhanov, Pavel  Bannikov and Asem Zhapisheva, Dossier: Who is behind lobbying for the abolitions of laws and the spread of conspiracy theories in Kazakhstan, Factcheck.kz, February 2021, https://factcheck.kz/socium/dose-kto-stoit-za-lobbirovaniem-otmeny-zakonov-i-rasprostraneniem-konspirologii-v-kazaxstane/; Medet Yesimkhanov, Dossier: CitizenGO – an ultra-conservative lobby disguised as a petition site, Factcheck.kz, November 2020, https://factcheck.kz/v-mire/dose-citizengo-ultrakonservativnoe-lobbi-pod-vidom-ploshhadki-dlya-peticij/ [55] Mihra Rittmann, Kazakhstan’s ‘Reformed’ Protest Law Hardly an Improvement, Human Rights Watch, May 2020, https://www.hrw.org/news/2020/05/28/kazakhstans-reformed-protest-law-hardly-improvement [56] Legislation Online, On the procedure for organising and holding peaceful assemblies in the Republic of Kazakhstan, May 2020, https://www.legislationline.org/download/id/8924/file/Kazakhstan%20-%20Peaceful%20assemblies%20EN.pdf [57] Mihra Rittmann, Kazakhstan’s ‘Reformed’ Protest Law Hardly an Improvement, Human Rights Watch, May 2020, https://www.hrw.org/news/2020/05/28/kazakhstans-reformed-protest-law-hardly-improvement [58] Human Rights Council, Rights to freedom of peaceful assembly and of association, United Nations General Assembly, May 2019, https://undocs.org/en/A/HRC/41/41 [59] Indymedia UK, A brief history of “kettling”, November 2010, https://www.indymedia.org.uk/en/2010/11/468945.html As described by the OSCE, kettling (or corralling) is a ‘strategy of crowd control that relies on containment […], where law enforcement officials encircle and enclose a section of assembly participants.’ [60] Paul Lewis, Human rights court backs police ‘kettling’, The Guardian, March 2012, https://www.theguardian.com/uk/2012/mar/15/human-rights-court-police-kettling [61] Freedom House, Countries and Territories, https://freedomhouse.org/countries/freedom-world/scores?sort=desc&order=Total%20Score%20and%20Status [62] Front Line Defenders, Authorities pressurize human rights groups – Kazakhstan, December 2020, https://www.frontlinedefenders.org/ru/statement-report/human-rights-groups-under-pressure-kazakhstan?fbclid=IwAR2g_4jdv1OeFfSHHc92lmuVz11RnJxNYdFbl2FqEggOm8gpRlnH7A-_vjg; ACCA, Kazakhstan may suspend the activities of the International Journalism Center, January 2021, https://acca.media/en/kazakhstan-may-suspend-the-activities-of-the-international-journalism-center/; Almaz Kumenov, Kazakhstan: Government’s war on NGOs claims more victims, Eurasianet, January 2021, https://eurasianet.org/kazakhstan-governments-war-on-ngos-claims-more-victims [63] RFE/RL’s Kazakh Service, Kazakh Authorities Drop Changes Against NGOs After Outcry, February 2021, https://www.rferl.org/a/kazakh-authorities-drop-charges-ngos-outcry/31087863.html; Bagdat Asylbek, Human Rights Bureau and NGO Echo won lawsuits against tax service, Radio Azattyq, April 2021, https://rus.azattyq.org/a/31190073.html [64] OMCT, Harassment on the part of the Kazakh tax authorities against human rights NGOs international legal initiative, June 2021, https://www.omct.org/en/resources/urgent-interventions/harassment-on-the-part-of-the-kazakh-tax-authorities-against-human-rights-ngo-international-legal-initiative; Human Rights Watch, Kazakhstan: Rights Groups Harassed, February 2017, https://www.hrw.org/news/2017/02/22/kazakhstan-rights-groups-harassed [65] ICNL, Kazakhstan, May 2021, https://www.icnl.org/resources/civic-freedom-monitor/kazakhstan [66] Government of Kazakhstan, President Tokayev Signs a Decree on Further Measures of the Republic of Kazakhstan in the Field of Human Rights, June 2021, https://www.gov.kz/memleket/entities/mfa-delhi/press/news/details/215657?lang=kk [67] ACCA, Expert: there are no political prisoners in Kazakhstan, but they are, July 2021, https://acca.media/en/expert-there-are-no-political-prisoners-in-kazakhstan-but-they-are/ [68] RFE/RL’s Kazakh Service, Jailed Kazakh Political Prisoner In Solitary After Slitting Wrists, Rights Group Says, RFE/RL, April 2021, https://www.rferl.org/a/jailed-kazakh-political-prisoner-in-solitary-after-slitting-wrists-rights-group-says/31193040.html; EU in Kazakhstan, Twitter post, Twitter, April 2021, https://twitter.com/EUinKazakhstan/status/1380141287760859141; RFE/RL Kazakh Service, Jailed Opposition Activist Unexpectedly Granted Early Release, July 2021, https://www.rferl.org/a/kazakh-activist-abishev-release/31359606.html [69] U.S. Department of State, 2020 Country Reports on Human Rights Practices: Kazakhstan, https://www.state.gov/reports/2020-country-reports-on-human-rights-practices/kazakhstan/; Chris Rickleton, Kazakhstan: Activist dies in detention, piling pressure on the authorities, Eurasianet, February 2020, https://eurasianet.org/kazakhstan-activist-dies-in-detention-piling-pressure-on-the-authorities [70] RFE/RL’s Kazakh Service, Kazakh Writers Urge President To Release Dissident Poet Atabek, RFE/RL, February 2021, https://www.rferl.org/a/kazakh-writers-urge-president-to-release-dissident-poet-atabek/31121177.html; English PEN, Kazakhstan: take action for imprisoned poet Aron Atabek, https://www.englishpen.org/posts/campaigns/kazakhstan-take-action-for-imprisoned-poet-aron-atabek/ [71] European Parliament, RC-B9-0144/2021, https://www.europarl.europa.eu/doceo/document/RC-9-2021-0144_EN.html [72] Kazakhstan International Bureau for Human Rights and Rule of Law, Dostiyarov was reportedly beaten, July 2021, https://bureau.kz/kk/ysty%d2%9b/belsendi-dostiyarovtyng-soqqygha-zhyghylghany-habarlandy/ [73] ACCA, Expert: people are deprived of civil and political rights in Kazakhstan, May 2021, https://acca.media/en/expert-people-are-deprived-of-civil-and-political-rights-in-kazakhstan/ [74] IPHR, Kazakhstan: Massive restrictions on expressions during COVID-19; sudden banning of peaceful opposition, August 2020, https://www.iphronline.org/kazakhstan-massive-restrictions-on-expression-during-covid-19-sudden-banning-of-peaceful-opposition.html; IPHR, Kazakhstan: Free civil rights defender Asya Tulesova, June 2020, https://www.iphronline.org/kazakhstan-free-civil-rights-defender-asya-tulesova.html; RFE/RL’s Kazakh Service, Kazakh Court Convicts Activist Charged With Assaulting Police, August 2020, https://www.rferl.org/a/kazakh-court-convicts-activist-charged-with-assaulting-police/30779401.html IPHR, Kazakhstan: Free civil rights defender Asya Tulesova, June 2020, https://www.iphronline.org/kazakhstan-free-civil-rights-defender-asya-tulesova.html [75] RFE/RL, Kazakh Activist Receives Sentence For Links With Banned Political Group, December 2020, https://www.rferl.org/a/another-kazakh-activist-receives-parole-like-sentence-for-links-with-banned-political-group/31015204.html [76] Asemgul Mukhitovna, A resident of Makanchi died at the police station. A case was initiated under the article “Torture”, Radio Azattyq, October 2020, https://www.azattyq.org/a/30900922.html [77] U.S. Department of State, 2020 Country Reports on Human Rights Practices: Kazakhstan,  https://www.state.gov/reports/2020-country-reports-on-human-rights-practices/kazakhstan/; Human Rights Commissioner in the Republic of Kazakhstan, https://www.gov.kz/memleket/entities/ombudsman/activities/1030?lang=en [78] See State Department Ibid and ACCA, Kazakhstan: tired of bullying, convict threatens to hang himself, March 2021, https://acca.media/en/kazakhstan-tired-of-bullying-convict-threatens-to-hang-himself/ [79] Duke University, Kazakhstan Rule of Law project, January 2020, https://researchfunding.duke.edu/kazakhstan-rule-law-project [80] Saniyash Toyken, A group of people who demanded a meeting with Asanov spent the night in the building of the Supreme Court, Radio Azattyq, June 2021, https://www.azattyq.org/a/31310280.html [81] Court, An Introduction, https://court.aifc.kz/an-introduction/ [82] Christian Schaich and Christian Reitemeier, The Republic of Kazakhstan’s New Administrative Procedures Code, ZOIS, June 2021, https://en.zois-berlin.de/publications/the-republic-of-kazakhstans-new-administrative-procedures-code; Code of the Republic of Kazakhstan, Administrative Procedural and Procedural Code of the Republic of Kazakhstan, (with changes as of 01.07.2021), https://online.zakon.kz/Document/?doc_id=35132264#pos=1;-13 [83] Mehmet Volkan Kasikci, Documenting the Tragedy in Xinjiang: An Insider’s View of Atajurt, The Diplomat, January 2020, https://thediplomat.com/2020/01/documenting-the-tragedy-in-xinjiang-an-insiders-view-of-atajurt/ [84] Reid Standish, Astana Tried to Silence China Critics, Foreign Policy, March 2019, https://foreignpolicy.com/2019/03/11/uighur-china-kazakhstan-astana/ [85] Agence France-Presse, Xinjiang activist freed in Kazakh court after agreeing to stop campaigning, The Guardian, August 2019, https://www.theguardian.com/world/2019/aug/17/xinjiang-activist-freed-in-kazakh-court-after-agreeing-to-stop-campaigning; Freedom Now, Kazakhstan: UN Declares Detention of Human Rights Activist Serikzhan Bilash a Violation of International Law, November 2020, https://www.freedom-now.org/kazakhstan-un-declares-detention-of-human-rights-activist-serikzhan-bilash-a-violation-of-international-law/ [86] Bruce Pannier, Activist Defending Ethnic Kazakhs In China Explains Why He Had To Flee Kazakhstan, RFE/RL, January 2021, https://www.rferl.org/a/31051495.html [87] Reid Standish and Aigerim Toleukhanova, Kazakh Activism Against China's Internment Camps Is Broken, But Not Dead, April 2020, https://www.rferl.org/a/kazakhstan-protests-china-xinjiang-rights-abuses/31186209.html [88] Joanna Lillis, Kazakhstan’s Dugan community stunned by spasm of deadly bloodletting, February 2020, https://eurasianet.org/kazakhstans-dungan-community-stunned-by-spasm-of-deadly-bloodletting; Joanna Lillis, Kazakhstan: Trial over deadly ethnic violence leaves bitter taste for Dungans, Eurasianet, April 2021,  https://eurasianet.org/kazakhstan-trial-over-deadly-ethnic-violence-leaves-bitter-taste-for-dungans [89] ITUC CSI IGN, Kazakhstan: Statement of the ITUC Pan-European Regional Council, April 2017, https://www.ituc-csi.org/kazakhstan-statement-of-the-ituc; RFE/RL’s Kazakh Service, Hunger Strike Protests By Oil Workers Growing In Western Kazakhstan, January 2017, https://www.rferl.org/a/kazakhstan-oil-workers-hunger-strike/28241775.html [90] ITUC CSI IGN, List of affiliated organisations, November 2019, https://www.ituc-csi.org/IMG/pdf/list_of_affiliates_nov_2019.pdf [91] IndustriALL Global Union, IndustriALL calls for release of Kazakh trade union leader, July 2019, http://www.industriall-union.org/industriall-calls-for-release-of-kazakh-trade-union-leader [92] IndustriALL Global Union, Kazakh union leader Erlan Baltabay released, March 2020, http://www.industriall-union.org/kazakh-union-leader-erlan-baltabay-released [93] Human Rights Council, Advance Unedited Version, Freedom Now,  May 2021, https://www.freedom-now.org/wp-content/uploads/AUV_WGAD-Opinion_2021-5-KAZ.pdf; Freedom Now, Kazakhstan: Freedom Now Condemns Treatment of Imprisoned Labour Activist, July 2021,https://www.freedom-now.org/kazakhstan-freedom-now-condemns-treatment-of-imprisoned-labor-activist/ [94] Mihra Rittman, Kazakhstan Adopts Long-Promised Amendments to Trade Union Law, Human Rights Watch, December 2020, https://www.hrw.org/news/2020/12/17/kazakhstan-adopts-long-promised-amendments-trade-union-law [95] Human Rights Watch, Kazakhstan: Independent Union Under Threat of Suspension, January 2021, https://www.hrw.org/news/2021/01/28/kazakhstan-independent-union-under-threat-suspension [96] International Labour Conference, Committee on the Application of Standards, July 2021, https://www.ilo.org/wcmsp5/groups/public/---ed_norm/---relconf/documents/meetingdocument/wcms_804447.pdf [97] Radio Azattyk, In Almaty, Glovo couriers who went on strike tried to block the street, July 2021, https://rus.azattyk.org/a/v-almaty-obyavivshie-zabastovku-kurery-glovo-popytalis-perekryt-ulitsu/31345823.html [98] RSF, 2021 World Press Freedom Index, https://rsf.org/en/ranking# [99] Sher Khashimov and Raushan Zhandayeva, Kazakhstan’s Alternative Media Is Thriving—and in Danger, Foreign Policy, July 2021,  https://foreignpolicy.com/2021/07/12/kazakhstan-alternative-media-thriving-danger/ [100] Ibid. [101] RSF, Regional newspaper editor harassed after investigating real estate scandal, February 2021, https://rsf.org/en/news/regional-newspaper-editor-harassed-after-investigating-real-estate-scandal [102] Order of the Minister of Culture and Information of the Republic of Kazakhstan dated June 21, 2013 No. 138, https://online.zakon.kz/m/document/?doc_id=31431046#sub_id=100 CPJ, Kazakhstan adopts new accreditation requirements that journalists fear will promote censorship, March 2021, https://cpj.org/2021/03/kazakhstan-adopts-new-accreditation-requirements-that-journalists-fear-will-promote-censorship/ [103] IPHR, Kazakhstan: Massive restrictions on expression during COVID-19,; sudden banning of peaceful opposition, August 2020, https://www.iphronline.org/kazakhstan-massive-restrictions-on-expression-during-covid-19-sudden-banning-of-peaceful-opposition.html [104] Paolo Sorbello, Kazakhstan Decriminalizes Defamation, Keeps Hindering Free Media, June 2020, https://thediplomat.com/2020/07/kazakhstan-decriminalizes-defamation-keeps-hindering-free-media/; Legislationline, Penal Code of the Republic of Kazakhstan, July 2014, https://www.legislationline.org/download/id/8260/file/Kazakhstan_CC_2014_2016_en.pdf [105] Mike Eckel and Sarah Alikhan, Big Houses, Deep Pockets, RFE/RL, December 2020, https://www.rferl.org/a/kazakhstan-nazarbayev-family-wealth/31013097.html?fbclid=IwAR38vC-WSkYBgPMTm--5XVsTgP5c3oesqt7eomZmsfeUiOjahO5QThDmcGU [106] RFE/RL, After Seven Years, ‘Kazakhgate’ Scandal Ends With Minor Indictment, August 2010, https://www.rferl.org/a/After_Seven_Years_Kazakhgate_Scandal_Ends_With_Minor_Indictment_/2123800.html; Steve LeVine, Was James Giffen telling the truth?, Foreign Policy, November 2010, https://foreignpolicy.com/2010/11/19/was-james-giffen-telling-the-truth/ [107] Joanna Lillis, Kazakhstan: Nazarbayev-linked billionaire sucked into UK court battle, Eurasianet, December 2020, https://eurasianet.org/international-criticism-of-duvanov-conviction-mounts-against-kazakhstan. See also Joanna Lillis, Dark Shadows: Inside the Secret World of Kazakhstan, IB Taurus, October 2018. [108] https://eurasianet.org/kazakhstan-nazarbayev-linked-billionaire-sucked-into-uk-court-battle [109] https://forbes.kz/ranking/50_bogateyshih_biznesmenov_kazahstana_-_2020 [110] Robert Booth, Prince Andrew tried to broker crown property deal for Kazakh oligarch, The Guardian, July 2016, https://www.theguardian.com/uk-news/2016/jul/03/prince-andrew-broker-crown-property-kazakh-oligarch; Ian Gallagher, Kazakh-born socialite ‘Lady Goga’ who partied with her ‘very, very close friend’ Prince Andrew at her 30^th birthday reveals she leads a far quieter life after turning 40, Mail Online, March 2020, https://www.dailymail.co.uk/news/article-8113173/The-quiet-life-Lady-Goga.html [111] Financial Times, The secret scheme to skim millions off central Asia’s pipeline megaproject, December 2020, https://www.ft.com/content/80f25f82-5f21-4a56-b2bb-7a48e61dd9c6; Eurasianet, Financial Times: Kazakh leader’s son-in-law skimmed millions from Chinese loads, December 2020, https://eurasianet.org/financial-times-kazakh-leaders-son-in-law-skimmed-millions-from-chinese-loans [112] See: Joanna Lillis, Dark Shadows: Inside the Secret World of Kazakhstan, IB Taurus, October 2018. [113] Joanna Lillis, Kazakhstan: Rakhatgate Saga Over as Former Son-in-Law Found Hanged, Eurasianet, February 2015, https://eurasianet.org/kazakhstan-rakhatgate-saga-over-as-former-son-in-law-found-hanged [114]BBC News, Kazakh family win Unexplained Wealth Order battle over London homes, April 2020, https://www.bbc.co.uk/news/uk-52216011 [115] Sumaira FH, Nazarbayev’s Daughter Secured Seat In Kazakh Parliament On Ruling Party’s Ticket, Urdu Point, January 2021, https://www.urdupoint.com/en/world/nazarbayevs-daughter-secured-seat-in-kazakh-1138712.html [116] Department for International Trade, Trade & Investment Factsheets, Kazakhstan, UK Gov, July 2021, https://assets.publishing.service.gov.uk/government/uploads/system/uploads/attachment_data/file/998607/kazakhstan-trade-and-investment-factsheet-2021-07-07.pdf [117] Ron Synovitz and Manas Kaiyrtayuly, How Top Officials, Relatives Scooped Up Kazakhstan’s Higher – Education Sector, RFE/RL, June 2021, https://www.rferl.org/a/kazakhstan-universities/31326535.html [118] Pew Research Center, Religious Composition by Country, 2010-2050, https://www.pewforum.org/2015/04/02/religious-projection-table/ [119] Legislationline, The Constitution of the Republic of Kazakhstan, https://www.legislationline.org/download/id/8207/file/Kazakhstan_Constitution_1995_am_2017_en.pdf [120] Congress of Leaders of World and Traditional Religions, http://religions-congress.org/ [121] United States Commission on International Religious Freedom, Annual Reports, https://www.uscirf.gov/annual-reports [122] Legislationline, The Law of the Republic of Kazakhstan of October 11, 2011, No 483-IV, On Religious Activity and Religious Associations, https://www.legislationline.org/download/id/4091/file/Kazakhstan_Law_religious_freedoms_organisations_2011_en.pdf [123] Felix Corley, Kazakhstan: 134 administrative prosecutions in 2020, Forum 18, February 2021, https://www.forum18.org/archive.php?article_id=2634 [124] Zhanagul Zhursin and Farangis Najibullah, The Hijab Debate Intensifies As School Starts In Kazakhstan, RFE/RL, September 2019, https://www.rferl.org/a/the-hijab-debate-intensifies-as-school-starts-in-kazakhstan/30148088.html [125] OSCE, Kazakhstan - Parliamentary Elections, 10 January 2021, https://www.osce.org/odihr/elections/kazakhstan/470850 [126] Amina Chaya, What’s wrong with the domestic violence law in Kazakhstan? Part two, Masa Media, November 2020, https://masa.media/ru/site/chto-netak-szakonom-obytovom-nasilii-vkazakhstane-chast-vtoraya [127] Evgeniya Mikhailidi, Alina Zhartieva, Nazerke Kurmangazinova, Victorious Violence, Vlast, February 2021, https://vlast.kz/obsshestvo/43869-pobedivsee-nasilie.html [128] Kazinform, Domestic and domestic violence: MPs and experts talked about the new law, October 2020, https://www.inform.kz/ru/semeyno-bytovoe-nasilie-deputaty-i-eksperty-rasskazali-o-novom-zakone_a3710389 [129] Malika Autalipova and Timur Nusimbekov, The Largest Women’s March in the History of Kazakhstan, Adamar, March 2021, https://adamdar.ca/en/post/the-largest-women-s-march-in-the-history-of-kazakhstan; Asylkhan Mamashevich, National values, LGBT rights and “justification before the European Parliament”. How did the society evaluate the women’s march?, Radio Azattyq, March 2021, https://www.azattyq.org/a/kazakhstan-gender-equality-different-opinions/31142716.html [130] Human Rights Watch, Kazakhstan: Feminist Group Denied Registration, September 2019, https://www.hrw.org/news/2019/09/13/kazakhstan-feminist-group-denied-registration; Mihra Rittmann, Activists Detained in Kazakhstan ‘For Their Own Safety’, Human Rights Watch, June 2021, https://www.hrw.org/news/2021/06/01/activists-detained-kazakhstan-their-own-safety [131] The Constitution contains Article 14. 2 which promises ‘No one shall be subject to any discrimination for reasons of origin, social, property status, occupation, sex, race, nationality, language, attitude towards religion, convictions, place of residence or any other circumstances’. See The Constitution of the Republic of Kazakhstan, Legislationonline, https://www.legislationline.org/download/id/8207/file/Kazakhstan_Constitution_1995_am_2017_en.pdf; RFE/RL Kazakh Service, Sexual Minorities In Kazakhstan Hide Who They Are To Avoid Abuse, June 2021 https://www.rferl.org/a/kazakhstan-lgbt-hide-from-abuse/31316186.html ^[132] Draft Law ‘On protection of children from information harming their health and development’, 2015; Ministry of Information and Communication of the Republic of Kazakhstan, the Instruction ‘On Classification of Informational Products’ and ‘Methodology of Defining Informational Products for Children (Not) Harming Their Health and Development’, 2018. [133] Zhanna Shayakhmetova, Positive Dynamics Observed in Trade Between Kazakhstan and China, The Astana Times, April 2021, https://astanatimes.com/2021/04/positive-dynamics-observed-in-trade-between-kazakhstan-and-china/ [134] Ayia Reno, “You need to have not only beautiful reform packages.” EU special envoy on relations with Kazakhstan, Radio Azattyq, January 2021, https://rus.azattyq.org/a/kazakhstan-eu-relations-peter-burian-special-representative-central-asia/31029755.html; European Parliament, RC-B9-0144/2021,  https://www.europarl.europa.eu/doceo/document/RC-9-2021-0144_EN.html [135] OSCE, Summits, https://www.osce.org/summits [post_title] => Кіріспе: Қазақстандағы адам құқықтарына қысым көрсету туралы зерттеу [post_excerpt] => [post_status] => publish [comment_status] => open [ping_status] => open [post_password] => [post_name] => %d0%ba%d1%96%d1%80%d1%96%d1%81%d0%bf%d0%b5-%d2%9b%d0%b0%d0%b7%d0%b0%d2%9b%d1%81%d1%82%d0%b0%d0%bd%d0%b4%d0%b0%d2%93%d1%8b-%d0%b0%d0%b4%d0%b0%d0%bc-%d2%9b%d2%b1%d2%9b%d1%8b%d2%9b%d1%82%d0%b0%d1%80 [to_ping] => [pinged] => [post_modified] => 2021-09-30 14:44:40 [post_modified_gmt] => 2021-09-30 13:44:40 [post_content_filtered] => [post_parent] => 0 [guid] => https://fpc.org.uk/?p=6087 [menu_order] => 0 [post_type] => post [post_mime_type] => [comment_count] => 0 [filter] => raw ) [9] => WP_Post Object ( [ID] => 6107 [post_author] => 3 [post_date] => 2021-09-30 15:00:14 [post_date_gmt] => 2021-09-30 14:00:14 [post_content] => Қазақстан тәуелсіздігінің 30 жылдық мерейтойы қарсаңында жарияланып отырған бұл басылым елдің өз тарихында маңызды бетбұрыс кезеңінде тұрғанын көрсетті. Қазақстанда тұңғыш Президент Н.Назарбаев билігінің біртіндеп Президент Тоқаевқа өтуі және халықтың басым көпшілігінде өмір сүру деңгейінің төмендеуі себебінен әлеуметтік наразылықтардың артуына байланысты, сонымен қоса, қазба байлықтарды пайдаланудан ғаламдық бас тарту болашаққа деген сенімді азайтқан тұста, ел экономикасының болашағы кідіруге және ойлануға итермелейді.   Соңғы 30 жыл ішінде Қазақстандағы билік өкілдері қол жеткізген қарқынды экономикалық даму негізінен биліктің пайдасына және елдегі түрлі этникалық топтар арасындағы тұрақтылықты сақтауға қызмет етті.  Шын мәнінде, бұның барлығы саяси тәуелсіздік пен көптеген азаматтардың бас бостандығы есебінен жүргізілді. Үкімет пен оның жақтастары бұрынғысынша Қазақстанның демократияға бет бұруы мен елдегі саяси мәдениетті «дамытуға» біртіндеп қадам жасау арқылы қол жеткізуге болады деп есептесе, оларды сынаушылар соңғы 30 жылда саяси жүйеде ешбір өзгерістің болмағанын айтады. Елдегі реформалар халықтың өмір сүру деңгейі мен мемлекеттік қызмет көрсетуді жақсартқанымен, саяси күш  элитадан азаматтық қоғамға ауысқан жоқ. Мәселен, Қазақстандағы жалғыз саяси таңдау - Тоқаевтың президенттік таққа отыруын билік басындағылар жасады.   Президент Тоқаев «Халық үніне құлақ асатын мемлекет» құруға және еркіндік пен Үкіметтің жауапкершілігін арттыратын реформалар жүргізуге уәде берді, алайда қазірше бұл саладағы өзгерістер шектеулі сипатқа ие болды. Президент Тоқаевтың  ұстанымы негізінен қазіргі авторитарлық билік құрылымдарын сақтай отырып, мемлекеттің ықпалдылығы мен нәтижелерін жақсартатын «демократиясыз модернизация» немесе «жүйе ішіндегі реформалар» жолын жалғастыру сипатына ие..   Халықтың басым бөлігі осы уақытқа дейін тұрақсыздық пен қуғын-сүргін арасындағы келісімді қабылдауға келіскенімен (кей кездері еріксіз), соңғы кездері болған наразылықтар болашақта мұндай жағдайды кездейсоқ қабылдауға болмайтынын көрсетті. Қазақстанның мұнай мен газ байлығының болашағына жағымсыз болжамдар қоғамдағы теңсіздікті одан әрі ушықтыруы және қазіргі жүйенің клептократиялық сипатына наразылық артуы мүмкін.[1]   Сонымен, Қазақстанда нақты өзгерістерді жасау жолдарын зерттегенде, жергілікті белсенділер екі негізгі жолды ұстанады. Коллин Вуд эссесінде айтылғандай: «Кейбіреулер билікті тәрбиелеу мен мемлекеттік органдармен ынтымақтастық орнату арқылы біртіндеп жүзеге асатын реформаға сенеді. Бұған заң бұзушылықтарды мұқият бақылау және оларды түзету үшін тиісті заңды қолдану кіреді; Ол саяси партияны тіркеу үшін қажетті барлық кедергілерден өтуді, үгіт-насихат жүргізуді және өзіне қажет орынды алуды қамтиды. Екіншілері, біртіндеп реформалауға қарағанда, Қазақстанның басқару жүйесін суперпрезиденттіктен парламенттік жүйеге өзгерту сияқты ауқымды өзгерістер жасауды дұрыс деп санайды. Олар үкіметтің жұмыс топтары мен комитеттеріне наразылық білдірудің қажетті процесін айналып өтуді ақтау үшін олардың конституциямен қорғалатын бейбіт шерулерге құқығын көрсете отырып, тікелей әрекет ету мен көшедегі наразылық шараларын таңдайды. Бұл идеологиялық және тактикалық плюрализм «тиімді» болмауы мүмкін, бірақ барлығының саясатқа қатысу құқығын қамтамасыз ету үшін Қазақстандағы адам құқықтарының жағдайын жақсартуда маңызды орынға ие».   Халыққа пайдасы тұрғысынан да, жүйенің сипаты жағынан да Қазақстанда түбегейлі өзгерістер енгізу үшін екі тәсілді бірдей қолдану қажет болады. Белсенділердің екі тобына да әр бағыт бойынша жүруді жеңілдету үшін нақты өзгерістерді қолдау үшін жергілікті деңгейде мобилизация және халықаралық қолдау қажет болады.   Президент Тоқаевтың 2021 жылғы маусымдағы «Қазақстандағы адам құқықтары бойынша одан әрі әрекет ету туралы» жарлығы мен алдағы адам құқықтары жөніндегі іс-қимыл жоспары жергілікті және халықаралық серіктестердің ұсыныстарына жауап ретінде үкіметтің ағымдағы бағытын өзгертуге дайындығын бағалау үшін пайдалы негіз болып табылады. Тоқаев Үкіметке негізгі мәселелерді шешу үшін келесі қадамдар жасауға уәде берді:

• БҰҰ шарттық органдарымен өзара әрекеттесу механизмдері және БҰҰ-ның Адам құқықтары жөніндегі кеңесінің арнайы рәсімдері;
• Адам саудасы құрбандарының құқықтарын қамтамасыз ету;
• Мүмкіндігі шектеулі азаматтардың құқықтарын қорғау;
• Әйелдерге қатысты кемсітушілікті жою;
• Бірлестіктердің тәуелсіздік құқығы;
• Сөз бостандығы құқығы;
• Адамның өмір сүруге және қоғамдық тәртіпке құқығы;
• Үкіметтік емес ұйымдармен өзара әрекеттесу тиімділігін арттыру; және
• Қылмыстық сот төрелігі мен құқық қолдану саласындағы адам құқықтары, азаптау мен қатыгездіктің алдын алу. [2]

  Бұл тақырыптар маңызды болғанымен, өткен жетістіктерді ескере отырып, күн тәртібіндегі ең даулы мәселелерді осы қадамдар арқылы айтарлықтай өзгертеді дегенге күмәнмен қарауға болады. Бұл басылымда Қазақстан үкіметі қажет деп тапса, оған күмәнданушыларының қателіктерін дәлелдеудің бірнеше негізгі жолдары көрсетілген.   Мысалы, егер үкімет жергілікті азаматтық қоғаммен серіктестік үлгісін құруға және онымен «байланысты жақсартуға» шын ниетімен дайын болса, онда ол үкіметтік емес ұйымдарға 2015-16 жылдары қысым жасауға арналған салықтық тексеру жүргізуді тоқтатып, есептің күрделі талаптарын жеңілдетуі керек. Олардың мүшелері қоқан-лоққы мен қудалаудан қорғалуы тиіс, ал президент Тоқаев өз министрліктері мен ведомстволарының әрекеттері үшін жауапты және олардың өзара қақтығысуына жол бермеуі тиіс.   Жергілікті әкімдерге тәуелсіз кандидаттарды қабылдау туралы шешім - бұл маңызды қадам, бірақ кандидаттарды іріктеу алдындағы шектеулер алаңдаушылық туғызады. Алайда, қорыта келгенде, жүйенің біртіндеп өзгеруі 20 000 мүше мен құрылтай конференциясының 1000 қатысушысына және қол қоюшылардың дәл сондай санына қойылатын талаптарға қарағанда, саяси партиялардың тіркеуді жеңілдету арқылы «бірлестік еркіндігін» беруді қажет етеді. Айна Шорманбаева мен Амангелді Шорманбаев партияларды тіркеу үшін 200 адам ең қолайлы сан болатынын болжайды.Тіпті қағаз жүзіндегі заңнан гөрі, президент Тоқаев тарапынан саяси партия құруға қатысы барлар жауапқа тартылмайтыны туралы нақты саяси жауап болуы маңызды. Бұл қазіргі уақытта тіркелмеген немесе жаңадан пайда болған саяси партияларға, тіпті қуғынға ұшырағандардың өзі кейіннен алдағы сайлауларға тіркелуге және қатысуға рұқсат берілуі тиіс. Қазіргі уақытта биліктің кез келген деңгейінде шынайы бәсекелестікке жол беру үшін билік басындағылар Қазақстандағы партиялық жүйенің сипатын айтарлықтай өзгерткісі келетінін көрсететін ешқандай белгі жоқ. Демек, жергілікті тікелей сайлауда, егер олар барлық лауазымды ішкі биліктен немесе қолданыстағы билік құрылымдарымен байланысы бар адам алатын болса, қазіргі уақытта талап ететін саяси мәдениеттің біртіндеп дамуы үшін бәсекелестік әлі қалыптасқан жоқ.   Партияларды қаржыландыру көздеріне қатысты халықаралық озық тәжірибе әдетте шетелден ақша ағынына тыйым салатынын және оның қайдан келгенін анықтайтынын ескерсек, қазіргі кезде тыйым салынған саяси партиялардың жағдайы біршама күрделі. Саяси жүйені өзгерткісі келетін бейбіт белсенділерді үкімет экстремистік деп санайтын ұйымдарға мүшелік үшін (Мұхтар Әблязовпен байланысы бар) қуғынға ұшыратқаны және қудалайтыны түсінікті, бірақ бұл белсенділер үкіметті халықаралық қауымдастықпен бөлісетін күш қолдану арқылы құлатқысы келетіні туралы ешқандай дәлел жоқ. Үкімет Қылмыстық кодекстің 405 және 174 -баптарына сәйкес өз өкілеттіктерін қолдануды реформалауы керек, бұл жекелеген наразылық білдірушілерді немесе әлеуметтік желілерде тыйым салынған топтар (QDT / DVK және Көше) туралы жазбаларды ұнататындарды және олардың бостандық құқықтарын қорғайды.[3]   2020 жылғы мамырдағы «Бейбіт жиналыс туралы» Заң реформасынан бастап, 2021 жылы алғаш рет әйелдер шеруін заңды түрде өткізу мүмкіндігі сияқты кейбір жақсартулар болғанымен, бейбіт шеру бостандығын жақсартуға ықпал ету шектеулі болды. Қайта қаралған заң бойынша азаматтар да, «ересек азаматтар тобы» да наразылық туралы хабарлауға болатынын ескере отырып, тіркелмеген партиялар мен топтардың бейбіт шеру бостандығына құқықтарын іске асыруды қиындататын тыйым неге қосылғандығы түсініксіз болып көрінеді. [4]  «Оян Қазақстан» және «Демократиялық партия» сияқты тіркелмеген топтардың белсенділеріне бірнеше рет қысым көрсету президент Тоқаевтың бейбіт шерулер бостандығы мен сөз бостандығын реформалау туралы уәдесіне нұқсан келтіреді.   Бейбіт жиналыстар туралы заңдарды тереңірек реформалау қажеттілігі өзекті болып қалғанымен, тіпті қолданыстағы заң шеңберінде де, жергілікті билік тізімін берумен шектелмей, бейбіт наразылық шараларын белсенді түрде қамтамасыз ету үшін орындауы тиіс міндеттер тізімі бар нақты наразылық білдірушілерге қойылатын талаптар бойынша нұсқаулықтар жасау үшін көп нәрсе атқаруға болады. Қазақстан үкіметі де, халықаралық қауымдастық та заңмен рұқсат етілген наразылықтар санын жазуы тиіс. Бұл саладағы одан әрі жетілдіру «бірлестік бостандығына» және «сөз бостандығына құқықты» іске асыру үшін адам құқықтары жөніндегі іс -қимыл жоспарын жетілдірудің негізгі бөлігі болуы керек.   Татьяна Чернобиль өз эссесінде көрсеткендей, «кеттлинг» - бұл полицияның бейбіт шерулерге арналған қарапайым рәсімі ретінде емес, наразылықтар зорлық-зомбылыққа ұласу қаупі бар төтенше жағдайларда қолдануға арналған полиция тактикасы. Оны «қылмыстық сот төрелігі мен құқық қорғау органдарында адам құқықтарын» қорғауда қолдануды қамтамасыз ету үшін шектеу керек. Мұны қамауға алудың және наразылық білдірушілерге әкімшілік жаза қолданудың жеңіл баламасы ретінде қарастыруға болмайды, себебі бейбіт шерушілер Конституция мен адам құқықтары жөніндегі халықаралық заңға сәйкес қорықпай, кеттлингсіз немесе тұтқындалусыз бейбіт шеруге шығу бостандығына өз құқықтарын еркін пайдалана алуы тиіс.   Қазақстан үкіметінің тәуелсіз белсенділікті шектеуге бағытталған әрекетінің ең жасырын аспектілерінің бірі - белсенділердің үкіметті сынға алу жұмыстарын жалғастыруына кедергі келтіретін түрме жазасының бір бөлігі немесе орнына «бостандыққа шектеулерді» қолдану. Тіпті белсенділер халықаралық қысымнан кейін күмәнді үкімдерден босатылса да, көбінесе олардың блог жүргізуіне, саяси, әлеуметтік немесе кәсіптік одақ белсенділігіне шектеулер сақталады. Бұл саяси, әлеуметтік және еңбек белсенділерінің түрмеге жабылуымен бірге жүретін халықаралық наразылықтың көп бөлігін шектей отырып, азаматтық қоғамға тежеу ретінде әсер ететін үгіттеушілерді қатаң ұстау механизмі. Қазіргі көзқарас бойынша «бірлестік бостандығы құқығын», «сөз бостандығына құқықты» және «қылмыстық сот төрелігі мен құқық қорғау органдарындағы адам құқықтарын» айқын түрде бұзады. Кіріспе мен жеке эсселерде белсенділерден, соның ішінде Макс Боқаев, Әлнұр Ілияшев, Асия Тулесова, Лариса Харьковская, Амина Елеусінова және Ерлан Балтабайдан алынып тасталуы тиіс көптеген шектеулер туралы мысалдар келтірілген.   Дәл осылай, «сөз бостандығы» саласында адам құқықтары жөніндегі іс-қимыл жоспары саясаткерлер мен басқа да қоғам қайраткерлерінің «Қоғамдық қорлау мен ар-намысы мен қадір -қасиетіне басқа кедергілерге» қатысты қазақстандық заңдарды реформалауды қамтуы тиіс. Интернетте таралған «қорлау» үшін үш жылға дейін бас бостандығынан айыруға жазаланатын бұл шектеулер саяси сынды шектеу үшін кеңінен қолданылады.[5]  Ғалия Әженованың эссесі жала жабу туралы заңнаманы Қылмыстық кодекстен Әкімшілік кодекске ауыстыру бойынша реформалар жергілікті полицияның журналистерге қатысты көптеген әкімшілік құқық бұзушылықтарды ашуға қалай әкелгенін көрсетеді, бұл қысқа мерзімде оқыту мен қадағалауды жақсарту, жала жабуды азаматтық мәселеге айналдыру үшін одан әрі реформалар қажеттілігін көрсетеді. Сондай-ақ, журналистің қызмет барысында әрекетіне полиция тарапынан қудалау мәселесін шешу қажет.   Михра Риттманның эссесінде баяндалған тәуелсіз кәсіптік одақтар бойынша қолданыстағы шектеулер алынып тасталуы керек, соның ішінде отын-энергетика өнеркәсібі одағы жұмысының тоқтатылуы және тәуелсіз конфедерациялар тіркеуге және кедергісіз жұмыс істей алуы керек. Бұл шектеулер мен ереуілге қатысты шектеулер, соның ішінде Риттманның пікірінше, Қылмыстық кодекстің 402-бабы, «бірлестік бостандығына құқықты», сондай-ақ ұйымдастыру құқығын бұзады және бейбіт шерулердің танылуын қамтамасыз ететін шаралармен ауыстырылуы тиіс. ХЕҰ конвенциялары мен ХЕҰ Стандарттарды қолдану жөніндегі комитеті бірнеше рет қабылдаған қорытындыларға сәйкес заңды құқық ретінде тануы тиіс.   Президенттің мәлімдемесінде көрсетілген «Әйелдерге қатысты кемсітушілікті жою» мақсаттарын орындау үшін тұрмыстық зорлық-зомбылық туралы жаңа заң дайыгдау және оған құқық қорғау органдары мен жергілікті биліктің реакциясын жақсарту бойынша тоқтатылған заңнамалық күш-жігерге қол жеткізу маңызды болады. Сондай-ақ, қазіргі кезде тоқтап тұрған сексуалдық зорлық-зомбылықпен күресуге арналған заңнамалық шараларды ілгерілету бойынша шаралар қабылдау қажет. Әйгерім Камидоланың эссесінде айтылған гендерлік теңдік тұжырымдамасын қазақ заңынан алып тастау бойынша қолданылып жатқан әрекеттер ел саясатындағы әйелдердің де, LGBTQ + құқықтарына да нұқсан келтіретін және жеккөрушілік қылмыстардың көбеюіне әкелетін күштерді арттырады. Бұл өзгерісті енгізу, сонымен қатар, ПХХРР мен БХКЭК 2 баптары мен CEDAW 1 бабы бойынша оның халықаралық міндеттемелерін бұзуы мүмкін. Камидола өз эссесінде атап көрсеткендей, Еуропалық Кеңестің Әйелдерге қатысты зорлық-зомбылық пен тұрмыстық зорлық-зомбылықтың алдын алу және оған қарсы күрес жөніндегі Стамбул конвенциясын ратификациялау мен орындауды жеделдету Қазақстанның «әйелдерге қатысты кемсітушілікті жоюға», сонымен қатар «адам саудасы құрбандарының құқықтарын қамтамасыз етуге» көмектесетін маңызды қадам болмақ.   Анна Гусарованың Қазақстанның цифрлық кеңістігіндегі адам құқықтары туралы эссесінде қамтылған тақырыптар Президент Жарлығындағы бірнеше тақырыптармен сәйкес келеді және оларды адам құқықтары жөніндегі шаралар жоспарындағы арнайы әрекет аймағы ретінде қарастыруға болады. Ол заңнаманы жетілдіру (мысалы, құпиялылық туралы қолданыстағы заң), үкіметтің әлеуетін жоғарылату үшін бірқатар маңызды аргументтер келтіреді (мысалы, цифрлық даму, инновациялар және аэроғарыш өнеркәсібі министрлігінің Ақпараттық қауіпсіздік комитетін күшейту, деректерді қорғауды күшейту агенттігі Қазақстанда цифрлық құқықтардың қорғаушысы ретінде әрекет етеді) және олардың цифрлық кеңістіктегі жұмысының ашықтығын арттырады. Анна Гусарева Қазақстанның көршілес мемлекеттері Қытай мен Ресейдің бақылау  технологиялық құралдары мен қадағалау тактикасын қолданбауды дұрыс ескертеді, керісінше ЕО-ға мүше мемлекеттермен, АҚШ пен Ұлыбританияның деректерді қорғау агенттіктерімен ынтымақтастықты күшейтуге шақырады. Ол Қазақстанға ЕО GDPR жүйесіне сәйкес деректерді қорғау мен басқару ережелерін әзірлеуді ұсынады.   Президенттің адам құқықтары туралы Жарлығынан басқа, оның Қазақстанды «халық үніне құлақ асатын мемлекетке» айналдыру туралы уәдесін орындау үшін әлі де атқарар шаруа көп. Жергілікті өзін-өзі басқаруды реформалауға арналған жергілікті әкімдерді тікелей сайлауға мүмкіндік бар, олар осы айдан бастап ауыл деңгейінде басталады, содан кейін болашақта жергілікті басқару деңгейіне дейін көтеріліп, басқару стандарттары мен жергілікті есеп беруді айтарлықтай жақсартады. Алайда, бұл шынайы тәуелсіз кандидаттардың қатысуына рұқсат етілген және (жоғарыда ұсынылған тіркеуге енгізілген өзгерістерден кейін) жаңа партиялар қатыса алатын шынайы сайлау бәсекелестігі болған жағдайда ғана болады. Ашық саяси орта болмаса, тікелей сайлауға көшу жергілікті шенеуніктер тұрғындарға емес, орталық мемлекетке есеп беретін жүйені алмастырады және оны жоғары деңгейдегі Нұр Отан» немесе басқа да үкіметшіл партиялардың көшбасшылары билік орындарында шенеуніктермен алмастырады. .   Атап өткендей, ұлттық деңгейде саяси плюрализм нақты перспективаға айналғанға дейін ұзақ уақыт керек, бірақ қазіргі жүйеде мәжіліс пен Адам құқы Омбудсмені кеңсесі секілді ресми бақылау органдарының рөлін одан әрі күшейтуге күш салуы тиіс. Халықаралық құқықтық бастамалар қорының Айна Шорманбаева мен Амангелді Шорманбаевтың эссесінде шағын жергілікті аймақтарды құру және президенттен парламентке елеулі өкілеттіктерді беру арқылы мүмкін болатын құрылымдық реформалар туралы кеңірек көзқарас көрсетілген. Олар бұл ұсыныстар арқылы конституцияны кеңінен реформалау керек деп есептейді.   Қазақстанның адам құқықтары саласындағы қызметін жақсартуға әсер еткісі келетін халықаралық қауымдастық мүшелерінің әлеуетті құралдарын зерттей отырып, қазіргі кездегі мүмкіндіктерді де, шектеулерді де мойындау қажет. Қазақстанның орташа табысы жоғары ел ретіндегі ұстанымы халықаралық көмекті айтарлықтай қажет етпейді және дамыған көп векторлы сыртқы және экономикалық саясаты оның басшыларына еркін әрекет етуге үлкен мүмкіндік береді.[6] Өзінің ірі сауда серіктесі ретінде ЕО-мен жасалған жаңа серіктестік пен ынтымақтастық туралы келісімшарты, оның аймақтық көршілерінен бұрын күшіне енді.[7]   Алайда, бұл Қазақстанда адам құқықтарына қатысты халықаралық ықпал немесе қысымға төтеп берер иммунитеті жоқ дегенді білдірмейді. Оның басшылығы, әсіресе, бірқатар шенеуніктер мен жас ұрпақтың көшбасшылары Қазақстанның беделі туралы ойлайды және ол өзін жақсы серіктес және заманауи ел ретінде халықаралық деңгейде таныту үшін көп жұмыс жасады. Қазақстан шетелдік инвестициялар мен қолдауды алуға ынталы болып қала береді, әсіресе әлем қазба отыннан алыстап бара жатқан уақытта. Ол сондай-ақ Ресей мен Қытаймен қарым-қатынасты теңестіруге мүдделі, себебі, ол бұрынғы және қазіргі қол сұғушылық пен ықпалдан қорқады. Алайда, бұл пікірлер, әсіресе, мемлекеттің және қауіпсіздік аппаратының жоғары эшелондарының арасында, саяси және экономикалық статус-кво сақтауға деген ұмтылыстан асып түсе ме, жоқ па, белгісіз.   Алайда, осы жарияланымда көрсетілгендей, Батыс үкіметінің жергілікті науқандарға қолдау көрсетуі үшін халықаралық құқық қорғау ұйымдарының араласуы мен қысымы адам құқықтарын өрескел бұзу жағдайларында және саяси тұтқындарды босатуда өзгерістерге әкелуі мүмкін. ЕО Қазақстанмен адам құқықтары бойынша құрылымдық диалог жүргізеді, ол көптен бері жабық есік жағдайында мінез-құлыққа әсер етудің кейбір мүмкіндіктері туралы ақпарат береді деп айтылады, дегенмен кейбір белсенділер бұл механизмді қолдануға күмәнмен қарайды. Ұлыбритания ЕО EPCA-ны алмастыру үшін келіссөздер жүргізіп жатқан жаңа екіжақты келісім арқылы адам құқықтары бойынша құрылымдық диалогты қайталауға тырысады деп үміттенемін.[8]   Қазақстан саяси биліктің астарлы сипатына неғұрлым шектеулі әсер етіп, қазіргі жүйеде реформаларға қол жеткізу үшін өз жағдайын жаңғыртуға және мемлекеттік қызметтер көрсетуге көмектесу үшін халықаралық техникалық көмекке жүгінуді жалғастыруда. Сондай-ақ Қазақстан қазіргі уақытта халықаралық қаржы институттарынан, соның ішінде 2,43 миллиард еуро портфелі бар ЕҚДБ сияқты 13 жобаға және EBRD сияқты аймақтық даму банктеріне 4,15 миллиард доллар көлемінде Дүниежүзілік банктен қомақты несие алды.[9] Қайталап айтарымыз, қаржылық және техникалық сараптаманың бұл үйлесімділігі нақты нәтижелерді жақсартуға және егер халықаралық қоғамдастық осылайша қолдануға шешім қабылдаса, 62 млрд. мұнай қоры бар Қазақстан ұлттық мұнай қорының шамалы деңгейді  қамтамасыз етуге көмектеседі.[10]   Осыған дейін Қырғызстан мен Тәжікстанға қатысты «Шегіну құқығы» туралы жарияланымдарда айтылғандай, сыбайлас жемқорлыққа қарсы жаһандық шаралардың (мысалы, Ұлыбританияның түсіндірілмейтін Әл-ауқат ордері) біртіндеп алға жылжуы мен сыбайлас жемқорлық пен адам құқықтарына бағытталған «Магнитский» санкциялары Батыс елдері үшін авторитарлық және клептократиялық мемлекеттер көшбасшыларын есепке алуға мүмкіндіктер ашуда. Қазіргі кезде «Магнитский» санкцияларын АҚШ, ЕО немесе Ұлыбритания Қазақстанға қолданған жоқ. Ұлыбританияның Қылмыстық істер жөніндегі ұлттық агенттігі практикалық және дипломатиялық себептер бойынша Дариға Назарбаеваға қатысты ісі сәтсіз аяқталғаннан кейін, Қазақстанға қатысты әл-ауқат туралы түсініксіз талаптардың жаңа істерін қабылдауға құлықсыз болуы мүмкін, бірақ оның пікірінше, дәлелдер әрі қарай әрекет етуді талап ететін істерді болашақта жалғастырса, бұған қолдау көрсетілетініне сенімді болу маңызды..   Ұлыбритания мен басқа да елдер қазір талқылап жатқан тағы бір шара-инвесторларға арналған «алтын визалар» деп аталатын реформа. Қазіргі уақытта кемінде 205 қазақстандық бұл инвестициялық визаны иеленеді, бірақ соңғы тіркелген жылы (2019 ж.) Қазақстаннан Ұлыбританияға бір миллион фунттан аз тікелей шетелдік инвестиция енгізді, бұл Ұлыбританияның бірінші кезекте люкс жылжымайтын мүлік нарығында, экономикалық тиімді инвестициялар үшін кең мүмкіндік ретінде емес, жеке байлық үшін пайдаланылғанын көрсетеді.[11]  Ұлыбританияның бенефициарлық меншік реестрін құру бойынша ұзақ мерзімді міндеттемелерін орындауы және оның салықтық баспана туралы есеп беру талаптарына өзгерістер енгізуі Қазақстанның билік элитасы жинаған байлық туралы ашықтықты арттыруға көмектеседі   Сонымен бұл жарияланымда зерттеушілер Қазақстан өтпелі кезеңді басынан өткеруде және оның бүгіні мен жақын  болашағы өткенге қарағанда біршама алаңдатады деген қорытындыға келеді. Қазақстандағы адам құқығы саласындағы мәселелерінің ауқымы айтарлықтай үлкен, әсіресе ол елдің билік өкілдері пайда көріп отырған саяси  және экономикалық талаптарды бұзуы мүмкін кез келген нәрсеге қатысты, Президент Тоқаевтың «халық үніне құлақ асатын мемлекет» құруға уәдесі, оның адам құқықтары жөніндегі жақында қабылдаған жарлығы мен реформалар туралы көптеген уәделері тиімділікті бағалауға арналған көрсеткіштер. Бұл міндеттемелерді орындауда жергілікті азаматтық қоғамға қолдау көрсету өте маңызды болды, бұл халықаралық қысымның жиынтығымен (жүйелік өзгерістер үшін де, белгілі бір бұзушылықтарға жауап ретінде) және тіпті қазақстандық азаматтар үшін де нәтижені жақсартатын демократияландырусыз қазіргі модернизация жүйесінде тұрақты техникалық қолдау. Батыс заңнамаларындағы ашықтық пен сыбайлас жемқорлыққа қарсы реформалар қолданыстағы жүйені теріс пайдаланғандарды жауапқа тартуға көмектеседі деп үміттенеміз.   Осы жарияланымның зерттеу нәтижелеріне сәйкес Қазақстан Үкіметі:

• Үкіметтік емес ұйымдарды салықтық тексерумен және есептіліктің күрделі талаптарымен қудалауды тоқтату;
• Партияларды тіркеуді жеңілдету және саяси белсенділерді үкіметтің қудалауынан қорғау;
• Қылмыстық кодекстің 405 және 174-баптарына сәйкес экстремизмге қарсы заңнамалық өкілеттіктерді наразылық білдірушілерге немесе әлеуметтік желілерде оппозициялық тұрғыдағы ақпараттарға қолдау білдірушілер немесе таратушыларды қудалау үшін пайдалануды тоқтату;
• Тіркелмеген топтарға қойылатын шектеулерді алып тастау үшін қоғамдық шерулер туралы заңды одан ары қарай реформалау;
• Бейбіт шеруге қатысушыларға кеттлингті (қоршауға алу) полицейлік әдіс ретінде қолдануды тоқтату;
• Үкіметті жауапкершілікке шақыратын белсенділер мен блоггерлерге қатысты шешім шығаруда олардың болашақта жұмысын жалғастыруға кедергі келтіретін «бостандығын шектеу» жазасын қолдануды тоқтату;
• Тәуелсіз кәсіби ұйымдар мен ереуілге шығушы жұмысшыларға қатысты қудалауларды тоқтату;
• Сынау фактілерін азайту үшін қоғамдық ресми тұлғаларға жала жабатын және қадір-қасиетіне нұқсан келтіретін заңдарды қолданыстан шығару;
• Деректерді қорғау мен реттеуді және құпиялылықты сақтауды жақсарту; және
• Гендерлік теңдік құқығын қорғауды сақтай отырып, отбасылық зорлық-зомбылық пен жыныстық қысым көрсету туралы жаңа заңдарды дайындау туралы міндеттемелерді орындау.

  Халықаралық қауымдастық міндетті:

• Жеке өмірде және қоғамдық өмірде де кездесетін жүйелі проблемалар мен жекелеген қиянат көрсету жағдайларын көтеру; және
• Сыбайлас жемқорлық пен клептократияға қарсы күрестің халықаралық тетіктерін, соның ішінде ашықтық талаптарын жақсарту, ‘golden visas’ («алтын виза») реформасын, «Магнитский» санкцияларын және қажет болған жағдайда иесі белгісіз байлықты анықтау сияқты сыбайлас жемқорлыққа қарсы құралдарды қолдануды зерттеу.

  [1] Casey Michel, Nazarbayev and the Rise of the Kleptocrats, October 2016,  https://thediplomat.com/2016/10/nazarbayev-and-the-rise-of-the-kleptocrats/ [2] Ibid. [3] Legislationline, Criminal Code of the Republic of Kazakhstan (2014, amended 2016) (English version), https://www.legislationline.org/documents/section/criminal-codes/country/21/Kazakhstan/show [4] Legislationline, On the procedure for organising and holding peaceful assemblies in the Republic of Kazakhstan, May 2020, https://www.legislationline.org/download/id/8924/file/Kazakhstan%20-%20Peaceful%20assemblies%20EN.pdf [5] Legislationline, Criminal Code of the Republic of Kazakhstan (2014, amended 2016) (English version), https://www.legislationline.org/documents/section/criminal-codes/country/21/Kazakhstan/show [6] For example Kazakhstan no longer receives bilateral allocations from the EU’s Development and Cooperation Instrument (DCI) but does have access to some funding from regional programmes. See EU DG International Partnerships, https://ec.europa.eu/international-partnerships/where-we-work/kazakhstan_en [7] EU Commission, DG Trade, https://ec.europa.eu/trade/policy/countries-and-regions/countries/kazakhstan/index_en.htm [8] It should be noted that the UK-Uzbekistan PCA contains human rights as a subset of the wider political dialogue but whatever the format there needs to be a specific process for addressing human rights challenges within the relationship. [9] EBRD, Kazakhstan data, https://www.ebrd.com/kazakhstan-data.html [10] Sam Bhutia, Tracking Kazakhstan’s sovereign wealth funds through the last oil slump, Eurasianet, January 2020, https://eurasianet.org/tracking-kazakhstans-sovereign-wealth-funds-through-the-last-oil-slump [11] Department for International Trade, Kazakhstan Investment Factsheet, July 2021,  https://assets.publishing.service.gov.uk/government/uploads/system/uploads/attachment_data/file/998607/kazakhstan-trade-and-investment-factsheet-2021-07-07.pdf [post_title] => Құқықтық шегініс - Қазақстанд: Қорытынды мен ұсыныстар [post_excerpt] => [post_status] => publish [comment_status] => open [ping_status] => open [post_password] => [post_name] => %d2%9b%d2%b1%d2%9b%d1%8b%d2%9b%d1%82%d1%8b%d2%9b-%d1%88%d0%b5%d0%b3%d1%96%d0%bd%d1%96%d1%81-%d2%9b%d0%b0%d0%b7%d0%b0%d2%9b%d1%81%d1%82%d0%b0%d0%bd%d0%b4-%d2%9b%d0%be%d1%80%d1%8b%d1%82%d1%8b%d0%bd [to_ping] => [pinged] => [post_modified] => 2021-09-30 15:07:14 [post_modified_gmt] => 2021-09-30 14:07:14 [post_content_filtered] => [post_parent] => 0 [guid] => https://fpc.org.uk/?p=6107 [menu_order] => 0 [post_type] => post [post_mime_type] => [comment_count] => 0 [filter] => raw ) [10] => WP_Post Object ( [ID] => 6060 [post_author] => 3 [post_date] => 2021-09-30 00:10:56 [post_date_gmt] => 2021-09-29 23:10:56 [post_content] => Почти 30 лет прошло после того, как Таджикистан приобрел независимость, и страна оказалась в очень трудном положении: крайняя форма бедности в ней столкнулась с системой, которая не допускает инакомыслия. Авторитарная форма правления в Таджикистане установилась не сразу. С 1997 года, года окончания Гражданской войны, становление этого процесса стало неизбежным, т.к. с помощью превосходящей силы президент подавлял любые формы инакомыслия, в том числе, и незначительные, и консолидировал всю власть в своих руках, а также в руках членов своей семьи и близких соратников.   В настоящее время Таджикистан оказался в самом низу глобальных рейтингов свободы, которые изучают политическую конкуренцию, гражданское пространство, средства массовой информации и свободу вероисповедания. Это произошло в силу того, что для нейтрализации альтернативных голосов, использующих широко распространенную культуру самоцензуры, режим осуществил эффективное применение своего многопланового подхода – "подавить, уступить и использовать". Перед страной стоят реальные проблемы, от которых зависит решение о взаимодействии с ней, и если такое решение принимается, то дальше возникает вопрос о том, когда и каким образом лучше осуществить это взаимодействие, т.к. любой контакт с Таджикистаном подразумевает под собой принятие нелегких решений, при которых первостепенная задача развития и прав человека не всегда соответствует краткосрочной перспективе.   Ограниченным остается положительное влияние международных субъектов Запада на ситуацию, которая установилась в стране. Однако важно, чтобы эти субъекты по-прежнему стремились к поиску имеющихся рычагов давления, которые можно использовать для противостояния дальнейшему регрессу и оказания давления на режим с целью сдерживания его злоупотреблений.  Хотя иногда в кулуарах дипломатическое давление и играет определенную роль, деньги остаются наиболее важным инструментом, доступным для тех, кто стремится изменить ситуацию на местах. Это касается как изучения вопроса о том, что еще можно сделать для обеспечения или пересмотра предоставляемой международной помощи, инвестиций и кредитования, так и принятия мер в тех случаях, когда коррупционное движение финансовых средств, источником которых является таджикская элита, проникает в международную финансовую и экономическую систему. За пределами страны предстоит еще многое сделать для того, чтобы защитить эмигрировавших активистов от преследований и экстрадиции со стороны режима, который не рассматривает национальные границы в качестве препятствия для репрессий.   Основные рекомендации Правительству Таджикистана следует: 

• прекратить преследования критиков режима, проживающих в стране и за рубежом. Также прекратить применение пыток;
• отменить законы, которые запрещают "оскорбление" президента и государственных служащих;
• ограничить применение законодательства по противодействию экстремизму с целью противодействия его использования против политических конкурентов;
• развернуть борьбу с широкомасштабной коррупцией, которая расцвела в самом центре государства;
• создать настоящие независимые надзорные механизмы, которые будут использоваться для расследования злоупотреблений;
• прекратить медицинские осмотры, обязательные для каждого гражданина, который хочет вступить в брак, и тесты на ВИЧ, которые являются фактическим требованием для тех, кто устраивается на работу или поступает в образовательное учреждение;
• прекратить блокировку сайтов независимых новостных агентств;
• отменить систему прописки – системы регистрации и ограничений передвижений внутри страны;
• предоставить доступ к Генеральным планам городов и привлечь население к их разработке;
• реформировать и расширить процесс регистрации объектов, представляющих архитектурную и историческую ценность; и
• разработать меры по поощрению участия женщин в трудовой деятельности и их работе на государственных должностях, а также по борьбе с насилием в семье, сексуальными домогательствами и злоупотреблениями со стороны правоохранительных органов.

  Западным странам и международным организациям следует:

• пересмотреть инвестиции международных финансовых институтов и программы оказания помощи, которые предоставляют бюджетную поддержку правительству Таджикистана;
• применять санкции Магнитского и другие меры по борьбе с коррупцией против нарушителей;
• настоятельно рекомендовать операторам социальных сетей улучшить обработку жалоб и модерацию контента о Таджикистане;
• приостановить усилия ЕС по включению Таджикистана в схему "Генеральной системы преференций - плюс" (GSP +) и создать новое расширенное Соглашение о сотрудничестве и партнерстве;
• добавить Таджикистан в британский список приоритетных стран, где существуют проблемы в области прав человека; и
• улучшить доступ к убежищу и временному убежищу для граждан Таджикистана, которые находятся в группе риска, в том числе, применить меры по содействию воссоединению семей в тех случаях, когда родственники активистов подвергались жестокому обращению.

  Фотография Rjruiziii под лицензией Creative Commons (CC). [post_title] => Исчезающие права - Таджикистане: Краткий обзор [post_excerpt] => [post_status] => publish [comment_status] => open [ping_status] => open [post_password] => [post_name] => %d0%b8%d1%81%d1%87%d0%b5%d0%b7%d0%b0%d1%8e%d1%89%d0%b8%d0%b5-%d0%bf%d1%80%d0%b0%d0%b2%d0%b0-%d1%82%d0%b0%d0%b4%d0%b6%d0%b8%d0%ba%d0%b8%d1%81%d1%82%d0%b0%d0%bd%d0%b5-%d0%ba%d1%80%d0%b0%d1%82%d0%ba [to_ping] => [pinged] => [post_modified] => 2021-09-29 19:05:13 [post_modified_gmt] => 2021-09-29 18:05:13 [post_content_filtered] => [post_parent] => 0 [guid] => https://fpc.org.uk/?p=6060 [menu_order] => 0 [post_type] => post [post_mime_type] => [comment_count] => 0 [filter] => raw ) [11] => WP_Post Object ( [ID] => 6062 [post_author] => 3 [post_date] => 2021-09-30 00:09:48 [post_date_gmt] => 2021-09-29 23:09:48 [post_content] => Настоящая публикация является второй из серии публикаций, подготовленных "Центром внешней политики" на тему исчезающих прав. Ее целью является подготовка детального обзора ситуации, в которой находится Таджикистан, – страна, которая сталкивается со значительными проблемами в области прав человека и государственного управления, а также с серьезными трудностями в области развития. Однако, прежде чем перейти к описанию нынешних событий и определить, какие шаги можно предпринять для улучшения ситуации, стоит кратко рассказать о том, как страна оказалась на данном пути развития.   Краткая история Таджикистана Таджикистан расположен между Кыргызстаном на севере, Узбекистаном на западе, Афганистаном на юге и Китаем на востоке. Сюда входит часть Ферганской долины, расположенная на севере, и Памирский тракт. На этой территории в ходе исторического развития проживали разные народности, но что касается современного таджикского народа, то он стал вести свою родословную от империи Саманидов (875-999 гг. н. э.), которая правила территорией из близлежащих Самарканда и Бухары. После приобретения независимости Таджикистан назвал свою валюту "сомони" в честь Исмаила Самани, царя Саманидов.[1] Принимая во внимание связь с Саманидами, таджикский язык в отличие от остальной части Центральной Азии по своему происхождению тесно связан с персидским (фарси), а не с тюркским.   Земли, которые входят в состав нынешнего Таджикистана, у Бухарского эмирата и Кокандского ханства отобрала Российская империя. Это произошло постепенно – в период с 1864 по 1885 года. Во время Первой мировой войны противники принудительной воинской повинности помогли поднять восстание басмачей для того, чтобы мусульмане приобрели независимость от контроля России в Центральной Азии. В начале 1920-х годов они вели 2 типа войны: обычную войну без применения ядерного оружия и партизанскую войну, направленную сначала против Имперской России, а затем – против советских войск.  По мере усиления советского контроля в 1924 году была создана Таджикская Автономная Социалистическая Советская Республика (ТАССР) (в составе Узбекской ССР). В конце концов, несмотря на то, что преимущественно этнические таджикские города того времени – Самарканд и Бухара – остались частью Узбекской ССР, в 1929 году ТАССР стала полноправной составной республикой (Таджикская ССР).   В 1985 году в результате коррупционного скандала свергли Рахмона Набиева, первого секретаря Коммунистической партии. Вместо него первым секретарем стал Кахор Махкамов. 30-го ноября 1990 года Махкамов станет первым президентом Таджикской ССР (в то время Таджикистан еще входил в состав Советского Союза). Его отстранят от должности в августе следующего года после того, как он поддержит попытку государственного переворота против Горбачева, президента СССР. Его отстранение произошло на фоне нестабильности, которая, несмотря на бурные дебаты вокруг таджикской национальной идентичности (в результате которой из страны уехала часть этнических русских, немцев и евреев), роли ислама и развивающейся динамики местной власти, в дальнейшем  привела к Гражданской войне в Таджикистане. [2]   Когда 9 сентября 1991 года в Таджикистане была провозглашена независимость (появилась Республика Таджикистан), в скором времени в условиях вакуума власти во главе страны снова становится Рахмон Набиев, которого в ноябре 1991 года провозглашают первым избранным президентом Таджикистана. Набиев представляет Коммунистическую партию. Однако, по мере того, как различные группировки стремятся к захвату контроля над государством и его ресурсами, нарастают беспорядки, в результате которых в мае 1992 года вспыхнет Гражданская война, и президент раздаст оружие своим соратникам, чтобы те постарались подавить протесты оппозиции, которые происходили в Душанбе. В конечном счете, произойдет слияние бесчисленных фракций и местных воинских формирований в две широкие коалиции. Правительственная фракция, которая состояла из элиты Коммунистической партии и обладала политической силой на севере страны (Ленинабад, ныне известный как Худжанд), смогла объединить свои отряды с вооруженными группами, которые находились в Кулябе (город на юго-западе страны) и его окрестностях (часть Хатлонской области), и стояли во главе "Ситоди милли" (Народного фронта Таджикистана [НФТ]). Их противниками были этнические таджикские националисты, демократы (в том числе Демократическая партия, которая на выборах 1991 года выступала против Набиева), исламисты (во главе с Партией исламского возрождения Таджикистана - ПИВТ) и этнические группы – выходцы из центральной части страны ("гармцы", жившие в долине Рашт) и Горно-Бадахшанской автономной области ("памирцы"), которая расположена на востоке страны и, в основном, состоит из горной системы Памир.[3]   После провокации оппозиционных сил, которая произошла в сентябре 1992 года, президент Набиев был вынужден уйти в отставку.[4] К концу года представитель кулябской группировки Эмомали Рахмонов (позже сменил имя на Эмомали Рахмон) стал председателем Верховного Совета и фактическим главой правительства (пост президента был временно отменен). Подобная смена власти ознаменовала переход контроля от ленинабадской коммунистической элиты, большая часть которой все еще составляла раннее "Правительство национального примирения", к кулябским вооруженным формированиям и "Народному фронту".   Вскоре проправительственные силы смогли получить решающее военное преимущество за счет того, что в ноябре-декабре 1992 года Душанбе был отвоеван у условной оппозиции, которая контролировала город после свержения Набиева. В ходе насильственной агрессивной кампании, которая была направлена на регионы, поддерживающие оппозицию, сожгли и разрушили 55 000 домов. Кровопролитные сражения привели к тому, что десятки тысяч людей были вынуждены бежать из Таджикистана. Среди сбежавших оказались и многие оппозиционные лидеры.[5] Те оппозиционные фракции, которые продолжили свое существование, формально объединяются в Объединенную таджикскую оппозицию (ОТО – во главе с Саидом Абдулло Нури из ПИВТ) и продолжают борьбу с военных баз, расположенных в Афганистане. Их курирует правительство, которое существовало до прихода Талибов к власти. Во главе этого правительства стояли этнические таджикские лидеры – президент Бурхануддин Раббани и генерал Ахмад Шах Масуд.  Узбекистан, а в итоге и Россия, сыграли значительную роль в оказании поддержки правительству и его сил.   В ноябре 1994 года пост президента был восстановлен. В ходе Гражданской войны наступило перемирие, и в поддержку фактического инкумбента [претендент на выборную должность, занимающий ее на момент выборов] были брошены административные ресурсы. ОТО не смогли выдвинуть своего кандидата, а также провести кампанию в его поддержку. И на выборах президента победил Рахмонов, который опередил кандидатуру бывшего премьер-министра Абдумалика Абдулладжанова. Официальное завершение войны пришлось на июнь 1997 года, когда было подписано "Общее соглашение об установлении мира и национального согласия в Таджикистане". Обсуждение условий об урегулировании гражданской войны, прописанных в данном соглашении, длилось почти два года. [6] Согласно условиям об урегулировании, в стране продолжало действовать размещение развернутой Миссии наблюдателей ООН (МНООНТ). Миссия была создана в 1994 году, и ее цели выражались в следующем: наблюдение за более ранним процессом временного прекращения огня; прекращение запрета политических партий-членов ОТО; требование о 30-процентном представительстве ОТО в органах исполнительной власти (министерствах, департаментах, местных органах власти, судебных и правоохранительных органах); интеграция воинских подразделений ОТО в вооруженные силы Таджикистана; создание условий для возвращения беженцев и вынужденных переселенцев; а также оказание содействия в обеспечении акта "взаимного прощения" и "закона об амнистии", которые должны были освободить всех военнопленных и простить все преступления, связанные с конфликтом.[7]   По данным Международной кризисной группы, в ходе Гражданской войны "было убито от 60 000 до 100 000 человек, около 600 000 человек – одна десятая населения – попали в категорию внутренне перемещенных лиц, и еще 80000 человек бежали из страны". [8] В течение нескольких лет после окончания войны правительство было не в состоянии полностью контролировать определенные районы страны. Среди них были Гарм и Раштская долина – там местные командиры не приняли условия мирного урегулирования, и в этих районах продолжал процветать бандитизм.   1997-2014 Несмотря на то, что с наступлением мира в стране в систему попали ПИВТ и другие политические соперники, Рахмонов непрестанно укрепляет свою власть. Он выиграл повторные выборы 1999 года, когда набрал 97,6% голосов. Незадолго до начала голосования основная оппозиция собиралась бойкотировать эти выборы. На парламентских выборах 2000 года Народно-демократическая партия Таджикистана, которую Рахмонов возглавлял с 1998 года, переняла у коммунистов роль политического инструмента правящей элиты, т.к. от нее в Парламент прошли 15 кандидатов, от коммунистов – 5, а от ПИВТ – только 2.[9] В конечном итоге, правительство Рахмонова не выполнило свое обещание о 30-процентном представительстве бывших членов ОТО в органах исполнительной власти, хотя в высших эшелонах власти Мирзо Зиеев, бывший главнокомандующий ОТО, был назначен на пост главы Министерства по чрезвычайным ситуациям, а Ходжи Акбар Тураджонзода назначили первым заместителем премьер-министра страны. Также, процесс амнистии оказался более ограниченны в реальности, нежели это было прописано в мирных соглашениях.[10] Тем не менее, со слов Джона Хитершоу и Парвиза Муллоджанова, авторитарная консолидация успешно обеспечила "нелиберальный мир", в основе которого оказалась "сделка элит", которая разделила (скудные) ресурсы, находившиеся под контролем государства, с теми, кто был готов оказать поддержку режиму. Эта сделка была сопряжена со значительным уровнем риска, т.к. происходила консолидация государства и корректировка режима. [11] Эксперты отмечают, что со временем от власти отстранили как проправительственных, так и оппозиционных полевых командиров периода Гражданской войны. Многих из них посадили в тюрьму (в том числе Махмадрузи Искандарова, бывшего лидера Демократической партии и генерального директора "ТаджикГаз") или убили (в том числе в 2009 году убили Зиеева), т.к. произошел неизбежный переход власти к семье президента и его окружению.[12]   Таджикистан остался бедной страной, зависимой от наличия денежных переводов, неформальной трансграничной челночной торговли, которую вели региональные базары, международной помощи и торговли наркотиками.[13] Наркотики стали побочным результатом того, что Таджикистан расположен на юге Афганистана, в связи с чем большую часть этого времени через страну проходит транзитный маршрут примерно 30 процентов афганских наркотиков. В 2001 году торговля наркотиками составляла 30-50 процентов национального дохода Таджикистана, а к 2011 году она приносила 2,7 миллиарда долларов незаконного дохода в год – это больше, чем доход от других законных источников, расположенных внутри страны.[14] Подобная ситуация способствовала расцвету коррупции как среди сотрудников таможни, так и среди других государственных служащих, которые были готовы закрыть глаза на торговлю наркотиками или оказать ей активное содействие. В то же самое время для борьбы с наркотиками и улучшения послевоенной безопасности они привлекали международную помощь и содействие в обучении служб безопасности, что, в конечном итоге, усилило контроль правительства над обществом.[15]   При отсутствии настоящей оппозиции президент выигрывает на перевыборах 2006-го года и выборах 2013-го года. В 2006 году ПИВТ бойкотируют выборы, а в 2013 оппозиционной коалиции не удается набрать 210 тыс. голосов, необходимых для участия в выборах 2013-го года, т.к. режим полностью сменился на авторитарный.[16] В 2007 году президент пытается создать новую постсоветскую таджикскую идентичность, отсекает окончание "-ов" от своей фамилии и меняет фамилию на Рахмон. Своих соотечественников он призывает последовать его примеру, и в последующие годы государственные служащие с готовностью следуют завету президента.[17] В дальнейшем президент Эмомали Рахмон, у которого уже была обновленная фамилия, предпринял многочисленные попытки по дерусификации названий улиц и памятников архитектуры. В апреле 2020 года, когда мир боролся с COVID-19, в Таджикистане был принят закон, согласно которому этнические таджики не могут использовать русские имена при выборе имени новорожденному ребенку и при получении нового удостоверения личности.[18] Другой попыткой, направленной на продвижение нового Таджикистана, стало провозглашение Душанбе местом, где с 2011 по 2014 года находился самый высокий флагшток в мире – сразу после того, как флагшток возвели во Дворце президента (Дворец Нации).   В 2014 году и без того ограниченное политическое и гражданское пространство Таджикистана резко сократилось, т.к. Рахмон предпринял срочные шаги, которые были направлены против потенциальных политических конкурентов и других источников потенциальных проблем, которые исходили со стороны гражданского общества. Политические преследования начались в то время, когда из-за замедления темпов роста российской экономики в 2014-2015 годах резко сократилось количество денежных переводов из России (в 1-ой половине 2015 года – до 696 миллионов долларов США. По сравнению с 1,7 миллиардами долларов США за аналогичный период в 2014 году), и тысячи бывших мигрантов вернулись домой.[19]   В начале октября того же года бизнесмен в изгнании Умарали Куватов (жил в Москве, Стамбуле и Дубае и пытался избежать экстрадиции на родину) сделал публичное обращение и призвал к проведению акции протеста 10-го октября 2014 года, которая была бы направлена против правительства Рахмона. Принимая во внимание маленькое количество подписчиков Куватова, результат оказался похож на паническую реакцию, которая наступила 5 октября: в Таджикистане были заблокированы Facebook, YouTube и сотни других сайтов.[20] 9 октября 2014 года Верховный суд запретил Политическое движение "Группа 24", которое основал Куватов (в Таджикистане партия не была зарегистрирована) и обвинил его в экстремизме. Неудивительно, что 10 октября никто не присутствовал на запланированном митинге, но на всякий случай в этот же день власти приостановили функционирование всех служб по обмену текстовыми сообщениями.   С 2015 года по настоящее время Куватова убили в Стамбуле 5 марта 2015 года. Его самого, его жену и двоих сыновей пригласили домой на ужин к другому гражданину Таджикистана. Во время ужина гостям стало плохо (впоследствии было доказано, что их отравили). Куватова убили выстрелом в голову, когда он на улице ждал приезда скорой помощи. Семья бизнесмена выздоровела в больнице.[21] Вскоре после убийства Куватова троих таджикских активистов "Группы 24" посадили в тюрьму на срок от 16,5 до 17,5 лет. Еще двоих приговорили к тюремному заключению на срок от трех до трех с половиной лет.[22]   Успех после уничтожения "Группы 24" придал уверенности Рахмону, и его внимание переключилось на полный запрет старого врага – ПИВТ – с помощью шага, который отменил мирное урегулирование 1999 года и который за последние шесть лет породил новую волну репрессий, направленных против членов ПИВТ и их предполагаемых сторонников, которые жили в Таджикистане и за рубежом. В результате выборов, которые прошли в марте 2015 года, ПИВТ уже потеряла два места в парламенте. В июне 2015 года на фоне роста напряженности лидер партии Мухиддин Кабири уехал из страны и решил остаться за рубежом в добровольном изгнании.[23] В конце августа Министерство юстиции сообщило ПИВТ, что партию вычеркнут из списка политических партий, и что местные отделения ПИВТ должны закрыться, т.к. для самой партии ее исключение из парламента является признаком того, что она больше не является партией "республиканского уровня", и поэтому нельзя проводить партийный съезд, который она ранее запланировала.[24]   4 сентября 2015 года в результате нападения на склад военного оружия, расположенный в Душанбе, вспыхнуло насилие. Погибли 26 человек, в том числе девять милиционеров. По утверждению правительства произошедшее было попыткой государственного переворота, организованного заместителем министра обороны Абдухалимом Назарзода, оппозиционера времен Гражданской войны.[25] Некоторые наблюдатели расценили поведение Назарзоды больше как попытку избежать неминуемого ареста, который мог произойти во время процесса "смены режима", а не как настоящую попытку государственного переворота. Но все это закончилось насильственной смертью как для Назарзоды, так и для его последователей.[26] Однако, под предлогом экстремизма правительство использовало это насилие для запрета ПИВТ. При этом официальные лица утверждали, что за предполагаемым восстанием стояло руководство ПИВТ. 16 сентября были задержаны и позже приговорены к длительному тюремному заключению 13 лидеров ПИВТ, в том числе Махмадали Хаит и Сайдумар Хусайни, заместители председателя партии.[27] Впоследствии рабочая группа ООН по произвольным задержаниям установит, что Хаита, которого приговорили к пожизненному, заключили в тюрьму незаконно. Она потребует освобождения Хаита, но его по-прежнему не выпускают. Согласно достоверной информации, Хаита подвергают пыткам.[28] К 29 сентября 2015 года Верховный суд утвердил запрет, согласно которому все материалы, которые имеют какое-либо отношение к партии (в том числе, веб-сайт и газета), должны быть объявлены незаконными по причине экстремизма.[29] После такого богатого на события периода, когда все конкуренты, которые жили в Таджикистане, были ликвидированы, наступил конец 2015 года, когда Рахмону присвоили новый официальный титул "Основатель мира и национального единства — Лидер нации".[30]   В результате репрессий против каждого, кто пытался поддержать или оказать непосредственную помощь членам ПИВТ, в тюрьму на 23 года посадили Бузургмехра Ерова, адвоката, который защищал Хаита и других обвиняемых по делу ПИВТ.[31] К лету 2018 года по обвинению в связях с ПИВТ арестовали свыше 100 человек. 27 из них получили тюремные сроки длительностью от трех до 25 лет. Среди них был Алиджон Шарипов, который не был членом партии, но которого осудили на 9 с половиной лет только за то, что он "лайкал" посты партии и делился ими в социальных сетях.[32] Правительство Таджикистана даже попыталось возложить ответственность за убийство четырех западных велосипедистов, которое совершила группа самопровозглашенных сторонников Исламского государства (ИГ), на ПИВТ, что вызвало значительную долю скептицизма у международного сообщества.[33] Со своей стороны, в сентябре 2018 года ПИВТ вместе с тремя другими группировками ("Форум свободомыслящих Таджикистана", "Ассоциация мигрантов Центральной Азии" и народное движение "Реформы и развитие" в Таджикистане") сформировали объединенное оппозиционное движение под названием "Национальный альянс Таджикистана".[34]   Географические границы Таджикистана не ограничивают репрессии такого рода, т.к. активисты оппозиционного движения подвергались преследованиям, запугиванию и насилию далеко за пределами страны. Параллельно с этим на их родственников, которые проживают на родине, может оказываться огромное давление для того, чтобы диссиденты, проживающие в изгнании, замолчали, а активисты вернулись домой. Подготовленная Университетом Эксетера база данных, содержащая в себе информацию о людях, изгнанных из Центральной Азии, выявила 68 случаев, когда граждане Таджикистана, которые были за границей, подверглись нападениям.[35] Это второй по величине показатель по Центральной Азии, согласно которому Центральная Азия входит в разряд самых злостных нарушителей на долю населения. Эту тему автор рассматривал в предыдущих исследованиях: в отчете 2017 года "Closing the Door: the challenge facing activists from the former Soviet Union seeking asylum or refuge" [Закрывая дверь: проблема, с которой сталкиваются активисты бывшего Советского Союза, которые ищут убежище или защиту], в публикации 2016 года "No shelter: the harassment of activists abroad by intelligence services from the former Soviet Union" [Убежища нет: преследование спецслужбами активистов бывшего Советского Союза, которые выехали за рубеж] и в публикации 2014 года  "Shelter from the Storm" [Укрытие от шторма].[36] Тесное сотрудничество со службой безопасности и агитационная форма борьбы с исламским терроризмом (сочетание непрекращающихся усилий по ликвидации политической оппозиции и реальных проблем, а также радикализации в диаспоре, которая включает в себя поддержку более радикальных групп, чем ПИВТ) привели к многочисленным случаям экстрадиции из России, Турции и других стран в Центральную Азию, что стало нарушением временных мер против экстрадиции, которые Европейский суд по правам человека принял для ряда случаев. [37] Жертвами экстрадиции стали сторонники ПИВТ и "Группы 24". Среди них был бывший заместитель лидера "Группы 24" Шароффидин Гадоев, которого в 2019 году при сотрудничестве со службой безопасности Таджикистана похитила российская полиция на одной из улиц Москвы. По всей видимости, прежде чем сильное международное давление добилось освобождения Гадоева и его высылки в Нидерланды, где ему было предоставлено убежище, сразу перед выдворением Гадоева из России на родину, ему посоветовали обратиться к другим активистам с призывом вернуться домой.[38]   COVID-19 Как и во многих странах мира, COVID-19 раскрыл некоторую правду о том, каким образом происходит государственное управление в Таджикистане. Реакция правительства Таджикистана выражалась в том, что как руководители высшего звена, так и их подчиненные отрицали, что COVID-19 в стране существует. Также, отмечалось давление на тех, кто осмеливался оспорить официальную версию.[39]   В то время, как в середине марта Казахстан, Узбекистан и Кыргызстан ввели карантин у себя в странах, Рахмон и его правительство закрыли внешние границы страны, но на начальной стадии кризиса не поступили как соседи и не предприняли никаких дальнейших действий. Рахмон, которого не испугала глобальная паника, провел массовые гуляния по случаю празднования Навруза (с 20 по 24 марта 2020 года). Празднование включало в себя проведение собраний и парадов, а также отсутствие соблюдения социального дистанцирования. Послание Президента было о том, что Таджикистан может снизить риск распространения вируса с помощью смекалки бытового уровня: гражданам было поручено содержать свои дома в чистоте.[40] Массовые скопления людей, запланированные на День столицы, отменили только 16 апреля. Приостановку пятничных молитв в таджикских мечетях начали только 18 апреля.[41] Незадолго до 30 апреля – дата прибытия группы экспертов по инфекционным заболеваниям, которую ВОЗ направила в Таджикистан, – в стране официально зарегистрировали первые случаи заболевания COVID-19.   В статьях Себастьяна Пейруза, Энн Сандер-Плассманн и Рэйчел Гасовски говорится о том, что, в основном, реакция режима была направлена на отрицание наличия COVID в стране, т.к. принятие реальности могло ускорить осознание того, что халатность и коррупция ослабили и подорвали систему здравоохранения. Также все это могло указать на общую способность правительства справиться с кризисом. В июле 2020 года президент подписал новый закон, который запрещал распространение "ложной", "неточной" и "неправдивой" информации о распространении COVID-19, а также налагал штраф и предусматривал административный арест на срок до 15 суток за нарушение данного закона.[42] Многие восприняли эти меры, не как простое определение тех, кто за счет преднамеренной дезинформации создавал потенциальный риск для здоровья населения, а как попытку задушить общественную дискуссию о том, как правительство справляется с кризисом.   На момент написания этой статьи общее число зарегистрированных случаев заболевания в Таджикистане на май 2021 года составило 13 тыс. 308 человек, среди них – всего 90 смертельных случаев. Ни один случай заболевания не был зарегистрирован в 2021 году.[43] 26 января 2021 года Рахмон выступил перед чиновниками в масках с речью о том, что Таджикистан стал страной свободной от COVID.[44] Формально это заявление позволило бы Таджикистану встать в ряд с теми странами, которые по сравнению с остальными странами мира показали наилучшие результаты по борьбе с COVID во время пандемии. Однако, как мы понимаем, в реальности все совершенно по-другому.   Хотя официальные данные свидетельствовали о том, что в марте и апреле 2019 года COVID-19 в стране не было, по случайному совпадению в это же самое время произошел всплеск заболевания пневмонией, основной причиной которого министр здравоохранения назвал на редкость дождливую погоду.[45] Официальные лица признали, что по сравнению с предыдущим годом в первой половине 2020 года уровень смертности увеличился на 11 процентов. Однако, они настаивали на том, что это совпадение, т.к. увеличилось количество заболевших пневмонией, гриппом и другими респираторными заболеваниями, симптомы которых частично отличались от симптомов COVID-19.[46] Как отмечает Пейруз в своей статье, анализ данных показывает, что, по сравнению с предыдущим годом, на 2020 год пришлось 8650 "преждевременных смертей". Он отмечает, что больницы отказались выдавать семьям усопших тела людей, предположительно скончавшихся от пневмонии, чтобы семьи не пытались оспорить причину смерти своих родных.   В статье Пейруза говорится о том, что, учитывая хрупкость национальных финансов и необходимость поступления налогов, которые поддерживают секторы, имеющие отношение к правящей элите, приоритет правительства во время пандемии, вероятно, был связан с сохранением открытой экономики. Несмотря на низкий уровень официально зарегистрированных случаев COVID, Таджикистан воспользовался фондом срочной помощи, который выделило международное сообщество: помимо другой поддержки, новое финансирование, предоставленное Международным валютным фондом (МВФ), составило 190 миллионов долларов США, а дополнительное финансирование, предоставленное Европейским союзом (ЕС), составило 53 миллиона долларов США.[47]   Региональное воздействие пандемии оказало дальнейшее дестабилизирующее воздействие, из-за которого у режима проявился давний страх перед тем, как быть в случае, если бывшие мигранты в большом количестве вернутся в страну, а уровень денежных переводов внезапно снизится. Непосредственно перед пандемией (в конце 2019 года) денежные переводы только из России составили примерно 30 процентов ВВП Таджикистана (при этом, как полагают, число таджикских мигрантов в стране достигло миллиона, а сумма официальных переводов, сделанных через банковскую систему с 2013 по 2018 годы, составила 15 миллиардов долларов США).[48] Россия снова открыла свои границы для таджикских мигрантов только в конце марта 2021 года, но достать билеты на самолет было очень проблематично, поскольку продажи полностью контролировались правительством Таджикистана. Радио Свободная Европа/ радио Свобода (RFE/RL) сообщило, что для покупки билета людям почти неделю приходилось стоять в очереди, а фактические цены могли быть значительно выше тех, что были указаны в официальных источниках. [49]   По данным Всемирного Банка, из-за снижения уровня дохода и резкого роста цен на основные товары, представленные на рынках страны, количество голодающих в стране сильно повысилось – треть респондентов, принявших участие в опросе, сообщили о том, что им приходится пропускать приемы пищи.[50] В 2020 году из-за пандемии произошло сокращение экономики на 4,57 процента. В результате этого ВВП на душу населения составил 834 доллара США (3560 долларов США по паритету покупательной способности), что является самым низким показателем по Центральной Азии.[51]   Текущая ситуация: коррупция и контроль Сегодня Таджикистан – это страна, в политической жизни которой доминирует семья Рахмона и ее приближенные соратники. В течение 30 лет они занимались неизменным укреплением власти и беспощадным устранением как противников, так и бывших союзников. Так они получили почти полный контроль над патронажными сетями и системами институционализированной коррупции – Пейруз описывает все это, как "нео-патримониальный характер политического режима". Режим Рахмона применяет тройную стратегию репрессии, самоцензуры и кооптации. Именно так Эдвард Лемон, Олег Антонов и Парвиз Муллоджанов характеризуют подобный подход в области научных исследований, что также верно и для всего остального общества, которое они описывают, как стратегию подавления инакомыслия, принуждения людей к молчанию и объединению остальных в систему власти и контроля режима. Власть консолидирована до такой степени, что любая оппозиция, какой бы незначительной она ни была, воспринимается как экзистенциальная угроза режиму. Если принять во внимание безжалостный способ, который режим использовал для того, чтобы выкарабкаться из хаоса Гражданской войны и удержаться у власти, то такая угроза, могла бы не только подвергнуть риску подобную развитую систему манипулирования экономическими или законодательными условиями, но и подвергла бы риску свободу и безопасность членов нынешнего режима – если бы к власти пришел кто-то другой (независимо от того, осталась бы сегодняшняя элита в Таджикистане или нет).   Рахмон управляет Таджикистаном почти 30 лет. Его переизбрали только в октябре 2020 года, но в течение некоторого времени выдвигались гипотезы о его будущем, а также ходили разговоры о состоянии его здоровья.[52] Теперь многие действия президента рассматриваются через призму их значимости для 33-летнего сына президента Рустама Эмомали, потенциального преемника династической власти. С 2017 года Эмомали занимает пост мэра города Душанбе. Ранее он был главой Таможенной службы (2014-2017 гг.), а также главой Агентства по борьбе с коррупцией и главой Федерации футбола Таджикистана. В 2020 году он также стал председателем верхней палаты парламента Таджикистана, Маджлиси милли (Национальное собрание), в состав которой входят представители местных органов власти и другие назначенные деятели. Формально эта роль делает его следующим в очереди на пост президента. Однако, он не единственный член семьи, у которого в руках сосредоточено фракционное влияние в рамках режима.[53] К примеру, 43-летняя дочь президента Озода Рахмон с 2016 года занимает пост главы администрации президента. Ее муж Джамолиддин Нуралиев является первым заместителем главы Национального банка Таджикистана (центральный банк страны).   Считается, что зятья и шурины президента Рахмона получили многое от режима. Хасан Асадуллозода, шурин президента, является главой Ориенбанка, крупнейшего коммерческого банка Таджикистана (а его племянница Зарина Рахмон, дочь президента, служит его заместителем). В 2008 году в утечке дипломатических телеграмм США, раскрытой WikiLeaks, Асадуллозода назвали третьим лицом Таджикистана, у которого в руках сосредоточено огромное влияние. Несмотря на это, с тех пор другие члены семьи тоже набрали силу.^[54] Считают, что у Асадуллозода есть коммерческие интересы в авиации, производстве хлопка, телекоммуникациях, а также в банковской сфере.[55]   Вероятно, одним из самых важных активов, который общественность относит к активам, подконтрольным Асадуллозода, является "Таджикская алюминиевая компания" (ТАЛКО). Номинально она принадлежит государству и является крупнейшим законным источником дохода внутри страны (официальный доход от экспорта в 2008 году составил 48 процентов; количество электроэнергии, которую в то же самое время использовала ТАЛКО, составило около половины от всей потребляемой электроэнергии в стране).[56] В фундаментальной работе "Диктаторы без границ", которую Александр Кули и Джон Хизершоу посвятили клептократии в Центральной Азии, задокументирована сложная история о том, как в 2004 году режим захватил алюминиевую компанию. На этом было построено чрезвычайно дорогостоящее дело, которое рассматривали в лондонских судах.[57] Также, в процессе поглощения участвовала российская фирма "Русал", которой руководил Олег Дерипаска, и норвежская фирма "Hydro". Однако отношения с "Русал" испортились, и это привело к ряду успешных международных арбитражных дел против ТАЛКО. В результате того, что появился открытый доступ к судебным документам, общественности стала доступна информация о характере контроля режима, а также информация о компаниях, зарегистрированных на Британских Виргинских островах.[58] Многолетнее сотрудничество, а также сложности, которые были у таджикского правительства с международными партнерами со стороны России и Запада, привели к тому, что теперь для модернизации и диверсификации деятельности ТАЛКО таджикское правительство стремится к использованию инвестиций из Китая.[59]   В течение многих лет, прежде чем в 2019 году появились слухи о закрытии "Фароз", зять президента Шамсулло Сохибов, муж Рухшоны Рахмоновой, сотрудницы Министерства иностранных дел, управлял конгломератом "Фароз" из числа других связанных с ним коммерческих предприятий.[60] К слову, до того, как Сохибов взял "Фароз" под свой контроль, компания принадлежала ее основателю Умарали Куватову, лидеру "Группы 24", убитому по политическим мотивам. Проект по проведению расследований об организованной преступности и коррупции (OCCRP) опубликовал отчет о том, что Сохибов заставил Куватова уйти из компании.[61] В развернутом отчете, подготовленном Радио "Свободная Европа"/ радио "Свобода", говорится о том, что, несмотря на условную ликвидацию холдинговой компании, предприятия, входящие в состав конгломерата, продолжали функционировать.[62]   Modus operandi режима ясно указывают на то, что компаниям, близким к семье, предоставляется привилегированный доступ к ключевым секторам бизнеса, а государственные контракты с милицией, судебными органами и службами безопасности используются для помощи в "сборе урожая", когда независимые компании становятся слишком большими или конкурируют не с теми людьми.[63] Кроме того, как в своей статье отмечает Пейруз: "значительная доля фармацевтического сектора находится под контролем членов семьи президента. "Сифат Фарма" и "Орион-фарм" – две компании, которые доминируют на фармацевтическом рынке Таджикистана, – принадлежат Парвине, дочери президента, и его сыну Рустаму Эмомали".[64] Остальные собеседники, с которыми говорил автор, предположили, что, по слухам, у семьи есть свой интерес в автомобильных номерных знаках, водительских правах, аренде такси, медицинских лабораториях, строительстве, цементе и сфере заработной платы.  Как отмечалось выше, единственная билетная касса, в которой весной 2021 года мигранты могли приобрести авиабилеты в Россию, принадлежала дочери президента – так уж получилось.[65]   Кое-кому из обширного окружения президента удалось сохранить за собой сытную должность. Однако, эксперты полагают, что им все чаще приходится сталкиваться с ростом конкуренции со стороны семьи. Экс-глава "Таджикских железных дорог" Амонулло Хукуматулло был вынужден уйти в отставку после того, как один из его сыновей задавил насмерть троих человек, когда на своей машине участвовал в уличных гонках (времяпрепровождение, которое, по-видимому, обожают отпрыски из элитных семей), что создало угрозу начала общественных беспорядков. Тем не менее, как следует из отчета OCCRP, он сохранил свое состояние и в 2018 году купил элитную недвижимость в Чешской Республике. Ее стоимость составила 10,6 миллионов, и, по-видимому, все это стало возможным благодаря связям с семьей президента.[66] В статье Ксении Мироновой отмечается роль семьи Бега Сабура в строительном секторе. Бег Сабур – глава Службы связи, один из сыновей которого женат на дочери Рахмона Зарине.[67] Кого-то другого из окружения президента, как, например, бывшего мэра г. Душанбе и бывшего председателя Национального совета Махмадсаида Убайдуллоева отправили на пенсию, т.к. на его место пришел Рустам Эмомали. Остальные, как рассказывалось выше, пострадали еще сильнее от немилости президента.   Появляются сообщения об увеличении числа милицейских проверок, которые используются для борьбы с коррупцией, существующей на низовом уровне, в то время как система сбора налогов является давним источником разногласий. Госдепартамент США отмечает "давление на Налоговый комитет, целью которого является произвольное применение или переосмысление налоговых правил, которое используется для достижения постоянно растущих целевых показателей по доходам". К нему приводят чрезмерно оптимистичные цели годового темпа роста, в результате чего для того, чтобы соответствовать подобным национальным прогнозам, местным налоговикам приходится искать способы увеличения прибыли.[68] OCCRP предполагает, что размер нерегулируемой теневой экономики составляет около 20% от размера экономики в целом. При этом в качестве основной причины не декларировать доходы указывается желание избежать налогового давления, а около 30% предприятий признаются в том, что они дают взятки сборщикам налогов, чтобы в дальнейшем можно было избежать уплаты полной суммы в казну.[69]   Согласно Индексу восприятия коррупции, в 2020 году Таджикистан занял 149-е место среди 180 стран мира. Этот показатель является вторым среди самых худших показателей по Центральной Азии: Таджикистан идет следом за Туркменистаном. Также, он стоит на 116-м месте из 137 в Индексе трансформации Бертельсманна.[70]   Политическая ситуация и положение в области прав человека Из информации выше следует, что за последние 20 лет политическая среда перешла от полуавторитарной системы, в которой допускалось существование соперничающих политических движений, которым не разрешалось явно критиковать структуры власти, к полностью авторитарной, где все подчинено режиму. По оценкам Freedom House, в индексе свободы в мире страна занимает 198-е место из 210, где уровень политических прав равен нулю.[71]   В конечном счете, в октябрьских выборах 2020 года участвовали 5 провластных кандидата, и Рахмон набрал 92 процента голосов.[72] Следует подчеркнуть, что в то время как четыре остальных кандидата могли выполнить обременительные регистрационные требования по сбору 245 тыс. подписей, которые для видимости нужно было собрать с 6 августа по 10 сентября (5 процентов избирателей, обладающих правом голоса – аналогичный показатель для такой страны, как Великобритания, составит 2,38 млн. человек), никто из них даже близко не набрал столько голосов, сколько они могли набрать подписей (ближайший соперник Рахмона набрал 128,182 голоса).[73]   30-летний юрист и член Горно-Бадахшанского областного Совета Фаромуз Иргашев совершил необычный поступок, когда объявил в социальной сети о своем намерении баллотироваться в президенты. На следующий день к нему пришли побеседовать сотрудники службы безопасности.[74] Хотя он говорит о том, что ему удалось собрать 70 тыс. подписей (больше, чем получили на выборах Коммунистическая и Социалистическая партии), избирательная комиссия отклонила его кандидатуру, т.к. не были соблюдены требования к подписям, а также из-за юридических ограничений, запрещающих независимым кандидатам баллотироваться в президенты.   Небольшая Социал-демократическая партия Таджикистана (СДПТ) – единственная официально зарегистрированная оппозиционная партия, которая осталась в стране, – решила не участвовать в выборах и призвала к их бойкоту. Несмотря на это, 22 сентября неизвестные напали на лидера партии Рахматилло Зойирова и сломали ему руку.[75]   Также, накануне выборов имело место давление на тех, кто связан с ПИВТ, арест Джалолиддина Махмудова, а также троих сыновей одного из основателей ПИВТ – Саида Кимитдина Гози.[76] Гози убили в 2019 году в тюрьме, когда члены ИГ подняли бунт и убили 29 человек, среди которых по случайности оказался и Гози , а также еще один деятель ПИВТ – религиозный деятель, который критиковал режим и не был связан с ИГ.[77]   С момента проведения выборов давление не ослабевает на тех, кто критикует режим, а также на тех, у кого может быть опора, которая никак не связана с президентом. В конце марта 2021 года похитили и при загадочных обстоятельствах отправили в Таджикистан знаменитого московского активиста Иззата Амона, который возглавлял НПО "Центр таджиков в Москве" и оказывал поддержку многочисленной диаспоре таджиков, проживающих в России. Несмотря на то, что сначала российские суды отрицали свою причастность к этому делу, Иззату Амону аннулировали российское гражданство. Также, после того, как Амона против его воли доставили в Душанбе, ему были предъявлены уголовные обвинения в мошенничестве.[78] Что касается причины высылки Амона в Таджикистан, то было высказано несколько возможных предположений, среди которых была и его постоянная критика режима в социальных сетях, а также то, что еще в 2019 году он вынашивал идею о создании политической партии (что в сочетании с его популярностью среди сообществ мигрантов могло рассматриваться как политический риск), хотя другие говорили о его возможном (незначительном) расположении к ПИВТ, которое он выказывал партии до момента ее запрета в 2015 году.[79] Также высказывалось предположение о том, что за решением о высылке стояли именно россияне, которым надоела гражданская активность Амона, которая шла вразрез с  тем, как они обращались с представителями таджикской диаспоры.[80]   Дело Амона еще раз делает акцент на тесных рабочих отношениях, которые установились между российскими властями и Государственным комитетом национальной безопасности Таджикистана (ГКНБ). Они основываются на общем подходе к политическому инакомыслию и на искренних опасениях того, что в сообществе диаспоры произойдет радикализация, у которой будет связь с такими насильственными группами, как ИГ (кроме сирийцев и иракцев, таджики составили наибольшее количество из числа борцов за ИГ).[81] Однако, в течение многих лет борьба с экстремизмом позволяет как таджикским, так и российским спецслужбам открыто депортировать в Таджикистан (как законными, так и незаконными средствами) активистов, которые ведут ненасильственную деятельность.   Как рассказывает автор в своих предыдущих публикациях, в более широком плане Таджикистан использует систему Интерпола для того, чтобы попробовать заставить политических оппонентов вернуться в страну. При этом иногда западные правительства готовы согласиться с запросом или готовы не обратить внимание на потенциальные последствия.[82] В случае с Хизбулло Шовализодой, предполагаемым членом ПИВТ, правительство Австрии отклонило его ходатайство об убежище и депортировало его обратно в Таджикистан. Хотя в конечном итоге Верховный суд Австрии отменяет это решение и ссылается на то, что на тот момент были нарушены процедуры и отсутствовала соответствующая информация о текущей ситуации с правами человека в Таджикистане, Шовализода уже был в Таджикистане и его посадили на 20 лет по обвинению в членстве в запрещенной группе и ряду других связанных с этим обвинений.[83]   Как уже отмечалось выше, общей чертой подхода режима к инакомыслию является давление на членов семьи активиста, который находится в изгнании. Хумайра Бахтияр, бывшая журналистка "Азия-Плюс", столкнулась с давлением на ее семью: милиционеры пригрозили увольнением ее отцу и брату в случае, если она не вернется домой.[84] За день до выступления активистки Шабнам Худойдодовой на сессии конференции по человеческому измерению, организованной ОБСЕ БДИПЧ , девятилетняя дочь Худойдодовой, которая живет в Таджикистане у бабушки с дедушкой, столкнулась с нападками со стороны школьников, учителей, местных чиновников и телевизионщиков, которые пришли в класс девочки и обвинили ее в том, что она является "дочерью террористки" и "врага народа", а затем преследовали ее до дома. На следующий день какая-то другая группа людей совершила физическое нападение на племянницу Худойдодовой.   В конце ноября 2020 года отца и брата Фатхуддина Саидмухидинова допросили в ГКНБ. Там же им сказали оказать давление на Саидмухидинова, чтобы тот закрыл свой блог, свой канал в YouTube, и свои аккаунты в социальных сетях. Более того, он не должен был связываться с другими оппозиционными активистами. В качестве доказательства о совершении должностного преступления ГКНБ также использовала его предыдущее участие в конференции по человеческому измерению, которую организовала ОБСЕ БДИПЧ.[85] Цель предельно ясна – в какой-бы точке мира не находились активисты, полностью изолировать и заставить их прекратить свою деятельность. Шаги, предпринимаемые правительством, включают в себя четкое предупреждение о том, что не следует пытаться помогать тем, кто ведет активную деятельность против государства, т.к. это может сказаться на работе, средствах к существованию и свободах. Людей также пугают тем, что их родственников будут преследовать по закону. Даже пожилые люди не застрахованы от такого давления: подобный случай произошел с Дониером Набиевым, бывшим членом ПИВТ 80-и лет, которого арестовали в августе 2020 года, а затем на 7 лет посадили за то, что он оказал небольшую финансовую помощь семьям политических заключенных.[86]   В своей статье Фавзия Назарова и Нигина Бахриева рассказывают о том, что пытки и жестокое обращение (в том числе сексуальное насилие) со стороны сотрудников правоохранительных органов являются серьезной проблемой при задержаниях и в тюрьмах. Эта тема остается одной из немногих областей, в которой местным правозащитникам разрешается проявлять активность. Функционирует Коалиция против пыток, которая при отсутствии у Международного Комитета Красного Креста какого-либо независимого доступа в тюрьмы или другие места лишения свободы в некотором роде может проводить свои собственные расследования на местах (иногда совместно с Управлением омбудсмена по правам человека).  Несмотря на рекомендации Комитета ООН против пыток (КПП), Комитета по правам человека (КПЧ) и Специального докладчика по вопросу о пытках, в Таджикистане отсутствуют по-настоящему независимые механизмы, которые могли бы расследовать нарушения и привлекать виновных к ответственности. Нынешний омбудсмен разрешает только два процента дел (любого типа), которые к нему попадают.^[87] КПП ООН также подверг критике отсутствие независимости и активности среди сотрудников кабинета омбудсмена.[88]   Гражданское общество Гражданское общество Таджикистана стало центром международного внимания после окончания Гражданской войны. Многочисленные международные НПО и доноры поддержали местные инициативы, направленные на восстановление страны и решение проблем, связанных с последствиями Гражданской войны. Предыстория страны и продолжающаяся консолидация режима предоставили некоторое пространство для гражданских свобод как внутри НПО, так и среди широких слоев населения (в том числе и в академических кругах). Ряд международных НПО присутствует в стране и по сей день. Они работают над проектами в области развития (включая водоснабжение и санитарию, а также сокращение бедности) и инициативами в области построения мира. Например, в стране действуют британские НПО, среди которых: Oxfam, Save the Children, Saferworld и International Alert.^[89] Даже Фонды "Открытое общество" смогли сохранить офис в стране, в отличие от многих других мест в Центральной Азии.[90]   Однако, как было описано выше, по мере укрепления контроля режима происходило сокращение гражданского пространства, которое сопровождалось непрерывным применением стратегии "подавить, уступить и использовать", которую применял режим. От гражданского общества остался только сектор, который ходит на цыпочках вокруг режима, и который должен быть все более осторожным в плане своих высказываний; который пытается сохранить свои позиции внутри ужесточающихся границ, установленных для допустимого поведения; который следит за тем, какие границы режим не позволит пересекать, и какие границы могут сдвинуться в любой момент; и который хорошо осведомлен о той мрачной судьбе, которая может ожидать тех, кто навлечет на себя недовольство режима. Прямая критика президента, его семьи или определенных аспектов особенностей режима недоступны для тех, кто стремится избежать закрытия своих организаций или еще чего похуже.   Крайняя нищета, которая царит в стране, по-прежнему указывает на широкий спектр возможностей, которые местное и международное гражданское общество могут использовать для работы по улучшению жизни граждан Таджикистана теми способами, которые не напрямую конфликтуют с режимом. Однако, тем, кто работает в более правовой сфере, приходится сужать фокус до менее скандальных тематик, таких как поддержка детей с ограниченными возможностями или до тематик, которые относятся к тем немногим областям – к примеру, работа Коалиции против пыток, – где все еще есть место для критики практических недостатков, законодательства и проблем, которые включают в себя системы более низкого уровня – при этом, более острые политические вопросы должны тщательно избегаться.   Поэтому вместо того, чтобы пойти по пути, который избрал Узбекистан при Каримове, когда при ужесточении своей власти режим либо закрыл, либо изгнал независимые НПО из страны, Таджикистан сохранил многие из этих групп на местах. Такая политика позволяет правительству указывать на присутствие НПО в стране, как на доказательство сохранения своей доброй воли. Режим использует их в качестве силы воздействия, которая существует из-за потенциальной угрозы закрытия всех НПО в будущем. Это сдерживающее средство используется тогда, когда международная критика усиливается, но в то же время режим всегда следит за тем, чтобы международное финансирование поступало в страну. Такой подход создает дилемму для ряда международных организаций, которым в той или иной степени приходится проявлять самоцензуру, или которые для того, чтобы сохранить официальное присутствие в стране, намеренно избегают потенциально спорной деятельности.   В настоящее время подсчеты указывают на то, что в соответствии с требованием Министерства юстиции Таджикистана, в стране все еще официально зарегистрировано около 2800-3000 НПО, хотя некоторые из них похожи на неактивные, т.к. их функциональность приостановлена. Действующий закон "Об общественных объединениях" устанавливает ряд достаточно жестких бюрократических оперативных требований к НПО, которые включают в себя требования о публикации подробных финансовых отчетов на веб-сайтах организаций (согласно законодательству, наличие веб-сайтов является обязательным для организаций, несмотря на то, что не многие из них могут себе это позволить). Но, возможно, самым важным требованием является раздел о регистрации и одобрении иностранного финансирования. [91] В соответствии с "разделом 2 статьи 27 об источниках формирования имущества общественного объединения", все иностранное финансирование подлежит регистрации в "Реестре гуманитарной помощи общественным объединениям Республики Таджикистан". Правительство Таджикистана утверждает, что данное требование является частью работы по борьбе с терроризмом. Однако, оно обеспечивает государству эффективную возможность наложить вето на те проекты, реализация которых дальше ему нежелательна.   В докладе "Обсерватории по защите правозащитников" за 2019 год подробно описывается, как проверки налоговых органов, Министерства юстиции (в случае НПО, зарегистрированных как "Общественные объединения") и других государственных органов используются в качестве инструмента для преследования НПО и их сторонников.[92] Учитывая экономическую ситуацию и характер политического контроля в стране, возможности для увеличения их внутренней доходной базы ограничены, что сопряжено со значительными рисками, с которыми могут столкнуться потенциальные местные доноры.   Помимо формального сектора НПО, статья Парвиза Муллоджанова отмечает, как пандемия помогла катализировать новые формы общественной мобилизации с помощью неформальных ассоциаций и групп, которые были организованы онлайн, и которые помогли в сборе средств, а также в предоставлении волонтеров, оказавших помощь в областях, которые расширили возможности как государственных, так и классических НПО. Важно будет увидеть, как это будет развиваться в течение последующего года, и в какой степени они смогут сохранить свою свободу действий, т.к. кое-кому в государстве от такой свободы действий явно не по себе. Подобная самоорганизация общины основывается на традициях "хашар", коллективного общинного труда (хотя иногда и под давлением местных чиновников), который часто использовался в прошлом для заполнения пробелов государственного обеспечения.[93]   Свобода СМИ Как и в случае с другими свободами в Таджикистане, в последние годы ситуация со свободой СМИ существенно ухудшилась. Согласно Индексу свободы прессы, который составляет и публикует организация "Репортеры без границ", рейтинг свободы прессы Таджикистана в 2021 году снизился со 115-го места, которое страна занимала в 2014 году, до 162-го. Общее количество стран – 180.[94]   На данный момент медиа-агентство "Азия-Плюс" остается единственным более или менее независимым новостным порталом (сюда входят веб-сайт, служба новостей, радиостанция и газета), хотя оно и соблюдает определенную степень самоцензуры.[95] Однако, почти все время на протяжении последних двух лет правительство блокировало сайт информагентства. Также, по данным ОБСЕ, сайт был заблокирован и во время выборов президента в 2020 году.^[96] В декабре 2020 года "Азия-Плюс" сообщили, что они должны освободить свои офисы в здании, которое полностью принадлежит правительству.[97]   На другие независимые СМИ давили, чтобы эти СМИ самоликвидировались. Например, после многолетних преследований в 2019 году была вынуждена закрыться независимая газета "Озодагон".[98] В феврале 2020 года Верховный суд Таджикистана официально запретил независимый новостной сайт Akhbor.com. Причиной этого стало освещение информации об оппозиционных группах, находящихся в изгнании, среди которых была и ПИВТ. Эту информацию "Ахбор" освещал в рамках ряда вопросов повестки дня, в силу чего суд постановил, что новостной сайт предоставлял "платформу для террористов и оппозиционных групп, проживающих в изгнании".^[99] Двумя годами ранее из-за многочисленных попыток заблокировать сайт в Таджикистане доступ к нему можно было получить только через VPN.[100] Сайт принял решение о своем закрытии с ноября 2020 года, т.к. давление на организацию не прекращалось, и оказывалось непосредственное давление на семью основателя "Ахбор" Мирзо Салимпура. Также, риску судебного преследования подвергались и те, кто читал публикации на сайте.[101] В связи с закрытием Akhbor, был создан новый новостной сайт Bomdod.com со штаб-квартирой в Праге. Его контент содержит аналогичный набор освещаемых новостей.   Частью хитрой игры в кошки-мышки со службами безопасности стали каналы, открытые представителями таджикской диаспоры на YouTube и в других социальных сетях. Их завели для привлечения местных подписчиков. Тем не менее, скорость интернета остается медленной, а цена высокой, хотя интернет-пакеты для мобильных телефонов включают в себя бесплатный доступ к определенным приложениям социальных сетей.[102] Телевидение (как государственное, так и частное), а также местные печатные издания все еще полностью курируются режимом.   В 2010-х таджикская служба Радио Свобода/ Радио Озоди (канал на YouTube насчитывает 1,39 млн подписчиков, страница в Instagram – 1,1 млн подписчиков, а аккаунт в Facebook – 315 484 подписчика) в течение нескольких лет пыталась найти правильный баланс, пока ходила по краю пропасти, и пыталась сохранить способность действовать и говорить открыто непосредственно в Таджикистане.[103]В 2019 году, когда прошло несколько лет, и ропот недовольства стал слишком явным, служба радио "Свобода" подверглась длительной критике из-за подозрений в том, что директор таджикской службы Соджид Джахфаров и директор центральноазиатских программ Аббас Джавади не дали ход нескольким критическим статьям о правящей семье, а также препятствовали репортажам о ПИВТ и других группах, находящихся в изгнании. Их также обвинили в связях с бизнес-империей Хасана Асадуллозоды, и в том, что при них был заключен контракт с радиостанцией, принадлежавшей Асадуллозода, а также в том, что местные офисы Озоди  были расположены в здании, предположительно принадлежащем Асадуллозода.[104] Сразу после того, как происходящее было опубликовано в Eurasianet, Джахфаров и Джавади увольняются в свете общественного мнения, высказанного международными экспертами по стране (на эту тему высказался и Эдвард Лемон, чья публикация есть в этом сборнике статей).  [105] В то время как детальные заявления, сделанные Eurasianet и академиками, убедительно указывают на то, что только для того, чтобы сохранить официальное присутствие на местах модель поведения этих редакторов вышла за рамки самоцензуры (в отличие от Узбекистана и Туркменистана, где журналистам приходится действовать скрытно), после реформ в Озоди местные власти удвоили свои усилия по выдаче отказов или задержке в предоставлении журналистской аккредитации таджикским журналистам – сотрудникам канала.[106]   По поводу того, что таджикское правительство старается ограничить контроль международных организаций и поэтому оказывает определенное влияние на эти организации, следует отметить, что Таджикистан сыграл ведущую роль в том, чтобы воспрепятствовать продлению мандатов у Представителя ОБСЕ по вопросам свободы СМИ Арлема Дезира и Директора Бюро по демократическим институтам и правам человека (БДИПЧ) ОБСЕ Ингибьерг Сольрун Гисладоттир. Это произошло после того, как обе организации выступили с критикой слабых показателей в области прав человека в стране.[107]   В статье, подготовленной Энн Сандер-Плассманн и Рэйчел Гасовски, освещаются дополнительные проблемы, с которыми сталкиваются журналисты, которые пытаются справиться с системой. Авторы статьи рассказывают о том, как журналисты становятся объектами так называемых "профилактических бесед" со службами безопасности, которые проводятся для того, чтобы заставить журналистов следовать линии правительства. В случае неповиновения журналистам угрожают отзывом аккредитации, лицензии СМИ, дополнительными налоговыми проверками, давлением на членов семьи и потенциальным уголовным или гражданским преследованием. Сандер-Плассманн и Гасовски отмечают, что несмотря на частичное освобождение от уголовной ответственности за клевету, принятое в 2012 году, законодательство до сих является карательным относительно "публичного оскорбления или клеветы в отношении Президента Республики Таджикистан" и "оскорбления Лидера нации, совершенного с использованием печати, сети интернет или других средств массовой информации",– такие случаи караются лишением свободы сроком до пяти лет и потенциальным двухлетним сроком за "оскорбление должностного лица". Еще авторы статьи отмечают пространный текст положений и частое произвольное применение ограничений в отношении терроризма и экстремизма, а также произвольное применение статьи 189 Уголовного кодекса, которая предусматривает наказание сроком до 12 лет за "разжигание национальной, расовой, местной или религиозной розни", потенциальное применение которой используется для замалчивания информирования населения и при других формах инакомыслия.[108]   В последние годы несколько громких дел, заведенных против журналистов, привлекли внимание международного сообщества. Хайрулло Мирсаидова, журналиста-расследователя и сатирика сначала арестовали в декабре 2017 года, когда он опубликовал открытое письмо с критикой должностных лиц, проживающих в его родном Согде. Предварительный приговор предусматривал 12 лет тюремного заключения за растрату. Однако, после международной кампании под лозунгом #FreeKhayrullo власти освободили Мирсаидова по апелляции, хотя согласно решению судов, условием его освобождения стало требование выплатить штраф в размере 8500 долларов США, выполнение общественных работ и двухгодичная ежемесячная выплата одной пятой части зарплаты Мирсаидова в пользу государства.[109] В конце концов, Мирсаидов нарушает эти условия и бежит в Грузию, а затем в Польшу. Его заочно приговорили к восьмимесячному тюремному сроку.[110]   В 2020 году арест журналиста "Озодагон" Далера Шарипова вызвал такой же протест со стороны мирового сообщества. Шарипова задержали по обвинению в экстремизме по причине того, что он писал о проблемах свободы совести, обсуждал оппозиционные группы, запрещенные в стране, а также хранил материалы, которые, возможно, были связаны с организацией "Братья-мусульмане", которая запрещена в Таджикистане.[111] В конечно итоге, несмотря на давление со стороны Сената США и других международных органов, Шарипов отсидит в тюрьме год .[112] Хумайра Бахтияр, бывшая журналистка "Азия-Плюс", о которой говорилось выше, столкнулась не только с сильным давлением на членов ее семьи, которые так и живут в Таджикистане, но и с тем, что на протяжении нескольких лет она была объектом скоординированной онлайн травли.[113] Кампания по ее дискредитации началась с нападок со стороны фейковых аккаунтов в Facebook (2013-2015 гг.). Затем в ней приняли участие проправительственные молодые люди (2015-2017 гг.), в том числе и студенты, которым, вероятно, платят за троллинг. Затем, давление стало оказываться со стороны представителей диаспоры (которых, возможно, соблазнили обещаниями о том, что их имена будут удалены из черного списка или о том, что им заплатят).   Как в своей статье отмечают Олег Антонов, Эдвард Лемон и Парвиз Муллоджанов, часто такие попытки по очернению и преследованию в интернете могут быть связаны с так называемой "Фабрикаи чавоб" ("Фабрика ответов"). Авторы статьи говорят о том, что правительство " в своей миссии по надзору за интернетом заручилось поддержкой «добровольцев»". Эта поддержка, в особенности, исходит от учителей, профессоров и государственных служащих, на которых оказывают давление или которым платят за создание поддельных аккаунтов, используемых для критики оппозиции. Расследование Радио "Свободная Европа"/ радио "Свобода", которое разоблачило систему, показало, что в 2019 году, вероятно, как минимум 400 человек были членами "Фабрики троллей", известной как "Аналитическая информационная группа" при Министерстве образования.[114] Сообщали, что в своих попытках дискредитировать журналистов, которые занимались освещением информации внутри Таджикистана, "Фабрика ответов" проявила себя активно в подготовке и публикации ответов. Так произошло и в случае с журналистом Абдулло Гурбати, а также тогда, когда были совершены разные попытки по дискредитации прошлого молодого кандидата в президенты Фаромуза Иргашева.[115]   Верховенство закона Из вышесказанного следует, что характер и возможности государственной власти подразумевают, что в Таджикистане существуют значительные проблемы, связанные с верховенством закона. В докладе Международной комиссии юристов "Без сдержек и противовеса: судебная система Таджикистана" говорится о том, как предыдущие усилия по реформированию судебной системы привели к ограниченным результатам. Из доклада следует, что почти всегда в уголовных судах выносятся обвинительные приговоры. Также там показывается, что низкая заработная плата судей приводит к тому, что судьи становятся открытыми для коррупции. В нем также рассказывается о том, что те, кто находится у власти, злоупотребляют механизмами продвижения по службе. Поэтому Комиссия выступает за сокращение полномочий председателей судов и повышение активности и независимости Ассоциации судей.[116]   Как и во многих правовых системах Центральной Азии, доминирующая роль в системе отводится Генеральной прокуратуре. Суды, в основном, следуют подходу, который устанавливает прокурор. При этом, по словам правительства США, работа органов правопорядка в Таджикистане страдает от "нехватки ресурсов, низких зарплат и недостаточной подготовки, [что] приводит к высокому уровню коррупции и непрофессионализму, которые возникают среди правоохранительных органов".[117] При этом часто ГКНБ берет на себя ведущую роль в борьбе с критиками режима и уделяет основное внимание предотвращению любой проблемы, которая может помешать статусу-кво.   Как уже отмечалось выше, адвокаты-правозащитники и другие специалисты, которые занимаются защитой оппонентов режима, подвергались безжалостному давлению. Также, было много случаев, когда из-за их подзащитных самих адвокатов и других защитников оппонентов арестовывали и сажали в тюрьму.[118] В их число входит и Шухрат Кудратов, названный "Правозащитником года" в 2011 году. Кудратов провел 4 года в тюрьме, и, в конце концов, его освободили. Теперь Кудратову запрещено заниматься юридической практикой.[119]   Религия Атмосферу крайнего ограничения свободы вероисповедания в стране создают наследие Гражданской войны, светско-националистическое формирование таджикской идентичности, которое проводит режим Рахмона, репрессии против исламски настроенных политических движений, настоящие проблемы, связанные с радикализацией (Гражданская война, близость к Афганистану и ситуация в стране) и укоренившаяся враждебность к деятельности, которая ведется без надзора или контроля государства. Комиссия США по вопросам международной свободы вероисповедания относит Таджикистан к числу 14 стран, которые вызывают особую озабоченность, и отмечает, что "и без того неутешительные показатели правительства Таджикистана в области свободы вероисповедания продолжают ухудшаться".[120]   Официальная религиозная деятельность, которая санкционируется государством, находится под контролем Комитета по делам религии при Правительстве Республики Таджикистан. Комитет курирует Совет улемов Исламского центра Таджикистана, группу религиозных лидеров, которые координируют религиозную деятельность большинства мусульман-суннитов. Из-за того, что в 2010 году произошли изменения в системе и ряд религиозных лидеров был устранен, местные имамы стали более зависимыми от структур светского государства.[121] Большинство памирцев Горно-Бадахшанской автономной области являются последователями исмаилитской религиозной традиции. До сегодняшнего дня Фонд Ага Хана – основной игрок в вопросе развития региона (основателем и руководителем Фонда является мировой религиозный лидер исмаилитов) – допускает некоторую независимость. [122]   В Таджикистане практика официального ислама сопряжена с рядом ограничений. Лица младше 18 лет могут посещать мечети только во время религиозных праздников и на похоронах. Они не могут посещать регулярную пятничную молитву.[123] За последние 10 лет значительно ограничили количество строящихся мечетей. Многие мечети были вынуждены закрыться. Также закрылись религиозные школы, раннее поддерживаемые государством.[124] Как и в некоторых соседних центральноазиатских странах, в Таджикистане действует фактический запрет на ношение хиджабов в общественных местах. Он работает через ограничения, которые существуют в дресс-коде обязательном для образовательных учреждений и государственного сектора. Также, существует неформальное давление со стороны милиции и других должностных лиц, которые строго регулируют признаки выраженной религиозности, что иногда может проявляться через давление на мужчин, когда их заставляют подстричь или отрезать длинные бороды.[125] В сельских районах масштабы такого неформального давления ниже, чем в городских.   Как описано выше, расправа над религиозными группировками, которые выходят за рамки государственного контроля, может быть жестокой. Для мусульман это не только политические сторонники (относительно умеренные в политическом отношении) ПИВТ, сторонники запрещенных ненасильственных экстремистских групп, таких как "Хизб ут-Тахрир" (которых жестоко преследовали особенно в 2000-х) и "Братья-мусульмане" (в апреле 2021 года к тюремному сроку от пяти до 23 лет были приговорены 117 человек, которых подозревали в членстве в этой группировке), но также и сторонники насильственного экстремизма и вооруженных групп, к которым относятся Исламское движение Узбекистана, Аль-Каида и ИГ.[126]   На фоне ограничений по регистрации религиозных групп, из-за которых многие независимые религиозные группы не могут получить юридическое признание, с аналогичным давлением со стороны государства сталкиваются протестантские группы, которые стремятся всех обратить в свою веру, и Свидетели Иеговы.[127] Свидетели Иеговы также подвергаются судебному преследованию, если их члены отказываются от обязательной службы в вооруженных силах Таджикистана по соображениям совести.[128]   Таким образом, в светско-националистическом видении Таджикистана у Рахмона присутствует осуждение и частое ограничение властями праведного ислама. Однако, власти принимают более распространенный, культурный или "народный" ислам, в котором ислам является социальным идентификатором, компонентом таджикской национальной идентичности и основой для поддержки традиционализма и культурного консерватизма (без приверженности регулярной молитве или строгому соблюдению религиозных законов).^[129]   Права женщин и меньшинств В таджикском обществе широко распространено традиционное и светско-консервативное отношение к вопросам пола и сексуальности, которые являются частью подхода Президента к формированию постсоветской таджикской идентичности. Примером подобного подхода, который свидетельствует о более широкомасштабной картине, является то, как Международный женский день 8 марта, который во время существования СССР отмечали в Таджикистане, в 2009 году был переименован правительством Таджикистана в "День матери". Подобный подход показывает, что институты государственной власти преимущественно изображают женщин в роли матерей и воспитательниц. Такая картина наблюдается и в динамике многих местных общин.[130]   В Таджикистане представительство женщин на официальных должностях остается относительно низким – хотя показатели лучше, чем в некоторых из соседних стран. 14 женщин-депутатов заседают в Маджлиси намояндагон (Ассамблея представителей), которая является Нижней палатой парламента и состоит из 63 человек.[131] Восемь из 31 членов Национального собрания (Верхняя палата парламента) являются женщинами, при том, что три члена Кабинета министров – женщины: заместитель премьер-министра Сатториен Амонзода, министр труда, миграции и занятости населения Амонзода Шоди и министр культуры Давлатзода Давлат.[132]   В условиях сильного социального давления ранние браки в Таджикистане являются обычным явлением. Хотя в 2011 году законодательно повысили брачный возраст до 18 лет, в сельских общинах все еще остается проблема принуждения девочек к вступлению в исламский брак, который не признается государством. Также, там имеют место случаи похищения невест и принудительного брака.[133] Средний возраст, в котором женщины впервые выходят замуж, – 20 лет и 2 месяца.[134] Обычно от женщины ждут, что после замужества она переедет в дом своего мужа и под контролем родителей мужа будет заботиться о всей семье. Наибольшее давление оказывается на самую младшую невестку (арус).   Нестабильная ситуация с занятостью населения действует на женщин по-разному. Недостаток возможностей на местах создает определенную степень социального давления на женщин, которые присоединяются к местным работникам. Однако, явным большинством трудовых мигрантов из Таджикистана являются мужчины, что означает, что женщины играют большую в сельских общинах, когда занимаются управлением "приусадебных садово-огородных участков" и дехканскими хозяйствами.[135] Профессиональных услуг по уходу за детьми дошкольного возраста не хватает. Зачастую они недоступны для многих семей, и это является еще одним препятствием для включения женщин в число официально занятых.   В вопросе ношения хиджаба государство активно поощряет и фактически принуждает женщин к ношению консервативного, но светского стиля одежды (неофициальный Кодекс одежды), а Министерство культуры публично пропагандирует кампании против ношения черного, хиджаба или коротких юбок. Также, оно пропагандирует ношение традиционной одежды в национальном стиле.   В своей статье Фавзия Назарова и Нигина Бахриева рассказывают о мучительном физическом, сексуальном и психологическом насилии, с которым сталкиваются некоторые женщины, когда попадают в систему уголовного правосудия (в качестве подозреваемых, жертв и свидетелей). Также они рассказывают о том, как отношение во всем обществе заставляет жертв испытывать чувство стыда и отверженности. В более широком смысле, насилие в семье – это та проблема, которую правительство Таджикистана и значительная часть общества стараются сгладить. Обследование, которое правительство провело вместе с Оксфам, показало, что 97 процентов мужчин и 72 процента женщин считают, что к насилию в семье нужно относиться терпимо, т.к. это поможет в предотвращении распада семьи.[136] Правительство не ведет полную всестороннюю отчетность поступающих жалоб на насилие в семье. Однако, НПО отслеживают рост зарегистрированных случаев, и молодежь Таджикистана все чаще начинает говорить о нем публично.[137] Аналогичным образом, женщины стали более открыто высказываться против проблемы сексуальных домогательств, которая широко распространена в обществе. Однако, реакция властей остается весьма неоднозначной.[138]   В то время как в Узбекистане и Туркменистане гомосексуализм остается незаконным, в Таджикистане он был исключен из числа уголовно наказуемых дел в 1998 году. Однако, таджикское сообщество ЛГБТИ по-прежнему сталкивается с систематической дискриминацией, а также сильным социальным давлением, из-за которого представителям сообщества приходится скрывать свою идентичность.[139] В стране нет НПО, которые могли бы открыто выступать за права представителей ЛГБТИ, а также защищать их от системы, в которой отсутствует правовая база для борьбы с дискриминацией в отношении сообщества. По сообщениям "Международного партнерства за права человека", известно, что милиция и местные чиновники "избивали, насиловали и эксплуатировали" членов сообщества.[140] Издевательства включали в себя принуждение представителей ЛГБТИ сообщества к прохождению медицинских осмотров (на основании ограничения распространения заболеваний, передающихся половым путем), сексуальное и физическое насилие, шантаж и вымогательство (включая подставы, целью которых становились более зажиточные члены сообщества). Власти неоднократно опровергали утверждения о том, что для того, чтобы снизить потенциальный риск распространения ВИЧ, чиновники создали реестр членов ЛГБТИ сообщества.[141]   Жилье Как отмечалось выше и как следует из статей Ксении Мироновой и Шоиры Олимовой, подозрения на коррупцию на государственном и местном уровне, а также политический характер деятельности строительной отрасли помогают сформировать сектор, который изо всех сил пытается удовлетворить потребности простого народа. Иногда быстрые темпы физических изменений в Душанбе и, в какой-то степени, в других крупных городах оказывали негативное влияние как на городское наследие, так и на права жителей, которые уступают интересам влиятельных людей.   Частью подхода правительства к планированию современного образа Таджикистана является реконструкция городского ландшафта. С этой целью правительство использует значительные объемы инвестиций, поступающие из Китая и Саудовской Аравии. Тяжелой техникой сносят исключительно здания советской эпохи, чтобы на их месте были построены новые здания – процесс национального строительства через строительство.[142] Наряду с заменой ветшающих многоквартирных домов на более высокие новые дома (разного качества строительства) власти снесли и популярные здания, среди которых театр им. Маяковского и кинотеатр "Джоми". На месте снесенных зданий власти не спешат строить что-то. [143]   Рынок Шохмансур (в народе "Зеленый базар") снесли в 2017 году. Возможно, это сделали для того, чтобы у торгового центра Ашан, который не так давно открыли неподалеку, не было особой конкуренции.[144] Стране было бы выгодно разработать эффективную систему комплексной регистрации и защиты объектов, представляющих архитектурную и историческую ценность, до того, как тяжелая техника все это снесет, поскольку, несмотря на давление общественности, власти Душанбе определили список только из 15 зданий со всего города, которые стоят того, чтобы их наследие было сохранено.[145]   Наши авторы отмечают, что хотя вопросы незаконного сноса домов и принудительного выселения все еще могут создать проблему, теперь ситуация уже не такая критическая, как это было несколько лет назад. В какой-то степени режим признает, что в этой проблеме кроется возможный стимул для недовольства, поэтому по большей части он обеспечивает выплаты хотя бы некоторой компенсации даже в тех случаях, когда процессы, посредством которых происходит реконструкция, остаются непрозрачными.   По словам Мироновой, "властям следует организовать общественные слушания на тему реконструкции и перепланировки столицы Таджикистана и других городов, а также обеспечить гражданскому обществу доступ к Генеральным планам Душанбе и остальных городов" соответственно. Также, чтобы проследить вертикаль ответственности, необходимо предоставить официальную дополнительную информацию о том, какие компании реализуют конкретные проекты. Миронова также говорит о все еще актуальных проблемах, которые связаны с системой прописки – необходимость регистрации своего местожительства в местном отделении милиции. Без регистрации могут возникнуть сложности с доступом к медицинской помощи, образованию, открытию банковского счета или даже покупкой сим-карты. В настоящее время процедура регистрации дискриминирует тех, кто не может приобрести собственное жилье по месту жительства и работы, при этом возможность временной регистрации остается. Так что картина неоднозначная. Этот процесс все еще создает дополнительные возможности для процветания коррупции в милиции.[146]   Пограничные конфликты Из-за распада Советского Союза на различные национальные государства этнически смешанные общины, проживающие на территории Ферганской долины и на близлежащих территориях, столкнулись с определенными новыми проблемами. До обретения независимости у административных границ Советских Социалистических Республик было ограниченное реальное влияние на местах. Также была общая валюта, язык (русский), экономические и транспортные связи, а также другая инфраструктура, которая не нуждалась в жестком разделении в соответствии с национальными границами. После приобретения независимости возникли серьезные проблемы с точным определением того, где на самом деле проходят границы (в том числе и посреди дорог), а также усугубились проблемы, связанные со сложным характером местного контроля. В Таджикистане есть два эксклава – Ворух и Лолазор (бывший Кайрагач), которые полностью окружены территорией Кыргызстана, а также Сарваком, который расположен внутри Узбекистана. С течением времени создание новой инфраструктуры национального уровня, которая фокусируется на объединении людей, проживающих в одной стране, переход от общих рынков и общей валюты в экономике, а также отказ от русского, как от языка межэтнического общения, поспособствовали сокращению органического (дружественного) общения между людьми.   В последние годы на границе между Таджикистаном и Кыргызстаном наблюдается особая нестабильность, для которой характерно, что граждане решают свои локальные проблемы с применением некоторого насилия. Иногда из-за решения этих проблем возникают небольшие стычки между пограничниками. Время от времени пограничники также пытаются вымогать деньги у граждан другой страны. В настоящее время расстояние только в 519 км от всей границы между Таджикистаном и Кыргызстаном протяженностью в 972 км разграничено и демаркировано.[147]   С тех пор, как прошлой осенью к власти пришло новое правительство Кыргызстана, в ответ на инициативы, выдвигаемые президентом Узбекистана Мирзиеевым, было заявлено о желании урегулировать нерешенные пограничные споры с соседними странами. Фактически в конце марта председатель Комитета национальной безопасности Кыргызстана Камчыбек Ташиев с гордостью заявил о соглашении по урегулированию вопросов на узбекско-кыргызской границе: “Вопрос по границам с Узбекистаном решен на 100%. Были сложные вопросы, но в ходе переговоров они решены. Спорных вопросов не осталось”.[148] На практике это соглашение быстро развалилось из-за давления со стороны кыргызов, живущих на приграничной территории. При составлении соглашения их мнение о переезде не учитывалось. Также в конце марта Ташиев открыто предложил, чтобы Таджикистан отдал Ворух под контроль Бишкека, а в обмен было предложено 12 000 гектаров земли, расположенной на территории кыргызской провинции Баткен. Сразу за этими высказываниями вблизи упомянутых районов кыргызы провели военные учения.[149] В начале апреля Рахмон отправился в Ворух, чтобы заверить жителей Воруха в лояльности Душанбе по отношению к ним. Президент открыто опроверг план Ташиева.[150]   Пререкания подобного рода, которые ведутся на глазах у народа и никак не могут привести к общему мнению о статусе границ, создают контекст для самых ожесточенных столкновений, которые когда-либо происходили между двумя странами. Искра вспыхнула 28 апреля 2021 года, когда между местными жителями Исфаринского (Таджикистан) и Баткенского (Кыргызстан) районов разгорелся спор из-за видеокамеры, которую (на своей территории) установили таджики для того, чтобы наблюдать за водозаборной станцией (которая расположена на территории Кыргызстана) и является частью ирригационной системы обеих стран. Высказывались опасения о том, что кыргызы смогут поменять водоснабжение, что негативно скажется на воде, поступающей в Таджикистан. Вода – критически важный ресурс для страны, где только у 36 % населения есть доступ к безопасной питьевой воде. А ирригационные системы нужны для того, чтобы засушливые сельскохозяйственные угодья стали пригодными для ведения сельского хозяйства. Эти вопросы остаются горячей темой, и из-за них между местными возникают постоянные споры.[151]   Для Таджикистана сильная реакция правительства на события в апреле оказалась нетипичной. Возможно, она возникла из-за того, что местное население критиковало вопрос о контроле в регионе. На следующее утро (29 апреля) между пограничниками обоих государств произошла перестрелка. Ситуация быстро накалилась, и Таджикистан мобилизовал свои регулярные вооруженные силы, чтобы совершить вторжение в Кыргызстан. Во время вторжения использовались ракеты, выпущенные с боевых вертолетов, минометы, а также тяжелая бронетехника. В общей сложности, по обеим сторонам границы произошло 17 столкновений. Хотя имущество было уничтожено по обе стороны границы, большая часть ущерба пришлась на сторону Кыргызстана.[152]   Несмотря на недавнее давление, и в отличие от своих таджикских коллег, СМИ Кыргызстана все еще сохраняют ощутимую свободу. Им удалось активно осветить разрушения на кыргызской стороне, а также оказать публичное давление на правительство Кыргызстана, чтобы последнее отреагировало на произошедшее. У Таджикистана ушло гораздо больше времени на то, чтобы сделать официальное заявление. В нем практически отсутствовала информация о том, сколько человек было убито и ранено. Поэтому в интернете поползли слухи о том, что же произошло на самом деле, и кто именно погиб. Также, было много обвинений. К 6-му мая в двухстороннем официальном заявлении сообщили о 36 погибших с кыргызской стороны и 19 погибших с таджикской стороны. Большинство погибших были гражданскими (включая детей). В начале конфликта 58 тыс. кыргызстанцев были эвакуированы из региона.[153] Несмотря на гибель людей, сдержанной оказалась и официальная реакция международного сообщества, хотя присутствие Рахмона на параде Победы 9 мая (празднование победы во Второй мировой войне) было расценено как публичное одобрение действий таджикского лидера со стороны Путина.[154]   После завершения конфликта обе стороны предприняли серию депортаций и высылок представителей противоположной этнической принадлежности. Среди них были студенты университетов и граждане с двойным гражданством. Хотя у многих жителей приграничных районов есть двойное гражданство, это противоречит законодательству обеих стран (Кыргызстан отказывается от двойного гражданства с соседними странами, а Таджикистан признает двойное гражданство только с Россией). До последнего конфликта вопрос наличия таджикско-кыргызского гражданства оставался актуальным.^[155]   Международные отношения Международные отношения Таджикистана главным образом строятся за счет взаимоотношений с Россией и Китаем. Выше рассказывается, что денежные переводы из России составляют значительную часть ВВП Таджикистана. А Китай – единственный крупнейший международный инвестор, которому принадлежит почти половина внешнего долга страны.[156] Таджикистан входит в возглавляемую Россией Организацию Договора о коллективной безопасности и Шанхайскую организацию сотрудничества, в которых с недавним ростом использования китайских технологий наблюдения особое внимание уделяется устойчивому сотрудничеству служб безопасности, в основе которого лежит общее понимание определения экстремизма, рассматривающее различных политических оппонентов.[157] В стране присутствуют военные базы России и Китая. Однако, Таджикистан до сих пор не присоединился к Евразийскому экономическому союзу, который сосредоточен вокруг России (членами ЕАЭС являются Кыргызстан и Казахстан, а Узбекистан к ключевому транзитному партнеру не относится). Присоединение Таджикистана к ЕАЭС существенно снизило бы доходы страны от таможенных сборов, но значительно улучшилось бы положение трудовых мигрантов – на фоне пандемии в отношении вопроса трудовых мигрантов появились разногласия.[158]   В отличие от Узбекистана и Казахстана режим Рахмона практически не заинтересован в получении расположения со стороны Запада или в каком-то другом общественном мнении со стороны международного сообщества. Кроме того, в отличие от своих соседей, правящая элита Таджикистана вкладывает только маленькую часть своих денежных средств в рынок недвижимости США и Великобритании. Основные средства направляются в Дубай и Москву.[159] У Таджикистана не так много природных ресурсов или других экономических возможностей, которые могли бы привлечь западных инвесторов. Несмотря на существующие проблемы страны, именно существенные трудности в области развития, которые наблюдаются у страны с низким уровнем дохода, а также потребности в постконфликтной стабилизации и усилия по борьбе с радикализацией и контрабандой наркотиков, которые создают угрозу экспорта наркотиков за пределы страны, лежат в основе некоторой вовлеченности западных партнеров. Именно эти потоки финансирования обеспечивают некоторые из немногих (ограниченных) рычагов влияния на эффективность и поведение режима. В 2019 году общие расходы международной помощи в целях развития (МПР) на проекты в области развития составили 372,350 млн. долларов США. Однако большая часть инвестиций со стороны Китая и стран Персидского залива выходит за рамки этих официальных рамок.[160]   ЕС и страны, входящие в его состав, предоставляют около 40 % от всего количества МПР. Сюда входят 63 % от общего количества финансирования учреждений, направленного на первичную медицинскую помощь, а также проекты для детей с ограниченными возможностями и проекты по подготовке учителей.[161] Стоит отметить, что почти на 100 миллионов евро ЕС сократил инвестиции, запланированные на 2014-2020 бюджетный цикл. Это было связано с тем, что правительство Таджикистана не выполнило свои обязательства.^[162] В настоящее время прогресс в составлении нового "расширенного" Соглашения о партнерстве и сотрудничестве с Таджикистаном, которое Таджикистан запросил в 2019 году, движется очень медленно. Со второй половины 2020 года официальное открытие переговоров по-прежнему сдвигается.[163]   США описывают свои отношения с Таджикистаном как отношения, основанные на "таких областях, как борьба с наркотиками, борьба с терроризмом, нераспространение ядерного оружия, а также региональное экономическое сотрудничество и безопасность".[164] В особенности, участие Таджикистана сформировалось в условиях давнишних обязательств США в Афганистане, после чего Таджикистан недавно появился в расширенном списке возможных стран, где после вывода американских войск из Афганистана может быть расположена новая военная база США. Однако еще до того, как будут рассмотрены проблемы местного управления, подобный выбор окажется проблематичным, т.к. Таджикистан сохраняет свое членство в ОДКБ и ШОС.[165] Министерство иностранных дел и международного развития Великобритании (FCDO), к которому перешли функции Министерства Великобритании по международному развитию (DFID), присутствует в стране в течение длительного времени. Основные проекты министерства – проекты в области развития. Однако на момент написания статьи было неясно, какое влияние окажет нынешнее существенное сокращение расходов Великобритании в составе МПР на присутствие Великобритании в стране, в том числе и на партнерские отношения с международными НПО, которые расположены в Великобритании.   Международные финансовые институты являются крупнейшими донорами Таджикистана. В 2020 году тремя из пяти самых крупных доноров помощи стали Всемирный банк (152,561 млн. долл. США), Азиатский банк развития (50,934 млн. долл. США) и Европейский банк реконструкции и развития (28,814 млн. долл. США).[166] Как уже отмечалось выше, реакцией на пандемию COVID стало увеличение объема доступного финансирования со стороны Всемирного банка, Азиатского банка развития и МВФ, который предоставил почти 190 миллионов долларов США в виде фонда чрезвычайной помощи. Также, финансирование было предоставлено и со стороны Евразийского банка развития, который находится в Казахстане.[167]   Пример Таджикистана наглядно демонстрирует не только некоторые проблемы, связанные с работой в стране, в которой присутствуют значительный уровень бедности, плохое государственное управление и повсеместная коррупция, но и некоторые нелегкие решения, которые касаются целей области развития и прав человека. Международные организации, которые хотят сохранить возможность работы на местах, должны проявлять определенную степень самоцензуры или, по крайней мере, намеренно избегать потенциально спорной деятельности, которая, к сожалению, является побочным результатом содействия узаконивания политической системы, которая в настоящее время существует в Таджикистане. Выводы к данной публикации содержат информацию о сложностях подобной балансировки. Также, там описывается возможный план дальнейших действий.   Фотография Rjruiziii под лицензией Creative Commons (CC).   [1] Камолуддин Абдуллаев и Кэтрин Барнс, Политика компромисса: мирный процесс в Таджикистане, апрель 2001 года, https://www.c-r.org/accord/tajikistan/tajik-civil-war-causes-and-dynamics; Франсиско Олмос, Государственные мифы в Центральной Азии, FPC, октябрь 2019 года, https://fpc.org.uk/state-building-myths-in-central-asia/ [2] Камолуддин Абдуллаев и Кэтрин Барнс, Политика компромисса: мирный процесс в Таджикистане, апрель 2001 года, https://www.c-r.org/accord/tajikistan/tajik-civil-war-causes-and-dynamics [3] Там же. [4] Стивен Эрлангер, After Week of Turmoil, Tajik President Is Forced Out, "Нью-Йорк таймс", сентябрь 1992 года, https://www.nytimes.com/1992/09/08/world/after-week-of-turmoil-tajik-president-is-forced-out.html [5] Джон Хитершоу и Парвиз Муллоджанов, Elite Bargains and Political Deals Project: Tajikistan Case Study, Stabilisation Unit, Правительство Великобритании, февраль 2018 г., https://assets.publishing.service.gov.uk/government/uploads/system/uploads/attachment_data/file/766056/Tajikistan_case_study.pdf [6] Миротворец Организации Объединенных Наций, Общее соглашение об установлении мира и национального согласия в Таджикистане, июнь 1997 года, https://peacemaker.un.org/tajikistan-general-agreement97#:~:text=Document%20Retrieval-,General%20Agreement%20on%20the%20Establishment%20of%20Peace%20and%20National%20Accord,Summary%3A&text=Agreement%20between%20the%20President%20of,National%20Reconciliation%20(23%20December%201996) [7] Камолуддин Абдуллаев и Кэтрин Барнс, Политика компромисса: мирный процесс в Таджикистане, апрель 2001 года, https://www.c-r.org/accord/tajikistan/key-elements-tajikistan-peace-agreement [8] Международная кризисная группа, Таджикистан: хрупкий мир, декабрь 2001 года, https://www.crisisgroup.org/europe-central-asia/central-asia/tajikistan/tajikistan-uncertain-peace [9] БДИПЧ ОБСЕ, Республика Таджикистан. Выборы в Парламент. 27 февраля 2000 года, май 2000 года, https://www.osce.org/files/f/documents/5/e/15984.pdf [10] Джон Хитершоу и Парвиз Муллоджанов, Elite Bargains and Political Deals Project: Tajikistan Case Study, Stabilisation Unit, Правительство Великобритании, февраль 2018 г., https://assets.publishing.service.gov.uk/government/uploads/system/uploads/attachment_data/file/766056/Tajikistan_case_study.pdf [11] Там же. [12] Там же; Таджикская служба Радио Свобода/ Радио Озоди, Tajik Politician Sent To Remote Jail After Interview, Радио Свободная Европа/ радио Свобода, август 2015 года, https://www.rferl.org/a/tajik-politician-sent-remote-jail-after-rferl-interview/27196543.html; Саодат Махбатшо, Таджикистан: таинственная гибель бывшего полевого командира заострила внимание на проблеме возвращения в страну боевиков, Eurasianet, июль 2009 года, https://eurasianet.org/tajikistan-mysterious-death-raises-concerns-about-militant-returns [13] Bartlomiej Kaminski и Saumya Mitra, Borderless Bazaars and Regional Integration in Central Asia,  Всемирный банк, май 2012 г., http://documents1.worldbank.org/curated/en/108461468016850647/pdf/693110PUB0publ067926B09780821394717.pdf [14] Bardia Rahmani, How the War on Drugs Is Making Tajikistan More Authoritarian, The Diplomat, июль 2018 года https://thediplomat.com/2018/07/how-the-war-on-drugs-is-making-tajikistan-more-authoritarian/; Хотя, по данным Всемирного банка, к этому времени денежные переводы заменили их в качестве наиболее существенного вклада в общий ВВП – 52 процента к 2013 году; David Trilling, Tajikistan: Migrant Remittances Now Exceed Half of GDP, Eurasianet, апрель 2014 года https://eurasianet.org/tajikistan-migrant-remittances-now-exceed-half-of-gdp [15] Foreign Assistance, Tajikistan: Foreign Assistance, апрель 2021 года, https://www.foreignassistance.gov/explore/country/Tajikistan [16] ОБСЕ, Выборы в Таджикистане, https://www.osce.org/odihr/elections/tajikistan?page=1 [17] Lenta.ru, Президент Таджикистана отрезал от своей фамилии русское окончание, март 2007 года, https://lenta.ru/news/2007/03/21/name [18] Таджикская служба Радио Свобода/ Радио Озоди, В Таджикистане узаконили запрет на русифицированные фамилии, Радио Свободная Европа/ радио Свобода, апрель 2020 года, https://www.rferl.org/a/tajik-lawmakers-approve-bill-banning-russified-surnames/30583762.html [19] Khiradmand Sheraliev, A Critical Lesson for Tajikistan: The State of Migrant Workers in 2020, The Diplomat, январь 2021 года, https://thediplomat.com/2021/01/a-critical-lesson-for-tajikistan-the-plight-of-migrant-workers-in-2020/; Eurasianet, What’s Behind Tajikistan’s Web Woes, сентябрь 2015 года, https://eurasianet.org/whats-behind-tajikistans-web-woes [20] Таджикская служба Радио Свобода/ Радио Озоди, SMS Services Down In Tajikistan After Protest Calls, Радио Свободная Европа/ радио Свобода, октябрь 2014 года, https://www.rferl.org/a/tajikistan-sms-internet-group-24-quvatov-phone-message-blockage-dushanbe/26630390.html [21] Таджикская служба Радио Свобода/ Радио Озоди, Three Arrested As Tajik Opposition Tycoon Buried In Istanbul, Радио Свободная Европа/ радио Свобода, март 2015 года, https://www.rferl.org/a/slain-tajik-opposition-tycoon-to-be-buried-in-istanbul/26889471.html [22] Таджикская служба Радио Свобода/ Радио Озоди, Tajik Activists Jailed For Ties To Banned Opposition Group, Радио Свободная Европа/ радио Свобода, апрель 2015 года, https://www.rferl.org/a/tajikisatn-jails-two-activists-group-24-quvatov/26946831.html [23] Farangis Najibullah, Tajikistan’s Islamic Renaissance Party On Life Support, Радио Свободная Европа/ радио Свобода, март 2015 Года, https://www.rferl.org/a/tajikistan-islamic-renaissance-party-on-the-ropes/26880001.html; David Trilling, Tajikistan Drives Top Opposition Leader Into Exile, Eurasianet, июнь 2015 г., https://eurasianet.org/tajikistan-drives-top-opposition-leader-into-exile [24] В отеле Sheraton перед самым началом партийного съезда неожиданно отключили свет. В результате отключения партийный съезд отменили; Колумбийский университет, проект "Global Freedom of Expression", The Case of the Islamic Renaissance Party of Tajikistan, https://globalfreedomofexpression.columbia.edu/cases/case-islamic-renaissance-party-tajikistan/; Akbar Borisov, Tajikistan’s Islamic opposition party faces ban amid crackdown, Yahoo News, август 2015, https://news.yahoo.com/tajikistans-islamic-opposition-party-faces-ban-amid-crackdown-183932617.html?guccounter=1&guce_referrer=aHR0cHM6Ly9lbi53aWtpcGVkaWEub3JnLw&guce_referrer_sig=AQAAAMMaYF4kth41fEZu5EyiP57kLAnm0WWSURoBe0X2MKE0V0e9zXRmGrUrwk_vpYYYErFF8A6K5TfjltMlQ359PJddE1qhSkD6U54Bg1E9YHfNjzU8HlPwYYwsfXk564iMdueORTKHoMkeyyVLm-FAmJ2Iv9fTcaeS7HtDsm_DE30A [25] Таджикская служба Радио Свобода/ Радио Озоди, More Detained in Tajikistan As Manhunt Continues For Ousted Defense Official, Радио Свободная Европа/ радио Свобода, сентябрь 2015 года, https://www.rferl.org/a/tajikistan-renegade-nazarzoda-hunt/27230296.html [26] Таджикская служба Радио Свобода/ Радио Озоди, Tajikistan Confirms Death of Mutinous Former Deputy Defense Minister, Радио Свободная Европа/ радио Свобода, сентябрь 2015 года, https://www.rferl.org/a/tajikistan-renegade-general-killed/27251919.html; В то время независимый ресурс "Eurasianet" отметил ряд несоответствий, которые были в официальных отчетах, рассказывающих о текущей ситуации – Eurasianet, Tajikistan: Digging for Answers About Armed Clashes, сентябрь 2015 года, https://eurasianet.org/tajikistan-digging-for-answers-about-armed-clashes [27] HRW, Таджикистан: задержаны активисты оппозиции, сентябрь 2015 года, https://www.hrw.org/news/2015/09/18/tajikistan-opposition-activists-detained [28] Freedom now, Mahmadali Hayit, https://www.freedom-now.org/cases/mahmadali-hayit/; Eurasianet, Tajikistan: Rights groups demand release of tortured political prisoner, март 2019 года, https://eurasianet.org/tajikistan-rights-groups-demand-release-of-tortured-political-prisoner [29] Колумбийский университет, проект "Global Freedom of Expression", The Case of the Islamic Renaissance Party of Tajikistan, https://globalfreedomofexpression.columbia.edu/cases/case-islamic-renaissance-party-tajikistan/ [30] Eurasianet, Tajikistan: State Media Forced to Always Call President By Unwieldy Title, апрель 2017 года, https://eurasianet.org/tajikistan-state-media-forced-always-call-president-unwieldy-title [31] https://lawyersforlawyers.org/en/lawyers/buzurgmehr-yorov/ Также смотрите требование ЕС о его освобождении, которое быо составлено сразу после решения, подготовленного Рабочей группой ООН по произвольным задержаниям https://eeas.europa.eu/regions/europe-and-central-asia/88547/12th-eu-tajikistan-human-rights-dialogue_en [32] Farangis Najibullah, Tajikistan’s Banned Islamic Party Claims Former Members Hit By ‘Wave Of Arrests’, Радио Свободная Европа/ радио Свобода, июнь 2018 года, https://www.rferl.org/a/tajikistan-s-banned-islamic-irpt-party--members-hit-by-wave-arrests/29283941.html [33] Singeli Agnew (продюсер/режиссер), The Weekly: When ISIS Killed Cyclists on Their Journey Around the World, The New York Times, июнь 2019 года, https://www.nytimes.com/2019/06/21/the-weekly/isis-bike-attack-tajikistan.html [34] Eurasianet, Tajikistan’s exiled opposition adrift as strongman rule hardens at home, январь 2020 года, https://eurasianet.org/tajikistans-exiled-opposition-adrift-as-strongman-rule-hardens-at-home; Malgosia Krakowska, Tajik opposition movement, modern diplomacy, август 2020 года, https://moderndiplomacy.eu/2020/08/03/tajik-opposition-movement/ [35] Exeter University Central Asian Studies Network, Central Asian Political Exiles (CAPE) database, https://excas.net/projects/political-exiles/ [36] Адам Хаг (ред.), Closing the Door: the challenge facing activists from the former Soviet Union seeking asylum or refuge, FPC, декабрь 2017 года, https://fpc.org.uk/publications/closing-the-door/; Адам Хаг (ред.), No shelter: the harassment of activists abroad by intelligence services from the former Soviet Union, FPC, ноябрь 2016 года, https://fpc.org.uk/publications/noshelter/; Адам Хаг (ред.) Shelter from the storm? The asylum, refuge and extradition situation facing activists from the former Soviet Union, FPC апрель 2014 года, https://fpc.org.uk/publications/shelter-from-the-storm/ [37] EDAL, Communicated cases against Russia and Poland, январь 2019 года, https://www.asylumlawdatabase.eu/en/content/communicated-cases-against-russia-and-poland [38] Таджикская служба Радио Свобода/ Радио Озоди, Tajik Activist Gadoev Says He Was Abducted, Tortured, Given Ultimatum, Свободная Европа/ радио Свобода, март 2019 года, https://www.rferl.org/a/tajik-activist-gadoev-says-he-was-abducted-tortured-taken-to-dushanbe/29807051.html [39] IPHR, Tajikistan and the COVID pandemic: denial, cover-up and downplay, сентябрь 2020 года, https://www.iphronline.org/tajikistan-and-the-covid-pandemic-denial-cover-up-and-downplay.html [40] Eurasianet, Tajikistan: Feast in the time of coronavirus, март 2020 года, https://eurasianet.org/tajikistan-feast-in-the-time-of-coronavirus [41] IPHR, Tajikistan and the COVID pandemic: denial, cover-up and downplay, сентябрь 2020 года, https://www.iphronline.org/tajikistan-and-the-covid-pandemic-denial-cover-up-and-downplay.html [42] IPHR, Tajikistan: Cover-up and downplay of Covid-19; massive restrictions on expression, октябрь 2020 года, https://www.iphronline.org/tajikistan-cover-up-and-downplay-of-covid-19-massive-restrictions-on-expression.html [43] Университет Джона Хопкинса, Covid-19 Dashboard, https://www.arcgis.com/apps/opsdashboard/index.html#/bda7594740fd40299423467b48e9ecf6 [44] Catherine Putz, If Only It Were That Easy: Tajikistan Declares Itself COVID-19 Free, The Diplomat, январь 2021 года, https://thediplomat.com/2021/01/if-only-it-were-that-easy-tajikistan-declares-itself-covid-19-free/ [45] IPHR, Tajikistan and the COVID pandemic: denial, cover-up and downplay, сентябрь 2020 года, https://www.iphronline.org/tajikistan-and-the-covid-pandemic-denial-cover-up-and-downplay.html [46] Искандар Фируз и Барот Юсуфи, Агентство по статистике: в Таджикистане смертность увеличилась на 11%, но это не связано с COVID-19, Радио Озоди, июль 2020 года, https://rus.ozodi.org/a/30757379.html [47] Таджикская служба Радио Свобода/ Радио Озоди, In Tajikistan, COVID-19 Patients, Families Scoff At Pledge Of ‘Free Treatment’, Свободная Европа/ радио Свобода, февраль 2021 года, https://www.rferl.org/a/tajikistan-covid-19-coronavirus-free-treatment-scam-big-bills/31112946.html [48] Khiradmand Sheraliev, A Critical Lesson for Tajikistan: The State of Migrant Workers in 2020, The Diplomat, январь 2021 года, https://thediplomat.com/2021/01/a-critical-lesson-for-tajikistan-the-plight-of-migrant-workers-in-2020/ [49] Фарангис Наджибулла, Россия открывает границы для таджикских мигрантов, но авиабилеты им не по карману, Свободная Европа/ радио Свобода, апрель 2021 года, https://www.rferl.org/a/russia-tajikistan-migrants-remittances-borders-pandemic/31193152.html [50] Farangis Najibullah, Many Tajiks Forced To Skip Meals As Poverty Deepens, Survey Shows, Свободная Европа/ радио Свобода, январь 2021 года, https://www.rferl.org/a/tajikstan-covid-poverty-economy-survey/31031706.html [51] World Data Atlas, Tajikistan - Gross domestic product per capita in current prices, https://knoema.com/atlas/Tajikistan/GDP-per-capita [52] В марте 2021 года Рахмон исчез из поля зрения СМИ на несколько недель. BNE - Intellinews, Mystery as Tajik president Rahmon disappears from public view, март 2021 года, https://www.intellinews.com/mystery-as-tajik-president-rahmon-disappears-from-public-view-205910/; Радио Озоди, The delay in Rahmon's visit to Bactria sparked reports of "his health condition", март 2021 года, https://www.ozodi.org/a/31163696.html [53] Tamiris Esfandiar, Tajikistan: President’s Family Expands Grip with Key Positions, Eurasianet, май 2014 года, https://eurasianet.org/tajikistan-presidents-family-expands-grip-with-key-positions [54] Catherine Putz, Hired: Tajik President’s Daughter Lands Deputy Post at a Major Bank, июль 2017 года, https://thediplomat.com/2017/07/hired-tajik-presidents-daughter-lands-deputy-post-at-a-major-bank/ [55] Eurasianet, Tajikistan's ruling family extends control over telecoms, апрель 2018 года, https://eurasianet.org/tajikistans-ruling-family-extends-control-over-telecoms [56] Александр Кули и Джон Хизершоу, Диктаторы без границ. Власть и деньги в Центральной Азии, издательство Йельского университета, 2017 год. Краткое содержание книги можно найти по ссылке: https://www.opendemocracy.net/en/odr/dictators-without-borders/ [57] Там же. [58] David Trilling, Russian Aluminum Giant Pries Open Books at Tajikistan’s Largest Factory, июнь 2014 года, https://eurasianet.org/russian-aluminum-giant-pries-open-books-at-tajikistans-largest-factory [59] Eurasianet, Report: Tajikistan to yield share in aluminium plant to China, декабрь 2019 года, https://eurasianet.org/report-tajikistan-to-yield-share-in-aluminum-plant-to-china; Нива Яу, Китай в Центральной Азии: так чей же это все-таки "Пояс и путь"?, Eurasianet, сентябрь 2020 года, https://eurasianet.org/china-business-briefing-whose-belt-and-road-is-it-anyway [60] Таджикская служба Радио Свобода/ Радио Озоди, "Закрывшаяся" бизнес-империя зятя Эмомали Рахмона, Свободная Европа/ радио Свобода, декабрь 2019 года, https://www.rferl.org/a/family-ties-tajik-style-presidential-son-in-law-s-business-empire-still-active-despite-shut-down-claim/30342381.html; Таджикская служба Радио Свобода/ Радио Озоди, Чужие там не ходят. Как связанная с зятем президента фирма получила прибыльный госконтракт, Свободная Европа/ радио Свобода, октябрь 2020 года, https://www.rferl.org/a/firm-linked-to-tajik-president-s-son-in-law-awarded-13-million-government-contract/30909107.html [61] Влад Лавров, Илья Лозовский и Бермет Талант, Смерть в Стамбуле, OCCRP, июнь 2018 года, https://www.occrp.org/en/moneybymarriage/a-murder-in-istanbul [62] Радио Озоди, Расследование Радио Озоди: Большинство компаний "Фароза" продолжают работать, декабрь 2019 года, https://rus.ozodi.org/a/radio-ozodi-investigation/30328126.html [63] Paolo Sorbello, Tajikistan’s Presidential Family Ousts Competitor in the Fuel Market, The Diplomat, ноябрь 2017 года, https://thediplomat.com/2017/11/tajikistans-presidential-family-ousts-competitor-in-the-fuel-market/ [64] Елена Короткова, Эмомали Рахмона обвиняют в наживе на эпидемии коронавируса в Таджикистане, News Asia, июнь 2020 года, http://www.news-asia.ru/view/13889; Eurasianet, Таджикистан: паника из-за коронавируса ставит под угрозу страдающих другими болезнями, май 2020 года, https://eurasianet.org/tajikistan-coronavirus-panic-puts-sufferers-of-other-illnesses-in-grave-danger [65] Eurasianet, Tajikistan: As Russia cracks open gate, rush for air tickets ensues, апрель 2021 года, https://eurasianet.org/tajikistan-as-russia-cracks-open-gate-rush-for-air-tickets-ensues?utm_source=dlvr.it&utm_medium=twitter [66] Таджикская служба Радио Свобода/ Радио Озоди, Tajik Official’s Son Questioned Over Deadly Accident, Свободная Европа/ радио Свобода, октябрь 2013 г., https://www.rferl.org/a/tajikistan-road-death-rahmon-relative/25144985.html; Таджикская служба Радио Свобода/ Радио Озоди, Tajik President Sacks Railways Chief Amid Crash Controversy, Свободная Европа/ радио Свобода, февраль 2014 года https://www.rferl.org/a/tajikistan-railways-official-son-tragedy/25252762.html; Павла Холкова, Влад Лавров и OCCRP Таджикистан, Чешское золотое дно экс-главы "Таджикских железных дорог", OCCRP, январь 2018 года https://www.occrp.org/en/corruptistan/tajikistan/ex-tajik-railways-chiefs-czech-bonanza; В разных отчетах предполагается, что еще один из его сыновей может быть женат на одной из дочерей Рахмона, однако, достоверность этих утверждений не ясна. [67] Eurasianet, Таджикистан: члены президентской семьи распродают активы, сентябрь 2019 года, https://eurasianet.org/tajikistan-more-presidential-family-members-sell-off-assets [68] Государственный департамент США, 2020 Investment Climate Statements: Tajikistan, https://www.state.gov/reports/2020-investment-climate-statements/tajikistan/; В страновом отчете по индексу трансформации Бертельсманна за 2020 год отмечается "безудержная коррупция и вымогательства со стороны налоговых и регулирующих органов" - https://www.bti-project.org/content/en/downloads/reports/country_report_2020_TJK.pdf [69] OCCRP, Проверки выявили в Таджикистане обширную теневую экономику, август 2019 года, https://www.occrp.org/en/daily/10384-officials-examine-sprawling-shadow-economy-in-tajikistan [70] Transparency International, Индекс восприятия коррупции 2020, https://www.transparency.org/en/cpi/2020/index/tjk; Индекс трансформации Бертельсманна, Таджикистан, https://www.bti-project.org/en/reports/country-dashboard-TJK.html [71] Freedom House, Страны и территории, https://freedomhouse.org/countries/freedom-world/scores?sort=desc&order=Total%20Score%20and%20Status [72] ЦИК Республики Таджикистан, Решение Центральной комиссии по выборам и референдумам, октябрь 2020 года, http://kmir.tj/2020/10/14/qarori-komissiyai-markazii-intihobot-va-rajpursi-25/ [73] ОБСЕ БДИПЧ, Республика Таджикистан, президентские выборы, 11 октября 2020: миссия БДИПЧ по оценке выборов. Заключительный отчет, январь 2021, https://www.osce.org/files/f/documents/c/6/477019.pdf; Национальное статистическое управление Великобритании, Электоральная статистика, Великобритания: март 2020, январь 2021, https://www.ons.gov.uk/peoplepopulationandcommunity/elections/electoralregistration/bulletins/electoralstatisticsforuk/march2020#:~:text=The%20total%20number%20of%20UK%20Parliamentary%20electoral%20registrations%20in%20March,increased%20by%20484%2C000%20(1.0%25) [74] Свободная Европа/ радио Свобода, Tajik Lawyer Questioned By Security Agents After Announcing Bid For President, сентябрь 2020 года, https://www.rferl.org/a/tajik-lawyer-arrested-after-announcing-he-would-run-for-president/30821651.html; Видеозапись его заявления можно найти по ссылке: https://www.youtube.com/watch?v=uleKlGfcRFY [75] Akhbor.com, Рахматилло Зойиров сообщил, что на него было совершено нападение, сентябрь 2020 года, https://akhbor-rus.com/-p5613-118.htm [76] Eurasianet, Tajikistan: With elections come repressions, август 2020 года, https://eurasianet.org/tajikistan-with-elections-come-repressions?utm_source=dlvr.it&utm_medium=twitter [77] Reuters in Dushanbe, Dozens killed in riots at Tajikistan prison holding Isis militants, The Guardian, май 2019 года, https://www.theguardian.com/world/2019/may/20/tajikistan-prison-riot-guards-inmates-killed-isis-militants [78] Эдвард Лемон, пост в Twitter, Twitter, март 2021 года, https://twitter.com/edwardlemon3/status/1375829741761085445?s=11 [79] Брюс Панниер, Суд, лишение гражданства, депортация. Как Россия выслала активиста, помогавшего трудовым мигрантам, Свободная Европа/ радио Свобода, март 2021 года, https://www.rferl.org/a/russia-tajikistan-migrant-laborers-activist-charges/31178041.html; Eurasianet, Tajikistan: Migrants advocate deported from Russia, март 2021 года, https://eurasianet.org/tajikistan-migrants-advocate-deported-from-russia [80] Нигора Фазлиддин, пост в Twitter, Twitter, март 2021 года, https://twitter.com/NigoraFazliddin/status/1376372442973810690?s=20 [81] Свободная Европа/ радио Свобода, Six Tajiks Get Lengthy Prison Terms On Terror Charges In Russia, февраль 2018 года, https://www.rferl.org/a/tajik-terror-charges-prison-russia-islamic-state/29057298.html; Фруд Бежан, Смертоносный экспорт Таджикистана, Свободная Европа/ радио Свобода, март 2017 года, https://www.rferl.org/a/tajikistan-deadly-export-islamic-state-suicide-bombers/28365044.html [82] Адам Хаг (ред.), Closing the Door: the challenge facing activists from the former Soviet Union seeking asylum or refuge, FPC, декабрь 2017 года, https://fpc.org.uk/publications/closing-the-door/; Адам Хаг (ред.), No shelter: the harassment of activists abroad by intelligence services from the former Soviet Union, FPC, ноябрь 2016 года, https://fpc.org.uk/publications/noshelter/; Адам Хаг (ред.) Shelter from the storm? The asylum, refuge and extradition situation facing activists from the former Soviet Union, FPC апрель 2014 года, https://fpc.org.uk/publications/shelter-from-the-storm/ [83] Таджикская служба Радио Свобода/ Радио Озоди, Tajik Prosecutor – General Rejects Austria’s Move To Invalidate Extradition Of Tajik Activist, Свободная Европа/ радио Свобода, июль 2020 года, https://www.rferl.org/a/tajik-prosecutor-general-rejects-austria-s-move-to-invalidate-extradition-of-tajik-activist/30725651.html [84] Bruce Pannier, Tajik Officials Use Family Members To Pressure Critics To Return, Свободная Европа/ радио Свобода, июнь 2019 года, https://www.rferl.org/a/tajik-officials-use-family-members-to-pressure-critics-to-return/30022245.html [85] Норвежский Хельсинкский комитет, Tajikistan: Dissident’s family interrogated, threatened, декабрь 2020 года, https://www.nhc.no/en/tajikistan-dissidents-family-interrogated-threatened/ [86] Steve Swerdlow, пост в Twitter, Twitter, январь 2021 года, https://twitter.com/steveswerdlow/status/1352886133760299008 [87] Государственный департамент США, Страновые доклады о соблюдении прав человека за 2019 год: Таджикистан, https://www.state.gov/reports/2019-country-reports-on-human-rights-practices/tajikistan/ [88] Договорные органы Организации Объединенных Наций по правам человека, База данных договорных органов ООН, https://tbinternet.ohchr.org/_layouts/15/treatybodyexternal/Download.aspx?symbolno=CAT%2FC%2FTJK%2FCO%2F3&Lang=en [89] Поисковик "NGO Explorer" обнаружил 51 британскую НПО, которая ведет свою деятельность в Таджикистане, https://ngoexplorer.org/country/tjk [90] Фонды "Открытое общество", Фонды "Открытое общество" в Таджикистане, март 2021 года, https://www.opensocietyfoundations.org/newsroom/open-society-foundations-tajikistan [91] Ассоциация развития гражданского общества, НПО Таджикистана хотят предложить поправки в закон РТ "Об общественных объединениях", январь 2019 года, https://en.cso-central.asia/tajik-ngos-would-like-to-propose-amendments-to-the-law-of-the-republic-of-tajikistan-on-public-associations/; Неофициальный перевод (2020), Закон Республики Таджикистан "Об общественных объединениях", https://www.legislationline.org/download/id/8634/file/Tajikistan_law_public_associations_2007_am2019_en.pdf [92] FIDH, Их последний рубеж? Как вытесняют правозащитников из Таджикистана, отчет Миссии, июль 2019 года, https://www.fidh.org/IMG/pdf/report_tajikistan_eng_web.pdf [93] Taj Nature, Комитет охраны окружающей среды при Правительстве Республики Таджикистан, апрель 2021 года, http://tajnature.tj/?p=19211&lang=en; Cabar Asia, Таджикистан: жители сел жалуются на плохие условия в медицинских пунктах (фоторепортаж), октябрь 2020 г., https://cabar.asia/en/tajikistan-rural-residents-complain-about-poor-conditions-of-the-healthcare-centers-photoreport [94] RSF, Praising the “Leader of the Nation”, https://rsf.org/en/tajikistan [95] АЗИЯ-Плюс, О нас, https://asiaplustj.info/en/info/about [96] ОБСЕ БДИПЧ, Республика Таджикистан, президентские выборы, 11 октября 2020: миссия БДИПЧ по оценке выборов. Заключительный отчет, январь 2021, https://www.osce.org/files/f/documents/c/6/477019.pdf [97] RSF на английском языке, пост в Twitter, Twitter, декабрь 2020 года, https://twitter.com/RSF_en/status/1333771642103803905?s=20 [98] Catherine Putz, Tajik Journalist Facing Extremism Charges, The Diplomat, февраль 2020 года, https://thediplomat.com/2020/02/tajik-journalist-facing-extremism-charges/ [99] Akhbor.com, Заявление: “Ахбор” прекращает свою деятельность, ноябрь 2020 года, https://akhbor.com/-p13782-117.htm; ОБСЕ БДИПЧ, Республика Таджикистан, президентские выборы, 11 октября 2020: миссия БДИПЧ по оценке выборов. Заключительный отчет, январь 2021, https://www.osce.org/files/f/documents/c/6/477019.pdf [100] Eurasiant, Tajikistan: Court says news website serves as platform for terrorists, апрель 2020 года, https://eurasianet.org/tajikistan-court-says-news-website-serves-as-platform-for-terrorists [101] CPJ, Tajikistan authorities question family members of exiled journalist, июль 2020 года, https://cpj.org/2020/07/tajikistan-authorities-question-family-members-of-exiled-journalist/ [102] Ardasher Khashimov and Colleen Wood, In conservative Tajikistan, Gen Z activists are using Instagram to right for feminism, The Calvert Journal, сентябрь 2020 года, https://www.calvertjournal.com/articles/show/12165/feminism-tajikistan-instagram-internet-activism-post-war-civil-liberties; Katherine Long, Dushanbe’s millennials are reconnecting a broken city – with the Internet, Ozy, сентябрь 2018 года, https://www.ozy.com/around-the-world/dushanbes-millennials-are-reconnecting-a-broken-city-with-the-internet/89082/ [103] Ozodivideo, YouTube, https://www.youtube.com/user/Ozodivideo; Радио Озоди, Instagram, https://www.instagram.com/radioiozodi/?hl=en; Радио Озоди, Facebook, https://www.facebook.com/radio.ozodi/ [104] Питер Леонард, Финансируемый США вещатель вызвал подозрения в потворстве таджикским авторитарным властям, Eurasianet, март 2019 года, https://eurasianet.org/us-funded-broadcaster-under-scrutiny-for-enabling-tajikistans-strongman-rule [105] openDemocracy, Open letter: What is going on at RFE/RL’s Tajik service?, март 2019 года, https://www.opendemocracy.net/en/odr/rferl-ozodi-tajik-service-media/ [106] United States Mission to the OSCE, Concern about Accreditation for RFE/RL Radio Ozodi, ноябрь 2019 года, https://www.osce.org/files/f/documents/3/7/438218.pdf; Пресс-релиз Радиостанции Свободная Европа/ радио Свобода, Tajikistan Again Fails To Fully Accredit RFE/RL Journalists, январь 2020 года, https://pressroom.rferl.org/a/tajikistan-again-fails-to-fully-accredit-rferl-journalists/30391852.html; US Agency for Global Media, Journalists in Tajikistan denied accreditation. Again, август 2020 года, https://www.usagm.gov/2020/08/26/journalists-in-tajikistan-denied-accreditation-again/ [107] Bruce Pannier, How Tajikistan Blocked Term Extensions For Key OSCE Officials, Свободная Европа/ радио Свобода, июль 2020 года, https://www.rferl.org/a/how-tajikistan-blocked-term-extensions-for-key-osce-officials/30738021.html [108] ARTICLE 19, Представление АРТИКЛЬ 19 в Универсальный периодический обзор Таджикистана, 39-я сессия Рабочей группы, март 2021 года, https://www.article19.org/wp-content/uploads/2021/03/ARTICLE-19_Tajikistan-UPR_25.03.2021.pdf [109] Eurasianet, В Таджикистане журналист приговорен к 12 годам тюремного заключения, июль 2018 года, https://eurasianet.org/tajikistan-sentences-journalist-to-12-years-in-jail [110] Таджикская служба Радио Свобода/ Радио Озоди, Tajik Authorities Issue Arrest Warrant In Absentia For Prominent Journalist, Свободная Европа/ радио Свобода, февраль 2019 года, https://www.rferl.org/a/tajik-authorities-issue-arrest-warrant-in-absentia-for-prominent-journalist/29765348.html [111] Catherine Putz, Tajik Journalist Facing Extremism Charges, The Diplomat, февраль 2020 года, https://thediplomat.com/2020/02/tajik-journalist-facing-extremism-charges/ [112] Freedom Now, Tajik Journalist Daler Sharipov Released from Detention,  https://mailchi.mp/freedom-now/freedom-now-3599010?e=2ae12a39e1 [113] International Bar Association Human Rights Institute, Independent High Level Panel of Legal Experts on Media Freedom, 2020, https://www.ibanet.org/Document/Default.aspx?DocumentUid=E1971BEB-58A0-4AD7-BC37-203DC9B604AD; Также см. CPJ, Tajik authorities harass journalist Humayra Bakhtiyar and family, июль 2019 года, https://cpj.org/2019/07/tajik-authorities-harass-journalist-humayra-bakhti/ [114] Радио Озоди, "Фабрика троллей" Таджикистана: главные лица и исполнители. Расследование Радио Озоди, май 2019 года, https://rus.ozodi.org/a/29926413.html [115] Eurasianet, Таджикистан: коронавирус, как прикрытие для очередных нападок на СМИ, июнь 2020 года, https://eurasianet.org/tajikistan-covid-19-outbreak-offers-cover-for-fresh-assault-on-free-press; Eurasianet, сентябрь 2020 года, Interview with Tajikistan’s would-be youthful change candidate https://eurasianet.org/interview-with-tajikistans-would-be-youthful-change-candidate [116] Международная комиссия юристов, Без сдержек и противовеса: судебная система Таджикистана, декабрь 2020 года, https://www.icj.org/new-icj-report-calls-for-a-comprehensive-reform-of-the-judiciary-in-tajikistan/ [117] OSAC, Tajikistan 2020 Crime & Safety Report, март 2020 года, https://www.osac.gov/Country/Tajikistan/Content/Detail/Report/59bbeb63-ead5-4c9c-9b4f-181c2f803f23 [118] Human Rights Watch, Tajikistan: Free Human Rights Lawyers, май 2016 г., https://www.hrw.org/news/2016/05/04/tajikistan-free-human-rights-lawyers [119] IFEX, Human rights lawyer Shukhrat Kudratov, июнь 2019 года, https://ifex.org/faces/human-rights-lawyer-shukhrat-kudratov/; Bruce Pannier, The Breaking Of A Tajik Defense Lawyer, RFE/RL, июнь 2016 года, https://www.rferl.org/a/tajikistan-qishloq-ovozi-tabarov-deathsaidov/27799302.html [120] Комиссия США по вопросам международной свободы вероисповедания, Таджикистан, https://www.uscirf.gov/countries/tajikistan [121] Свободная Европа/ радио Свобода, Tajikistan Announces Reforms To Islamic Council, сентябрь 2010 года, https://www.rferl.org/a/Tajikistan_Announces_Reforms_To_Islamic_Council/2156971.html; Саодат Олимова, Политический ислам и конфликт в Таджикистане, CA&C Press AB https://www.ca-c.org/dataeng/11.olimova.shtml [122] Joshua Kucera, The Aga Khan’s tightrope walk in Tajikistan, Al Jazeera, август 2013 года, https://www.aljazeera.com/opinions/2013/8/31/the-aga-khans-tightrope-walk-in-tajikistan [123] Свободная Европа/ радио Свобода, Tajik President Signs Law Banning Children From Mosques, август 2011 года, https://www.rferl.org/a/tajik_president_signs_law_banning_children_from_mosques/24285911.html [124] Paul Goble, Tajikistan, Most Muslim Country in Central Asia, Struggles to Rein In Islam, Jamestown Foundation, февраль 2018 года, https://jamestown.org/program/tajikistan-muslim-country-central-asia-struggles-rein-islam/; Forum 18, Tajikistan: Last madrassahs finally closed, 6 сентября 2016 года, https://www.refworld.org/docid/57cee73f4.html [125] Mushfig Bayram, Forum 18, Tajikistan: Hijab-wearing and beards ban continues, Forum 18, октябрь 2018, https://www.forum18.org/archive.php?article_id=2421 [126] Мирзонаби Холикзод, От 5 до 23 лет: в Таджикистане завершился судебный процесс против предполагаемых последователей "Братьев мусульман", Радио Озоди, апрель 2021 года, https://rus.ozodi.org/a/31199680.html [127] Mushfig Bayram, Forum 18, and John Kinahan, Forum 8, Tajikistan: Religious freedom survey, декабрь 2020 года, https://www.forum18.org/archive.php?article_id=2625 [128] Там же. [129] Саодат Олимова, Политический ислам и конфликт в Таджикистане, CA&C Press, https://www.ca-c.org/dataeng/11.olimova.shtml [130] Свободная Европа/ радио Свобода, Women’s Day Becomes Mother’s Day In Tajikistan, март 2009 года, https://www.rferl.org/a/Womens_Day_Becomes_Mothers_Day_In_Tajikistan/1506575.html; Правительство Республики Таджикистан, Президент Республики Таджикистан, http://www.president.tj/taxonomy/term/5/83 [131] Парламент Таджикистана, депутаты Маджлиси намояндагон Маджлиси Оли Республики Таджикистан, https://www.parlament.tj/en/deputats [132] Правительство Республики Таджикистан, Президент Республики Таджикистан, http://www.prezident.tj/taxonomy/term/5/135 [133] Нилуфар Каримова, Таджикистан: подростковые браки продолжаются, IWPR, май 2014 года, https://iwpr.net/global-voices/teenage-marriage-persists-tajikistan; Сарвиноз Рухулло: "Он угрожал меня убить!" В Таджикистане 46-летний мужчина женился на 12-летней девочке, Радио Озоди, август 2020 года, https://rus.ozodi.org/a/30783109.html ; Ardasher Khashimov and Colleen Wood, In conservative Tajikistan, Gen Z activists are using Instagram to right for feminism, The Calvert Journal, сентябрь 2020 года, https://www.calvertjournal.com/articles/show/12165/feminism-tajikistan-instagram-internet-activism-post-war-civil-liberties [134] Медико-демографическое исследование Таджикистана 2017 года, https://dhsprogram.com/pubs/pdf/SR250/SR250.pdf [135] Nozilakhon Mukhamedova and Kai Wegerich,  The feminization of agriculture in post-Soviet Tajikistan, Journal of Rural Studies, январь 2018 г., https://www.sciencedirect.com/science/article/pii/S0743016717301766 [136] HRW, “Насилие на каждом шагу”, недостаточное реагирование государства на проблему семейного насилия в Таджикистане, сентябрь 2019 года, https://www.hrw.org/report/2019/09/19/violence-every-step/weak-state-response-domestic-violence-tajikistan [137] Cabar Asia, Таджикистан: когда правосудие насилует женщину, https://cabar.asia/en/tajikistan-when-justice-assaults-a-woman [138] Fergana News, Душанбинца оштрафовали за непристойное предложение замужней женщине, июль 2020 года, https://fergana.site/news/120594/; Sher Khasimov and Steve Swerdlow, Is This Tajikistan’s #MeToo Moment?, The Diplomat, ноябрь 2020 года, https://thediplomat.com/2020/11/is-this-tajikistans-metoo-moment/ [139] Зебо Назарова, "Брат сказал: не перестану быть геем – изнасилует." Как живут ЛГБТ в Таджикистане, Настоящее время, июнь 2020 Года, https://en.currenttime.tv/a/30684238.html [140] IPHR, ЛГБТ в Таджикистане: избиения, насилие и вымогательство со стороны сотрудников милиции, июль 2017 года, https://www.iphronline.org/lgbt-people-tajikistan-beaten-raped-exploited-police.html [141] Таджикская служба Радио Свобода/ Радио Озоди, Tajikistan Creates Registry Of ‘Proven’ LGBT People, Official Journal Says, Свободная Европа/ радио Свобода, октябрь 2017 года, https://www.rferl.org/a/tajikistan-lgbt-registry/28800614.html [142] Ardasher Khashimov and Tahmina Inoyatova, Young People, Social Media, and Urban Transformation of Dushanbe, Общество Оксус по Центральной Азии, май 2021 года, https://oxussociety.org/young-people-social-media-and-urban-transformation-of-dushanbe/ [143] Ксения Миронова, Как исчезает советская архитектура Центральной Азии, Voices on Central Asia, декабрь 2019 года, https://voicesoncentralasia.org/destructing-soviet-architecture-in-central-asia/#:~:text=The%20myriad%20of%20other%20Soviet,arches%20(Leningradskie%20doma%20or%20Doma [144] Esfandiar Adineh, Demolishing Dushanbe: how the former city of Stalinabad is erasing its Soviet past, The Guardian, октябрь 2017 года, https://www.theguardian.com/cities/2017/oct/19/demolishing-dushanbe-former-stalinabad-erasing-soviet-past [145] Радио Озоди, Список 15 исторических зданий Душанбе, не подлежащих сносу, апрель 2016 года, https://rus.ozodi.org/a/27703145.html [146] Валентина Касымбекова, Как прописка нарушает права граждан, и почему ее до сих пор не уберут?, АЗИЯ-Плюс, ноябрь 2019 года, https://asiaplustj.info/ru/news/tajikistan/society/20191109/kak-propiska-narushaet-prava-grazhdan-i-pochemu-eyo-do-sih-por-ne-uberut [147] Вестник Кавказа, Aggravation of situation on Kyrgyzstan-Tajikistan border reported, апрель 2021 года, https://vestnikkavkaza.net/news/Aggravation-of-situation-on-Kyrgyzstan-Tajikistan-border-reported.html [148] https://thediplomat.com/2021/03/kyrgyzstan-uzbekistan-border-resolved-100-percent/ [149] Christian Hale, пост в Twitter, Twitter, май 2021 года https://twitter.com/christianhale84/status/1388546278439673857?s=11 [150] Свободная Европа/ радио Свобода, No Plans To Swap Volatile Vorukh Exclave For Kyrgyz Land, Tajik President Tells Residents, апрель 2021 года, https://www.rferl.org/a/tajikistan-rahmon-vorukh-border-disputes-kyrgyzstan-/31195194.html [151] Всемирный банк, Всемирный банк в Таджикистане, https://www.worldbank.org/en/country/tajikistan/overview; Асель Мурзакулова, научный сотрудник, Институт исследования горных сообществ, УЦА и Ирэн Местр, Динамики в управлении природными ресурсами в приграничных сообществах Кыргызстана и Таджикистана, Университет Центральной Азии, апрель 2016 г., https://www.ucentralasia.org/Research/Item/1148/EN [152] Свободная Европа/ радио Свобода, In First Official Count, Tajikistan Says 19 Killed In Kyrgyz Border Clashes, май 2021 года, https://www.rferl.org/a/tajikistan-first-official-victims-kyrgyzstan-border-clashes/31240919.html; Брюс Панниер, Кровопролитие на границе: как изменится отношение кыргызов и таджиков друг к другу и к своим лидерам?, Свободная Европа/ радио Свобода, май 2021 https://www.rferl.org/a/kyrgyzstan-tajikistan-border-fighting-perceptions/31237942.html [153] Там же. [154]ОБСЕ, Calls between OSCR Chairperson-in-Office Linde and Foreign Ministers of Kyrgyzstan and Tajikistan, май 2021 года, https://www.osce.org/chairmanship/485162; Isabelle Khurshudyan, At Russia’s Victory Day parade, a show of military might amid tensions with the West, The Washington post, май 2021 года, https://www.washingtonpost.com/photography/interactive/2021/russia-parade-victory-day-putin/ [155] Доклад о двойном гражданстве, Кыргызстан, https://www.dualcitizenshipreport.org/dual-citizenship/kyrgyzstan/#:~:text=Dual%20Citizenship%20Kyrgyzstan,-Restricted&text=Pursuant%20to%20the%20Constitution%2C%20the,Kyrgyz%20Republic%20is%20a%20party [156] Bradley Jardine and Edward Lemon, Pespectives: Tajikistan’s security ties with China a Faustian bargain, Eurasianet, март 2020 года, https://eurasianet.org/perspectives-tajikistans-security-ties-with-china-a-faustian-bargain [157] Adam Hug (ed.) Sharing worst practice: How countries and institutions in the former Soviet Union help create legal tools of repression, FPC,  май 2016 г., https://fpc.org.uk/publications/sharingworstpractice/; Bradley Jardine, China’s Surveillance State Has Eyes on Central Asia, Foreign Policy, ноябрь 2019 года, https://foreignpolicy.com/2019/11/15/huawei-xinjiang-kazakhstan-uzbekistan-china-surveillance-state-eyes-central-asia/ [158] Umida Hasimova, Will Tajikistan Ever Join the Eurasian Economic Union? Диопломат, август 2020 года, https://thediplomat.com/2020/08/will-tajikistan-ever-join-the-eurasian-economic-union/; Eurasianet, Россия использует кризис в Таджикистане, чтобы заманить его в ЕАЭС?, февраль 2021 года, https://eurasianet.org/russia-using-crisis-in-tajikistan-to-advance-eaeu-agenda [159] Хотя, как известно, британские заморские территории – отличное прикрытие для некоторых таджикских компаний. [160] Всемирный банк, Net official development assistance and official aid received (constant 2018 US$) – Tajikistan, https://data.worldbank.org/indicator/DT.ODA.ALLD.KD?locations=TJ [161] Комиссия Европейского Союза, Таджикистан, https://ec.europa.eu/international-partnerships/where-we-work/tajikistan_en [162] Eurasianet, Tajikistan: Coronavirus brings bonanza of aid, but zero accountability, июль 2020 года, https://eurasianet.org/tajikistan-coronavirus-brings-bonanza-of-aid-but-zero-accountability [163] Комиссия Европейского Союза, New EU-Tajikistan partnership & cooperation agreement – authorisation to open negotiations, https://ec.europa.eu/info/law/better-regulation/have-your-say/initiatives/12389-Authorisation-to-open-negotiations-and-negotiate-an-Enhanced-Partnership-and-Cooperation-Agreement-with-Tajikistan; Представительство ЕС в Таджикистане, Отношения между Таджикистаном и ЕС, октябрь 2020 года, https://eeas.europa.eu/delegations/tajikistan/750/tajikistan-and-eu_en [164] Государственный Департамент США, Отношения между США и Таджикистаном, январь 2021 года, https://www.state.gov/u-s-relations-with-tajikistan/#:~:text=The%20United%20States%20and%20Tajikistan,consultation%20process%20to%20enhance%20cooperation [165] Бермет Талант, пост в Twitter, Twitter, май 2021 года, https://twitter.com/ser_ou_parecer/status/1391152101850591240?s=11 [166] Development Portal.org, Таджикистан, https://d-portal.org/ctrack.html?country=TJ#view=main [167] Eurasianet, Tajikistan: Coronavirus brings bonanza of aid, but zero accountability, июль 2020 года, https://eurasianet.org/tajikistan-coronavirus-brings-bonanza-of-aid-but-zero-accountability [post_title] => Введение: Как исчезают права в Таджикистане [post_excerpt] => [post_status] => publish [comment_status] => open [ping_status] => open [post_password] => [post_name] => %d0%b2%d0%b2%d0%b5%d0%b4%d0%b5%d0%bd%d0%b8%d0%b5-%d0%ba%d0%b0%d0%ba-%d0%b8%d1%81%d1%87%d0%b5%d0%b7%d0%b0%d1%8e%d1%82-%d0%bf%d1%80%d0%b0%d0%b2%d0%b0-%d0%b2-%d1%82%d0%b0%d0%b4%d0%b6%d0%b8%d0%ba%d0%b8 [to_ping] => [pinged] => [post_modified] => 2021-09-29 19:10:48 [post_modified_gmt] => 2021-09-29 18:10:48 [post_content_filtered] => [post_parent] => 0 [guid] => https://fpc.org.uk/?p=6062 [menu_order] => 0 [post_type] => post [post_mime_type] => [comment_count] => 0 [filter] => raw ) [12] => WP_Post Object ( [ID] => 6080 [post_author] => 3 [post_date] => 2021-09-30 00:00:47 [post_date_gmt] => 2021-09-29 23:00:47 [post_content] => После окончания Гражданской войны в Таджикистане становление полного авторитаризма в стране происходило постепенно. Процесс стал неизбежной реакцией на консолидацию всей власти в руках президента, а также в руках его семьи и близких соратников. Ограниченные свободы и политическая конкуренция, которые проявились в послевоенную эпоху, уступили место (особенно с 2014 года) жестокости, которая, несмотря на уровень незначительности или ослабленности инакомыслия, была направлена на его подавление с такой неодолимой силой, которая может разрушить большие семьи и общины. Теперь Таджикистан оказался в самом низу глобальных рейтингов свободы, которые изучают политическую конкуренцию, гражданское пространство, средства массовой информации и свободу вероисповедания. Это произошло в силу того, что режим осуществил эффективное применение своего многопланового подхода – "подавить, уступить и использовать". Таджикистан также является наименее экономически развитой страной Центральной Азии, а по некоторым оценкам он занимает 22-е место среди наибеднейших стран мира.[1] Поэтому перед страной стоят реальные проблемы, от которых зависит решение о взаимодействии с ней (а следовательно, и с режимом), и если такое решение принимается, то дальше возникает вопрос о том, когда и каким образом лучше осуществить это взаимодействие, т.к. любой контакт с Таджикистаном подразумевает под собой принятие нелегких решений, при которых первостепенная задача развития и прав человека не всегда соответствует краткосрочной перспективе.   Эта публикация не может волшебным образом ответить на вопрос о том, как разрешить создавшуюся напряженность. В особенности это происходит из-за того, что даже если сравнить возможности воздействия, которые есть в соседних с Таджикистаном странах, возможности для использования международных рычагов воздействия в Таджикистане сильно ограничены. Стране не хватает стремления к международному признанию, которое есть у Узбекистана и Казахстана. Ей также не хватает их возможностей для инвестиций. А что касается гражданского пространства в Таджикистане, то, если сравнить его с уменьшающимся гражданским пространством Кыргызстана, то можно увидеть, что в Таджикистане оно полностью исчезло. Однако это совсем не означает, что для того, чтобы помочь отреагировать на ухудшающуюся ситуацию с правами человека в стране, в Таджикистане ничего нельзя сделать.   Начнем с того, что из статей Ларисы Александровой, Ксении Мироновой, Фавзии Назаровой и Нигины Бахриевой становится ясно, что некоторая разница между "почти полностью исчезло" и "исчезло" все еще заметна. Еще есть сферы, в которых правозащитные НПО, которые работают в чрезвычайно сложных условиях, могут провести незначительные, поэтапные изменения (даже в индивидуальном порядке). Нужно понимать, что эти НПО могут проделать работу с учетом того, что они не будут напрямую отвлекаться на решение фундаментальных вопросов политической власти в стране. Вполне разумно предположить, что останутся возможности для некоторого прогресса, который можно будет достичь в устранении системных проблем Таджикистана, связанных с домашним насилием; или что эдвокаси на местах сможет помочь в решении некоторых проблем, которые связаны с пытками и жестоким обращением (в случаях, не имеющих значительного политического измерения); и что согласованные международные протесты, особенно при поддержке западных посольств, иногда могут подтолкнуть режим к изменению (как это произошло в случае с Хайрулло Мирсаидовым или Шароффидином Гадоевым).[2]   В настоящем сборнике статей некоторые авторы выделяют сферы для потенциальных реформ. К этим реформам относятся: публикация и обсуждение генпланов города; отмена системы прописки; оказание большей поддержки работающим женщинам, а также оказание поддержки женщинам, которые стремятся к работе на государственной службе;[3] отмена обязательного медицинского осмотра перед свадьбой, а также отмена повсеместно распространенного требования о сдачи анализа на ВИЧ для тех, кто хочет устроиться на работу; улучшение лечения для жертв пыток, а также обучение полиции и спецслужб последствиям применения пыток; в своих статьях авторы предложили много других конкретных прагматичных и последовательных предложений. Хотя даже такие скромные цели все еще сложно осуществить, можно предположить, что некоторые из этих целей вполне достижимы (по крайней мере частично). Однако, если учесть общее состояние гражданского пространства в Таджикистане, то очевидным становится тот факт, что местные группы на местах могут сделать не так уж и много.   Когда речь заходит о международном участии на местах, необходимо тщательно продумывать вопрос о том, способно ли присутствие в стране обеспечить измеримые результаты, которые улучшат жизнь именно местного населения. Нужно понимать, что улучшение должно произойти таким образом, чтобы все это вышло за рамки компромиссов, на которые необходимо пойти для получения доступа к базированию в стране. Если учесть подход правительства по предоставлению возможности самоцензуры, как альтернативы вытеснению из сферы, то необходимо отметить тот факт, что по сравнению с тем, что позволяет нынешний уровень репрессий, особая история Таджикистана обеспечивает страну более широким присутствием НПО и средств массовой информации. Однако, как и в принципе Микобера [персонаж романа "Дэвид Коперфильд"], который гласит: "что-то подвернется", в стране не нужно сохранять международное присутствие только ради него самого. Этого не нужно делать в том случае, если в качестве альтернативы те же самые организации и финансирование могут оказать более активную поддержку народу Таджикистана из-за рубежа.   Там, где четко определяются результаты развития и существует признание того, что правящая элита проникла во все слои общества, а также, что деньги по максимуму могут обойти государственную систему, существует четкое обоснование того, что такую работу продолжать стоит. Однако, если учесть, что усилия по наращиванию потенциала сопровождаются громадными коррупционными рисками (либо напрямую, либо путем высвобождения других средств, которые могут быть использованы в коррупционных целях), стоит предположить, что есть веские основания для пересмотра механизмов финансирования, которые в обычных обстоятельствах предоставляют бюджетную поддержку правительству Таджикистана.[4]   Появился ряд вопросов, который бы хотелось задать международным финансовым институтам (МФИ), в частности, Всемирному банку, Европейскому Банку реконструкции и развития (ЕБРР) и Азиатскому банку развития, которые в определенном смысле обязаны поддерживать эффективное государственное управление, демократию и права человека. Если учесть степень проникновения режима в частный сектор, то стоит отметить, что очень сложно найти местных партнеров, которые действительно умеют быть независимыми. Например, в 2018 году руководители "Арванд Банк" и "Имон Интернешнл" – учреждения со сравнительно хорошей репутацией на местах и партнеры ЕБРР в Таджикистане – были вынуждены уволиться, т.к., по-видимому, они должны были предпринять шаги по сокращению конкуренции в отношении альтернативы, которая находилась под контролем семьи президента.[5] Аналогичным образом, партнерские отношения с государством и местными органами самоуправления, в том числе и с Душанбе, мэром которого является Рустам Эмомали, создают значительные проблемы, которые связаны с потенциальным кумовством и перемещением других средств в коррупционных целях (это происходит даже при хорошем управлении проектами). Если МФИ собираются продолжать инвестировать в Таджикистан – в принципе, нужно пересмотреть этот вопрос за исключением проектов, направленных на получение неотложных результатов развития, – нужны более жесткие условия, связанные с более широким управлением и реформами в области прав человека, выходящими за рамки конкретных проектов.   У МФИ и крупных доноров есть возможность улучшить обсуждения, которые ведутся с местным и международным гражданским обществом, целью которых является обсуждение преимуществ таких проектов, которые могут перевесить их недостатки (и это при учете риска дальнейшей законности режима). Существуют веские основания для дальнейшего пересмотра всех расходов МФИ в Таджикистане. Особенно это касается схем, которые предполагают тесное сотрудничество с государственными структурами или прямое финансирование.[6] Как утверждает Шоира Олимова, для того, чтобы повысить уровень подотчетности и увеличить общий объем и детализацию общедоступной информации о проектах, важно обеспечить доступность информации обо всех крупных проектах, финансируемых донорами, которая бы существовала на таджикском языке, на местном уровне. Также существует необходимость в оказании еще большей поддержки инициативам местных НПО. Одним из примеров может служить инициатива "Система раннего предупреждения". Подобные инициативы помогают повысить прозрачность и подотчетность на местном уровне.   Также, необходимо рассматривать международные усилия по поддержке сектора безопасности Таджикистана в контексте систематической жестокости, которую службы безопасности применяют по отношению к критикам режима. Запад должен не просто лечить симптомы таким образом, чтобы это могло помочь укрепить институты, которые сами по себе могут вызвать недовольство и нестабильность, а он должен пытаться использовать тот небольшой политический капитал, который у него есть в наличии для устранения первопричины радикализации, в частности, управление страной. Однако, в контексте границы между Таджикистаном и Кыргызстаном в рамках пограничной помощи ОБСЕ могут существовать возможности и альтернатива для сотрудничества в области безопасности (хотя для Душанбе наиболее предпочтительным может стать участие ОДКБ).   В то время как Россия и Китай несомненно остаются самыми важными международными партнерами Таджикистана, Таджикистан осознает необходимость (как и другие центральноазиатские державы) того, что не нужно становится полностью зависимым ни от любой из этих стран в отдельности, ни от них обеих. Действительно, стремление Таджикистана сохранить хотя бы видимость многовекторной внешней политики предоставляет некоторым другим игрокам ограниченную возможность оказания влияния на периферии.   В настоящее время, несмотря на решение об официальном открытии переговоров, которое должно состояться в конце 2020 года, переговоры по "расширению" существующего соглашения о партнерстве и сотрудничестве между ЕС и Таджикистаном по-прежнему никуда не продвинулись.[7] Учитывая мрачную ситуацию на местах в стране, было бы разумно поставить этот процесс на паузу в особенности из-за того, что из-за состояния репрессий любая возможная сделка, скорее всего, будет с трудом принята Европейским парламентом, который в последние годы с полным на то правом был готов поднапрячься и заблокировать утверждение сделок с наиболее вопиющими нарушителями прав человека. ЕС и Таджикистан также провели предварительное обсуждение членства Таджикистана в специальной системе преференций ЕС, направленной на устойчивое развитие и эффективное управление (GSP+), которая поддерживает уязвимые развивающиеся страны, ратифицировавшие 27 международных конвенций по правам человека, трудовым правам, охране окружающей среды, изменению климата и эффективному управлению.^[8] Хотя у Таджикистана неплохая репутация в плане подписания международных договоров, страна очень плохо их соблюдает. Предварительным условием по включению страны в схему должно стать принятие важных шагов по устранению этого недостатка.   По всей видимости, Таджикистан – не настолько значимая центральноазиатская страна для Великобритании, чтобы, как это было с Узбекистаном, существующее Соглашение с ЕС о партнерстве и сотрудничестве было преобразовано в двустороннее соглашение. Однако Соединенному Королевству следует подумать о том, какие выгоды принесет подобная формальная структура. Также, ему следует убедиться в том, что в каждом будущем двустороннем соглашении все положения о правах человека, которые существуют между ЕС и Таджикистаном, уже отражены – их не выкинули. Как и в случае с ЕС, если не будет существенных изменений на местах, ему не следует стремиться к составлению соглашения с расширенными выгодами для Таджикистана. Учитывая, что в большинстве международных рейтингов по правам человека Таджикистан либо уже достиг низа, либо находится почти в самом низу, то необходимо отметить, что существуют веские аргументы в пользу того, чтобы Таджикистан добавили в британский список приоритетных стран в области прав человека. В настоящее время в данном списке находятся соседи Таджикистана – Узбекистан и Туркменистан.[9]   Когда дело доходит до изучения постафганских баз в Центральной Азии (с целью продолжения оказания Афганистану внешней помощи в области безопасности), становится понятно, что у правительства США нет хороших вариантов. Однако, все указывает на то, что и Таджикистан – не лучший вариант для этого. Такая ситуация сложилась не только из-за соображения прав человека и государственного управления, но и на том основании, что в стране уже есть военное присутствие России и Китая.   Во введении уже говорилось о том, что таджикская оппозиция заблокировала кандидатуры бывших лидеров правозащитных механизмов ОБСЕ для повторного назначения. Но остается надеяться, что опасения, что такая ситуация может заново повториться, не повлияют на принятие решений их преемниками. Важно, чтобы ОБСЕ, как институциональная структура, и ее государства-члены активно отстаивали права граждан Таджикистана выступать открыто на Конференции по человеческому измерению, которую организует БДИПЧ, и чтобы таджикистанцы не боялись за свою безопасность или за безопасность своих семей. Тоже самое касается и того, что 4 ноября 2021 года Таджикистан будут рассматривать в рамках Универсального периодического обзора (УПО) – поэтому необходимо предпринять активные меры, которые помогут обеспечить полное участие активистов в процессе ООН.[10] Международным партнерам стоит рассмотреть возможность использования УПО в качестве отправной точки, которая позволит подтолкнуть Таджикистан к более узконаправленному набору приоритетных вопросов. В этом им может помочь список вопросов, которые страны обычно поднимают через механизм УПО.   Центральное значение как для решения задач развития страны, так и для любой надежды на реформирование ее системы управления имеет поиск путей, которые позволят бороться с коррупцией в Таджикистане. Хотя та роль, которую играет "семья" в политической и экономической жизни страны будет препятствовать усилиям, которые будут направлены на проведение реформ на местах, в Таджикистане все еще могут помочь международные действия. Во введении уже отмечалось, что хотя незаконные денежные средства из Таджикистана поступают, в основном, не в Лондон, еще многое предстоит сделать для того, чтобы британские заморские территории не стали каналом для создания непрозрачных компаний, которые были бы связаны с ключевыми игроками из Таджикистана. Тем не менее, как у Великобритании, так и у США должна быть возможность применения санкций Магнитского либо с помощью механизмов защиты прав человека, либо с помощью отслеживания коррупционных путей, а также других механизмов, которые можно применить для борьбы с лицами, ответственными за злоупотребления в Таджикистане. На первый взгляд, если учитывать более широкий контекст коррупции и гражданского общества, решение Инициативы прозрачности добывающих отраслей (ИПДО) об отмене приостановки деятельности Таджикистана в ИПДО, которое было принято в январе 2020 года, кажется непонятным.[11]   В своей статье Олег Антонов, Эдвард Лемон и Парвиз Муллоджанов отмечают, что, учитывая степень давления, которому подвергаются потенциальные местные партнеры, нужно помнить, что во время взаимодействия с университетами Таджикистана необходимо проявлять осторожность. Они утверждают, что, столкнувшись с подобной ситуацией, внешние академические партнеры должны избирательно участвовать и поднимать проблемы прав человека с помощью подхода критического взаимодействия.[12] Это имеет особое значение тогда, когда участников системы образования заставляют или принуждают к участию в троллинге, организованном против политических оппонентов.   Когда размышляешь о "Фабрике ответов", то понимаешь, что провайдеры социальных сетей могут сделать больше для того, чтобы поддержать жертв троллинга и клеветы – кампаний, которые государство организует для травли несогласных, а также тех, кто проживает в диаспоре. Поддержка со стороны провайдеров может состоять из поиска путей для расширения доступа к модерации на таджикском языке, выявления фейковых аккаунтов, совершенствования внутренних механизмов правовой защиты, которые позволили бы жертвам принимать незамедлительные меры (особенно для тех, кто стал жертвой неоднократных злоупотреблений), а также поиска путей для повышения чувствительности к использованию клеветы сексуального характера и других тактик, в особенности ориентированных на женщин. Донорам необходимо рассмотреть вопрос о том, какую дополнительную поддержку можно оказать жертвам такого целенаправленного воздействия, которая бы включала в себя социально-психологическую помощь и оказывалась бы во время документирования случаев жестокого обращения.   Западным странам необходимо лучше реагировать на потребности таджикистанцев, которые из-за давления, которому они подвергаются на родине, вынуждены искать убежище за рубежом. Граница между Польшей и Беларусью, до которой можно добраться наземными путями из России, причинила множество проблем таджикистанцам, поскольку иногда им месяцами не разрешали въезд в Польшу, где они могли бы запросить убежище. Как следствие, как только службы безопасности узнавали в чем дело, людей сразу же депортировали из Беларуси обратно в Таджикистан.[13] Дело Хизбулло Шовализоды, которого из-за запоздалого решения Верховного суда Австрии незаконно депортировали из страны, подчеркивает, что существует очевидная необходимость того, чтобы министерства внутренних дел и иммиграционные службы подобных стран должным образом понимали ситуацию с правами человека в Таджикистане, в частности, чтобы они знали о способах, при которых обвинения в "экстремизме" используются для преследования политических оппонентов, и что ранее с помощью подобных обвинений происходило злоупотребление системой объявления Интерполом в розыск. Принимая во внимание тот факт, что в ряде стран, среди которых и Великобритания, происходит ужесточение общих правил по воссоединению семей, западным странам важно полностью осознать давление, с которым могут столкнуться члены семей активистов. В тех случаях, когда семьи активистов становятся мишенью властей, западным странам также следует найти новые способы, с помощью которых родственники активистов смогут воссоединиться со своими родными, которые находятся в изгнании. Также необходимо, чтобы европейские системы предоставления убежища лучше осознавали опасность, с которой могут столкнуться даже обычные граждане Таджикистана, когда возвращаются на родину. В особенности, это касается тех, кто соблюдает религиозные обряды.   Западные службы безопасности должны знать об экстратерриториальной работе Таджикистана, которая направлена на оказание давления и ведется против членов диаспоры. К ней относятся не только тщательно задокументированные случаи насилия, которые были совершены в отношении активистов, находящихся в изгнании, но и способы, с помощью которых оказывается давление на других членов диаспоры Таджикистана (часто путем оказания давления на их семьи, которые находятся на родине), и целью которых является преследование этих активистов.^[14]  Хотя это несколько выходит за рамки данной публикации, очевидно, что необходимо удвоить усилия, чтобы попытаться восстановить (ранее неполное, а теперь сниженное в разы) соблюдение Россией своих обязательств перед Европейским судом по правам человека. В особенности, это касается соблюдения правила 39 о временных мерах, с помощью которого в нарушение российского и международного права можно прекратить дела о быстрой депортации таджиков.   Таким образом, прошло почти 30 лет со дня провозглашения независимости в Таджикистане, а страна практически оказалась в очень трудном положении, т.к. между собой в ней перемешались крайняя форма бедности и система, не допускающая инакомыслия. Положительное влияние международных субъектов Запада на установившуюся ситуацию в стране ограничено, но важно, чтобы эти субъекты по-прежнему стремились к поиску имеющихся рычагов давления, которые можно использовать для противостояния дальнейшему отступлению и оказания давления на режим с целью сдерживания его злоупотреблений.  Деньги остаются наиболее важным рычагом, независимо от того, идет ли речь о том, что еще можно сделать для обеспечения или пересмотра международной помощи, инвестиций и кредитования, или о принятии мер в тех случаях, когда коррупционные финансовые потоки таджикской элиты проникают в международную финансовую систему. За пределами страны предстоит сделать еще многое для того, чтобы защитить эмигрировавших активистов от преследований и экстрадиции со стороны режима, который не рассматривает национальные границы в качестве препятствия для репрессий.   Рекомендации В свете исследований и анализа, изложенных в этой публикации, автор пытается дать ряд возможных рекомендаций к действию.[15]   Рекомендации правительству Таджикистана Существует очень много областей, в которых правительству Таджикистана необходимо провести реформы в соответствии с международными обязательствами, под которыми оно подписалось, – гораздо больше, чем можно указать в данной публикации. Тем не менее, ниже представлен широкий выбор некоторых действий, которые правительство должно постараться сделать. Ему следует:

• положить конец преследованиям критиков режима как в стране, так и за рубежом, а также прекратить применять пытки в уголовно-исполнительной системе и системе уголовного правосудия;
• из Уголовного кодекса убрать статьи, в которых запрещается "оскорбление" президента и государственных служащих;
• ограничить применение законодательства по противодействию экстремизму до широко признанных насильственных групп и отдельных актов насилия, предотвращая тем самым его применение в отношении политических оппонентов;
• развернуть борьбу с широкомасштабной коррупцией, которая расцвела в самом центре государства, и принять меры по уменьшению конфликта интересов среди государственных чиновников;
• восстановить политический плюрализм через предоставление независимым партиям разрешения о регистрации и через снижение требований к сбору подписей, необходимых для выдвижения на государственные должности, а также через предоставление разрешения независимым кандидатам баллотироваться;
• реформировать офис омбудсмена и создать новые независимые механизмы для расследования пыток и злоупотреблений властью со стороны сотрудников полиции и служб безопасности;
• улучшить подготовку сотрудников следственных органов по вопросам проведения расследований случаев применения пыток и жестокого обращения, а также разработать комплексную программу реабилитации жертв пыток с особым акцентом на женщин;
• прекратить медицинские осмотры, обязательные для каждого гражданина, который хочет вступить в брак, и тесты на ВИЧ, которые являются фактическим требованием для тех, кто устраивается на работу или поступает в образовательное учреждение;
• прекратить блокировку сайтов независимых новостных агентств и гражданских групп;
• отменить систему прописки – системы регистрации и ограничений передвижений внутри страны;
• предоставить доступ к Генеральным планам Душанбе и других городов, а также привлечь население к их разработке;
• реформировать и расширить процесс регистрации объектов, представляющих архитектурную и историческую ценность, а также учесть мнение местного населения по этому вопросу;
• разработать меры по поощрению участия женщин в трудовой деятельности и их работе на государственных должностях; и
• решить проблему домашнего насилия, сексуальных домогательств и издевательств в отношении ЛГБТИ-сообщества.

  Рекомендации западным странам и международным организациям Им следует:

• пересмотреть инвестиции международных финансовых институтов и программы оказания помощи, которые предоставляют бюджетную поддержку правительству Таджикистана;
• применять санкции Магнитского и другие меры по борьбе с коррупцией в отношении тех участников системы, кто несет ответственность за нарушение прав человека и взяточничество;
• обеспечить лучшую поддержку жертвам кампаний по троллингу, которые организует государство, а также настоятельно рекомендовать операторам социальных сетей улучшить модерацию контента на таджикском языке и упростить процедуру подачи жалоб;
• приостановить усилия ЕС по включению Таджикистана в схему "Генеральной системы преференций - плюс" (GSP +) и создать новое расширенное Соглашение о сотрудничестве и партнерстве;
• добавить Таджикистан в британский список приоритетных стран, где существуют проблемы в области прав человека; и
• улучшить доступ к убежищу и временному убежищу для граждан Таджикистана, которые находятся в группе риска, а также применить меры по содействию воссоединению семей в тех случаях, когда родственники активистов подвергались жестокому обращению.

  Фотография Kalpak Travel под лицензией Creative Commons (CC).   [1] Avery Koop, Mapped: The 25 Poorest Countries in the World, Visual Capitalist, April 2021, https://www.visualcapitalist.com/mapped-the-25-poorest-countries-in-the-world/; Ситуация с Таджикистаном немного получше по паритету покупательной способности. [2] В реальности это возможно в тех случаях, которые не связаны с ПИВТ. [4] Исключение чрезвычайной помощи, связанной с COVID. [5] ЕБРР, Проект по модернизации систем водоснабжения и водопроводно-канализационного хозяйства Файзобода, май 2021 года, https://www.ebrd.com/work-with-us/project-finance/project-summary-documents.html?1=1&filterCountry=Tajikistan; Eurasianet, Breaking Tajikistan’s banks: The north falters as ruling family cements position, апрель 2018 года, https://eurasianet.org/breaking-tajikistans-banks-the-north-falters-as-ruling-family-cements-position [6] Всемирный Банк, Проекты в Таджикистане, https://projects.worldbank.org/en/projects-operations/projects-list?lang=en&countrycode_exact=TJ&os=0 [7] Комиссия Европейского Союза, New EU-Tajikistan partnership & cooperation agreement – authorisation to open negotiations, июнь 2020 года, https://ec.europa.eu/info/law/better-regulation/have-your-say/initiatives/12389-Authorisation-to-open-negotiations-and-negotiate-an-Enhanced-Partnership-and-Cooperation-Agreement-with-Tajikistan [8] Таджикистан уже является участником основной "Обобщенной схемы преференций" ЕС, которая обеспечивает развивающиеся страны более легким доступом на рынки. [9] FCO and FCDO, Corporate report: Human rights priority countries: ministerial statement, January to June 2020, Gov.uk, ноябрь 2020 года, https://www.gov.uk/government/publications/human-rights-priority-countries-autumn-2020-ministerial-statement/human-rights-priority-countries-ministerial-statement-january-to-june-2020 [10] Совет ООН по правам человека, Универсальный периодический обзор, https://www.ohchr.org/EN/HRBodies/UPR/Pages/UPRMain.aspx [11] ИПДО, Правление ИПДО согласовало, что Таджикистан достиг значимого прогресса в целом во внедрении Стандарта ИПДО 2016, январь 2020 года, https://eiti.org/board-decision/2020-02; Или если выразиться более мягко, то они провели отчасти узконаправленную оценку своих формальных критериев, чем можно было бы ожидать при более широких обстоятельствах. [12] См. также John Heathershaw and Edward Schatz, Academic freedom in Tajikistan endangered: what is to be done? openDemocracy, февраль 2018 года, https://www.opendemocracy.net/en/odr/academic-freedom-in-tajikistan-endangered/; Здесь также приведены две статьи, в которых выдвигаются аргументы в пользу дальнейшего более широкого участия на местном уровне. Karolina Kluczewska, Academic freedom in Tajikistan: western researchers need to look at themselves, too, openDemocracy, февраль 2018, https://www.opendemocracy.net/en/odr/academic-freedom-in-tajikistan/; Malika Bahovadinova, Academic freedom in Tajikistan: why boycotts and blacklists are the wrong response. openDemocracy, февраль 2018 года, https://www.opendemocracy.net/en/odr/academic-freedom-in-tajikistan-boycotts/ [13] См. Адам Хаг (ред.), Closing the Door: the challenge facing activists from the former Soviet Union seeking asylum or refuge, FPC, декабрь 2017 года, https://fpc.org.uk/publications/closing-the-door/ [14] Exeter University Central Asian Studies Network, Central Asian Political Exiles (CAPE) database, https://excas.net/projects/political-exiles/ [15] Хотя некоторые из этих рекомендаций построены на анализе и предложениях, сделанных отдельными авторами статей, данные рекомендации являются исключительной ответственностью редактора настоящей публикации. Он прекрасно понимает, что при нынешних обстоятельствах некоторые рекомендации правительству Таджикистана, а в особенности первоначальные запросы, являются несколько амбициозными. [post_title] => Исчезающие права - Таджикистане: Выводы и рекомендации [post_excerpt] => [post_status] => publish [comment_status] => open [ping_status] => open [post_password] => [post_name] => %d0%b8%d1%81%d1%87%d0%b5%d0%b7%d0%b0%d1%8e%d1%89%d0%b8%d0%b5-%d0%bf%d1%80%d0%b0%d0%b2%d0%b0-%d1%82%d0%b0%d0%b4%d0%b6%d0%b8%d0%ba%d0%b8%d1%81%d1%82%d0%b0%d0%bd%d0%b5-%d0%b2%d1%8b%d0%b2%d0%be%d0%b4 [to_ping] => [pinged] => [post_modified] => 2021-09-29 20:00:09 [post_modified_gmt] => 2021-09-29 19:00:09 [post_content_filtered] => [post_parent] => 0 [guid] => https://fpc.org.uk/?p=6080 [menu_order] => 0 [post_type] => post [post_mime_type] => [comment_count] => 0 [filter] => raw ) [13] => WP_Post Object ( [ID] => 6005 [post_author] => 3 [post_date] => 2021-07-22 11:10:45 [post_date_gmt] => 2021-07-22 10:10:45 [post_content] => As we approach the 30^th anniversary of Kazakhstan’s independence this publication finds the country in a period of change. The gradual passing of the torch from First President Nazarbayev to President Tokayev, growing social protests as living standards have been squeezed for many, and an uncertain future that lies ahead given the global move away from fossil fuels, make it an important time to take stock of the current state of human rights and governance in Kazakhstan.   Over the last 30 years Kazakhstan’s ruling elite has delivered substantial economic growth - albeit particularly benefiting itself - and has mostly maintained stability between the country’s different ethnic groups. This has come at the cost of almost all political freedoms and many civil liberties. The Government and its supporters still argue that gradual steps will enable Kazakhstan to transition to democracy and help ‘evolve’ the political culture in Kazakhstan. Their critics point to the lack of change at the heart of the country’s political system over the last 30 years, where reforms have helped deliver improvements in the standards of living and the delivery of public services but have not lead to a meaningful transfer in political power from the elite to the citizen. The only political choice in Kazakhstan, such Tokayev assuming the Presidency, is exercised by those already in power.   President Tokayev has promised a ‘listening state’ and committed to delivering reforms that would improve freedoms and make the Government more responsive but change so far has been limited. His approach seems to be continuing the path of ‘modernisation without democratisation’ or ‘reform within the system’ that improves state efficiency and outcomes while mostly retaining existing authoritarian power structures. The widespread use of ‘freedom restrictions’ that prevent activists from continuing their work is indicative of the objective to curb criticism and silence dissent.   There are opportunities for local activists and the international community to apply pressure to address human right abuses and to help deliver reform, particularly in areas of governance that do not address the wider balance of power. Achieving more systemic change is a greater challenge and one that will likely involve further action at an international level to expose corruption.   Key recommendations Based on the findings of the research in this publication the Government of Kazakhstan should:

• Stop targeting NGOs with punitive tax inspections and burdensome reporting requirements;
• Make it easier for parties to register and protect political activists from state harassment;
• End the use of anti-extremism legislation powers under Criminal Code Article 405 and Article 174 to target protestors or those liking or sharing opposition posts on social media;
• Further reform the law on public assembly to end restrictions on unregistered groups;
• Stop using kettling as a policing tactic for peaceful demonstrations;
• End the use of ‘freedom restrictions’ in sentencing that prevent activists and bloggers from continuing their work holding the Government to account;
• Stop the continued harassment of independent trade unions and striking workers;
• Remove laws on insulting the honour and dignity of public officials used to silence criticism;
• Improve data protection and privacy regulation and enforcement; and
• Deliver on commitments to produce new laws on domestic violence and sexual harassment, while retaining protections on the right to gender equality.

  The international community should:

• Raise systemic problems and individual cases of abuse both in private and in public; and
• Examine the use of international mechanisms for tacking corruption and kleptocracy, including improved transparency requirements, reform of ‘golden visas’, Magnitsky sanctions and anti-corruption tools such as Unexplained Wealth Orders where appropriate.

  Image by Jussi Toivanen under (CC). [post_title] => Retreating Rights - Kazakhstan: Executive Summary [post_excerpt] => [post_status] => publish [comment_status] => open [ping_status] => open [post_password] => [post_name] => retreating-rights-kazakhstan-executive-summary [to_ping] => [pinged] => [post_modified] => 2021-07-22 10:57:02 [post_modified_gmt] => 2021-07-22 09:57:02 [post_content_filtered] => [post_parent] => 0 [guid] => https://fpc.org.uk/?p=6005 [menu_order] => 0 [post_type] => post [post_mime_type] => [comment_count] => 0 [filter] => raw ) [14] => WP_Post Object ( [ID] => 6003 [post_author] => 3 [post_date] => 2021-07-22 11:09:46 [post_date_gmt] => 2021-07-22 10:09:46 [post_content] => Kazakhstan is a country that has worked hard to position itself to its people and to the world as Central Asia’s success story. On a number of key measures that reputation would seem justified, not least the rapid economic growth that has taken place since independence and its relative stability when compared to its regional neighbours, but that has come at the non-negotiable price of the on-going repression of threats, both real and perceived, to the power of the ruling elite. This publication assesses the situation in Kazakhstan today and the emerging pressures on that political settlement. It comes after a time of significant upheaval following not only the COVID-19 pandemic but after the formal (though incomplete) transition of power in 2019 from the country’s founding President Nursultan Nazarbayev to his successor President Kassym-Jomart Tokayev.   A very brief history of Kazakhstan The vast expanse of territory that makes up modern Kazakhstan (at 2,724,900 square kilometres it is the 9^th largest country on earth) was home to a number of different tribes throughout its early history. Political consolidation in the region is seen to have begun with the arrival of the Mongol Empire and its successor state the Golden Horde in the mid-13^th Century. Upon the fragmentation of the Golden Horde the Kazakh Khanate was founded as its successor in 1465, marking the gradual emergence of Kazakh identity within the land that would ultimately become Kazakhstan. Within the Khanate three constituent tribes or hordes (Juz/Zhuz) would emerge: the Senior or Great Horde (Uly juz), the Middle Horde (Orta Juz) and the Junior Horde (Kishi juz).The history of the Kazakh Khanate has been used as a building block of Kazakhstan’s post-Independence national identity, with the state celebrating the 550^th anniversary of the Khanate’s founding in 2015 with conspicuous pageantry.[1]   Russian expansion into what is now Kazakhstan began in 1584 with the creation of a Cossack military settlement in Oral (Uralsk) in West Kazakhstan (the part of Kazakhstan on the western side of the Ural river which places it geographically within Europe) that would expand into the Russian settlement of Yaitskiy Gorodok in 1613. Amid pressure from rival Dzungar Khanate (the Aktaban Shubyryndy known as the barefooted flight or great disaster) the leadership of the Kazakh hordes one by one pledged their fealty to the Russians who were gradually expanding into the territory. By the 1820s Russia expanded to hold direct control over the Kishi and Orta Juz, and while the combined Khanate would briefly rise again from 1841-47 as part of resistance to Russian rule, the death of the Khan in battle in 1847 marked the end of the Kazakh Khanate as a political entity. The Russians completed their capture of the territory of what is now Kazakhstan by 1864, fully absorbing them into the Empire.   Russian rule continued, mostly, uninterrupted until 1916 when efforts to conscript ethnic Kazakhs and Kyrgyz into the Russian army to fight on the Eastern front led to the Central Asian (Semirechye) revolt of 1916, which would leave between 150,000-250,000 dead after its repression by Tsarist forces. Following the collapse of central control in the wake of the Russian Revolution local Kazakh leaders declared the creation of the Alash Autonomy, on land roughly coterminous with modern Kazakhstan in December 2017. This flowering of independence would last until 1920 when the Bolsheviks completed their conquest of the region. In August 2020 the Soviet Union established in its place the Kyrgyz Autonomous Soviet Socialist Republic later renamed the Kazak Autonomous Soviet Socialist Republic in 1925, subsequently becoming a full Soviet Socialist Republic (SSR) in 1936.   The early Soviet period was one of great upheaval for ethnic Kazakhs of the region. Stalin’s forced collectivisation in the early 1930s of the previously nomadic peoples of the region led to the Kazakh famine of 1931–1933, which is believed to have led to the deaths of 1.5 million people (of which 1.3 million were ethnic Kazakhs, 38 per cent of the total Kazakh population) amid the context of the wider Soviet famines of 1932-33. The 1950s would see the mass transfer of ethnic Russians to the Kazakh SSR as part of the ‘Virgin Lands’ campaign to boost Soviet agricultural production, leading them to outnumber ethnic Kazakhs in their titular republic until the 1980s. The period from 1949-1963 would also see the Kazakhstan SSR used as the testing ground for the Soviet Union’s nuclear weapons programme with over 110 above ground weapons tests whose fallout impacted 1.5 million people and left lasting environmental damage in the area around Semipalatinsk (now Semey).[2]   From 1960-62 and 1964- 1986 Kazakhstan was ruled by Dinmukhamed Kunaev, First Secretary of the Communist Party of Kazakhstan (and from 1971 a full member of the Politburo) and a close ally of Leonid Brezhnev. Kunaev’s undoing would in part stem from his appointment in 1984 of an ambitious, young (by Soviet standards) reformer Nursultan Nazarbayev as the Chairman of the Council of Ministers (equivalent to Prime Minister of the SSR). The power struggle between the two men began in January 1986 when Nazarbayev publically criticised the First Secretary’s brother Askar Kunaev over his management of the Kazakhstan Academy of Sciences, leading to an escalating political crisis which ultimately led to the removal of both Kunayevs from their posts. Nazarbayev however was not the immediate beneficiary of this change, with Gennady Kolbin, a Russian politician who had never previously lived in Kazakhstan, being parachuted in to take over. This decision would lead to an upsurge in unrest amongst ethnic Kazakhs that peaked in the Jeltoksan (December) protests in Alma-Ata (now Almaty) that were ruthlessly suppressed with the deaths of up to 200 protestors.   However, by June 1989 Nazarbayev would get the promotion he had been angling for and became First Secretary of the Communist Party of Kazakhstan. He subsequently became Chairman of the Supreme Soviet for a brief period in spring 1990 before taking over the new post of President in April 1990. As the Soviet Union collapsed Kazakhstan would be the last republic to formally declare its independence on December 16^th 1991, formally joining the Commonwealth of Independence States on December 21^st that had been created by the Alma-Ata Protocol.   Independent Kazakhstan Upon independence Kazakhstan wrestled with many of the same challenges as other newly independent republics: stabilising a cratering economy on its transition out of the Soviet planned system into something approximating the free market; trying to build a sense of national identity and unity in the newly formed country; while trying to keep a lid on potential ethnic tensions that were sparking across the region. Balancing these latter two challenges was a particular concern in Kazakhstan where ethnic Kazakhs had only recently (as of the 1989 Soviet census) and narrowly become a plurality of the republic’s population again as there were almost the same number of ethnic Russian citizens (6,534,616 and 6,227,549 respectively). The ethnic Russia population significantly outnumbered ethnic Kazakhs in many parts of Kazakhstan’s northern regions.[3] In 1992 and again in 1999-2000 there were efforts, of various degrees of seriousness, amongst Russian communities in parts of the north to reunite with Russia, all of which fizzled out with the Government of Kazakhstan working to mollify potential concerns.[4] However, over the years since independence through a combination of the gradual migration of ethnic Russians to Russia, the return of ethnic Kazakhs from East Asia and higher birth rates amongst the Kazakh population have seen the population balance shift to the ethnic Kazakh population, with it being estimated to be more than 68 per cent by the present day.[5] This shift does not prevent the ‘Russian question’ periodically raising its head, with Russian nationalist politicians periodically raising the question of reincorporating the Northern Kazakhstan region that still home to more ethnic Russians than Kazakhs.[6]   One of the drivers of the migration of the Russian population in the 1990s was the initially challenging state of Kazakhstan’s economy, with the economy contracting over nine per cent per year on average between 1991 and 1995.[7] However, after weathering the initial storm, Kazakhstan’s immense natural resource wealth enabled it to stabilise in the late 1990s (despite the impact of the 1998 Russian financial crisis on the region) and then drive dramatic GDP growth over the years that followed, with a six fold increase in its GDP per capita since 2002. Kazakhstan has the 12^th largest proven oil reserves in the world and would become by 2018 the ninth largest global exporter of coal and crude oil as well as the 12^th largest exporter of natural gas.[8]   This resource wealth has enabled Kazakhstan to significantly improve its overall standard of living beyond that of its Central Asian neighbours. This included substantial investment in the physical transformation of the country which acted both as a literal and metaphorical nation-building exercise. At the heart of this project was the plan, announced in 1994, to move the nation’s capital from the bustling but earthquake prone Almaty (renamed from Alma Ata the year before) to the smaller city in the north of the country Akmola that physically transformed into Astana (meaning capital city in Kazakh) to reflect Nazarbayev’s vision of a modern Kazakhstan, but whose design reflected the tropes of Kazakh folk history and identity he was seeking to promote.   For 30 years Nazarbayev’s political control was near total. In every Presidential election he ran either literally unopposed, as in his initial election in December 1991, or with supportive or no hope candidates to create the façade of completion while ensuring the President received vote shares between 91 per cent – 99 per cent. The only exception was the 1999 contest, held after a referendum in 1995 had extended Nazarbayev’s initial term and removed term limits, when Communist party candidate Serikbolsyn Abdildin was able to stand (under heavy restrictions and reports of widespread abuse of process) where the President only received 81 per cent. As set out in more detail below, genuine efforts to create opposition movements either rooted in civil society or by former members of the ruling elite have been blocked through a mix of bureaucratic obstacles and often brutal repression. This political dominance by Nazarbayev, his family and close associates has been inextricably intertwined with the hoarding of economic opportunities by the same elite, further entrenching their power and amplifying the sense of threat from any challenge to the current system.   While avoiding the regular bouts of political upheaval seen in neighbouring Kyrgyzstan, the social picture in Kazakhstan has become somewhat more unsettled since the 2008 financial crash, 2014 oil price crash (that has led to lower prices ever since) and the 2014-15 Russian financial crisis, which all accumulated to take the rocket boosters off Kazakhstan’s economy. Labour unrest has periodically flared, most notably and tragically in the 2011 Zhanaozen strike and subsequent massacre that killed at least 14 protestors and saw independent trade union activity cracked down upon, but this has not prevented subsequent protests over wages, attempts to fire and rehire workers on worse contracts and working conditions as the Government has sought to transfer state run assets in the oil sector into private hands.[9]   In 2016 economic challenges mingled with concerns over Chinese encroachment into Kazakhstan (tapping into the same deep fears about the country’s sparsely populated rural areas falling into foreign hands that had previously centred on Russia), led to land protests that broke out in response to reforms to the Land Code that would have enabled foreigners to rent agricultural land for up to 25 years. The protests spread across the country in April 2016 ahead of the law’s implementation in the July, sparking a change in public willingness to engage in protest despite the restrictive legal situation.[10] As April turned to May the Government’s response grew harsher. On May 17^th 2016 protesters and environmental activists Max Bokayev and Talgat Ayanov were arrested for their role in participating in and helping to organise protests. Arrests that ultimately escalated into a five year prison sentence and a subsequent three year ‘freedom restriction’ ban on political activism on the grounds of ‘inciting social discord’, ‘disseminating information known to be false’, and ‘violating the procedure for holding assemblies’.[11] At protests in several cities on May 21^st the police made hundreds of arrests and charges on the grounds of ‘hooliganism’.[12] To quell the growing unrest President Nazarbayev ordered a five year moratorium on land sales, a pause that would be turned into a permanent ban in May 2021 before its expiry.[13] The issue of China has been a dimension to a number of other protests in recent years from labour disputes, water use at Lake Baikal, through to protests against the human right abuses towards ethnic Kazakhs in Xinjiang touched on below.[14]   In February 2019, the tragic deaths of five young girls (aged between three months and 13 years) in a house fire in Astana while both parents were working overnight shifts, sparked a wave of protests across Kazakhstan arguing for increased social welfare payments for mothers with more than one child, improved housing and better healthcare.[15] These ‘mothers’ protests’, as explained in more detail in the essay by Colleen Wood, touched a public nerve over the extent of inequality in the country and acted as a spark to an unprecedented level of political change throughout the year.   After major protests on February 15^th, President Nazarbayev moved to dismiss the Government of Prime Minister Bakytzhan Sagintayev, arguing that they had failed to follow his instructions to address social issues and he ordered that new funding to be directed to increasing support payments and other measures to respond to the protestors concerns. Only a month later however, on March 19^th, Nazarbayev made the much more surprising announcement that he would be immediately resigning from the Presidency to be replaced by Chair of the Senate Kassym-Jomart Tokayev (who had previously also served as Prime Minister and Foreign Minister), initially in an acting capacity before elections that would take place in July 2019. That Nazarbayev might seek to transition away from the Presidency at some point was not entirely a surprise, particularly given the unique powers he had been bestowed with as ‘First President’ and ‘Elbasy’ (leader of the nation) that would endure after he left the Presidency. These life-long powers included remaining as Chair of the National Security Council (a role with wide-ranging powers in international affairs, law enforcement and security matters and as well as powers over political appointments), continuing as leader of the ruling Nur-Otan party and other positions including membership of the Constitutional Council.[16] This special status has allowed Nazarbayev not only to protect himself and his family’s political and economic interests but to play an important role in shaping the country’s development whilst in-effect devolving day-to-day functions to President Tokayev. This has created uncertainty, both within the system and outside, around where power truly lies, acting as a break on Tokayev’s ability to set out his own independent agenda, to the extent that a number of observers still see ultimate power within the political system residing with the ‘First President’ rather than his successor who lacks a clear independent political base of his own.   Handing over the duties of President has not significantly hindered the continued promotion of Nazarbayev and his legacy as a central building block in the national narrative. For example, three days after his departure from office Tokayev signed a decree renaming Astana (which had only been renamed from Akimola in 1997) as Nur-Sultan in honour of the Elbasy. While at time of publication we have seen the unveiling of two more large statues of Nazarbayev and launch of an eight hour Oliver Stone directed documentary entitled Qazaq: History of the Golden Man aimed at burnishing Nazarbayev’s legacy for both a national and international audience.^[17]   The transition period and early elections were marked by a rising number of political protests, which though firmly repressed, hint at further cracks in the facade of what had been seen as a relatively stable authoritarian system. In his first months in office President Tokayev tried to set out his own stall as someone offering simultaneously both continuity with Nazarbayev’s legacy and systemic reform to respond to the growing calls for change. He described his approach as a ‘listening state’ but in the context of Nazarbayev’s enduring power and influence, both formally and informally behind the scenes, his room for independent manoeuvre was limited and his influence over the state bureaucracy comparatively weak even before the crisis that descended upon Kazakhstan and the world a year after his arrival in the Presidency.[18]   COVID-19 The COVID-19 crisis has graphically exposed the strengths and weaknesses of political systems around the world and Kazakhstan has been no exception to this rule. The first reported case of the virus was identified in Kazakhstan on March 13^th 2020 and by March 15^th President Tokayev had announced a state of emergency until May, cancelling planned celebrations for Nowruz (unlike his counterpart in Tajikistan) and Victory Day. A quarantine covering Astana and Almaty was introduced from March 19^th, preventing residents from traveling outside their local areas. This was expanded into a lockdown by March 26^th that prevented people from leaving their homes except to buy food or go to work, with meetings of more than three people banned and restrictions on public transport that were soon followed by restrictions on non-essential work.[19] Such measures were seen to have an impact on the initial spread of the virus but the planned reopening in May, as elsewhere in Central Asia, led to a significant spike in the number of cases that far exceeded the initial wave, leading to the reintroduction of a number of restrictions over the summer.   2021 has seen the number of cases in Kazakhstan expand dramatically with peaks in April and at time of writing that exceed the previous peaks from 2020, with the arrival of the more contagious Delta variant adding to the latest peak since mid-June. At time of writing prior to publication (as of July 14^th) Kazakhstan had recorded 520,336 confirmed cases of COVID-19 with 8,173 deaths, though those numbers are expected to continue to surge due to this latest wave.[20] The current wave of COVID cases is seeing state media more openly talking about hospitals being at capacity in a bid to urge the public to change behaviour.^[21] As of mid-July Kazakhstan had administered almost seven million individual vaccine doses (for a population of 18.5 million) using a mix of the Russian Sputnik, Chinese Sinopharm and Kazakhstan’s locally produced vaccine QazVac.   As in most countries the political and economic impact have been severe. The impact of the pandemic and initial lockdowns pushed the economy in 2020 into recession (-2.6 per cent) for the first time since the 1998 Russian economic crisis, despite cash injections from the Government and the National Fund of Kazakhstan (the country’s oil fund). While the economy had been expected to return to growth in 2021 the impact of the most recent COVID waves are likely to slow progress. A recent report by openDemocracy and local journalists at Vlast.kz and Mediazona have shown how the pandemic has exacerbated the already heavy reliance many Kazakhstani citizens have on credit to cover the vulnerability of their family finances after years of wage stagnation, with the amount of personal loans jumping by $1.7bn in 2020.[22]   The political challenges that have flowed from the crisis have come in a number of different forms. The initial response from the Ministry of Health was heavily criticised for over burdening the resources of the hospital system and other initial missteps in treatment, including drug and testing shortages. The Health Minister Yelzhan Birtanov resigned from his post in June after contracting the virus and would subsequently be arrested on corruption charges relating to longstanding allegations surrounding a major health digitalisation project called Damumed.[23]   As elsewhere in Central Asia measures to restrict the spread of disinformation ended up being deployed against online critics of the Government’s response to the crisis and its wider performance.[24] For example, civic activist Alnur Ilyashev was sentenced to three years of parole-like personal restraint, 100 hours of compulsory community service, and a five year ‘freedom restriction’ ban on social and political activism following a conviction for the ‘distribution of misleading information’ that was ‘threatening to public security’ over two Facebook posts critical of the ruling Nur-Otan party, Nursultan Nazarbayev and President Kassym Zhomart-Tokayev, coming after his past efforts to create a new independent political party had previously been cracked down on.[25] COVID also provided cover for the state to intensify pressure against its existing political opponents as outlined in the sections below.[26]   Other examples of misuse of the pandemic for political purposes include allegations ahead of the 2021 Mazhilis (Parliamentary) elections that officials were breaching the COVID-19 testing protocols to disrupt the work of independent election observers.[27] More overtly ahead of a proposed anti-Government rally on February 28^th 2021 the city authorities in Nur-Sultan raised the pandemic threat level from amber to red, which imposed strict limits on freedom of movement, for one day only seemingly to head off the potential protest before lowering it again.[28]   The situation today: Politics and protest Kazakhstan’s ruling elite remains in the process of transition, with Nazarbayev slowly transferring formal powers to President Tokayev and being less visible in public, while retaining strong influence over appointments to positions within Tokayev’s administration and other arms of the Government, both nationally and locally. President Tokayev’s initial reforms have included formal abolition of the death penalty (though a moratorium had been in place since 2003) and the election of local Akims (mayors) in rural areas.[29] On this latter initiative the direct local elections for rural Akims, replacing indirect election by the maslikhats (local councils), are taking place for the first time in July 2021, with independent candidates able to stand. There is understandable hope that this will help make local Akims more accountable and responsive to their local communities, ahead of the planned rollout of the direct election model to other tiers of local Government in the coming years. However, there are prequalification requirements for candidates than include either having worked in the civil service or held a leadership role in the private sector, vague criteria that have the potential to be used to weed out potential critics.[30]   Some parts of the state seem willing to engage with NGOs and other experts to consult them over proposed legislative changes, while others parts continue punitive tax investigations against them at the same time, dashing any hopes that Tokayev’s calls for reform would lead to a much wider liberalisation of the system. His framing of the ‘listening state’ aims to continue his predecessor’s approach of trying to manage complaints by ordinary citizens (while continuing to crush dissent that challenges the system) albeit now with a tone of cautious managerialism and institutionalism (at a ministry level) rather than personalisation through the office of the Presidency as under Nazarbayev. This has given greater latitude for ministries to lean into their own preferences towards reform or reaction, with the Ministry of Internal Affairs and National Security Committee being at the heart of the latter tendency.   The Government’s overall approach remains broadly transactional in that the state will seek to provide stability and economic growth while the citizenry will not seek to (and not be allowed to) destabilise control by the ruling elite. For most of the post-Soviet period much of the public has remained broadly risk averse, with a middle class focused on protecting their position and wary of the risk of uncertain political change. Part of the reason for that is, as Aina Shormanbayeva and Amangeldy Shormanbayev argue in their essay, the penetration of the state and elite power structure into all aspects of life creates a huge obstacle for those wishing to challenge or hold the powerful to account. However, growing inequality and the slowed growth rates of recent years have seen a greater tendency towards protest, if not yet a wider political mobilisation.   Despite putative reforms to Kazakhstan’s party system in 2010 and a formal transfer of powers to Parliament in the 2017 Constitutional reform process, genuine pluralism in Kazakhstan’s politics is conspicuously absent. No new parties have been registered since 2013 despite nine attempts to do so since the previous Parliamentary elections in 2016.[31] Although the party registration requirements have been formally reformed, such as reducing the required number of members from 40,000 to 20,000, practical challenges persist. For example, the OSCE note the retention of requirements that parties should hold a congress of more than 1,000 people, with the same number required for a party’s initiating committee, all of which require significant identity verification and the risk of pressure on those who do participate in the above. At present there is no confidence that even if new parties were to overcome these bureaucratic hurdles that they would be allowed to successfully register, with endless opportunities for bureaucratic quibbling to prevent a new party being formed. At present, partially as a function of operating a party list system, independent candidates are barred from standing for the Mazhilis.   The OSCE’s Office for Democratic Institutions and Human Rights (ODIHR) which run the gold standard election observation missions in the wider region have been blunt in their assessment of the political process. In their most recent report they state that ‘the 10 January parliamentary elections in Kazakhstan lacked genuine competition and highlighted the need of the announced political reforms. They were technically prepared efficiently amid the challenges posed by the outbreak of the COVID-19 pandemic. While five parties participated in the electoral process, and their candidates were able to campaign freely, limits imposed on the exercise of constitutionally guaranteed fundamental freedoms restrict the political space.’[32] The five parties were are allowed to stand were all ‘constructive opposition’ that broadly support the President and the current political system.   As explained further below it was of little surprise that the recent spate of tax investigations into well-known NGOs took place in the run-up to the Parliamentary polls.[33] The authorities also took steps to prevent NGOs that were not explicitly founded for the purpose of conducting election observation from scrutinising the electoral process and trying to restrict those who were allowed to observe from taking photos, departing from previous practice.[34]   The result saw a small drop in the vote for the ruling Nur-Otan party and a slight rise for the Ak Zhol party and the People’s Party of Kazakhstan, with a turnout (63.3 per cent) the lowest since 1999 amid the continuing pandemic and voter apathy. That the levels of pressure on those seeking to scrutinise the elections, despite Tokayev’s initial promises of political competition and the low stakes of an election where every party standing supported the Government, suggests a growing nervousness about the recent economic and social protest movement potentially bleeding through into support to more overt political opposition.[35]   There are a number of extra-Parliamentary opposition groups that are at least in theory looking to fill that potential vacuum. The Nationwide Social Democratic Party (OSDP) has been the only registered party that has publically declared its opposition to Nazarbayev and now Tokayev since the mid-2000s, albeit in what Eurasianet described as a ‘highly muted and accommodationist’ manner.[36] The party ultimately decided to withdraw from the 2021 elections following a combination of internal disagreements, the continued unfair electoral terrain but also after the intervention of Muktar Ablyazov (about whom more is explained below) who called on his supporters to vote for the Social Democrats as a vehicle to register dissent with Nur-Otan (despite deriding them as a fake opposition group) and as a move that opened up the party to pressure from both sides.[37] After the OSDP’s withdrawal Ablayazov would turn his attention to calling for a tactical vote for Ak Zhol as a method of showing opposition to the Government (despite Ak Zhol’s support for Tokayev), echoing Alexi Navalny’s ‘smart vote scheme’ in Russia. In any case most of the noise and activity amongst the political opposition lies elsewhere.   For the best part of the last two decades the loudest and most controversial opposition figure in the political life of Kazakhstan has been Muktar Ablyazov.[38] Ablyazov first came to prominence in the 1990s as the head of the Kazakhstan Electricity Grid Operating Company before serving an 18 month stint as Minister of Energy, Industry and Trade until October 1999. In 2001, Ablyazov and a broad array of figures from inside the ruling elite, including the Deputy Prime Minister Oraz Zhandosov, Minister of Labour Alikhan Baymenov and the Akim of Pavlodar Region Galymzhan Zhakiyanov, formed a nascent political party called Democratic Choice of Kazakhstan (known as the QDT in Kazakh or DVK in Russian) on a platform calling for further economic and political liberalisation including more powers for Parliament and the election of regional Akims (Governors).[39]   Then Prime Minister Tokayev summarily fired all of the serving officials, calling them ‘plotters’, and the Government turned up the political pressure on the group’s members to the extent that the less committed would quietly return to the fold, while other less strident members of the grouping would go on to form Ak Zhol (which is now the pro-Government political party mentioned above),  some of whom would subsequently leave Ak Zhol to form a splinter party that would eventually merge with the National Social Democrats. Ablyazov however pressed on with his own party and soon found himself, in March 2002, arrested as part of a corruption investigation that had been opened but not pursued three years earlier. Initially jailed for six years Ablyazov would soon be freed after issuing a florid apology to Nazarbayev and swearing off any future political involvement. The first incarnation of Democratic Choice of Kazakhstan would be wound up in 2005.   Upon his release Ablyazov ostensibly returned to his business activities, acting as Chairman of BTA Bank, which grew rapidly in the years preceding the financial crash to become Kazakhstan’s largest commercial bank. However things began to fall apart by early 2009 when the Bank was taken over by the state in the wake of a $10 billion debt being found and Ablyazov fled to London. The years that followed would see an international hunt for the missing money and disclosures in the UK and US courts about the complex web of offshore holdings through which the now state run BTA argued Ablyazov had committed an extensive fraud, but which he argued were a defence against his money being taken as persecution for his political activities. After years of wrangling, primarily in the UK Courts, lawyers on behalf of BTA secured judgements against Ablyazov demanding the return of $4.8 billion, with efforts to enforce those judgements against assets believed to be owned by Ablyazov, including luxury properties in Surrey and on the Bishop’s Avenue in London (known colloquially as Billionaires Row) and business holdings around the world that are continuing to this day.[40] In 2012 Ablyazov was found guilty of contempt of court at the High Court in London for failing to disclose details of his assets and had to flee to France where he would ultimately gain asylum.[41] However his wife and children would be briefly taken from Italy to Kazakhstan in a scandal that would subsequently see Italian police officers jailed for taking part in a de facto kidnapping and the family returned to Italy after mounting political pressure.[42]   What became clear in the years that followed Ablyazov’s departure from Kazakhstan in 2009 was that, despite initial denials, he had continued to be a major financial supporter of opposition parties and media outlets in the years that followed his initial arrest. This was believed to include the unregistered Alga party, formed by former Democratic Choice members in 2005, that served as the largest opposition grouping until it was banned on grounds of extremism in 2012 in the wake of the jailing of its leader Vladimir Kozlov.[43] Koslov would be imprisoned as part of the crackdown that followed the Zhanaozen protests, though he was released in 2016 after years of international pressure over his sentencing.[44]   By 2017 Ablyazov began to openly reassert himself directly into the political fray in Kazakhstan with the reestablishment of the Democratic Choice of Kazakhstan as a political movement. The revived QDT/DVK movement was formally banned as an extremist movement by March 2018, with the whole of Kazakhstan’s social media facing blockages and speed restrictions whenever Ablyazov would broadcast on Facebook Live.[45] Following the banning of Ablyazov’s party a new ‘Street Party’ or Koshe started to become active, but was itself banned on extremism grounds in June 2020 on suspicion of links to the QDT.^[46]   Public protests by QDT and Koshe supporters have become a notable part of the political landscape, since their involvement in and partial piggy backing on the public protests on the role of China, the 2019 Presidential election (which saw hundreds of protestors arrested) and the social issues that have being roiling in recent years.[47] They have been notable in particular because of the level of ferocity with which the Government has responded, with the movement’s designation as extremist enabling the use of laws designed for combatting terrorism and ‘extremism’ to be deployed against protestors believed to be part of the movement. Article 174 of the Criminal Code on ‘Institution of social, national, generic, racial, class or religious discord’ was used as a regular tool to arrest people, but more often in recent times Article 405 about membership of banned extremist organisations has been the tool of choice with Human Rights Watch documenting over 130 such cases.[48] The use of these laws have not just been applied to physical protestors but to anyone sharing information about the protests or about the QDT and Koshe more generally, with arrests and ‘freedom restriction’ bans on activists being deployed.   While the level of anger generated by Ablyazov at the highest levels of Kazakhstan’s Government cannot be understated, most international human rights observers and Western Governments have challenged the banning orders against the QDT and Koshe on the basis that the Government of Kazakhstan is seeking to prohibit peaceful protest movements. While these groups are clearly aiming to achieve a change of government in Kazakhstan, there is not currently evidence available that the QDT and Koshe are seeking to achieve this goal through violence rather than public pressure, with the Government of Kazakhstan unwilling to share the evidence of extremism relied on in court for independent verification.[49] Given Ablyazov’s straight forward political tactic of seeking to insert himself into issues of popular protest it is difficult to gauge the proportion of the public who actively support him, rather than simply share some of his critiques of the Government, though the numbers actively involved in QDT and Koshe protests would seem to be relatively low, albeit given the level of pressure from the state on anyone who does so. Even for those who are openly supportive of the party it would seem clear that ordinary activists are people showing their frustration with the existing order rather than trying to enact a violent overthrow of the Government.   Trying, but not always succeeding (literally given they regularly try to protest on similar issues of public discontent on the same days), to keep their distance from the QDT is the Democratic Party of Kazakhstan (QDP or DPT).[50] The QDP was founded in October 2019 with a mixture of older opposition figures (such as Tulegen Zhukeyev) and younger activists, led by 33 year old Janbolat Mamai, formerly a campaigning journalist with the Tribuna Newspaper before being banned from journalism for three years as a ‘freedom restriction’ in 2017 over money laundering claims that the Government said was linked to Ablyazov.[51] The party has tried to capitalise on the mood of change that flowed from the social protests and the sense that the change of the guard that took place when President Tokayev took over should actually presage more significant political change. So far it has been blocked from registering as an official party, though it did succeed in getting official permission for a protest rally in November 2020, an extremely rare occurrence.[52]   While explicitly not a political party, the youth-focused social movement Oyan Kazakstan (Wake Up Kazakhstan) has been a regular presence on the streets since its founding in June 2019, leading to its members being swept up in government crackdowns on such protests.[53] Young protestors in their teens and early 20s have been protesting in support of a platform of ideas, including an end to political repression, reforming the distribution of power between the branches of government, free elections in line with international standards, and a system of self-governance at the local level.[54]   Unregistered opposition groups and pro-reform social movements are not the only ones trying to make their voice heard at present. As set out above, anti-Chinese nationalist sentiments have been a major feature of political protests and concerns in recent years but Kazakhstan is also to some extent catching up with the rest of Central Asia when it comes to socially conservative activism that links to anti-Western nationalism. Efforts to pass anti-LGBTQ+ ‘propaganda’ bills in 2015 and 2018-19 were pushed back after international pressure but there are rumblings from Parliamentarians for another attempt to pass similar legislation. In her essay in this collection, Aigerim Kamidola documents the rise of ‘anti-Gender’ narratives, feeding off regional and national debates. However, it has been the recent debate about attempts to pass a bill to stop domestic violence that have stirred a nationalist and conspiracist backlash from groups online such as Unity of Conscious KZ and MOD People's Unity (that often link to regional and global networks, such as Citizen Go, promoting anti-vaccine narratives and socially conservative values on family issues).[55]   Despite pledges to the contrary in 2019, as the arrest record shows, President Tokayev has not so far significantly delivered on his pledge to make it easier for people to publically protest in practice. As Colleen Wood points out in her essay, the reforms to the law on peaceful assembly passed in May 2020, that had been announced with much governmental fanfare were seen as more cosmetic than meaningful by local activists. Whilst the request process has transitioned from one of asking permission to giving advance notice in practice the authorities still have wide-ranging powers to set the location of and rearrange or cancel proposed gatherings, which have been used to keep it very difficult for protestors to hold legally sanctioned rallies.[56] It is worth noting, however, that even leaving aside some of the banned groups listed above, if an organisation is not formally registered with the Government it is not legally allowed to organise protest.[57] The continuing difficulties have left activists regularly holding single person pickets with protest signs to attempt to draw attention to their causes.[58] Restrictions in the Criminal Code against ‘providing assistance to’ illegal protests have been used to target social media users who have commented or shared information about such events, a worrying trend identified by the UN Special Rapporteur on the rights to freedom of peaceful assembly and of association.[59] While the case for deeper reform remains urgent even within the framework of the current law there is more that could be done to create a clear guidance with list of duties that local authorities should fulfil to proactively enable peaceful protest rather than simply providing a list of demands for protestors, while both the Government of Kazakhstan and the international community should record the number of protests that have ended up being legally sanctioned.   It is not only the arrests of activists that have drawn concerns from the international community but how they have been treated by police during the protests. Tatiana Chernobyl’s essay in this collection addresses the growing use of the controversial policing tactic known as kettling, adapted from earlier forms of cordoning police protest by the Metropolitan Police in the UK during protests against the WTO in 1999.[60] Although the tactic has been ruled legal in principle, by for example the European Court of Human Rights, how it its deployed and the protection of protesters contained within the ‘kettle’ remains a sensitive topic, particularly if deployed for non-violent protest in breach of OSCE guidance as Chernobyl points out.[61] At the heart of the issue is how the state perceives any unsanctioned protest as a potential threat to its control, thereby legitimating in its eyes the use of tactics more commonly deployed in higher risk situations.   The wider human rights and civil society situation Beyond the heavy crackdown on opposition activists and street movements the wider situation for civil society is somewhat more mixed. Freedom House’s Freedom in the World rankings place Kazakhstan marginally above Russia and three of its Central Asian neighbours (for now Kyrgyzstan remains above it), this stems from a civil liberties score that is somewhat better than its rating for political freedom.^[62]   A leading Kazakhstani NGO activist described the three competing forces that shape the Kazakhstani state as: Personality (above all Nazarbayev but also leaders of Ministries and other parts of the ruling elite both in Government, Parliament and in state connected businesses with a great degree of variability of outcome depending on who is exerting influence in a particular area); Protectionism (the desire to protect the wealth and power of ruling elites and eliminate threats to the existing order); and Modernisation (actions by technocratic, often Western-educated sections of the ruling elite that seek to modernise and cautiously reform how the state and society operate within the guardrails of the political status quo).   The last few months have neatly illustrated the tension between the last two trends. Firstly not only has the last year seen increased pressure on the political opposition but a campaign of targeted pressure against some of Kazakhstan’s leading NGOs, both before and immediately after the January 2021 elections, in a clear attempt to apply a chilling effect to their public activities around the vote. This included 13 leading human rights NGOs (including Kadyr-Kasiyet and the International Legal Initiative Public Foundation who have provided contributions to this collection) who were placed under investigation by the tax authorities over the reporting of their activities funded by international grants, threatening them with fines and a requirement to temporary suspend their activities.[63] Under sustained international pressure and as time passed since the January elections most of the tax cases were dropped between February and April 2021.[64]   Many of these and other NGOs have faced harassment for years through the use of tough reporting requirements that can be deployed punitively to apply pressure to NGOs.[65] The legal framework was made more exacting for NGO’s through changes to the laws governing them in 2015 and 2016 that culminated in requirements to provide large amounts of detailed information about their operations and how much they both receive and spend that comes from foreign sources (with debates about the impact of fluctuating exchange rates fuelling some of the recent cases noted above).[66] However, despite the pressure they faced from the tax authorities many of these organisations were still being invited to participate in official working groups and provide advice to the Government on policy development on areas of their expertise, with further engagement with these stakeholders now taking place in the wake of President Tokayev’s latest initiative on human rights.   In a Decree entitled ‘On further human rights measures in Kazakhstan’ signed on June 9^th 2021 President Tokayev commits the Government to creating a human rights action plan to address the topics of:[67]

• ‘Improving the mechanisms of interaction with the UN treaty bodies and special procedures of the UN Human Rights Council;
• Ensuring the rights of victims of human trafficking;
• Human rights of citizens with disabilities;
• The elimination of discrimination against women;
• The right to freedom of association;
• The right to freedom of expression;
• The human right to life and public order;
• Increasing the efficiency of interaction with non-governmental organisations; and
• Human rights in criminal justice and enforcement, and prevention of torture and ill-treatment.’

  Given the Government’s recent track record on a number of topics on this list most observers will treat pledges on politically contentious issues such as freedom of association and expression with a substantial degree of skepticism until proven otherwise. However, the extent of Government-civil society dialogue underway suggests there is at least hope that modest improvements may be made in other areas that do not meaningfully seek to alter the fundamental power structure. Sadly as set out here and in a number of essay contributions not all of these less political topics are necessarily uncontroversial, particularly measures that seek to address domestic violence given the nationalist backlash it is currently generating.   So for those who avoid stepping over the state imposed line from civic activism into opposition politics (particularly opposition politics linked to the elite’s bête noire) there can be more room to criticise the Government on its performance and make the case for reforms within the constraints of the system. It is a strategy designed to give activists a stake, a space to exert some degree of influence (to help shape ‘institutional change over the next ten years’ as one put it) provided they do not let measured criticism cross over into explicit demands for a change of political leadership despite the rigged nature of the system.   From the perspective of the state a partnership approach with civil society, designed to make the system work better in delivering outcomes for citizens rather than trying to change it makes a lot of sense, at least to the more modernising-wing of the ruling elite. ‘Modernising’ is probably the right word (rather than liberalising or democratising) to use because it is approach that seeks to maintains the status quo power structures, keeping any ‘reformism’ within clear political bounds. It is an approach illustrated by the increased funding being made available to NGOs to deliver services, a set of themes Colleen Wood’s essay in this collection reflects more on.   For those unwilling to engage with the Government the situation is even tougher, whether linked to the political opposition or not, and many NGO’s find it difficult to assist political activists due to pressure, though a number of them are able to raise awareness about their cases and call for compliance with international standards at arms-length. Despite Government officials arguing that there are no political prisoners in Kazakhstan local human rights defenders put the figure at  around 20 (many of whom have been prosecuted under Article 405 for participation in banned organisations), though Amnesty International Prisoner of Conscience Max Bokayev was finally released in February 2021.[68]   In a high profile case, Aset Abishev, a QDT (DVK) activist jailed for four years in 2018, was granted early release on July 14^th, shortly prior to this report’s publication. Abishev had become a cause for international concern after he slit his wrists in April 2021 in protest at his treatment by prison guards.^[69] Sadly the similarly high profile situation of his fellow QDT activist Dulat Agadil did not have the same ending. Agadil was arrested at his home in February 2020, for failing to respond to a request to appear in court for his activism. The longstanding activist died in police custody in what his family believe were suspicious circumstances, an event that led to protests and widespread public anger.^[70]   Not all of Kazakhstan’s contentious prisoner cases are new. Poet and Protestor Aron Atabek was jailed in 2007 for 18 years and remains in prison over organising a protest that led to the death of a police officer. International human rights organisations and local cultural figures have long called for Atabek’s release and argued he has faced ill-treatment (including extended periods of solitary confinement and a broken leg from the guards) particularly following the release of criticism of Nazarbayev made whilst in jail.^[71]   In February 2021, the European Parliament passed a hard hitting resolution criticising the deteriorating human rights situation in Kazakhstan, focused on the detention of political prisoners and the crackdown on opposition groups.^[72] This does not seem to have had an impact on how the Government is continuing to approach the political opposition with the Democratic Party leaders currently facing a wave of arrests under administrative code violations at time of writing.[73]   Many activists face prohibitions on their political or journalistic activity in addition to or in lieu of their custodial sentences as part of parole type provisions known as ‘freedom restriction’.[74] For example, in June 2020 civic activist Asya Tulesova was threatened with up to three years in prison for knocking the cap off a police officer in protest at how a rally was being policed. After international outcry and two months in pre-trial detention the eventual sentence was a one and a half year probation order that included ‘freedom restrictions’ on her activities.[75] Activists with links to banned groups have been given longer-terms, such as regional QDT activist Marat Duisembiev who received a three and a half year restriction.[76] Irrespective of the reason for the ‘freedom restriction’ it significantly increases the risks of a significant custodial sentence for any form of political activity, however loosely defined they may engage in during the restricted period. Its purpose is very clearly designed to chill civic and political activism without generating the backlash, particularly from the international community, that custodial sentences for these activists would generate.  

---

Monitoring the security situation of human rights defenders By Public Association Kadyr-Kasiyet   The Public Association Kadyr-Kasiyet conducts monthly monitoring of the pressure against human rights defenders in Kazakhstan. Monitoring is conducted in relation to eight broad categories of human rights defenders: human rights defenders, civil activists, lawyers, journalists, activists of trade unions, religious associations, political parties, and public figures.   Each of the eight categories of activists supports, strives to protect, promote, or demonstrates how one or more fundamental human rights and freedoms can be enjoyed. This, in turn, creates an idea of what rights and freedoms are under threat. Over the course of 2020, as well as first five months of 2021, the rights under threat have been the same: freedom of peaceful assembly, association, and freedom of expression.   In 2020 alone, there were 1,414 threats recorded against 684 people. Of these, the largest number of threats were received against civil society activists (482), journalists (64), political activists (48), human rights defenders (45), lawyers (24), activists of religious associations (ten), public figures (six), trade union activists (five). For five months of 2021 , more than 400 threats were made against 475 people.   Analysis of the period showed the following trends: The number of threats decreased due to the introduction of the state of emergency, and restrictions were used against journalists, medical workers, and activists. At the same time, the prosecution of lawyers and journalists covering events related to COVID-19 began. The state of emergency has been lifted, but quarantine measures have been maintained. Banned ‘parties’ the ‘Democratic Choice of Kazakhstan’ and ‘Koshe partiyasy’, which led to criminal cases and summonses for questioning of their members. Despite the coronavirus outbreak and the entry into force of amendments to the law on peaceful assemblies unapproved rallies were held in Nur-Sultan, Almaty and other cities of the country and arrests were made. In different cities of Kazakhstan, citizens were arrested and sentenced for a period of five days to two months and a fine of up to 70 MCI (195,000 tenge) for participating in a memorial service in the family home of the late activist Dulat Agadil. Rallies for a credit amnesty, the release of political prisoners, and against the transfer of land to foreigners took place. A number of non-profit organisations were ‘attacked’ by the tax authorities before the parliamentary elections.   The security situation of human rights defenders and activists is linked and depends on events in the country. For example, in 2020, the largest number of threats was recorded in February and October. In February, Dulat Agadil died in pre-trial detention center in Nur-Sultan. Peaceful rallies in his memory of led to detentions and administrative charges in the form of fines and/or restrictions on freedom of participants. In October, the security situation was affected by a rally authorised by the authorities for political reforms and against repression. In 2021, the largest number was in January, associated with the parliamentary elections. Detentions and restrictions on the rights of election observers were observed throughout the country.   Main and secondary threats: Police; Court; Temporary detention facility; Akimat; Unknown persons; Citizens; National Security Committee; Local authorities; and Tax authorities.   To access the monthly monitoring reports please visit https://kkassiyet.wordpress.com/projects/projectsrt/msdef/.

---

  In human rights challenges that apply both within and beyond the political sphere the need to improve oversight of the police and prison system remain areas of concern. Driving culture change in policing will need reform of the Ministry of Internal Affairs and measures to provide improved oversight through a new independent police complaints body. Another potential option could be devolving certain management functions to local government as part of Tokayev’s gradual election of local Akims, though country-wide oversight mechanisms would need to remain to limit abuses taking place away from the national spotlight.   Torture and ill-treatment are still major problems with the case of Azamat Orazaly, killed in police custody after steeling livestock, highlighting the ongoing problems of ill-treatment by the police.[77] The increases in alleged torture cases reported through the Government’s National Preventive Mechanism against Torture (NPM) is an ongoing concern though it may also be a reflection of improved reporting through the mechanism, though punishment of abusers remains rare and often then lenient.[78] The impact of the pandemic has exacerbated long-standing concerns about harsh and unsanitary prison conditions and aggressive treatment by prison officers.[79] As in many countries of the region the Government’s Office of the Human Rights Ombudsman, whose duties include running the NPM, would benefit from greater capacity, increased powers to hold other arms of the state accountable and greater independence from the political system.   Kazakhstan has shares a number of challenges with its many of its neighbours in that the rule of law is impinged by both overly powerful and unaccountable prosecutors office (as Aina Shormanbayeva and Amangeldy Shormanbayev note in their essay) and a judiciary that lacks independence from the state and politically connected interests, despite years of internationally backed reform programmes designed to improve their performance. USAID describes the situation as ‘while well-trained and qualified judges can be found in Kazakhstan, the judicial system overall continues to suffer from (i) lack of independence of the courts, (ii) insufficient training of judges, leading to questionable decisions, (iii) a perception of bias against foreigners in disputes with the state, and (iv) corruption.’[80]   As with other parts of the state the personal dimension matters greatly, with protestors able to get reviews of their family member’s cases (for non-political offenses) through the use of single person pickets and other attention raising efforts.[81] In a recognition of some of the challenges the legal system faces, businesses in Nur-Sultan’s financial centre can circumvent the domestic legal system entirely by using an English language Common Law based system headed by 88 year old former UK Chief Justice Lord Woolf and other UK legal luminaries.[82]   Some hopes for gradual improvements in the situation, particularly in non-political cases, have been vested in the implementation in July 2021 of the new Administrative Procedures Code that consolidates the country’s administrative law (including civil procedure) in one place for the first time, produced under guidance from the German Government through its Development agency GIZ and the German Foundation for International Legal Cooperation (IRZ).[83] There have also been rumours that the new head of the Supreme Court is keen to see judges act more independently but there is a long way to go before such claims are proved in practice.   When it comes to emerging human rights challenges Anna Gussarova’s essay in this collection highlights concerns about both the capacity of the state and its intentions when it comes to protecting the vast quantities of new personal data that have been created by the shift to digital. In response Gussarova argues the case for new laws, improved training for officials and law enforcement and greater transparency to avoid the COVID period ushering in a more intrusive surveillance state on the Chinese model.   Issues relating to China’s role in Kazakhstan’s economy and its perceived strategic threat have been a significant political and social mobilising force that triggered a harsh reaction from the Government of Kazakhstan, as noted above. However, these domestically focused China issues are not the only area where the subject of China has led to a local crackdown. The persecution of the 1.5 million ethnic Kazakhs in the Xinjiang region (as well as the Uyghurs) has been a running source of political tension, with local families having relatives in the China. Protest movements swelled in 2018 on this issue and the organisation Atajurt Eriktileri (Homeland Volunteers) became a key NGO involved in the global documentation efforts following the situation in Xinjiang.[84] The Government of Kazakhstan was caught between appeasing local sentiment and heavy pressure from Beijing whose economic and political influence had been growing (and growing angered by the anti-Chinese sentiment on several fronts). In 2018 2,500 ethnic Kazakhs were allowed to leave China for Kazakhstan as a small gesture aimed at mollifying the situation.   In March 2019 however Kazakhstani officials raided the offices of Atajurt and arrested its founder Serikzhan Bilash, an ethnic Kazakh born in China, on the grounds that his criticism of the Chinese Government amounted to inciting ethnic tensions.[85] Bilash was forced to accept a ‘freedom freedom’ order agreeing to cease his activism to avoid a seven year jail term, despite the UN Working Group on Arbitrary Detention declaring that his prosecution breached international human rights law and criticised the Article 174 of the Criminal Code (on incitement to social, national, generic, racial, class or religious discord) as being overly broad and lacking legal certainty.[86] Faced with being unable to continue his work in Kazakhstan amid pressure both from the state, through new criminal cases, and people trying to take over his YouTube channel he fled to Turkey in the summer of 2020 and then on to the United States.[87] Activism on the ground in Kazakhstan on this issue is now more muted, though small groups of women continue to protest outside the Chinese consulate in Almaty, as the police are pre-emptively targeting other activists such as Baibolat Kunbolat (who leads an unregistered successor group to Bilash’s Atajurt) who continue to attempt protests to free their loved ones in China.[88]   Questions of ethnic tension do not only relate to China or Russia but a bloody outburst of violence, spiralling from a traffic incident, in February 2020 highlighted tensions between local ethnic Kazakhs and members of the small Dungan minority group. The violence left nine Dungan’s and one Kazakh dead, many more people injured and many homes and businesses in the Dungan village of Masanchi burned or damaged.[89] The incident highlighted fears that growing nationalism amongst ethnic Kazakhs has the potential to destabilise the interethnic stability that Nazarbayev put at the centre of his political project.   Labour rights As set out above and in the essay contribution by Mihra Rittmann the labour situation, after a decade of pressure on household incomes and structural change in the economy, remains challenging. After years of struggle and Government crackdowns in the years since Zhanaozen it has become harder than ever for oil workers to organise at scale to defend their rights. Mihra Rittmann’s essay documents the depressing history of the legal cases and convictions against union leaders Larisa Kharkova, Amin Eleusinov and Nurbek Kushakbaev that included ‘freedom restriction’ bans on being involved in trade union activity.   The independent confederations previously led by Larisa Kharkova, firstly the Confederation of Free Trade Unions of Kazakhstan (KSPK) and then Confederation of Independent Trade Unions of the Republic of Kazakhstan (KNPRK), were ultimately liquidated due to bureaucratic harassment despite international pressure and local protests including hunger strikes by 400 union members in 2017.^[90] The largest, state recognised and state sympathetic, trade union confederation the Federation of Trade Unions of Kazakhstan (FPRK) remains suspended by the International Trade Union Confederation (ITUC) for failing to meet its standards on independence.^[91]   Erlan Baltabay, leader of the Industrial Trade Union of Fuel and Energy Workers (part of Kharkova’s KNPRK), has been in and out of jail since 2017 on a series of dubious charges, including a sentence in 2019 that combined an initial seven year jail term with a similar length ban on union activity, though after international pressure this was followed by a Presidential Pardon for the initial jail term and given a new five month conviction.[92] Though he was finally released in March 2020 his ‘freedom restriction’ on his activism remains until 2026.[93]   Labour activist Erzhan Elshibayev remains in prison on a five year prison sentence after his conviction in 2019 on highly dubious charges that came in the wake of him leading protests against unemployment in Zhanaozen, which included criticisms of Nazarbayev that were subsequently shared online. This is despite a ruling of the UN Working Group on Arbitrary Detention calling for his immediate release and credible concerns that he is suffering abuse by prison guards.[94]   Along with the stick wielded against union leaders, the carrot often deployed by the Government when trying to encourage workers to go along with state plans to ‘optimise’ the oil sector and privatise functions of oil service companies was an ‘early retirement’ scheme where they would get an upfront lump sum equivalent to 50 per cent of salary for five years. This would often be alongside support for them to retrain for other forms of work or to start their own businesses, as well as other inducements to prevent or end strike action in order to keep a lid on the potential for wider political unrest. In keeping with the Government’s philosophy of modernisation within the system they have offered training to trade unionists on how to negotiate their grievances through the labour code rather than resorting to strikes that they will continue to repress.   The passage in 2020 of long-overdue amendments to the law on trade unions gave some degree of hope for the future if it were to be properly implemented. The changes, which came after repeated criticisms from the International Labour Organisation, would not force local or sectoral unions to become part of a national federation.[95] However, so far signs are not encouraging given that the Industrial Trade Union of Fuel and Energy Workers was suspended for six months in February 2021 on the basis of non-compliance with provisions of the old 2014 Trade Union law that had supposedly been removed in the 2020 amendments.[96] The lack of progress has led the ILO to continue its criticisms over Kazakhstan’s lack of implementation of its reforms at its June 2021 sitting of its Committee on the Application of Standards.[97]   In line with their peers around the world workers in Kazakhstan’s gig economy, which has significantly expanded in recent years including through a significant rise in delivery services during the pandemic, have been organising to improve their pay and working conditions amid efforts by bosses to weaken them. Over the last few months couriers working for international companies Wolt and Glovo have engaged in public protests and unofficial strike action, while such protests were narrowly avoided at local firm Chocofood.[98] Attempts at unionising the couriers are ongoing despite risks of reprisals from both the companies and the Government.   Media freedom Unsurprisingly, given the political tensions outlined above, Kazakhstan faces a number of media freedom challenges. The country ranks 155^th out of 180 in the Reporters without Borders (RSF) 2021 World Press Freedom Index.[99] As with much else there is some degree of differentiation in the states reaction to outlets with links to the opposition and other organisations that are simply critical of it. Independent news websites such as Vlast.kz and Mediazona have been able to grow their readership and undertake hard hitting investigations, becoming more outspoken in the Tokayev-era and testing the limits of the levels of criticism the system will allow. Radio Free Europe/Radio Liberty (RFE/RL) is able to operate in the country, and is afforded some protection given US Government advocacy on its behalf, but its journalists are facing pressure when covering protests and other contentious issues. Instagram (the country’s most used social media platform) and YouTube are increasingly home to critical voices, albeit ones that often stay focused on social and economic rather than party political challenges.^[100]   Traditional media is much more restricted with many opposition and independent newspapers having been forced to close. Independent TV channels were squeezed off the airwaves in the late 90s after a massive hike in licensing fees and tighter bureaucratic pressure on dissenting voices.[101] After a cat and mouse game with the authorities lasting between 2002-2016 the last iterations and offshoots of Kazakhstan’s highest profile opposition-aligned newspaper Respublica were forced to close and a number of its journalists were jailed.[102] The few independent minded print outlets that remain, such as Uralskaya Nedelya in Oral and Dat in Almaty, continue to face heavy pressure. For example, Lukpan Akhmedyarov, editor of Uralskaya Nedelya, faced threats earliest this year for reporting a leak from a high profile local corruption trial.[103] Akmedyarov had previously been heavily assaulted in 2012 for his work in exposing another corruption scandal.   Officials have regularly denied accreditation to independent journalists, limiting their ability to cover official government announcements and the rules have now been formally tightened requiring journalists to be pared with an official chaperone (‘a host’) when covering government events.^[104] Similarly media workers have repeatedly been arrested or harassed whilst covering unsanctioned protests over recent years. Overall the Justice for Journalists Foundation recorded 24 incidents of physical attacks or threats of violence against Kazakhstani media workers in 2020, as well as a far broader range of online and bureaucratic harassment.[105] Galiya Azhenova’s essay draws attention to a number of these incidents.   There are warning signs ahead for Kazakhstan’s online media. The laws on spreading misinformation during COVID have been used to chill reporting and particularly activism from online commentators with political connections.[106] The case of Temirlan Ensebek, a satirist who was detained by police and forced to close down (on charges of disinformation) his Instagram channel over parodies featuring Nazarbayev, is a reminder that while the criminal offense of defamation (slander) has been recently removed from the Criminal Code, laws against ‘insult’ (the ‘humiliation of honour and dignity of other person’) and in particular insult against government officials remain (including specific provisions, Article 373, relating to Nazarbayev as leader of the nation and his family that could have led to up to three years in prison for Ensebek).[107] Galiya Azhenova also points how the transfer of defamation from the criminal to administrative code has left local police trying to judge complex issues of free speech and therefore instigating lots of administrative cases for criticism of local officials. The Ministry of Information is preparing a new draft law on digital media (on Mass Communications) that is believed to be likely to include a definition of ‘internet resources’ thereby extending a number of different restrictions that apply in print and on television to online platforms as a way of curbing its current relative freedoms.   Cashing in Kazakhstan’s resource wealth have enabled many of those with access to political influence to become very wealthy, amid the scramble for oil in the mid-1990s and the subsequent boom years, perhaps few more so than First President Nazarbayev’s own family. Gauging the true extent of the family’s wealth is a difficult task but a recent investigation by RFE/RL identified at least $785 million in European and US real estate purchases made by Nazarbayev’s family members and their in-laws in six countries over a 20-year span.^[108]   One of the first major public debates about corruption in the ruling elite was the ‘Kazakhgate’ scandal that came to public attention in 2002 and 2003 with US Prosecutors alleging that around $80 million in funds from US oil companies were diverted into Swiss bank accounts for the use by President Nazarbayev and other leading officials in order to help win contracts on the Tengiz oilfields. The US businessman (and Counsellor to the President of Kazakhstan) James Giffen who was at the heart of the case would eventually serve no jail time after most of the charges were dropped, not because the financial transfers did not take place, but on the basis that there were reasonable grounds to believe he had been working with the CIA at the time of the affair.^[109] Kazakhstani journalists who covered the story were less fortunate with one of the main investigators of the case, Sergei Duvanov, subsequently jailed on what were widely seen as fabricated rape charges and pressure was put on newspapers such Respublica that had covered the story.^[110]   While, as in Kazakhgate, allegations would occasionally touch Nazarbayev himself (including recently when businessman Bulat Utemuratov, alleged by US diplomats to be his financial fixer, was swept up in the ongoing saga over retrieving BTA assets from Ablyazov, with three billion USD in assets frozen by the UK courts) more often than not public discussion around the family’s wealth centred on his children and in particular the husbands of the oldest two daughters.^[111]   Dinara Kulibayeva and her husband Timur Kulibayev, a businessman who held many senior positions in state affiliated bodies (including the sovereign wealth fund Samruk-Kazyna) and throughout the energy industry (including sitting on the board of Russian energy giant Gazprom), have become the second richest people in Kazakhstan.^[112] The Kulibayevs are known to have substantial holdings in the UK, including the former home of Prince Andrew (Sunninghill Park), a connection that would periodically be raised in the British press over allegations that the Prince did favours for Kulibayev whilst serving as UK trade envoy and over his closeness to Kulibayev’s former mistress Goga Ashkenazi.^[113] More recently, in December 2000, the Financial Times alleged Kulibayev’s involvement in a scheme to siphon millions of dollars from a Chinese pipeline contract.^[114]   Nazarbayev’s oldest daughter Dariga Nazarbayeva has had the highest profile presence in Kazakhstan’s public life over the years and had been often touted as a potential successor to her father. After a media ownership career in the 1990s, she formally entered politics in 2003 with her own ‘Azar’ party that was elected to the Mazhilis in 2004. Her party would formally merge with her father’s Otan party to create Nur-Otan, the ruling party of Kazakhstan to this day. After sitting out the next Parliament she returned in 2012 on the Nur-Otan list, becoming the Nur-Otan Parliamentary leader and Deputy Chair of the Mazhilis from 2014-15 before becoming Deputy Prime Minister for a year and then joining the Senate in 2016. Upon Tokayev’s assentation to the Presidency Dariga would become Chair of the Senate and the formal next in line to the Presidency.   Until 2007 she was married to the controversial oligarch Rakhat Aliyev, whose notorious reputation has repeatedly singed the credibility of the system over his financial dealings and links to criminality. Aliyev would ultimately be carted-off to Vienna as Ambassador to Austria and the OSCE as claims of his involvement in the murders of two bankers began to swirl.^[115] He would ultimately be charged and sentenced in absentia in Kazakhstan for those crimes, alongside allegations of a further murder of opposition politician Altynbek Sarsenbayev, the suspicious death of his former mistress Anastasiya Novikova, as well as allegations of torture, kidnapping and evidence of money-laundering. Aliyev would ultimately be found hanged in an Austrian prison in 2015 while awaiting trial over the murder of the bankers.^[116] The link to Aliyev was of later relevance to a high profile, and ultimately unsuccessful, case by the UK National Crime Agency that sought to use an Unexplained Wealth Order to freeze ownership of three UK homes worth £80 million belonging to Nazarbayeva and her family. The National Crime Agency had argued that the properties came from Aliyev’s ill-gotten gains but the court sided with Nazarbayeva’s position that these assets had been procured with her own money.^[117] However, in the wake of the trial she was surprisingly removed as Chair of the Senate (and from the line of Presidential succession) by President Tokayev in May 2020 and it remains unclear whether this was due to the public impact of the revelations of her wealth or an internal power struggle that led to her removal. Later in 2020 further revelations of the extent of Nazarbayeva’s UK property holdings were revealed when she was found to be the owner of £140 million worth of buildings on Baker Street in Central London.^[118] Despite these further revelations about the size of her personal wealth she made her return to Kazakhstani politics in January 2021 by returning to the Mazhils as a Nur-Otan parliamentarian.^[119]   As the situation of Nazarbayev’s daughters and indeed Muktar Ablyazov shown above illustrate the UK is a major external venue for the investments and entanglements of Kazakhstan’s elite. Recent analysis has shown that Kazakhstan was one of the major beneficiaries of the UK’s Tier one Investor visa system (or Golden Visas as they are known) with 205 Kazakhstani’s gain UK residency in the period 2008-2015 (the fifth most common country and the largest per capita excluding microstates).^[120] While luxury property market may act as a store of wealth from Kazakhstan it is worth noting that according to the UK Government’s most recent figures Foreign Direct Investment from Kazakhstan into the UK totalled less than one million pounds in 2019.^[121]   The former first family are far from only people with political connections in being able to make their fortunes in post-Independence Kazakhstan. Just to cite one indicative example, RFE/RL recently exposed how former high ranking officials in the Education Ministry, particularly the family of Bakhytzhan Zhumagulov, own most of Kazakhstan’s for-profit colleges and universities.^[122] Access to political influence over sectors of the economy have led to opportunities for officials, their families and associates to enrich themselves.   Religion As with so many issues in Kazakhstan the state’s approach to religion is rooted in its desire to main stability, both between its citizenry and of the system as a whole. Kazakhstan is a predominantly Muslim Country (72 per cent) but given the residual size of its Russian population Orthodox Christianity retains a significant toe hold (23 per cent) alongside other religions linked to smaller minority groups.[123] So as a result of the post-Independence demographics and Nazarbayev’s own vision of the nation, Islamic identity played less of a role than in its Central Asian neighbours as a building block of Kazakhstani national identity (as indeed did the initial reticence to conflate Kazakhstan’s nation-building project with ethnic Kazakh identity, though it would be infused with Kazakh folk symbolism such as the Samruk bird). As such Kazakhstan’s constitution does not make any reference to Islam or any other specific religion, retaining its secular status.[124]   Kazakhstan has used this approach religion as a key part of its nation branding not only internally but on the world stage. Since 2003, Kazakhstan has hosted a Nazarbayev-centric interfaith initiative known as the Congress of Leaders of World and Traditional Religions that brings together senior figures from larger ‘mainstream’ or ‘traditional’ denominations of world religions.[125] It preaches mutual toleration and understanding for the mainstream institutions that the Government of Kazakhstan believes it can do business with at a domestic level and use strategically at an international level to promote an image of tolerance and peace, as well as a role for Kazakhstan (and Nazarbayev personally) as a convenor to promote those goals. For religious groups that fall outside the ‘traditional mainstream’ however it can be much tougher. As a result Kazakhstan can find itself lauded by international actors for promoting religious tolerance, while simultaneously being recommended for placement on the State Department’s Special Watch List for Religious Freedom by the US Commission on International Religious Freedom (albeit the State Department has not given yet it this designation).[126]   The challenge in Kazakhstan, as in the secular world, is with the issue of unregistered groups where the state makes it hard to register and cracks down on anything that is not. Kazakhstan’s 2011 Law on Religious Activity and Religious Associations set stringent requirements on what types of groups could be registered and how, with a minimum of 50 Kazakhstani citizens required to set up a local religious organisation through to at least 5,000 members (with 300 in each oblast as well as in Almaty, Nur-Sultan and Shymkent) to set up a national organisation.[127] There are also heavy restrictions on proselytisation, such as requirements that religious materials can only be distributed on the premises of a registered religious groups, which have been seen to target Jehovah’s Witnesses and evangelical protestant groups. There has, however, been a downward trend in the number of administrative offenses recorded each year in relation to this law, with 139 cases reported in 2020 down from 284 in 2017 according to the religious freedom organisation Forum 18.[128]   The newly independent state built on the legacy of Soviet religious management and registration by creating the Spiritual Association of Muslims of Kazakhstan under which all registered mosques are affiliated. Wearing of the hijab in schools is restricted through the widespread application of school uniform policy preventing the wearing of religious symbols.[129]   As elsewhere in the region concerns about religious radicalisation stem both from concerns about the risk of terrorism and from the growth of groups that fall outside of the state’s control. Non-violent extremist groups such as Tablighi Jamaat and Hizb ut-Tahrir are banned and the use of the term ‘extremist’ has been used widely in arrests of government critics (both religious and secular) without proven ties to violence.   Women’s and LGBTQ+ rights In terms of women’s political leadership in Kazakhstan’s the OSCE note that ‘women held only one out of 17 (regional) Akim and two out of 22 ministerial positions’ at the time of the January 2021 Parliamentary elections. Despite the introduction of a 30 per cent quota the number of women in the newly elected Mazhilis actually fell from 29 to 28 seats.[130]   As noted above and in the essay by Dr Khalida Azhigulova efforts to introduce new legislation focused on improving women’s rights have met with push back from socially conservative forces. At the moment the legislation on tackling domestic violence in Kazakhstan is weak, with cases usually dealt with under the administrative code (for minor offenses) rather than Criminal Code (which is used only for severe assaults), leading to a situation where the penalties for dropping a cigarette on the street (classified as petty hooliganism) are harsher than for most domestic violence cases.[131] In 2020, 45,000 cases of domestic violence were initiated through the administrative code but is far lower than the true extent of the situation due to under reporting and even then more than 60 per cent of the cases are withdrawn before a ruling is made due to pressure for family reconciliation.[132] It is positive that President Tokayev has recommitted to a law on domestic violence as part of his recent Human Rights Decree but the details remain likely to be keenly fought over, such as whether ‘minor beatings’ would become a criminal offense or not.[133] Attempts to bring in laws against sexual harassment have stalled under pressure from the similar social conservative forces.   International Women’s day (March 8th) has often been a flashpoint between women’s rights activists and socially conservative forces across Central Asia. In a positive step in 2021 the Women’s March was given permission by the city authorities in Almaty for the first time and between 500-1,000 women’s rights activists were able to protest in what has been described as Kazakhstan’s largest women’s march.[134] However, the state remains reticent to allow groups undertaking more ‘radical’ advocacy on both women’s and LGBTQ+ rights to get a hearing. The group Feminata has been repeatedly denied official registration and its leaders were recently attacked by unknown assailants in Shymkent whilst holding a private meeting on gender equality before being detained by police ‘for their own safety’.[135]   More broadly for LGBTQ+ Kazakhstanis the situation remains tough. Homosexuality was decriminalised in 1998 (unlike in Uzbekistan and Turkmenistan) but the legal frameworks to protect the community are piecemeal (based on generalised anti-discrimination provisions in the Constitution) and cultural attitudes remain deeply hostile in large segments of society.[136]   In 2015 and 2018-19 attempts were made by the Government to introduce a Russian style law on ‘propaganda’ about ‘non-traditional sexual orientation’ that would have restricted the ability for members of the LGBTQ+ community and rights activists to speak openly about their concerns.^[137] These efforts were pushed back after both local campaigning and pressure from Kazakhstan’s western partners, but there are concerns efforts will be made in Parliament to try again in the near future. Aigerim Kamidola’s essay highlights current measures to past a draft Law ‘On the Introduction of Amendments and Additions to Some Legislative Acts of the Republic of Kazakhstan on Family and Gender Policy’ that would remove the term gender from existing the anti-discrimination law and replace it with ‘equality on the basis of sex’. This move taps into narratives that have seen the concept of gender stigmatised both as a general label attached to LGBTQ+ and Women’s rights (‘gender ideology’) by illiberal or anti-Western ‘anti-Gender’ campaigners across the post-Soviet space, as well as being used in a more narrow sense as to specific debates around rights and protections for transgender people.   International influence Kazakhstan has so far successfully pursued a multi-vector foreign policy that has enabled it to negotiate tricky regional relationships and project a positive image of the country on the world stage   Kazakhstan. The country has remained part of the Moscow-oriented post-Soviet regional infrastructure such as the Commonwealth of Independent States, the Collective Security Treaty Organisation and more recently the Eurasian Economic Union. Despite the somewhat fraught domestic political challenges China has been steadily growing its influence with over 18 per cent of Kazakhstan’s total trade and almost five per cent of its total inward investment, as well as a deepening security relationship that includes membership of the Shanghai Cooperation Organisation.[138] For a long-time under President Nazarbayev Kazakhstan assumed a regional leadership role within and to some extent on behalf of Central Asia, though in recent years Uzbekistan’s President Mirziyoyev has ended his country’s virtual isolation and the regional balance is somewhat more evenly split between the region’s most populous country (Uzbekistan) and its richest (Kazakhstan).   At the same time, Kazakhstan has dramatically deepened its economic ties to the West as touched on above. The EU is Kazakhstan’s largest external trading partner, accounting for 30 per cent of its external trade, and the country is the first in Central Asia to conclude a new Enhanced Partnership and Cooperation Agreement (EPCA) which came into force in 2020. The EU institutions have tended to raise human rights and governance issues within the confines of its formal human rights dialogue processes, though the European Parliament has often been more vocal on these issues despite ratifying the EPCA.[139]   The OSCE has always been an important part of Kazakhstan’s diplomatic initiatives with Kazakhstan holding the chairmanship in office in 2010 and using the opportunity to host a rare summit of the organisation’s heads of Government (it was the last time such an event has taken place, with the next most recent OSCE summit taking place in 1999).[140] As a sign of Kazakhstan’s continuing involvement Former Foreign Minister Kairat Abdrakhmanov became the High Commissioner on National Minorities (HCNM) in December 2020. Other initiatives to put Kazakhstan (and particularly Astana, now Nur-Sultan) on the map include the Congress of Leaders of World and Traditional Religions as noted above and the ‘Astana process’ which has seen Kazakhstan host peace talks over the Syrian crisis since 2017.   Kazakhstan’s position as a relatively prosperous, well connected country with a broad base to its international relations means that there are some opportunities for international influence over the trajectory of its performance on human rights issues but these should not be overstated. Its leadership, and particularly a number of younger generation of officials and leaders, care about Kazakhstan’s reputation, something it has worked hard to promote internationally as a good partner and modern country. There is an ongoing desire from Kazakhstan to continue to receive foreign investment and support, particularly as the world transitions away from fossil fuels. However, it is far from clear that these considerations outweigh the desire to maintain the political and economic status quo, particularly amongst the upper echelons of the state and particularly the security apparatus.   Image by Jussi Toivanen under (CC).   [1] Francisco Olmos, State-building myths in Central Asia, Foreign Policy Centre, October 2019, https://fpc.org.uk/state-building-myths-in-central-asia/ [2] Wudan Yan, The nuclear sins of the Soviet Union live on in Kazakhstan, Nature, April 2019, https://www.nature.com/articles/d41586-019-01034-8 [3] Institute of Demography named after A.G. Vishnevsk National Research University Higher School of Economics, 1989 All-Union Population Census National composition of the population in the republics of the USSR: Kazakh SSR, http://www.demoscope.ru/weekly/ssp/sng_nac_89.php?reg=5 [4] Alimana Zhanmukanova, Is Northern Kazakhstan at Risk to Russia?, The Diplomat, April 2021, https://thediplomat.com/2021/04/is-northern-kazakhstan-at-risk-to-russia/; RFE/RL, A Tale Of Russian Separatism In Kazakhstan, August 2014, https://www.rferl.org/a/qishloq-ovozi-kazakhstan-russian-separatism/25479571.html [5] CIA World Factbook, Kazakhstan, https://www.cia.gov/the-world-factbook/countries/kazakhstan/#people-and-society [6] Alimana Zhanmukanova, Is Northern Kazakhstan at Risk to Russia?, The Diplomat, April 2021, https://thediplomat.com/2021/04/is-northern-kazakhstan-at-risk-to-russia/ [7] The World Bank, GDP growth (annual per cent) – Kazakhstan, https://data.worldbank.org/indicator/NY.GDP.MKTP.KD.ZG?locations=KZ [8] IEA, Kazakhstan energy profile, April 2020, https://www.iea.org/reports/kazakhstan-energy-profile [9] Maurizio Totaro, Collecting beetles in Zhanaozen: Kazakhstan’s hidden tragedy, openDemocracy, May 2021, https://www.opendemocracy.net/en/odr/yrysbek-dabei-zhanaozen-kazakhstans-hidden-tragedy/ [10] Abdujalil Abdurasulov, Kazakhstan's land reform protests explained, April 2016, https://www.bbc.co.uk/news/world-asia-36163103 [11] UN Human Rights, “Kazakhstan should release rights defenders Bokayev and Ayan” – UN experts, December 2016, https://www.ohchr.org/EN/NewsEvents/Pages/DisplayNews.aspx?NewsID=20990&LangID=E; Sarah McCloskey, Why Kazakh political prisoner Max Bokayev should be released, openDemocracy, April 2019, https://www.opendemocracy.net/en/odr/why-kazakh-political-prisoner-max-bokayev-should-be-released/ [12] Catherine Putz, Kazakhstan Cracks Down on Weekend Protests, The Diplomat, May 2016  https://thediplomat.com/2016/05/kazakhstan-cracks-down-on-weekend-protests/; Eurasianet, Kazakhstan Takes Autocratic Turn With Mass Detentions, May 2016, https://eurasianet.org/kazakhstan-takes-autocratic-turn-mass-detentions [13] Catherine Putz, Kazakhstan Bans Sale of Agricultural Lands to Foreigners, The Diplomat, May 2021, https://thediplomat.com/2021/05/kazakhstan-bans-sale-of-agricultural-lands-to-foreigners/ [14] David Trilling, China’s water use threatens Kazakhstan’s other big lake, Eurasianet, March 2021, https://www.intellinews.com/china-s-water-use-threatens-kazakhstan-s-other-big-lake-207026/ [15] RFE/RL Kazakh Service, Dozens Of Mothers Protest In Kazakhstan Demanding Government Support, February 2019, https://www.rferl.org/a/dozens-of-mothers-protest-in-kazakhstan-demanding-government-support/29759290.html; RFE/RL Kazakh Service, Angry Kazakh Mothers Demand Reforms After Five Girls Die In House Fire, February 2019,  https://www.rferl.org/a/angry-kazakh-mothers-demand-reforms-after-five-girls-die-in-house-fire/29771963.html [16] The move also came 30 years after his elevation to become First Secretary of the Communist party. [17] Paolo Sorbello, Kazakhstan celebrates its leader with two more statues, Global Voices, July 2021,  https://globalvoices.org/2021/07/06/kazakhstan-celebrates-its-leader-with-two-more-statues/; Andrew Roth, Oliver Stone derided for film about ‘modest’ former Kazakh president, The Guardian, July 2021, https://www.theguardian.com/world/2021/jul/11/oliver-stone-film-ex-kazakhstan-president-nursultan-nazabayev; Joanna Lillis, Kazakhstan’s golden man gets the Oliver Stone treatment, Eurasianet, July 2021,  https://eurasianet.org/kazakhstans-golden-man-gets-the-oliver-stone-treatment [18] Catherine Putz, Kazakhstan Remains Nazarbayev’s State, The Diplomat, October 2019, https://thediplomat.com/2019/10/kazakhstan-remains-nazarbayevs-state/ [19] Global Monitoring, COVID-19 pandemic – Kazakhstan, https://global-monitoring.com/gm/page/events/epidemic-0001994.sOJcVU487awH.html?lang=en [20] World Health Organisation, COVID-19 Kazakhstan, https://covid19.who.int/region/euro/country/kz [21] Qazaqstan TV News, Doctors of the capital showed the situation inside the hospital, July 2021, https://qazaqstan.tv/news/143209/ [22] William Tompson Twitter post, Twitter, April 2021, https://twitter.com/william_tompson/status/1385102759117180931?s=20; Dmitriy Mazorenko, Dariya Zheniskhan and Almas Kaisar, Kazakhstan is caught in a vicious cycle of debt. The pandemic has only made it worse, openDemocracy, June 2021, https://www.opendemocracy.net/en/odr/kazakhstan-caught-vicious-cycle-debt-pandemic-has-only-made-it-worse/ [23] Bagdat Asylbek, Diagnosis: "devastation". Kazakhstani health care and pandemic, Radio Azattyq, August 2020, https://rus.azattyq.org/a/kazakhstan-coronavirus-national-health-system/30768857.html; Almaz Kumenov, Kazakhstan: Former health minister arrested, Eurasianet, November 2020, https://eurasianet.org/kazakhstan-former-health-minister-arrested [24] Bakhytzhan Toregozhina, Pandemic and Human Rights: Only Repressive System is Functioning in Kazakhstan, Cabar Central Asia, July 2020, https://cabar.asia/en/pandemic-and-human-rights-only-repressive-system-is-functioning-in-kazakhstan?pdf=36177. Though Kazakhstan already had laws in place against ‘disinformation’ that were able to be used. [25] Madina Aimbetova, Freedom of expression in Kazakhstan still a distant prospect, says prosecuted activist, Global Voices, July 2020, https://globalvoices.org/2020/07/15/freedom-of-expression-in-kazakhstan-still-a-distant-prospect-says-jailed-activist/ [26] IPHR, Kazakhstan: Massive restrictions on expression during Covid-19; sudden banning of peaceful opposition, August 2020, https://www.iphronline.org/kazakhstan-massive-restrictions-on-expression-during-covid-19-sudden-banning-of-peaceful-opposition.html; Asim Kashgarian, Rights Groups: Kazakh Authorities Use Coronavirus to Smother Political Dissent, VOA News, November 2020, https://www.voanews.com/extremism-watch/rights-groups-kazakh-authorities-use-coronavirus-smother-political-dissent [27] Jeff Bell, Twitter post, Twitter, January 2021, https://twitter.com/ImJeffBell/status/1347934173433106435?s=20 [28] Almaz Kumenov, Kazakhstan: Authorities use pandemic to quash protests, Eurasianet, March 2021, https://eurasianet.org/kazakhstan-authorities-use-pandemic-to-quash-protests [29] DW, Kazakhstan abolishes death penalty, January 2021, https://www.dw.com/en/kazakhstan-abolishes-death-penalty/a-56117176 [30] Radio Azattyk, Direct elections of rural akims: the campaign has not started yet, but obstacles are already being raised, May 2021, https://rus.azattyq.org/a/31240547.html [31]OSCE Office for Democratic Institutions and Human Rights, Parliamentary Elections, January 2021, https://www.osce.org/odihr/elections/kazakhstan/470850 [32] OSCE Office for Democratic Institutions and Human Rights, Parliamentary Elections, January 2021, https://www.osce.org/odihr/elections/kazakhstan/470850 [33] Joanna Lillis, Kazakhstan: Civil society complains of pre-election pressure, Eurasianet, December 2020,   https://eurasianet.org/kazakhstan-civil-society-complains-of-pre-election-pressure [34] Almaz Kumenov, Kazakhstan: Nervous authorities keep election observers at arm’s length, Eurasianet, January 2021, https://eurasianet.org/kazakhstan-nervous-authorities-keep-election-observers-at-arms-length [35] The Economist, All the parties in Kazakhstan’s election support the government, January 2021, https://www.economist.com/asia/2021/01/09/all-the-parties-in-kazakhstans-election-support-the-government [36] Almaz Kumenov, Kazakhstan: Nervous authorities keep election observers at arm’s length, Eurasianet, January 2021, https://eurasianet.org/kazakhstan-nervous-authorities-keep-election-observers-at-arms-length [37] RFE/RL, Kazakh Opposition Figure Calls On Supporters To Vote To Expose 'Opposition' Party, November 2020, https://www.rferl.org/a/kazakh-opposition-figure-calls-on-supporters-to-vote-to-expose-opposition-party/30956477.html [38] For a good summation of the history of the history of this case see the chapter in Joanna Lillis, Dark Shadows: Inside the Secret World of Kazakhstan, IB Taurus, October 2018. [39] Ibid. [40] Hogan Lovells, Hogan Lovells Secures Major High Court Victory for BTA Bank in US $6bn Fraud Case, August 2018, https://www.hoganlovells.com/en/news/hogan-lovells-secures-major-high-court-victory-for-bta-bank-in-us-6bn-fraud-case [41] Rupert Neate, Arrest warrant for Kazakh billionaire accused of one of world's biggest frauds, The Guardian, February 2012, https://www.theguardian.com/business/2012/feb/16/arrest-warrant-kazakh-billionaire-mukhtar-ablyazov [42] RFE/RL Kazakh Servicem Italian Officials Imprisoned Over 'Unlawful' Deportation Of Former Kazakh Banker's Wife, Daughter, October 2020, https://www.rferl.org/a/30895138.html [43] Dmitry Solovyov and Robin Paxton, Kazakhstan in move to ban opposition parties and media, Reuters, November 2012,  https://www.reuters.com/article/uk-kazakhstan-opposition-idUKBRE8AK0SE20121121; Human Rights House, Kazakhstan opposition leader sentenced in politically motivated trial, October 2012, https://humanrightshouse.org/articles/kazakhstan-opposition-leader-sentenced-in-politically-motivated-trial/ [44] Vladimir Kozlov, https://www.wikiwand.com/en/Vladimir_Kozlov_(politician)# [45] Almaz Kumenov, Kazakhstan is throttling the internet when the president’s rival is online, Eurasianet, July 2018, https://eurasianet.org/kazakhstan-is-throttling-the-internet-when-the-presidents-rival-is-online [46] Manshuk Asautay, Activists demanded the removal of the "Street Party" from the list of banned organisations, Radio Azattyq, https://www.azattyq.org/a/31318167.htm;l RFE/RL Kazakh Service, Kazakh Activists Start Hunger Strike To Protest Opposition Party Ban, June 2021, https://www.rferl.org/a/kazakh-hunger-strike-koshe-party/31318852.html [47] RFE/RL Kazakh Service, Hundreds Rally In Kazakhstan To Protest Growing Chinese Influence, March 2021, https://www.rferl.org/a/kazakhstan-almaty-anti-china-rally-arrests/31172559.html; Joanna Lillis, Nazarbayev ally wins big in Kazakhstan election after hundreds arrested, The Guardian, June 2019, https://www.theguardian.com/world/2019/jun/09/hundreds-arrested-as-kazakhs-protest-against-rigged-election; See footage here via Maxim Eristavi’s Twitter feed: https://twitter.com/MaximEristavi/status/1348182003351511042?s=20 [48] Andrey Grishin, When Kazakhstan Will Stop Making “Extremists” of Ordinary People? CABAR Central Asia, March 2020, https://cabar.asia/en/when-kazakhstan-will-stop-making-extremists-of-ordinary-people; Legislationline, Criminal codes – Kazakhstan, https://www.legislationline.org/documents/section/criminal-codes/country/21/Kazakhstan/show; Article 405 of the Criminal Code states - ‘Organisation and participation in activity of public or religious association or other organisation after court decision on prohibition of their activity or liquidation in connection with carrying out by them the extremism or terrorism’; Human Rights Watch, Kazakhstan: Crackdown on Government Critics, July 2021, https://www.hrw.org/news/2021/07/07/kazakhstan-crackdown-government-critics; From Our Member Dignity – Kadyr-kassiyet (KK) from Kazakhstan and Bir Duino from Kyrgyzstan – Anti-Extremist Policies in Russia, Kazakhstan, the Kyrgyz Republic and Tajikistan. Comparative Review, Forum-Asia, April 2020 https://www.forum-asia.org/?p=31521 [49] Human Rights Watch, Kazakhstan: Crackdown on Government Critics, July 2021, https://www.hrw.org/news/2021/07/07/kazakhstan-crackdown-government-critics; European Parliament, RC-B9-0144/2021, https://www.europarl.europa.eu/doceo/document/RC-9-2021-0144_EN.html [50] For example both groups chose to protest on Capital day this year, despite meeting at different times both were swept up in the same rounds of ‘preventative’ arrests. See Joanna Lillis, Twitter post, Twitter, July 2021, https://twitter.com/joannalillis/status/1412272738547421187?s=20 [51] RFE/RL’s Kazakh Service, Kazakh Journalist Convicted Of Money Laundering, Walks Free In ‘Huge Victory’, September 2017, https://www.rferl.org/a/kazakh-journalist-mamai-convicted-money-laundering-ablyazov/28721897.html [52] RFE/RL’s Kazakh Service, Kazakh Activist Demands Registration Of Party Before Parliamentary Vote, November 2020, https://www.rferl.org/a/kazakh-activist-demands-registration-of-party-before-parliamentary-vote/30942877.html; RFE/RL’s Kazakh Service, Kazakh Opposition Group Allowed To Hold Rally Challenging Upcoming Polls, November 2020, https://www.rferl.org/a/kazakh-opposition-group-allowed-to-hold-rally-challenging-upcoming-polls/30933581.html; Radio Free Europe/Radio Liberty, Twitter post, Twitter, November 2020, https://twitter.com/RFERL/status/1327704146221412352 [53] Bruce Pannier, Hectic Times in Kazakhstan Recently, And For The Foreseeable Future, RFE/RL, June 2019, https://www.rferl.org/a/hectic-times-in-kazakhstan-recently-and-for-the-foreseeable-future/30000862.html [54] Colleen Wood, New Civic Movement Urges Kazakhstan to ‘Wake Up’, The Diplomat, June 2019, https://thediplomat.com/2019/06/new-civic-movement-urges-kazakhstan-to-wake-up/ [55] Medet Yesimkhanov, Pavel  Bannikov and Asem Zhapisheva, Dossier: Who is behind lobbying for the abolitions of laws and the spread of conspiracy theories in Kazakhstan, Factcheck.kz, February 2021, https://factcheck.kz/socium/dose-kto-stoit-za-lobbirovaniem-otmeny-zakonov-i-rasprostraneniem-konspirologii-v-kazaxstane/; Medet Yesimkhanov, Dossier: CitizenGO – an ultra-conservative lobby disguised as a petition site, Factcheck.kz, November 2020, https://factcheck.kz/v-mire/dose-citizengo-ultrakonservativnoe-lobbi-pod-vidom-ploshhadki-dlya-peticij/ [56] Mihra Rittmann, Kazakhstan’s ‘Reformed’ Protest Law Hardly an Improvement, Human Rights Watch, May 2020, https://www.hrw.org/news/2020/05/28/kazakhstans-reformed-protest-law-hardly-improvement [57] Legislation Online, On the procedure for organising and holding peaceful assemblies in the Republic of Kazakhstan, May 2020, https://www.legislationline.org/download/id/8924/file/Kazakhstan%20-%20Peaceful%20assemblies%20EN.pdf [58] Mihra Rittmann, Kazakhstan’s ‘Reformed’ Protest Law Hardly an Improvement, Human Rights Watch, May 2020, https://www.hrw.org/news/2020/05/28/kazakhstans-reformed-protest-law-hardly-improvement [59] Human Rights Council, Rights to freedom of peaceful assembly and of association, United Nations General Assembly, May 2019, https://undocs.org/en/A/HRC/41/41 [60] Indymedia UK, A brief history of “kettling”, November 2010, https://www.indymedia.org.uk/en/2010/11/468945.html As described by the OSCE, kettling (or corralling) is a ‘strategy of crowd control that relies on containment […], where law enforcement officials encircle and enclose a section of assembly participants.’ [61] Paul Lewis, Human rights court backs police ‘kettling’, The Guardian, March 2012, https://www.theguardian.com/uk/2012/mar/15/human-rights-court-police-kettling [62] Freedom House, Countries and Territories, https://freedomhouse.org/countries/freedom-world/scores?sort=desc&order=Total%20Score%20and%20Status [63] Front Line Defenders, Authorities pressurize human rights groups – Kazakhstan, December 2020, https://www.frontlinedefenders.org/ru/statement-report/human-rights-groups-under-pressure-kazakhstan?fbclid=IwAR2g_4jdv1OeFfSHHc92lmuVz11RnJxNYdFbl2FqEggOm8gpRlnH7A-_vjg; ACCA, Kazakhstan may suspend the activities of the International Journalism Center, January 2021, https://acca.media/en/kazakhstan-may-suspend-the-activities-of-the-international-journalism-center/; Almaz Kumenov, Kazakhstan: Government’s war on NGOs claims more victims, Eurasianet, January 2021, https://eurasianet.org/kazakhstan-governments-war-on-ngos-claims-more-victims [64] RFE/RL’s Kazakh Service, Kazakh Authorities Drop Changes Against NGOs After Outcry, February 2021, https://www.rferl.org/a/kazakh-authorities-drop-charges-ngos-outcry/31087863.html; Bagdat Asylbek, Human Rights Bureau and NGO Echo won lawsuits against tax service, Radio Azattyq, April 2021, https://rus.azattyq.org/a/31190073.html [65] OMCT, Harassment on the part of the Kazakh tax authorities against human rights NGOs international legal initiative, June 2021, https://www.omct.org/en/resources/urgent-interventions/harassment-on-the-part-of-the-kazakh-tax-authorities-against-human-rights-ngo-international-legal-initiative; Human Rights Watch, Kazakhstan: Rights Groups Harassed, February 2017, https://www.hrw.org/news/2017/02/22/kazakhstan-rights-groups-harassed [66] ICNL, Kazakhstan, May 2021, https://www.icnl.org/resources/civic-freedom-monitor/kazakhstan [67] Government of Kazakhstan, President Tokayev Signs a Decree on Further Measures of the Republic of Kazakhstan in the Field of Human Rights, June 2021, https://www.gov.kz/memleket/entities/mfa-delhi/press/news/details/215657?lang=kk [68] ACCA, Expert: there are no political prisoners in Kazakhstan, but they are, July 2021, https://acca.media/en/expert-there-are-no-political-prisoners-in-kazakhstan-but-they-are/ [69] RFE/RL’s Kazakh Service, Jailed Kazakh Political Prisoner In Solitary After Slitting Wrists, Rights Group Says, RFE/RL, April 2021, https://www.rferl.org/a/jailed-kazakh-political-prisoner-in-solitary-after-slitting-wrists-rights-group-says/31193040.html; EU in Kazakhstan, Twitter post, Twitter, April 2021, https://twitter.com/EUinKazakhstan/status/1380141287760859141; RFE/RL Kazakh Service, Jailed Opposition Activist Unexpectedly Granted Early Release, July 2021, https://www.rferl.org/a/kazakh-activist-abishev-release/31359606.html [70] U.S. Department of State, 2020 Country Reports on Human Rights Practices: Kazakhstan, https://www.state.gov/reports/2020-country-reports-on-human-rights-practices/kazakhstan/; Chris Rickleton, Kazakhstan: Activist dies in detention, piling pressure on the authorities, Eurasianet, February 2020, https://eurasianet.org/kazakhstan-activist-dies-in-detention-piling-pressure-on-the-authorities [71] RFE/RL’s Kazakh Service, Kazakh Writers Urge President To Release Dissident Poet Atabek, RFE/RL, February 2021, https://www.rferl.org/a/kazakh-writers-urge-president-to-release-dissident-poet-atabek/31121177.html; English PEN, Kazakhstan: take action for imprisoned poet Aron Atabek, https://www.englishpen.org/posts/campaigns/kazakhstan-take-action-for-imprisoned-poet-aron-atabek/ [72] European Parliament, RC-B9-0144/2021, https://www.europarl.europa.eu/doceo/document/RC-9-2021-0144_EN.html [73] Kazakhstan International Bureau for Human Rights and Rule of Law, Dostiyarov was reportedly beaten, July 2021, https://bureau.kz/kk/ysty%d2%9b/belsendi-dostiyarovtyng-soqqygha-zhyghylghany-habarlandy/ [74] ACCA, Expert: people are deprived of civil and political rights in Kazakhstan, May 2021, https://acca.media/en/expert-people-are-deprived-of-civil-and-political-rights-in-kazakhstan/ [75] IPHR, Kazakhstan: Massive restrictions on expressions during COVID-19; sudden banning of peaceful opposition, August 2020, https://www.iphronline.org/kazakhstan-massive-restrictions-on-expression-during-covid-19-sudden-banning-of-peaceful-opposition.html; IPHR, Kazakhstan: Free civil rights defender Asya Tulesova, June 2020, https://www.iphronline.org/kazakhstan-free-civil-rights-defender-asya-tulesova.html; RFE/RL’s Kazakh Service, Kazakh Court Convicts Activist Charged With Assaulting Police, August 2020, https://www.rferl.org/a/kazakh-court-convicts-activist-charged-with-assaulting-police/30779401.html IPHR, Kazakhstan: Free civil rights defender Asya Tulesova, June 2020, https://www.iphronline.org/kazakhstan-free-civil-rights-defender-asya-tulesova.html [76] RFE/RL, Kazakh Activist Receives Sentence For Links With Banned Political Group, December 2020, https://www.rferl.org/a/another-kazakh-activist-receives-parole-like-sentence-for-links-with-banned-political-group/31015204.html [77] Asemgul Mukhitovna, A resident of Makanchi died at the police station. A case was initiated under the article “Torture”, Radio Azattyq, October 2020, https://www.azattyq.org/a/30900922.html [78] U.S. Department of State, 2020 Country Reports on Human Rights Practices: Kazakhstan,  https://www.state.gov/reports/2020-country-reports-on-human-rights-practices/kazakhstan/; Human Rights Commissioner in the Republic of Kazakhstan, https://www.gov.kz/memleket/entities/ombudsman/activities/1030?lang=en [79] See State Department ibid and ACCA, Kazakhstan: tired of bullying, convict threatens to hang himself, March 2021, https://acca.media/en/kazakhstan-tired-of-bullying-convict-threatens-to-hang-himself/ [80] Duke University, Kazakhstan Rule of Law project, January 2020, https://researchfunding.duke.edu/kazakhstan-rule-law-project [81] Saniyash Toyken, A group of people who demanded a meeting with Asanov spent the night in the building of the Supreme Court, Radio Azattyq, June 2021, https://www.azattyq.org/a/31310280.html [82] Court, An Introduction, https://court.aifc.kz/an-introduction/ [83] Christian Schaich and Christian Reitemeier, The Republic of Kazakhstan’s New Administrative Procedures Code, ZOIS, June 2021, https://en.zois-berlin.de/publications/the-republic-of-kazakhstans-new-administrative-procedures-code; Code of the Republic of Kazakhstan, Administrative Procedural and Procedural Code of the Republic of Kazakhstan, (with changes as of 01.07.2021), https://online.zakon.kz/Document/?doc_id=35132264#pos=1;-13 [84] Mehmet Volkan Kasikci, Documenting the Tragedy in Xinjiang: An Insider’s View of Atajurt, The Diplomat, January 2020, https://thediplomat.com/2020/01/documenting-the-tragedy-in-xinjiang-an-insiders-view-of-atajurt/ [85] Reid Standish, Astana Tried to Silence China Critics, Foreign Policy, March 2019, https://foreignpolicy.com/2019/03/11/uighur-china-kazakhstan-astana/ [86] Agence France-Presse, Xinjiang activist freed in Kazakh court after agreeing to stop campaigning, The Guardian, August 2019, https://www.theguardian.com/world/2019/aug/17/xinjiang-activist-freed-in-kazakh-court-after-agreeing-to-stop-campaigning; Freedom Now, Kazakhstan: UN Declares Detention of Human Rights Activist Serikzhan Bilash a Violation of International Law, November 2020, https://www.freedom-now.org/kazakhstan-un-declares-detention-of-human-rights-activist-serikzhan-bilash-a-violation-of-international-law/ [87] Bruce Pannier, Activist Defending Ethnic Kazakhs In China Explains Why He Had To Flee Kazakhstan, RFE/RL, January 2021, https://www.rferl.org/a/31051495.html [88] Reid Standish and Aigerim Toleukhanova, Kazakh Activism Against China's Internment Camps Is Broken, But Not Dead, April 2020, https://www.rferl.org/a/kazakhstan-protests-china-xinjiang-rights-abuses/31186209.html [89] Joanna Lillis, Kazakhstan’s Dugan community stunned by spasm of deadly bloodletting, February 2020, https://eurasianet.org/kazakhstans-dungan-community-stunned-by-spasm-of-deadly-bloodletting; Joanna Lillis, Kazakhstan: Trial over deadly ethnic violence leaves bitter taste for Dungans, Eurasianet, April 2021,  https://eurasianet.org/kazakhstan-trial-over-deadly-ethnic-violence-leaves-bitter-taste-for-dungans [90] ITUC CSI IGN, Kazakhstan: Statement of the ITUC Pan-European Regional Council, April 2017, https://www.ituc-csi.org/kazakhstan-statement-of-the-ituc; RFE/RL’s Kazakh Service, Hunger Strike Protests By Oil Workers Growing In Western Kazakhstan, January 2017, https://www.rferl.org/a/kazakhstan-oil-workers-hunger-strike/28241775.html [91] ITUC CSI IGN, List of affiliated organisations, November 2019, https://www.ituc-csi.org/IMG/pdf/list_of_affiliates_nov_2019.pdf [92] IndustriALL Global Union, IndustriALL calls for release of Kazakh trade union leader, July 2019, http://www.industriall-union.org/industriall-calls-for-release-of-kazakh-trade-union-leader [93] IndustriALL Global Union, Kazakh union leader Erlan Baltabay released, March 2020, http://www.industriall-union.org/kazakh-union-leader-erlan-baltabay-released [94] Human Rights Council, Advance Unedited Version, Freedom Now,  May 2021, https://www.freedom-now.org/wp-content/uploads/AUV_WGAD-Opinion_2021-5-KAZ.pdf; Freedom Now, Kazakhstan: Freedom Now Condemns Treatment of Imprisoned Labour Activist, July 2021,https://www.freedom-now.org/kazakhstan-freedom-now-condemns-treatment-of-imprisoned-labor-activist/ [95] Mihra Rittman, Kazakhstan Adopts Long-Promised Amendments to Trade Union Law, Human Rights Watch, December 2020, https://www.hrw.org/news/2020/12/17/kazakhstan-adopts-long-promised-amendments-trade-union-law [96] Human Rights Watch, Kazakhstan: Independent Union Under Threat of Suspension, January 2021, https://www.hrw.org/news/2021/01/28/kazakhstan-independent-union-under-threat-suspension [97] International Labour Conference, Committee on the Application of Standards, July 2021, https://www.ilo.org/wcmsp5/groups/public/---ed_norm/---relconf/documents/meetingdocument/wcms_804447.pdf [98] Radio Azattyk, In Almaty, Glovo couriers who went on strike tried to block the street, July 2021, https://rus.azattyk.org/a/v-almaty-obyavivshie-zabastovku-kurery-glovo-popytalis-perekryt-ulitsu/31345823.html [99] RSF, 2021 World Press Freedom Index, https://rsf.org/en/ranking# [100] Sher Khashimov and Raushan Zhandayeva, Kazakhstan’s Alternative Media Is Thriving—and in Danger, Foreign Policy, July 2021,  https://foreignpolicy.com/2021/07/12/kazakhstan-alternative-media-thriving-danger/ [101] Ibid. [102] See Joanna Lillis, Dark Shadows: Inside the Secret World of Kazakhstan, IB Taurus, October 2018. [103] RSF, Regional newspaper editor harassed after investigating real estate scandal, February 2021, https://rsf.org/en/news/regional-newspaper-editor-harassed-after-investigating-real-estate-scandal [104] Order of the Minister of Culture and Information of the Republic of Kazakhstan dated June 21, 2013 No. 138, https://online.zakon.kz/m/document/?doc_id=31431046#sub_id=100 CPJ, Kazakhstan adopts new accreditation requirements that journalists fear will promote censorship, March 2021, https://cpj.org/2021/03/kazakhstan-adopts-new-accreditation-requirements-that-journalists-fear-will-promote-censorship/ [105] Justice for Journalists Foundation, Kazakhstan, 2020, https://jfj.fund/report-2020_2/#kz [106] IPHR, Kazakhstan: Massive restrictions on expression during COVID-19,; sudden banning of peaceful opposition, August 2020, https://www.iphronline.org/kazakhstan-massive-restrictions-on-expression-during-covid-19-sudden-banning-of-peaceful-opposition.html [107] Paolo Sorbello, Kazakhstan Decriminalizes Defamation, Keeps Hindering Free Media, June 2020, https://thediplomat.com/2020/07/kazakhstan-decriminalizes-defamation-keeps-hindering-free-media/; Legislationline, Penal Code of the Republic of Kazakhstan, July 2014, https://www.legislationline.org/download/id/8260/file/Kazakhstan_CC_2014_2016_en.pdf [108] Mike Eckel and Sarah Alikhan, Big Houses, Deep Pockets, RFE/RL, December 2020, https://www.rferl.org/a/kazakhstan-nazarbayev-family-wealth/31013097.html?fbclid=IwAR38vC-WSkYBgPMTm--5XVsTgP5c3oesqt7eomZmsfeUiOjahO5QThDmcGU [109] RFE/RL, After Seven Years, ‘Kazakhgate’ Scandal Ends With Minor Indictment, August 2010, https://www.rferl.org/a/After_Seven_Years_Kazakhgate_Scandal_Ends_With_Minor_Indictment_/2123800.html; Steve LeVine, Was James Giffen telling the truth?, Foreign Policy, November 2010, https://foreignpolicy.com/2010/11/19/was-james-giffen-telling-the-truth/ [110] Joanna Lillis, Kazakhstan: Nazarbayev-linked billionaire sucked into UK court battle, Eurasianet, December 2020, https://eurasianet.org/international-criticism-of-duvanov-conviction-mounts-against-kazakhstan. See also Joanna Lillis, Dark Shadows: Inside the Secret World of Kazakhstan, IB Taurus, October 2018. [111] https://eurasianet.org/kazakhstan-nazarbayev-linked-billionaire-sucked-into-uk-court-battle [112] https://forbes.kz/ranking/50_bogateyshih_biznesmenov_kazahstana_-_2020 [113] Robert Booth, Prince Andrew tried to broker crown property deal for Kazakh oligarch, The Guardian, July 2016, https://www.theguardian.com/uk-news/2016/jul/03/prince-andrew-broker-crown-property-kazakh-oligarch; Ian Gallagher, Kazakh-born socialite ‘Lady Goga’ who partied with her ‘very, very close friend’ Prince Andrew at her 30^th birthday reveals she leads a far quieter life after turning 40, Mail Online, March 2020, https://www.dailymail.co.uk/news/article-8113173/The-quiet-life-Lady-Goga.html [114] Financial Times, The secret scheme to skim millions off central Asia’s pipeline megaproject, December 2020, https://www.ft.com/content/80f25f82-5f21-4a56-b2bb-7a48e61dd9c6; Eurasianet, Financial Times: Kazakh leader’s son-in-law skimmed millions from Chinese loads, December 2020, https://eurasianet.org/financial-times-kazakh-leaders-son-in-law-skimmed-millions-from-chinese-loans [115] See: Joanna Lillis, Dark Shadows: Inside the Secret World of Kazakhstan, IB Taurus, October 2018. [116] Joanna Lillis, Kazakhstan: Rakhatgate Saga Over as Former Son-in-Law Found Hanged, Eurasianet, February 2015, https://eurasianet.org/kazakhstan-rakhatgate-saga-over-as-former-son-in-law-found-hanged [117]BBC News, Kazakh family win Unexplained Wealth Order battle over London homes, April 2020, https://www.bbc.co.uk/news/uk-52216011 [118] George Greenwood, Emanuele Midolo, Marcus Leroux and Leigh Baldwin, Strange case of Dariga Nazarbayeva, mystery owner of Sherlock Holmes’s Baker Street address, The Times, November 2020, https://www.thetimes.co.uk/article/strange-case-of-dariga-nazarbayeva-mystery-owner-of-sherlock-holmess-baker-street-address-23q7c2fpl [119] Sumaira FH, Nazarbayev’s Daughter Secured Seat In Kazakh Parliament On Ruling Party’s Ticket, Urdu Point, January 2021, https://www.urdupoint.com/en/world/nazarbayevs-daughter-secured-seat-in-kazakh-1138712.html [120] John Heathershaw, Twitter post, Twitter, July 2021, https://twitter.com/HeathershawJ/status/1414900706771865602?s=20; Susan Hawley, George Havenhand and Tom Robinson, New Briefing: Red Carpet for Dirty Money – The UK’s Golden Visa Regime, Spotlight on Corruption, July 2021, https://www.spotlightcorruption.org/new-briefing-red-carpet-for-dirty-money-the-uks-golden-visa-regime/; Dominic Kennedy, National security review of golden visas for investors, The Times, July 2021, https://www.thetimes.co.uk/article/national-security-review-of-golden-visas-for-investors-mz5zsnf0c [121] Department for International Trade, Trade & Investment Factsheets, Kazakhstan, UK Gov, July 2021, https://assets.publishing.service.gov.uk/government/uploads/system/uploads/attachment_data/file/998607/kazakhstan-trade-and-investment-factsheet-2021-07-07.pdf [122] Ron Synovitz and Manas Kaiyrtayuly, How Top Officials, Relatives Scooped Up Kazakhstan’s Higher – Education Sector, RFE/RL, June 2021, https://www.rferl.org/a/kazakhstan-universities/31326535.html [123] Pew Research Center, Religious Composition by Country, 2010-2050, https://www.pewforum.org/2015/04/02/religious-projection-table/ [124] Legislationline, The Constitution of the Republic of Kazakhstan, https://www.legislationline.org/download/id/8207/file/Kazakhstan_Constitution_1995_am_2017_en.pdf [125] Congress of Leaders of World and Traditional Religions, http://religions-congress.org/ [126] United States Commission on International Religious Freedom, Annual Reports, https://www.uscirf.gov/annual-reports [127] Legislationline, The Law of the Republic of Kazakhstan of October 11, 2011, No 483-IV, On Religious Activity and Religious Associations, https://www.legislationline.org/download/id/4091/file/Kazakhstan_Law_religious_freedoms_organisations_2011_en.pdf [128] Felix Corley, Kazakhstan: 134 administrative prosecutions in 2020, Forum 18, February 2021, https://www.forum18.org/archive.php?article_id=2634 [129] Zhanagul Zhursin and Farangis Najibullah, The Hijab Debate Intensifies As School Starts In Kazakhstan, RFE/RL, September 2019, https://www.rferl.org/a/the-hijab-debate-intensifies-as-school-starts-in-kazakhstan/30148088.html [130] OSCE, Kazakhstan - Parliamentary Elections, 10 January 2021, https://www.osce.org/odihr/elections/kazakhstan/470850 [131] Amina Chaya, What’s wrong with the domestic violence law in Kazakhstan? Part two, Masa Media, November 2020, https://masa.media/ru/site/chto-netak-szakonom-obytovom-nasilii-vkazakhstane-chast-vtoraya [132] Evgeniya Mikhailidi, Alina Zhartieva, Nazerke Kurmangazinova, Victorious Violence, Vlast, February 2021, https://vlast.kz/obsshestvo/43869-pobedivsee-nasilie.html [133] Kazinform, Domestic and domestic violence: MPs and experts talked about the new law, October 2020, https://www.inform.kz/ru/semeyno-bytovoe-nasilie-deputaty-i-eksperty-rasskazali-o-novom-zakone_a3710389 [134] Malika Autalipova and Timur Nusimbekov, The Largest Women’s March in the History of Kazakhstan, Adamar, March 2021, https://adamdar.ca/en/post/the-largest-women-s-march-in-the-history-of-kazakhstan; Asylkhan Mamashevich, National values, LGBT rights and “justification before the European Parliament”. How did the society evaluate the women’s march?, Radio Azattyq, March 2021, https://www.azattyq.org/a/kazakhstan-gender-equality-different-opinions/31142716.html [135] Human Rights Watch, Kazakhstan: Feminist Group Denied Registration, September 2019, https://www.hrw.org/news/2019/09/13/kazakhstan-feminist-group-denied-registration; Mihra Rittmann, Activists Detained in Kazakhstan ‘For Their Own Safety’, Human Rights Watch, June 2021, https://www.hrw.org/news/2021/06/01/activists-detained-kazakhstan-their-own-safety [136] The Constitution contains Article 14. 2 which promises ‘No one shall be subject to any discrimination for reasons of origin, social, property status, occupation, sex, race, nationality, language, attitude towards religion, convictions, place of residence or any other circumstances’. See The Constitution of the Republic of Kazakhstan, Legislationonline, https://www.legislationline.org/download/id/8207/file/Kazakhstan_Constitution_1995_am_2017_en.pdf; RFE/RL Kazakh Service, Sexual Minorities In Kazakhstan Hide Who They Are To Avoid Abuse, June 2021 https://www.rferl.org/a/kazakhstan-lgbt-hide-from-abuse/31316186.html ^[137] Draft Law ‘On protection of children from information harming their health and development’, 2015; Ministry of Information and Communication of the Republic of Kazakhstan, the Instruction ‘On Classification of Informational Products’ and ‘Methodology of Defining Informational Products for Children (Not) Harming Their Health and Development’, 2018. [138] Zhanna Shayakhmetova, Positive Dynamics Observed in Trade Between Kazakhstan and China, The Astana Times, April 2021, https://astanatimes.com/2021/04/positive-dynamics-observed-in-trade-between-kazakhstan-and-china/ [139] Ayia Reno, “You need to have not only beautiful reform packages.” EU special envoy on relations with Kazakhstan, Radio Azattyq, January 2021, https://rus.azattyq.org/a/kazakhstan-eu-relations-peter-burian-special-representative-central-asia/31029755.html; European Parliament, RC-B9-0144/2021,  https://www.europarl.europa.eu/doceo/document/RC-9-2021-0144_EN.html [140] OSCE, Summits, https://www.osce.org/summits [post_title] => Retreating Rights - Kazakhstan: Introduction [post_excerpt] => [post_status] => publish [comment_status] => open [ping_status] => open [post_password] => [post_name] => retreating-rights-kazakhstan-introduction [to_ping] => [pinged] => [post_modified] => 2021-07-22 10:59:43 [post_modified_gmt] => 2021-07-22 09:59:43 [post_content_filtered] => [post_parent] => 0 [guid] => https://fpc.org.uk/?p=6003 [menu_order] => 0 [post_type] => post [post_mime_type] => [comment_count] => 0 [filter] => raw ) [15] => WP_Post Object ( [ID] => 5987 [post_author] => 3 [post_date] => 2021-07-22 11:00:15 [post_date_gmt] => 2021-07-22 10:00:15 [post_content] => As we approach the 30^th anniversary of Kazakhstan’s independence this publication finds the country at an important inflection point in its history. The gradual passing of the torch from the First President (Nazarbayev) to President Tokayev, the growing articulation of social concerns in recent years as living standards have been squeezed for many, and the uncertain future that lies ahead for its economy given the global transition away from fossil fuels, all give cause for pause and reflection.   Over the last 30 years Kazakhstan’s ruling elite has delivered substantial economic growth - albeit particularly benefiting itself - and has mostly maintained stability between the country’s different ethnic groups. This has come at the clear cost of almost all political freedoms and many civil liberties. The Government and its supporters still argue that gradual change will enable Kazakhstan to transition to democracy and help ‘evolve’ the political culture in Kazakhstan. The Government’s critics, understandably point to the lack of change at the heart of the country’s political system over the last 30 years, where reforms have helped deliver improvements in the standards of living and the delivery of state services but have not lead to a meaningful transfer in political power from the elite to the citizen. The only political choice in Kazakhstan, such as Tokayev assuming the Presidency, is exercised by those already in power.   While President Tokayev has promised a ‘listening state’ and committed to delivering reforms that would improve freedoms and make the Government more responsive, so far change from what has gone before has been relatively limited. President Tokayev’s approach seems to be an updating of the existing path of modernisation without democratisation or reform within the system that improves state efficiency and outcomes while mostly retaining existing authoritarian power structures.   While the bulk of the population has so far broadly (if sometimes grudgingly) accepted the trade-off between stability and repression, the recent protest movements have highlighted that this cannot necessarily be taken for granted going forwards. The negative outlook for Kazakhstan’s oil and gas wealth, may further exacerbate the existing inequalities within society and frustration at the kleptocratic nature of the current system.[1]   So when examining how to try to achieve real change in Kazakhstan there are two main tracks that local activists are pursuing. As Colleen Wood puts in well in her essay ‘Some believe in incremental reform that is achieved through educating authorities and collaborating with government bodies. This involves close monitoring of abuses and going through proper legal channels to redress them; it involves going through the hoops required to register a political party, to try and run a campaign and to take a seat at the table.   Others prefer more expansive changes – the overhaul of Kazakhstan’s system of government from a superpresidential system to a parliamentary one, for example – to gradual reform. They opt for direct action and street protests over government working groups and committees, pointing to their constitutionally-protected right to peaceful assembly to justify skirting the required procedure for sanctioned protests. This ideological and tactical pluralism may not be ‘efficient,’ but securing the rights of all to participate in politics is central to improving Kazakhstan’s human rights record.’    What seems clear is that both approaches together are going to be needed in order to drive more fundamental change in Kazakhstan, both in terms of outcomes for citizens and in the nature of the system. Both sets of activists will need both increased local mobilisation and international support to help drive specific changes to make each path more navigable.   President Tokayev’s June 2021 Decree ‘On further human rights measures in Kazakhstan’ and the upcoming human rights action plan provide a helpful framework through which to assess the Government’s willingness to change its current course in response to input from local and international partners.^[2] Tokayev has committed the Government to take further steps to address:

• ‘The mechanisms of interaction with the UN treaty bodies and special procedures of the UN Human Rights Council;
• Ensuring the rights of victims of human trafficking;
• Human rights of citizens with disabilities;
• The elimination of discrimination against women;
• The right to freedom of association;
• The right to freedom of expression;
• The human right to life and public order;
• Increasing the efficiency of interaction with non-governmental organisations; and
• Human rights in criminal justice and enforcement, and prevention of torture and ill-treatment.’[3]

  These are important topics but given past performance there is an understandable degree of skepticism that this will amount to substantive change in the more controversial aspects of this agenda. This publication has highlighted a number of key ways in which the Government of Kazakhstan could prove its sceptics wrong if it so chooses.   For example if the Government is genuine about wanting to build a partnership model with local civil society and to ‘increase the efficiency of its interactions’ with them it has to stop targeting NGOs with punitive tax inspections and it should reduce the deliberately burdensome reporting requirements created in 2015-16 designed to put pressure on such organisations. Their staff need to be protected from threats and harassment, with President Tokayev taking responsibility for the actions of his different ministries and agencies rather than allowing them to conflict with each other.   The decision to allow independent candidates for local Akims is an important step forwards, though the pre-qualification restrictions are a cause of concern. Ultimately, however, even gradual change within the system will require improving ‘freedom of association’ by making it easier for political parties to register than the current requirements for 20,000 members and a 1,000 member initiating conference and a similar number of signatories. Aina Shormanbayeva and Amangeldy Shormanbayev suggest that a more suitable number for registration would be 200. Even more than the law on paper there needs to be a clear political signal from President Tokayev that those who participate in the founding of a political party will not be targeted for reprisals, enabling those currently unregistered or nascent political parties to become registered and stand at future elections. At present there is no indication that those in power wish to substantively alter the nature of Kazakhstan’s party system to allow genuine competition at any level of power. Therefore the direct elections taking place at a local level will struggle to deliver the gradual evolution of the political culture currently being claimed for them if all the positions are taken by those from within or affiliated with the existing power structures.   The situation with currently banned political parties is somewhat more complex, given that international best practice around sources of party funding generally prohibit money coming from abroad and place criteria around its provenance. However, what is clear is that peaceful activists seeking change to the political system are being targeted and harassed by the Government simply for membership of organisations that it has deemed extremist (on the basis of the link to Mukhtar Ablyazov) without any evidence that these activists wish to overthrow the Government by violent means, which been shared with the international community. The Government should reform its use of powers under Article 405 and Article 174 of the Criminal Code to stop targeting individual protestors or those liking posts about these banned groups (the QDT/DVK and Koshe) on social media, protecting both their rights to freedom of association and expression.[4]   Since the passage of reforms to the law on peaceful assembly passed in May 2020 the impact on improving freedom of assembly has been limited, though there have been some improvements such as the Women’s March being able to be held legally for the first time in 2021. Given that under the revised law both citizens and groups of citizens can give notice of a protest it seems unclear as to why there is a prohibition added to make it harder for unregistered parties and groups to exercise their right to free assembly given that they are a ‘group of adult citizens’.[5] The repeated harassment of activists from unregistered groups such as Oyan, Qazaqstan and the Democratic Party undermines President Tokayev’s promises for reform in the area of freedom of assembly and freedom of expression.   While the case for deeper reform of the laws on peaceful assemblies remains urgent, even within the framework of the current law there is more that could be done to create a clear guidance with list of duties that local authorities should fulfil to proactively enable peaceful protest rather than simply providing a list of demands for protestors. Both the Government of Kazakhstan and the international community should record the number of protests that have ended up being legally sanctioned. Making further improvements in this area should be a key part of improvements under the human rights action plan to fulfil the ‘right to freedom of association’ and the ‘right to freedom of expression’.   As Tatiana Chernobil writes in her essay ‘kettling’ is a police tactic designed for use in extreme circumstances where protests risk spiralling out of control into violence rather than as a routine policing procedure for peaceful protests. Its widespread use should be curtailed to ensure the application of ‘human rights in criminal justice and enforcement’. It should not be seen as a softer alternative to arrests and the use of administrative sentences against protestors, because peaceful protestors need to be able to freely exercise their rights to free assembly under both the Constitution and International Human Rights law without fear of either kettling or arrest.   One of the most insidious aspects of the Government of Kazakhstan’s efforts to clamp down on independent activism has been the growing use of ‘freedom restrictions’ as part of sentences or instead of custodial sentences that prevent activists from continuing their work criticising the Government. Even when activists have been released from dubious sentences after international pressure, the restriction on their blogging, political social or union activism often remains. It is a mechanism that keeps campaigners on a tight leash, casting a chilling effect across civil society whilst limiting much of the international outcry that accompanies imprisoning political, social and labour activists. The current approach clearly breaches ‘the right to freedom of association’, ‘the right to freedom of expression’ and ‘human rights in criminal justice and enforcement’. There are numerous examples listed in the introduction and individual essays of existing restrictions that should be removed from activists including Max Bokayev, Alnur Ilyashev, Asya Tulesova, Larisa Kharkova, Amin Eleusinov and Erlan Baltabay.   Similarly in the realm of ‘freedom of expression’ the human rights action plan should look at reforming Kazakhstan’s laws on the ‘Public insult and other infringement on honour and dignity’ of politicians and other public figures. These restrictions, which carry potential prison terms of up to three years in jail for ‘insults’ spread online, are widely used to restrict political criticism.[6] Galiya Azhenova’s essay shows how the reforms to transfer defamation legislation from the Criminal to the Administrative code has led to local police issuing lots of administrative violations against journalists, showing the need for better training and oversight in the short term and the need for further reform to make defamation a civil matter. The targeting of journalist by police when going about their work also needs to be addressed.   Ongoing restrictions on independent trade unions, as outlined in Mihra Rittmann’s essay, need to be lifted including the current suspension the Industrial Trade Union of Fuel and Energy Workers, and independent confederations need to be able to register and operate without interference. These restrictions and those on the right to strike, including Article 402 of the Criminal Code noted by Rittmann, are in breach of the ‘right to freedom of association’ as well as the right to organise and should be replaced with measures that ensures that peaceful industrial action is recognised as being a legal right, in line with ILO conventions and the conclusions adopted repeatedly by the ILO Committee on the Application of Standards.   In order to fulfil the President’s stated objectives on the ‘the elimination of discrimination against women’ it will be important to make progress on the stalled legislative efforts to create a new law on domestic violence and to improve the response of law enforcement and local authorities in addressing it. Steps should also be taken to move forward with legislative action on sexual harassment that has also stalled. The current efforts to remove the concept of gender equality from Kazakhstan’s legislation, as set out in Aigerim Kamidola’s essay, risks emboldening forces in the country’s politics that may undermine both women’s and LGBTQ+ rights and lead to an increase in hate crime. Making this change is also likely to breach its international obligations under Articles 2 of ICCPR and ICESCR and Article 1 of CEDAW. As Kamidola argues in her essay accelerating the ratification and implementation of the Council of Europe (Istanbul) Convention on preventing and combating violence against women and domestic violence would be an important step that would not only assist Kazakhstan’s efforts towards the ‘the elimination of discrimination against women’, but also on ‘ensuring the rights of victims of human trafficking’.   The themes addressed by Anna Gussarova’s essay around human rights in Kazakhstan’s digital space cut across a number of themes within the President’s Decree and perhaps should be addressed as a specific action area within the human rights action plan. She makes a number of important arguments about improving legislation (such as a functioning privacy law), building state capacity (such as strengthening the Information Security Committee of the Ministry of Digital Development, Innovation and Aerospace Industry to become a more powerful Data Protection Agency to act as the guardian of Kazakhstan’s digital rights) and increasing the transparency with which it operates in the digital space. She rightly warns of adopting surveillance technology and tactics from Kazakhstan’s Chinese and Russian neighbours but instead urges it strengthen collaboration with EU Member States, US and UK agencies responsible for data protection. She recommends that Kazakhstan should develop regulations on data protection and management along the lines of the EU’s GDPR system.   Beyond the framework of the President’s Human Rights Decree there is a lot more work to be done to fulfil his pledge to make Kazakhstan a ‘listening state’. There is scope for the reforms to local government by the direct election of local Akims, that are starting this month at a village level and then expanding up to higher tiers of local Government in future years, to significantly improve governance standards and local accountability. However, this will only happen if there is genuine electoral competition with true independents allowed to stand and (following on from any changes to registration suggested above) new parties able to compete. Without this, more open political environment the shift to direct election would simply replace a system where local officials are accountable to the central state rather than local people through the means of appointment and replace it with officials owing their position to higher-ups with Nur-Otan or other pro-Government parties. At a national level, as already noted, there is a long-way to go until political pluralism is realistic prospect but there should still be scope within the current system to further strengthen the role of the Mazhils and official oversight bodies such as the Office of the Human Rights Ombudsman to make more limited improvements. The essay by Aina Shormanbayeva and Amangeldy Shormanbayev of the International Legal Initiative Foundation sets out a more expansive vision of possible structural reform through creating smaller local regions and transferring significant powers from the President to Parliament. They believe these proposals should be incorporated in a widespread reform of the constitution.   When examining potential tools available to those in the international community wishing to exert influence to improve Kazakhstan’s performance on human rights there needs to be a recognition of both the opportunities and limitations at present. Kazakhstan’s position as an upper middle income country, therefore not a significant recipient of international aid (ODA), and with a well-developed multi-vector foreign and economic policy gives its leaders significant room for manoeuvre.[7] It has already had a new Enhanced Partnership and Cooperation Agreement enter into force with its largest trading partner-the EU- ahead of its regional neighbours.[8]   This is not however to imply that Kazakhstan in impervious to international influence or pressure on human rights. Its leadership, and particularly a number of younger generation officials and leaders, care about Kazakhstan’s reputation, something it has worked hard to promote itself internationally as a good partner and modern country. There is an ongoing desire from Kazakhstan to continue to receive