Array ( [0] => WP_Post Object ( [ID] => 6270 [post_author] => 3 [post_date] => 2021-12-06 00:10:31 [post_date_gmt] => 2021-12-05 23:10:31 [post_content] => The nature of conflict in the world is shifting, along with the challenges they present for the UK. The number of violent conflicts today is as high as at any point since the end of World War II and they are lasting longer due to complex transnational dynamics and increasing internationalisation. Fragile and conflict affected countries (FCACs) pose threats to international peace and security, undermining the stability of neighbouring countries, provide opportunities for transnational terrorist networks and criminal groups to operate, drive displacement of populations and provide opportunities for the UK’s geopolitical competitors to exploit for strategic advantage. The UK has significant experience and expertise engaging in FCACs. However, the UK’s approach to the world and its capacities to do so are changing. The 2020 Integrated Review of Security, Defence, Development and Foreign Policy outlines a strategic framework for how the UK engages with the world. It calls for a more joined up and strategic approach between the foreign policy tools which the UK has available. Recent institutional changes, including the merger of the Foreign and Commonwealth Office (FCO) and the Department for International Development (DFID) into the Foreign, Commonwealth and Development Office (FCDO), provide an opportunity to more explicitly develop that joined up approach – particularly when dealing with complex, multidimensional problems such as those driving conflict in FCACs. This essay collection looks at how various aspects of the UK’s foreign policy engagement in FCACs is adapting to these changes and the impact these may have on peace and conflict in FCACs. It makes several key recommendations to inform how the UK undertakes future engagement in FCACs. The UK should:

• Embed consideration of conflict sensitivity across all government actions in FCACs;
• Ensure that its approach to engaging in FCACs puts peacebuilding and peacemaking in a central role, not in competition with other UK policy priorities;
• Use a wide range of tools to achieve its peace goals in FCACs including: diplomacy, sanctions, aid, trade, military engagement, peacebuilding, mediation and private sector regulation;
• Find the right balance between efforts aimed at promoting stability, for example through elite bargains and political deals, and addressing the structural drivers of violent conflict;
• Strengthen its peacebuilding capacity by bringing in more specialist expertise from the peacebuilding sector; improving coordination and information sharing across government and with external experts; enhancing embassy and FCDO operational capacity to support local peace actors; enabling local programming to become more responsive to evolving local situations; providing more settled guidance to the CSSF; and enabling longer project timelines for peacebuilding work;
• Leverage its convening power to shape international aid efforts towards peace;
• Address the gender gaps in its policies and plans, ensuring that it mainstreams gender, women, peace and security priorities in all government commitments;
• Push for greater community accountability for peacekeeping missions and prevent resource diversion into counter-terror operations and other forms of warfighting;
• Strengthen private sector conflict sensitivity with an enhanced modern slavery act, new legal responsibilities for companies fuelling conflict and improving public procurement;
• Strengthen due diligence checks on both the direct use of arms sold and on the indirect consequences of the arms trade with clearer red lines on conflict actors;
• Prioritise partnership, both locally and internationally, in its engagement on FCACs;
• Understand the link between climate change and peace, ensuring that its work on climate change is conflict sensitive so that climate transformation does not embed the structural drivers of conflict; and
• Address its role, and that of its Overseas Territories, as facilitators of international corruption.

[post_title] => A ‘Force for Good’? - Executive Summary [post_excerpt] => [post_status] => publish [comment_status] => open [ping_status] => open [post_password] => [post_name] => a-force-for-good-executive-summary [to_ping] => [pinged] => [post_modified] => 2021-12-10 19:33:25 [post_modified_gmt] => 2021-12-10 18:33:25 [post_content_filtered] => [post_parent] => 0 [guid] => https://fpc.org.uk/?p=6270 [menu_order] => 0 [post_type] => post [post_mime_type] => [comment_count] => 0 [filter] => raw )[1] => WP_Post Object ( [ID] => 6268 [post_author] => 3 [post_date] => 2021-12-06 00:09:36 [post_date_gmt] => 2021-12-05 23:09:36 [post_content] => The foreign policy of the United Kingdom (UK) is undergoing a period of evolution and adaptation, responding to: a changing geopolitical context; a different set of relationships with allies and partners due to Brexit; shifting priorities and resources due to the COVID pandemic; and institutional changes within Her Majesty’s Government (HMG). At the heart of this adaptation is the Integrated Review of Security, Defence, Development and Foreign Policy, which has provided a framework for thinking about how the UK engages overseas moving forward.[1] While providing a significant sense of direction, the Integrated Review does leave a lot of the operational detail to be worked out. This includes looking at how the UK engages with, and responds, to countries facing instability and war. This essay collection looks to explore the implications of the Integrated Review, and the UK’s changing place in the world more broadly, for the ways the UK engages with and in fragile and conflict affected countries (FCACs). The term ‘fragile and conflict affected countries’ is used, for the purposes of this publication, to denote countries experiencing, or at risk of experiencing, violent conflict. While there are a number of different frameworks and indices available for assessing fragility and risk of conflict, each of which focus on different aspects of fragility leading to conflict, the term is used here more as a catch-all to think about the particular set of priorities, needs and challenges involved with working around, working in, or working on, conflict related issues in terms of the UK’s foreign policy engagement.[2] The UK has established expertise engaging in FCACs on conflict related issues, but this engagement is shifting, as the nature of conflict evolves globally, as a response to Britain’s changing place in the world, and in response to institutional changes. This essay collection looks to explore this changing engagement further. It examines a number of the different ways in which the UK writ large, both at governmental level and more broadly, engages in FCACs, including: its strategic intent; how it works with UN peace structures; its peace-focused mediation and peacebuilding work; humanitarian and development assistance; private sector involvement; its work on gender in conflict; how the UK’s work on climate change interacts with peace and conflict; and the changing role of the military. This introduction aims to set the scene by outlining some of the ways in which conflict has been evolving. It then looks at why the UK engages in FCACs – what it gains and what it gives through its involvement. It looks at the tools it has available to have an impact in FCACs, the challenge of trying to make a positive difference within the resource and strategic limitations placed on the UK. Fragile and conflict affected countries in a changing worldGlobally, the last decade has been a conflicted one, with historically high levels of conflict-related casualties and an increasing number of armed conflicts. According to the Uppsala Conflict Data Program, the year 2018 saw a peak in the numbers of armed conflicts globally, 52, matched since 1946 only by a peak in the early 1990s when the Cold War settlement unravelled.[3] However, while there has been a rise in humanitarian ceasefires over that period, there has not been a corresponding rise in peace agreements (unlike in the early 1990s) – with the number of conflicts stabilising at a high level. Worryingly, over the last five years there has been a growing internationalisation of internal conflicts.[4] This not only represents a greater number of conflicts within national borders in which external international actors are involved, but also how a wider range of international actors, both state and non-state, are involved – including regional actors. A greater number of international conflict actors significantly increases the complexities of conflict in FCACs, risks embedding international competition into national and local conflicts, and makes the job of promoting sustainable peace more difficult. Motivations for foreign intervention are informed by broader geopolitical considerations, ideological and economic interests, or based on an intent to disrupt. Foreign involvement may be direct, as in the case of Yemen or Syria, through proxies such as private security/mercenaries, in Libya or Mozambique for example, or by providing meaningful diplomatic, financial and material support to national conflict actors. Many familiar drivers of conflict lay the heart of the problems in FCACs, including political, social and economic inequalities, non-inclusive governance, historic grievances and the legacies of past conflicts. The drivers of conflict in each country, and opportunities to transform that conflict towards sustainable peace, need to be considered in nuanced ways. However, a long-term trend is also the increasing significance of transnational dynamics to fragility and conflict. The direct impacts of climate change, including extreme weather events, are contributing to environmental, economic, humanitarian and social pressures in the most vulnerable countries, exacerbating conflict dynamics. Transnational crime, particularly around drugs and human trafficking, fuels conflict related economies and creates incentive for instability. Despite the efforts of the last 20 years, transnational terrorism and violent extremism remain an evolving threat, embedded within countries experiencing violent conflict, but also significant in countries under social and economic pressure. While having conflict effects within FCACs, none of these problems can be addressed solely at country level, requiring regional or global strategies and cooperation. Why does, or should, the UK engage in promoting peace in FCACs?There are a number of different reasons why the UK has historically engaged in promoting peace, building on its complex legacy of engagement around the world. The UK is a member of the UN Security Council, the fourth highest military spender, until recently the world’s fourth largest aid donor and a country possessing both an experienced diplomatic network and an internationally recognised cluster of peacebuilding expertise both in civil society and academia.^[5] It has a long-standing desire to show leadership on the world stage, currently embodied in the Government’s concept of ‘Global Britain’. This stated desire for continued leadership has been somewhat tempered by a sense that policy in recent years has tended to take the form of firefighting and ad hoc responses to crisis, the UK public’s understandable fatigue towards further military engagement and the recent reductions in the aid budget. For much of the last two decades the UK’s involvement in FCACs has often been driven by its counter-terrorism objectives and an increasing interest in stemming the source of potential refugee and migrant flows. Beyond government, British business, notably but not exclusively in the extractive sector, retains economic interests in fragile and conflict affected countries around the world that both directly shape conflict dynamics and potentially influence the UK Government’s political interests in these countries. When examining the Integrated Review for signs of the UK’s priorities in this field it is worth noting that while the term ‘peace’ is used generically, neither peacemaking or peacebuilding are mentioned explicitly. The primary section on ‘Conflict and instability’ falls within the framework of ‘Strengthening security and defence at home and overseas’, highlighting the security rather the development lens through which this agenda is often seen by Government. This framing is likely to lead to changes in the UK’s approach, such as narrowing the focus of the Conflict, Stability and Security Fund (CSSF) to ‘the foundational link between stability, resilience and security, and work with governments and civil society in regions that are of greatest priority to the UK’. However, on a more values focused note the Integrated Review has committed the Government to acting as a ‘force for good’ in the world, with ‘conflict resolution’ identified a number of times as a part of this agenda.^[6] Engaging in FCACs poses significant challenges for the UK. Conflict dynamics are complex and murky, making it difficult to know what to do or with whom to engage; the positive, sustainable impacts of interventions cannot be guaranteed; interventions may inadvertently fuel conflict in unexpected ways; and significant operational challenges make it difficult to ensure the safety and wellbeing of staff and partners, while increasing costs. In certain country contexts today’s conflicts may have their origins in the UK’s colonial legacy or where more recently the UK (or its business interests) may be a party to a conflict (both directly or indirectly), complicating the scope for current and future engagement. Providing support to both governments and peoples in FCACs to transform conflicts and promote sustainable peace is challenging and complex work, that requires a level of policy integration that the UK Government aspires to but has not always achieved in the past. This publication seeks to set out a number of reasons why the UK should persevere with engaging with FCACs. It is clear that there are a number of benefits of the UK doing so, both as a broader value given by the UK and as value to the UK. The first is the importance of contributing to international peace and security. Where successful, investing in conflict prevention, conflict reduction and peacebuilding reduces uncertainty in the international peace and security landscape, reducing threats to the UK and to other states from instability, transnational terrorism and geopolitical competition, while strengthening international norms around governance, human rights and international relations. Promoting peace in FCACs is important in terms of improving sustainable development outcomes for vulnerable people in FCACs. This is directly true for reducing conflict related deaths and development outcomes related to the UN Sustainable Development Goal 16: Peace, Justice and Strong Institutions – of which the UK has been a champion.[7] However, it is also true of the other Sustainable Development Goals generally. Violent conflict has a staggering impact on development outcomes including gender, health, inequalities, poverty reduction, education and economic opportunity.^[8] It has a huge macroeconomic cost for affected countries: on GDP; on infrastructure; and access to global markets.^[9] For the UK as an actor continuing to be committed to the Sustainable Development Goals and reducing poverty, supporting governments and communities in FCACs to prevent or respond to conflict must be a priority. UK engagement in FCACs also has direct benefits to its ability to act through ‘soft-power’. The UK has developed an important reputation for engaging constructively in FCACs, particularly through the former Department for International Development (DFID) and the CSSF which, together with other areas of aid assistance, has strengthened its moral weight and norm-shaping capacity relating to conflict within the international community. Engagement within FCACs provides UK with a ‘place at the table’ alongside other international actors when shaping the international response to conflicts, especially important when dealing with conflicts with geopolitical significance or of direct importance to UK security. Support to FCACs also facilitates relationships between the UK and the governments and communities within those countries, with the potential to bolster the UK’s reputation and encourage partnerships. These are important components of the UK’s ability to project its influence and support its interests globally. The moral and prestige cases for engagement may persuade different politicians of the importance of the cause but are unlikely to persuade the treasury, whose control of the purse strings (and at times the political narrative) is often decisive. Investing in reducing conflict and promoting peace has the potential for significant savings to treasury. Rt Hon. Andrew Mitchell’s essay in this collection quotes the maxim that if you do not invest in diplomacy you have to buy more ammunition, however the cost of conflict is not only measured in the direct costs to the UK of intervention but in managing the wider shocks to the global economy and the impact of instability on sensitive issues like refugees and migration. Quite rightly, as a ‘force for good’, the UK shoulders a significant portion of the burden relating to the global humanitarian response. In 2019, the UK provided £1.5 billion towards humanitarian assistance, the vast majority to countries experiencing violent conflict or dealing with displacement due to violent conflict.^[10] In 2021, the UN appealed globally for $35 billion USD to address humanitarian needs, again the vast majority of which are related to conflict.^[11] Conflict prevention, conflict reduction and peacebuilding efforts cost a fraction of the amount needed for humanitarian response and have the potential to significantly reduce the humanitarian needs arising out of conflict.^[12] This ‘invest to save’ approach to conflict work is only likely to become more relevant as climate change intensifies competition for access to resources including water and arable land in areas at risk of conflict. While it is often hard to prove a counterfactual, and most peacebuilding work is incremental and long-term, peacebuilders need to be able to cite successful examples of potential crises averted wherever possible to strengthen their case to government. In terms of the wider economy also conflict prevention, conflict reduction and peacebuilding also have a direct impact on the sustainability of previous and concurrent UK investments in FCACs, both through aid assistance and the private sector. It does this by reducing risk and facilitating an enabling environment for the long-term institutional and economic support that can help FCACs achieve sustainable peace. Ultimately, however, the UK does and should support governments and communities in FCACs to work towards sustainable peace because it is the right thing to do, and because not doing something to mitigate or respond to conflict would be unthinkable. A UK which sees itself as a ‘force for good’, which advocates for an international system based on rules and norms, and which promotes ‘British values’, would not be able to stand by and shirk its moral responsibilities. How does the UK engage in fragile and conflict affected countries?The first question relating to UK engagement in FCACs is what can the UK meaningfully do? Firstly, it is necessary to stress that the UK as an actor, can only do so much. In few contexts will the UK be able to play a determinative role in addressing conflict on its own. To have an impact, the UK must consider the complementarity of its work within broader national and international efforts, improve the coordination and integration of its actions, and focus on partnerships with likeminded countries and groups in local and global civil society. Nevertheless, the UK is able to deploy a relatively impressive (compared with many other states) range of capacities to have an impact on peace and conflict. Furthermore, after its withdrawal from the EU the UK has new tools that it is able to use independently to support its foreign policy objectives, albeit at the expense of being able to draw on the EU’s institutional weight, and new partnerships – notably with Canada – that can respond to emerging conflicts in more flexible ways.[13] While the UK’s capacities in each context are different, a common set of tools exists, including: 

• Diplomacy – At a bilateral level, the UK is able to leverage its broad diplomatic presence and relationships to influence and encourage governments and elites in FCACs to abide by international norms, though this is most effective where the UK has strong ties or relationships already in place. Perhaps more significantly, the UK has a strong convening power, both through its wide diplomatic engagement globally, its strong engagement in multilateral institutions, and through its permanent membership of the Security Council, which allows it to influence and shape international diplomatic responses to conflict situations. The UK’s role as a convening power has been shown in its ability to bring together development actors, both governmental and philanthropic, to coalesce around specific solutions, with the work of Gavi – the Vaccine Alliance being a prominent example. Using its role at the UN and membership of groupings, such as the Commonwealth, the UK has scope to further facilitate and support South-South dialogue and collaboration.

 

• Sanctions –The UK’s Magnitsky-style personal sanctions (asset freezes and travel bans) on human rights abusers and those involved in corruption have begun to be gradually deployed since their first use in summer 2020.^[14] As has been highlighted in previous FPC publications and elsewhere, these have the potential to make a significant contribution to the UK’s role as a ‘force for good’ in the world.[15] However, it has been made clear by peacebuilding practitioners involved in this project, that the potential use of sanctions in a conflict context is more contested, given the need to maintain lines of dialogue with potential parties to the conflict.^[16] So these sanctions, and the threat of their use, are a tool that should be deployed but will need to be used selectively in a conflict context – when a stick may be needed to push a key actor to the negotiating table or into compliance with an agreement – with thought given to how such sanctions may be toggled on and off to incentivise cooperation in order to meet the UK’s peacebuilding objectives in a given context.

 

• Peacemaking and political settlements – The UK has not historically been an actor directly involved in mediation activities at a state level, however the Integrated Review commits the UK to place a greater emphasis on the UK’s role in mediation and ‘dispute resolution’.[17] The UK has clear assets that would assist it in this endeavour: its diplomatic network, soft power attractiveness, deep academic and civil society resources that can be drawn upon and a fine selection of stately homes available to host peace talks.^[18] However, the UK is not a Norway, Switzerland or Kazakhstan and its ambitions to act as a mediator in the future may be complicated by colonial legacies and perceptions of its geopolitical interests. In many parts of the world it has been, and in some cases still remains, a significant figure in current events. In certain country contexts the UK may fall between two stools, too involved to be seen as a neutral arbiter but not powerful enough to enforce its will. However, the stated desire to play this role may be related to developing the UK’s ‘offer’ in the Indo-Pacific, where the previous withdrawal from East of Suez for the last half century may have dulled some of the rougher edges of the UK’s historic legacy in areas without a direct colonial past, as compared to the more active presence (with both benefits and drawbacks) in Africa and the Middle East in recent decades. Either way the UK does play important roles in support of international peace processes, particularly those led by the UN, where it is able to use its position as a P5 member to influence and shape outcomes at the Security Council level, while also providing diplomatic, technical and financial support for peace processes at an operational level.

 

• Peacebuilding – Targeted support for institutions and communities to address the root causes of conflict and to build capacities for peace is an area in which the UK has significant expertise – both within FCDO and among the broader UK peacebuilding community of experts and NGOs. The UK’s CSSF has been a strategic source of funding for such activities, though it will be important to recognise the impact on the sector of their reduced ability to access substantial EU project funding.

 

• Aid – The UK is a significant aid donor by any measure. This gives it significant influence in terms of its ability to engage with governments in countries receiving support, while also allowing it to target structural drivers of conflict, including poverty, governance and inequality. Perhaps equally significantly, the size of the UK’s aid contribution compared to other donors in many countries, gives it the ability to influence and lead the coordination and strategic prioritisation of international assistance. This has the potential to allow the UK to help shape the way international aid is delivered more broadly.[19]

 

• Trade – The UK’s newly independent trade policy, in theory at least, enables it to incorporate the ideas of conflict sensitivity into its future agreements and strategy. However, it has been clear in the initial post-Brexit phase of negotiations that the need for speed in mirroring the provision of previous EU trade deals and desire to take new economic opportunities to show progress has taken precedence over using trade more strategically. In practice, however FCACs represent a very small portion of the UK’s foreign trade. As a result, the UK is rarely able to use trade policy to influence peace and conflict in FCACs directly. Nonetheless, where the UK has trading relationships with other states which may be involved in conflicts, it has the potential to apply conditions to trade to influence behaviour. As a result of the UK mirroring existing EU trade deals it now has trade deals with a number of FCACs either individually or as part of regional groupings that may be of potential relevance in future.[20] Even in circumstances where there would be limited scope to use trade relations for the purposes of leverage, a conflict sensitive approach to trade policy would see it be more responsive to human rights and conflict concerns (for example the UK was slow to amend its trade guidance for Myanmar even after the expulsion of the Rohingyas). However, the most obvious example of where the UK applies conditional trade relates to arms and military equipment, though the extent to which this has an impact has been called into question in relation to the conflict in Yemen.

 

• Private sector – Trading with FCACs poses risks that many private sector actors are often reluctant to take. However, as addressed in more detail in the essay by Phil Bloomer, the UK also has a role to play in ensuring the relatively small group of its firms, often in the extractive sectors, that do operate in FCACs abide by international best practice including the Ruggie principles for business and human rights.

 

• Military engagement – Depending on political will, the UK military can be deployed in a variety of ways with respect to FCACs, including provision of training to national partners, deployment as advisors, monitors or peacekeepers under the auspices of the UN, provision of technical and operational support, and deployment in direct combat roles.

 These tools are separate and are often the responsibilities of different parts of HMG. The challenge is to bring them together to ensure that their deployment is strategic and complementary. For this, a key strength is the way HMG is able to draw on cross-government resources and tools such as the Joint Assessment of Conflict and Stability (JACS), to identify key drivers of conflict and target interventions by different areas of government. Cross-government approaches are never perfect, however, the need to enhance joint approaches to foreign policy, and by extension to dealing with conflict, is a key message of the Integrated Review. Few of the tools at the UK’s disposal in FCACs are coercive in nature, the (rare) combat deployment of troops, sanctions and, possibly, the use of UK supported UN Security Council resolutions being the exceptions. This highlights the importance of soft power to the UK’s ability to address conflict. Indeed, the UK is well known for its soft-power, from the attractiveness of its cultural assets to the good will generated by its aid spending – with positive perceptions globally – and the Integrated Review states the ambition for the UK to leverage this as a ‘soft-power superpower’.[21] The challenge, however, is that soft-power depends largely on perception. For the UK, using its soft-power necessitates consistently matching language around British values and being a ‘force for good’ with its actions and behaviour. To be at its most effective with the resources it has the Government needs to find ways to further build conflict expertise within its ranks. The merger of the FCO and DFID has blended two quite different organisational cultures. While some of the benefits of the merger have been addressed elsewhere, the rotation system of postings and roles inherited from the FCO risks limiting the build-up of institutional knowledge on conflict-related issues and country contexts.[22] Part of the response could include bringing in more specialist expertise from the peacebuilding sector into government, building on the existing secondment systems for senior academics and opening up recruitment channels. The FCDO, Cabinet Office and other relevant departments could take further steps to improve ongoing coordination and information sharing with external experts through improved ongoing stakeholder engagement, reducing reliance on ad hoc and informal consultation with existing partners. As part of efforts to improve integration across government more work can be done to improve coordination and cohesion between the analysts and policy setting departments and those responsible for project implementation and day-to-day work on country ‘desks’ work. The UK’s recent reliance on delivering aid spending through multilaterals may have improved coordination with other international partners, though perhaps at the expense of integration within, and local partnership building by, HMG. More needs to be done, through enhancing embassy and FCDO operational capacity, to find ways for the UK to support smaller, local peace actors rather than relying on multilaterals or large private consultancies. Building embassy and wider FCDO project management capacity may also enable local programming to become more responsive to evolving local situations and the learning developed through ongoing project delivery. In the wake of the release of the Integrated Review there may be scope to provide more settled priority setting and guidance to the CSSF, tackling a concern raised by experts that the funds priorities have regularly shifted despite conflict resolution work benefiting from a sustained focus.[23] Wherever possible efforts must be made to enable longer project timelines for peacebuilding work rather than short-term fixes hemmed in by the yearly budget cycle. The UK could also make a substantive difference to improving the conditions in fragile and conflict affected countries by more firmly addressing the role of the UK and its Overseas Territories as facilitators of international corruption, with a property market and financial sector that operate as a piggy bank for the kleptocratic elites of many FCACs. Tackling this corruption can help limit capital flight and address some of the endemic drivers of conflict, while giving the UK greater credibility when attempting to pursue anti-corruption measures at a project level. Where the UK engagesThe Integrated Review has sought to reset the ‘areas of greatest priority for the UK’, which it defined as being the Indo-Pacific and European Neighbourhood, with other regions of historic UK focus such as the Middle East and Africa (beyond parts of East Africa and strategic players like Nigeria) being downgraded in priority for engagement beyond the trade policy and other economic ties. If this approach is applied in practice it would have a serious and potentially damaging impact on a number of FCACs across the world. However, going more with the grain of the Integrated Review, as set out in the recent FPC and Westminster Foundation for Democracy report ‘Global Britain for an open world?’, there is a case for a focus on working on improving conditions in major regional players whether that is in terms of democracy (as in that previous report) or peacebuilding.[24] The importance of placing the UK’s engagement in individual FCACs in wider regional context should not be understated. For example were Nigeria’s descent into multiple conflicts to be left unchecked, it would not only remove an important presence from regional and UN peacekeeping forces but would send potentially destabilising shockwaves across West Africa.^[25] However where dynamics in FCACs have wider transnational and regional considerations, it seems unlikely that the UK can limit itself to engaging in a few key strategic countries. Furthermore, as set out below and in other contributions to this essay collection, conflict sensitivity is a wider concept than simply where the UK invests government resources in peacebuilding or anything else. Applying the principles of conflict sensitivity in an integrated and cohesive way to all actions originating in the UK would make a difference, even in conflict contexts that the UK is pulling away from. What should the UK be trying to achieve in FCACs?The moral responsibility to, and benefits of, engaging in FCACs may be clear, as may be the tools available to do so. What is less clear is the question of what the UK should be specifically trying to achieve in its engagement in FCACs. The Integrated Review speaks to a need to be ‘politically smart’ with the UK’s efforts at addressing conflict. This language speaks to the Elite Bargains and Political Deals work of the UK Stabilisation Unit, which acknowledges the need to ensure that efforts to advance peace in FCACs take into account the role and interests of elites in those countries who may be able to determine the success or failure of peace agreements.[26] It explicitly recognises that there may be a need for trade-offs between the need to secure political settlements and structural efforts to address longer-term drivers of conflict. The latter, it suggests, should be done later, and incrementally, in order not to undermine elite based peace deals. There is value to this perspective, recognising the central role politics plays in identifying mutual interests and achieving peace, and it encourages stronger theories of change linking efforts to address conflict and promote peace with political realities. As a number of expert contributors to this project’s fact-finding workshops identified, averting bad outcomes can be an important place to start before considering questions about how to actively make progress. There is concern, though, that the shift to ‘politically smart’ engagement will, in practice, come to represent an exclusive preference for short-term stability over the need for longer-term structural transformation of conflict, and that ‘elite bargains’ demonstrates a potential willingness to tolerate, or even support, national partners in FCACs who act in ways contrary to the UK’s values over the longer-term. This could practically serve to embed conflict-driving elites further in society, while at best ignoring and at worst exacerbating structural drivers of conflict. A shift to a more cynical approach to engaging with FCACs would also do damage to the UK’s reputation as a values-based actor and undermine its credentials as a ‘force for good’. This is not compatible with its ambition to be a ‘soft-power superpower’. Some of the essays in the collection highlight this potential tension between the goals of ending immediate conflict and ensuring stability and the more expansive and comprehensive goals of peacemaking (resolving violent conflict) and peacebuilding (transforming its root causes and drivers). Rt Hon. Andrew Mitchell MP emphasises the importance of stabilisation and the reduction or ending of active conflict as an immediate and more achievable first step, on which more cohesive approaches may build in time. While Dr Alexander Ramsbotham and Dr Teresa Dumasy make the case that addressing deeper drivers of violence, such including the participation of habitually excluded groups, like young people or women, has also been shown to make peace processes more effective and sustainable. Particularly where the causes of conflict are situated at the grassroots within communities, track two dialogue and work on resolving issues of local friction can make a crucial difference in preventing and resolving conflict, both active and potential. However, where the conflict drivers are primarily political (or they have become so) then while community-led peace-building efforts may help reduce flashpoints and provide opportunities for dialogue they can be easily unmoored by political trends and forces far beyond their control. This is where the UK’s diplomatic presence and reasonable political heft can be of greater relevance. The challenge for the UK and like-minded partners in each context is to find the right balance between values and deliverability, ensuring that pragmatism does not devolve into cynical short-termism and that desired outcomes can be realised in practice. The Government will need to take hard decisions over what course of action and set of priorities are appropriate for the particular context. It is important, then, to ensure that a politically smart approach to engaging in FCACs is also guided by the UK’s stated values. That does not mean that the UK should not be prepared to make difficult trade-offs when working in conflict, but that such efforts are properly coupled with bottom-up approaches to peace and sequenced with longer-term efforts to address structural drivers of conflict. The importance of conflict sensitivityThe complexities of conflicts pose a particular challenge for international actors engaging in FCACs. Activities by international actors affect drivers of conflict, empower stakeholders and change the relationships between them. This may happen in unexpected and unintended ways, including potentially worsening conflict. Aid projects may provide more resources to one community than another, triggering inter-communal tensions. Access for humanitarian assistance may be controlled by conflict actors, who can instrumentalise it for political reasons. Aid resources may be stolen or redirected and used by armed groups to support conflict. However, this is not just applicable to aid activities. It is just as important to think through the cascading impacts of all forms of engagement in FCACs, including policy priorities, diplomatic statements and of trade and private sector engagement. ‘Conflict sensitivity’ is an approach to delivering international assistance in a way that recognises and responds to the potential of those activities to impact, and be impacted by, peace and conflict. Specifically, a conflict sensitive approach seeks to: 1) manage the impact conflict has on the ability to undertake activities; 2) minimise the ways in which activities could worsen conflict; and 3) maximise the ways in which aid activities could contribute to sustainable peace. Conflict sensitivity promotes the efficiency, impact and sustainability of international activities, by seeking to maximise the potential for positive results while reducing direct negative impacts. While a perfect world would see international activities able to mitigate any risks that they contribute to conflict. In reality, conflict sensitivity recognises that most situations in which an international actor such as the UK engages carries the risks of doing some kind of harm, while not engaging also leads to harms. These situations require thinking through the trade-offs and the proportionality of those risks to the benefits of activities. The UK has been a thought leader in conflict sensitivity within international aid. Funding from the UK helped pioneer conflict sensitivity tools in the 2000s and early 2010s.[27] Project proposals under the CSSF are formally reviewed for conflict sensitivity. The UK also supports a conflict sensitivity facility in South Sudan, and more recently in the Republic of Sudan and Afghanistan, which provide conflict analysis and support to donors and implementers to manage conflict sensitivity considerations. Yet conflict sensitivity does remain largely considered at a development project level within aid activities and is rarely considered in a structured way in relation to other activities or at a higher policy level, even within the UK. Thinking through the conflict sensitivity of UK engagement in FCACsConflict sensitivity is an essential tool for thinking about how the UK engages in FCACs – not just for aid projects, but as a framework for considering the broader consequences of all types of UK activities. However, the Integrated Review does not mention conflict sensitivity once. If the Review’s goal of increasing the integration of the UK’s international approach is to be achieved, more thought needs to be given to how the broader consequences of UK activities on peace and conflict might be mainstreamed across UK foreign policy engagement in FCACs. The Peaceful Change initiative has developed a tool for thinking about conflict sensitive decision-making which can shed some light on how such structured thinking could be applied. The tool involves running key decisions about activities through four ‘tests’ or questions as part of a due diligence framework for conflict sensitivity. If the decision to be taken passes each of these tests, then that decision could be considered to be conflict sensitive. Conflict sensitivity harms may still occur as a result of the decision, or new opportunities to contribute to peace emerge and the decision maker has the responsibility to respond to these appropriately, but in the meantime they can act in the confidence that they have duly considered conflict sensitivity considerations. The tool is relevant for conflict sensitivity at all levels, from those making policy decisions, to those making day-to-day decisions about activities. It is also relevant for all types of engagement, not just aid activities but extending to diplomatic statements, trade, private sector involvement or military activities. It is also not intended to be a burdensome process, though the more significant the decision, the more effort one ought to spend thinking about conflict sensitivity. Rather it is about providing a structured framework that can inform the way international actors like the UK engage in FCACs. The four tests are:

1. The objectives test: Are the objectives of the activity relevant, timely and appropriate?

The first test seeks to interrogate the explicit and implicit objectives of the activity. Is the proposed activity something needed within the FCAC? Is it the right time to undertake that activity? Is the activity appropriate – does it adhere to UK ‘values’ or find the right balance between short-term elite bargains and longer-term conflict transformation? 

2. The harm-minimisation test: Have all reasonable measures been undertaken to identify and reduce the ways in which the activity could cause harm?

The second test looks at the various ways in which the activity could cause harm and worsen conflict. This could include things such as exposing partners and beneficiaries to greater risks; empowering actors involved in conflict; inequalities in the beneficiaries or activities; or provision of tangible or intangible support to actors involved in conflict. It then asks the decision maker to consider ways to minimise those risks and develop plans for responding to them if they do occur. 

3. The benefit-maximisation test: Have all reasonable measures been undertaken to identify and leverage opportunities to contribute to peace through the activity?

The third test is the flipside of the second. Are there ways in which the activity could be undertaken that can contribute to peace, even if that is not its primary objective? Small changes to the way activities can be delivered or the choice of stakeholders involved can help bridge divisions between conflict groups, address structural drivers of conflict or increase the cost of engaging in conflict. 

4. The proportionality test: Are the harms identified in test 2 proportional to the benefits identified in tests 1 and 3?

The final test asks the decision maker to consider whether they feel that the risk of potential harms caused by the activity are balanced by the potential benefits. There is no formal equation that can be used to work this out, but the process of considering it directly – particularly within a team – allows for the critical reflection needed for a sense of due diligence. Answering these tests is not necessarily easy. They are likely to surface differing perspectives between officials and between different parts of government. This is their strength; they are intended to ensure that critical thinking and a sense of challenge is structured into the way decisions are taken, ensuring that the decision, when it is taken, has considered its broader conflict sensitivity impacts as much as possible. Ultimately, adopting a structured approach to considering the conflict sensitivity of the whole gamut of its engagement in FCACs, is essential for a state like the UK, with a stated ambition to be a ‘force for good’ and a ‘soft-power superpower’. While the framework above may not be the perfect solution to addressing that, it highlights some of the key questions and considerations that need to be embedded within decision-making across government. Tim Molesworth is the Senior Advisor for Conflict Sensitivity and Peace Technology at the Peaceful Change initiative, a UK based peacebuilding NGO. He has 11 years’ experience working with the UN and NGOs in contexts such as Iraq, Syria, Sudan and Libya on strategic approaches to peacebuilding and conflict sensitivity. Adam Hug became the Director of the Foreign Policy Centre in November 2017, overseeing the FPC's operations and strategic direction. He had previously been the Policy Director at the Foreign Policy Centre from 2008-2017. His research focuses on human rights and governance issues particularly in the former Soviet Union. He also writes on UK foreign policy and EU issues. He studied Geography at the University of Edinburgh as an undergraduate and Development Studies with Special Reference to Central Asia as a post-grad. [1] Cabinet Office, Global Britain in a Competitive Age: the Integrated Review of Security, Defence, Development and Foreign Policy, Gov.uk, March 2021, https://www.gov.uk/government/publications/global-britain-in-a-competitive-age-the-integrated-review-of-security-defence-development-and-foreign-policy[2] See for example: the Fragile States Index, https://fragilestatesindex.org; the OECD iLibrary, States of Fragility 2020, https://www.oecd-ilibrary.org/development/states-of-fragility-2020_ba7c22e7-en; the 2021 Global Peace Index, Overall GPI Score, https://www.visionofhumanity.org/maps/#/; and the World Bank, Brief: Classification of Fragile and Conflict-Affected Situations, https://www.worldbank.org/en/topic/fragilityconflictviolence/brief/harmonized-list-of-fragile-situations[3] Therése Pettersson, Stina Högbladh, Magnus Öberg, Organized violence, 1989–2018 and peace agreements, Journal of Peace Research, June 2019, https://journals.sagepub.com/doi/full/10.1177/0022343319856046[4] Júlia Palik, Siri Aas Rustad & Fredrik Methi, Conflict Trends: A Global Overview, 1946–2019, PRIO, 2020, https://www.prio.org/publications/12442[5] OECD, Official Development Assistance (ODA), ODA 2020 preliminary data, https://www.oecd.org/dac/financing-sustainable-development/development-finance-standards/official-development-assistance.htm[6] Cabinet Office, Global Britain in a Competitive Age: the Integrated Review of Security, Defence, Development and Foreign Policy, Gov.uk, March 2021, https://www.gov.uk/government/publications/global-britain-in-a-competitive-age-the-integrated-review-of-security-defence-development-and-foreign-policy[7] The Global Goals for Sustainable Development, 16 Peace, Justice and Strong Institutions, https://www.globalgoals.org/16-peace-justice-and-strong-institutions[8] United Nations and World Bank. 2018. Pathways for Peace: Inclusive Approaches to Preventing Violent Conflict. Washington, DC: World Bank, pp25-33.[9] Institute for Economics & Peace, Economic Value of Peace 2021: Measuring the global economic impact of violence and conflict, January 2021, https://www.visionofhumanity.org/wp-content/uploads/2021/01/EVP-2021-web-1.pdf; UN and World Bank, Op. cit., pp33.[10] FCDO, Statistics on International Development: Final Aid Spend 2019, September 2020, https://www.gov.uk/government/statistics/statistics-on-international-development-final-uk-aid-spend-2019[11] UNOCHA, Global Humanitarian Needs Overview 2021, https://gho.unocha.org; In 2015, 97 per cent of humanitarian assistance targeted complex emergencies, “a humanitarian crisis in a country, region or society where there is total or considerable breakdown of authority resulting from internal or external conflict…’. See: UNOCHA. 2016. World Humanitarian Data and Trends 2016. New York: UNOCHA.[12] United Nations and World Bank. 2018. Pathways for Peace: Inclusive Approaches to Preventing Violent Conflict. Washington, DC: World Bank.[13] For example of the UK-Canada partnership operating in response to a conflict see: FCDO and The Rt Hon Dominic Raab MP, Nagorno-Karabakh: UK and Canada joint statement in response to continued military clashes, Gov.uk, October 2020,https://www.gov.uk/government/news/nagorno-karabakh-uk-and-canada-joint-statement-in-response-to-continued-military-clashes[14] FCO and The Rt Hon Dominic Raab MP, UK announces first sanctions under new global human rights regime, Gov.uk, July 2020, https://www.gov.uk/government/news/uk-announces-first-sanctions-under-new-global-human-rights-regime[15] FPC, Finding Britain’s role in a changing world programme, https://fpc.org.uk/programmes/finding-britains-role-in-the-world/[16] Through involvement in the private roundtables that preceded this publication.[17] Dispute resolution: as part of a more effective and focused approach to addressing conflict and instability through prevention’.[18] Albeit one that has been impacted by the pressure of cuts to foreign service personnel, the tendency for other parts of Whitehall to cease control of parts of the machinery and more recently be the impact of aid cuts.[19] The impacts of the UK’s cuts in aid spending in 2020 due to COVID-19, which saw an approximately 60 per cent reduction in real terms from the previous year, are yet to be seen. Also yet to be seen is the degree to which aid spending will recover post-COVID, though the Government has indicated a return to 0.7 per cent GDP spending on aid ‘as soon as possible’.[20] Department for International Trade, UK trade agreements with non-EU countries, Gov.uk, January 2020, https://www.gov.uk/guidance/uk-trade-agreements-with-non-eu-countries#trade-agreements-in-effect[21] The UK consistently rates highly in soft-power indices, such as the Global Soft Power Index (3rd in 2021), see: https://brandirectory.com/globalsoftpower/; or the Soft Power 30 (2^nd in 2021), see: https://softpower30.com/[22] Both the challenges and opportunities were addressed in: Protecting the UK’s ability to defend its values, FPC, September 2020, https://fpc.org.uk/publications/protecting-the-uks-ability-to-defend-its-values/[23] Raised at the expert workshops conducted as part of this project.[24] Edited by Adam Hug and Devin O’Shaughnessy, Global Britain for an open world?, FPC, October 2021, https://fpc.org.uk/publications/global-britain-for-an-open-world/[25] Abuja and Enugu, How kidnappers, zealots and rebels are making Nigeria ungovernable, The Economist, October 2021, https://www.economist.com/middle-east-and-africa/how-kidnappers-zealots-and-rebels-are-making-nigeria-ungovernable/21805737[26] Stabilisation Unit, Elite Bargains and Political Deals, Gov.uk, June 2018, https://www.gov.uk/government/publications/elite-bargains-and-political-deals[27] See, for example, Conflict Sensitivity Consortium, How to guide to conflict sensitivity, February 2012, https://gsdrc.org/document-library/how-to-guide-to-conflict-sensitivity/ [post_title] => A ‘Force for Good’? - Introduction [post_excerpt] => [post_status] => publish [comment_status] => open [ping_status] => open [post_password] => [post_name] => a-force-for-good-introduction [to_ping] => [pinged] => [post_modified] => 2021-12-10 19:40:30 [post_modified_gmt] => 2021-12-10 18:40:30 [post_content_filtered] => [post_parent] => 0 [guid] => https://fpc.org.uk/?p=6268 [menu_order] => 0 [post_type] => post [post_mime_type] => [comment_count] => 0 [filter] => raw )[2] => WP_Post Object ( [ID] => 6248 [post_author] => 3 [post_date] => 2021-12-06 00:00:10 [post_date_gmt] => 2021-12-05 23:00:10 [post_content] => This collection of essays has looked at the ways in which the UK’s foreign policy engagement in FCACs is adapting to changes in the global foreign policy environment, the evolving nature of conflict and to changes in the UK’s institutional capacities and its place in the world. The nature of conflict in FCACs is shifting, along with the challenges they present the UK. The number of violent conflicts today is as high as at any point since the end of World War II, only matched by a period in the early 1990s. Unlike the 1990s, however, we are not seeing a parallel rise in peace agreements. This is at least partly due to the transnational impacts on conflict, including transnational crime, violent extremism, climate change, migration and, since 2020, COVID-19. It is also due to a tendency towards the increasing internationalisation of conflicts. While conflict still play out within borders, a larger number of international actors are directly or indirectly involved – increasing the complexity of conflict resolution processes and the number of stakeholders who need to be considered and included. The effect on the UK of this is of strategic importance. FCACs pose threats to international peace and security, undermining the stability of neighbouring countries. FCACs can provide ungoverned spaces in which transnational terrorist networks can develop and which can facilitate transnational crime. The situation in FCACs drive displacement, including refugee flows and other irregular migration into neighbouring countries and, ultimately, towards Europe and Britain. FCACs also provide a space for geopolitical competition, which the UK’s geopolitical competitors are able to exploit for strategic advantage, to develop partnerships or to disrupt the geopolitical status-quo. The UK, then, must be proactive in its engagement in FCACs, not only for its own security interests, but because supporting governments and communities in FCACs to resolve conflict and transition to a sustainable peace is the right thing to do and constitutes an obvious responsibility under the UK’s ambitions to be a ‘force for good’. As the UK’s strategic priorities change, increasing its focus on the Indo-Pacific and European Neighbourhood and reducing it in large parts of Africa and the Middle East, it will be important for the UK to ensure that its change in posture is managed carefully so as not to further destabilise FCACs. Wherever possible this should include retaining capacity and engagement in contexts crucial for the UK’s ‘force for good’ agenda beyond its priority regions wherever possible and adopting a more coherent approach to conflict sensitivity that should applied across the range of the British engagement with all FCACs. The UK has significant experience and expertise engaging in FCACs. As one of the most significant international donors, it has invested in the tools and capacities needed to understand conflict and leverage cross-government tools and resources to deal with conflict strategically. However, the UK’s approach to the world and its capacities to do so are changing. The 2020 Integrated Review of Security, Defence, Development and Foreign Policy outlines a strategic framework for how the UK engages with the world. It indicates a more joined up and strategic approach between the foreign policy tools which the UK has available. Recent institutional changes, including the merger of the Foreign and Commonwealth Office (FCO) and the Department for International Development (DFID) into the Foreign, Commonwealth and Development Office (FCDO), provide an opportunity to more explicitly develop that joined up approach – particularly when dealing with complex, multidimensional problems such as those driving conflict in FCACs. However, it also comes with risks. Relating to FCACs, the Integrated Review calls for more focused and ‘politically smart’ interventions aimed at addressing drivers of conflict. This reflects language and perspectives such as the Elite Bargains and Political Deals work of the UK’s former Stabilisation Unit (now incorporated into a new conflict unit within the FCDO). These perspectives have a lot of value, in so far as they are intended to inform how aid and other foreign policy tools can contribute to peace in complex political economies. There is a risk, however, that a focus on elite bargains will end up deprioritising the longer-term structural peacebuilding contributions which are necessary to help countries transition to sustainable peace. It suggests a higher tolerance for engaging with national actors who do not necessarily act in ways that are compatible with the values which the UK espouses, an approach that needs to be used strategically but sparingly, while remaining committed to more integrated and long-term approaches to building sustainable and equitable peace. The publication makes the case for an integrated, conflict sensitive approach to the UK’s approach to the world both inside government and beyond. As well as building in a conflict sensitivity due diligence approach such as the conflict sensitivity tool outlined in the introduction across the full range of UK Government engagement in FCACs, it means also ensuring, as Helen Kezie-Nwoha writes, that gender analysis be made a more integral part of the UK’s policy development, informing all aspects of policy rather than being an ‘add on and paste’ approach as she puts it. She also rightly points out that the UK’s approach needs to be cognisant of and responsive to local dynamics, particularly in post-colonial contexts. As Kezie-Nwoha puts it ‘this is because democratic values are defined and understood differently by different countries and most have defined their values based on their desire to move away from colonial legacies which the UK represents’, noting the regular failure to make Western style institutions work within local cultural frameworks and leadership models, which have led to issues of corruption, weak legitimacy and poor accountability. Similarly, Dr Naho Mirumachi and Marine Hautsch highlight the need for conflict sensitivity both in dealing with the impact of climate change and ensuring that future green infrastructure does not replicate problems of previous international investments that have exacerbated local conflict dynamics (citing the Gibe III dam in Ethiopia and solar grid expansion in the Turkana region of Kenya as examples of poorly thought through green investment). Climate action needs to be fully integrated as part of, rather than in competition with, wider strategies to address the underlying structures of poverty, inequality and marginalisation that can fuel conflict. Phil Bloomer’s contribution widens this point out to argue that the UK’s wider economic engagement with fragile and conflict affected countries needs to be conflict sensitive and comply with international best principles for business and human rights. A number of authors, including Fred Carver and Rt Hon. Andrew Mitchell MP, have rightly made the case that the UK has an important role as a leader and convenor within multilateral institutions (including the UN, Commonwealth and NATO) if it chooses to continue to take this approach. A commitment to partnership at an international level must be matched with a commitment to building and resourcing local partnerships with civil society and peacebuilding, boosting from the ‘bottom-up’ as Dr Alexander Ramsbotham and Dr Teresa Dumasy argue. For a country reliant on its soft-power to project its influence, perception and trust are key. The UK must, as it considers how to engage in the world moving forward and how to operationalise the strategic vision outlined in the Integrated Review, ensure that it stands by its stated ambition to be a ‘force for good’ in the world. This is particularly important in FCACs, where the ways the UK engages can demonstrate, perhaps most starkly, the degree to which it acts in accordance with the values it promotes. The individual essays in this collection include a wide variety of policy recommendations regarding the particular areas of UK foreign policy engagement to which they relate. Some of the key recommendations include that the UK should: 

• Embed consideration of conflict sensitivity and the myriad direct and indirect ways in which its activities can worsen or address conflict into decision-making relating to all areas of UK engagement in FCACs, not just within aid projects where it has made significant progress but across HMG. It should look to embed a structured way of approaching conflict sensitivity due diligence to assess and mitigate the potential impact of interventions.

 

• Ensure that its approach to engaging in FCACs puts peace in a central role. Wherever possible peacebuilding and peacemaking should not be in competition with other UK policy priorities for fragile and conflict-affected states, but at the heart of them; addressing violent conflict is often a precondition for advancing sustainable stability, and it is not always an inevitable product of other policy interventions without a clear focus on making it so.

 

• Be willing and able to use a wide range of policy tools to assist in its conflict resolution and peacebuilding objectives including diplomacy, sanctions, aid, trade, military engagement (including peacekeeping), peacebuilding resources (both inside Government and in civil society), mediation (in appropriate contexts), and reform of private sector involvement in FCACs.

 

• Find the correct balance in its aid activities between efforts aimed at promoting stability, for example through elite bargains and political deals, with the need also to address the structural drivers of violent conflict. ‘Politically smart’ aid should look to create the opportunities, through stability, to then allow for longer-term structural change which is necessary for the evolution of like-minded peaceful societies the UK would like to see.

 

• Strengthen its peacebuilding and conflict resolution capacity. This could include:

• • • Bringing in more specialist expertise from the peacebuilding sector into government, building on the existing secondment systems for senior academics and by opening up recruitment;
    • Improving coordination and information sharing across government and with external experts;
    • Enhancing embassy and FCDO operational capacity, helping find ways for the UK to support smaller, local peace actors rather than relying on multilaterals or large private consultancies;
    • Enabling local programming to become more responsive to evolving local situations and incorporating the learning developed through ongoing project delivery;
    • Providing more settled priority setting and guidance to the CSSF, and
    • Allowing for longer project timelines for peacebuilding work beyond the yearly budget cycle.

 

• Leverage its strong convening capacity to build international coalitions, as the UK can rarely act alone in FCACs. It should use its ability to consider conflict from a wide range of perspectives in government, to multiply its impact by seeking to influence and shape the collective effort of international aid and other actions towards peace.

 

• Address the gender gaps in its planning, implementation, and monitoring and evaluation of policies and plans, ensuring that they mainstream gender, women, peace and security priorities in all government programmes and pledges. It should maintain its commitment to influence the global agenda on gender, women, peace and security.

 

• Use its position on the UN Security Council and involvement with the policy conversations to push for:

• • • • Greater accountability to, and centring of, the communities at the heart of peacekeeping missions;
      • To resist any urge for state-based mechanisms to micromanage peace operations;
      • To resist state centricity in multilateral responses to areas of fragility and embrace the fact that states can often themselves be part of the problem and non-state actors part of the solution; and
      • To counter any attempt to have UN resources or UN supported missions diverted into counter-terror operations, counterinsurgency, or other forms of warfighting.

 

• Strengthen the conflict sensitivity of UK private sector activities, by strengthening the modern slavery act, introducing new legal responsibilities for companies that failing to prevent human rights abuses, corruption or that fuel conflict in FCACs and strengthening conflict and human rights sensitivity compliance in public procurement.

 

• Improve compliance with the principles of the Arms Trade Treaty and strengthen due diligence checks on both the direct use of arms sold and on the indirect consequences of the arms trade. It should provide clearer red lines on arms sales and military collaboration with conflict actors.

 

• Prioritise partnership in its engagement in FCACs. Partnership is key to effective peacemaking and peacebuilding – conflict is too complex and systemic for any one country or institution to tackle single-handedly. Working authentically in local partnership is the hardest, but most important challenge for UK Government and civil society alike to achieve our peace ambitions.

 

• Embed understanding of the links between climate change, peace and conflict into its wider work on climate change. It should ensure that its work on climate change is conflict sensitive, taking into account the ways in which the necessary economic transformation for responding to the climate crisis can embed or address structural drivers of conflict.

 

• Address the role of the UK and its Overseas Territories as facilitators of international corruption that can be a key driver of conflict in FCACs.

 Tim Molesworth is the Senior Advisor for Conflict Sensitivity and Peace Technology at the Peaceful Change initiative, a UK based peacebuilding NGO. He has 11 years’ experience working with the UN and NGOs in contexts such as Iraq, Syria, Sudan and Libya on strategic approaches to peacebuilding and conflict sensitivity. Adam Hug became the Director of the Foreign Policy Centre in November 2017, overseeing the FPC's operations and strategic direction. He had previously been the Policy Director at the Foreign Policy Centre from 2008-2017. His research focuses on human rights and governance issues particularly in the former Soviet Union. He also writes on UK foreign policy and EU issues. He studied Geography at the University of Edinburgh as an undergraduate and Development Studies with Special Reference to Central Asia as a post-grad. Image by FCDO under (CC). [post_title] => A ‘Force for Good’? - Conclusions and Recommendations [post_excerpt] => [post_status] => publish [comment_status] => open [ping_status] => open [post_password] => [post_name] => a-force-for-good-conclusions-and-recommendations [to_ping] => [pinged] => [post_modified] => 2021-12-10 19:35:00 [post_modified_gmt] => 2021-12-10 18:35:00 [post_content_filtered] => [post_parent] => 0 [guid] => https://fpc.org.uk/?p=6248 [menu_order] => 0 [post_type] => post [post_mime_type] => [comment_count] => 0 [filter] => raw )[3] => WP_Post Object ( [ID] => 6153 [post_author] => 3 [post_date] => 2021-10-19 00:16:30 [post_date_gmt] => 2021-10-18 23:16:30 [post_content] => Open societies around the world and the international system that supports them are under growing threat. This publication provides detailed analysis and practical ideas for how the UK can meet this challenge with a ‘renewed commitment to (being) a force for good in the world-defending openness, democracy and human rights’ necessary for ‘shaping the open international order of the future’. First, Britain must be consistent in its principles both at home and abroad. It must tackle corruption in the UK and its territories, protect the independent institutions crucial for its soft power and avoid restrictive new legislation that will harm human rights at home and undermine them internationally. As part the UK’s new approach to the world it should seek to be ‘Doing Development Democratically’ (DDD), a long-term integrated approach that understands the UK’s impact on countries and incentivises change through a ‘Democracy Premium’. UK engagement should build on a core of tackling corruption, promoting the rule of law and protecting media freedom, mutually reinforcing areas that can underpin a wider change to political cultures and quality of governance. The UK needs to be more outspoken in defence of open societies – bilaterally and multilaterally – both in public and private, using all the tools available to it, even as UK aid has been cut back. Working with like-minded donors, partners in the global south, and civil society the UK needs to seize democratic opportunities as they arise and protect progress in the regional leaders that can influence others. Key Recommendations

• The UK must get its own house in order. A programme of domestic reform should include:
  • Delivering a beneficial ownership register for property; reforming and better resourcing Companies House, the National Crime Agency, Serious Fraud Office and HMRC; and transforming or abolishing Scottish limited partnerships;
  • Rethinking and revising the Police, Crime, Courts and Sentencing Bill and the Elections Bill over restrictions to the right to protest and vote; and
  • Protecting the UK’s soft power strength and avoiding undermining UK institutions so that the UK can act as a ‘Library of Democracy’, a democratic resource for the world.
• The UK should commit to ‘Doing Development Democratically’. This should include:
  • Acting with ‘Democratic Sensitivity’ by understanding the impact of UK decisions on a country’s democracy, seeking to do no harm and instead supporting openness;
  • Creating a ‘Democracy Premium’ of incentives for governments committed to democracy and human rights. Offering additional foreign aid, trade preferences, international development finance, security guarantees, debt relief, technical support, diplomatic engagement and access to international agreements;
  • Responding to emerging opportunities for reform by delivering a ‘Democratic Surge’ of political, practical and financial support to buttress democratic openings; and
  • Ensuring women’s political leadership plays a central role in the upcoming International Development Strategy and other FCDO policies.
• The FCDO should invest in UK election observation capacity, including a rapid response fund and push countries harder to deliver reforms on the basis of observation reports.
• Ambassadors and Ministers should speak out more on human rights abuses and use Magnitsky sanctions to go after abusers.
• The UK should support open data by creating ‘Digital Open Champions’ to drive reform at home and making it a key plank of its approach to aid and international regulatory bodies.
• Support the development, funding and mobilisation of the International Fund for Public Interest Media and the establishment of a Global Fund for the Rule of Law.
• Invest in UK democracy building capacity through a new Open Societies Fund, which could be delivered by a consortium of British NGOs and organisations (Team UK).
• Ensuring the UK has clear commitments to show leadership at the Summit for Democracy.

 Adam Hug became the Director of the Foreign Policy Centre in November 2017, overseeing the FPC's operations and strategic direction. He had previously been the Policy Director at the Foreign Policy Centre from 2008-2017. His research focuses on human rights and governance issues particularly in the former Soviet Union. He also writes on UK foreign policy and EU issues. He studied at Geography at the University of Edinburgh as an undergraduate and Development Studies with Special Reference to Central Asia as a post-grad. Devin O’Shaughnessy is the Director of Strategy and Policy for the Westminster Foundation for Democracy (WFD), responsible for advancing WFD’s strategic direction and providing technical leadership to its programmes and policy work. He has over 20 years’ experience in the field of international development, with expertise in democracy and governance, legislative assistance, civil society strengthening; electoral processes and observation; citizen participation; state building in fragile contexts; and inclusive politics. Before joining WFD, he worked for the National Democratic Institute (NDI) for nearly six years in Washington, DC, Indonesia, and Afghanistan. He has a Master’s degree in International Relations from Johns Hopkins University School of Advanced International Studies (SAIS). [post_title] => Global Britain for an open world? - Executive Summary [post_excerpt] => [post_status] => publish [comment_status] => open [ping_status] => open [post_password] => [post_name] => global-britain-for-an-open-world-executive-summary [to_ping] => [pinged] => [post_modified] => 2021-10-19 14:09:44 [post_modified_gmt] => 2021-10-19 13:09:44 [post_content_filtered] => [post_parent] => 0 [guid] => https://fpc.org.uk/?p=6153 [menu_order] => 0 [post_type] => post [post_mime_type] => [comment_count] => 1 [filter] => raw )[4] => WP_Post Object ( [ID] => 6155 [post_author] => 3 [post_date] => 2021-10-19 00:15:16 [post_date_gmt] => 2021-10-18 23:15:16 [post_content] => This publication comes at a moment of transition for UK foreign policy as Britain seeks to put into practice the Government’s Integrated Review of Security, Defence, Development and Foreign Policy (Global Britain in a Competitive Age) and shape its future engagement with the world. The Integrated Review set the objective of the UK ‘shaping the open international order of the future’ as part of its strategic framework and made a ‘renewed commitment to the UK as a force for good in the world – defending openness, democracy and human rights’.[1] The Government now faces the task of fleshing out its approach to key priorities such as open societies, international development and soft power as well as developing its country level decision-making, building both on past practice and the direction set by the Integrated Review, while needing to work with partners across UK society to achieve its objectives. 2021 has seen the UK convene the leaders of the G7 in Cornwall and will shortly host the COP26 Climate Change Conference in Glasgow before participating in the Biden-led Summit of Democracies. The Summit is in fact two summits a year apart – taking place virtually in 2021 and in person in 2022 – with work expected to be done to deliver on commitments and operationalise new partnerships in the year between. While the importance of open societies was on the agenda at the G7, through the 2021 Open Societies Statement, there is a lot more to do to deliver the necessary response to a changing world where authoritarian powers are gaining influence.^[2] The global challengeThe COVID-19 crisis has not only dominated the international landscape for the last 18 months but has provided new opportunities and technologies for the extension of powers used by Governments to control their populations in both democracies and autocracies. The impact of the COVID crisis has further exacerbated the existing problem that the cause of liberal democracy and open societies has been in retreat for at least a decade and a half, as noted by Freedom House’s 2021 Freedom in the World Report (Democracy Under Siege) and in many of the essay contributions in this collection.[3] There has been a retrenchment by authoritarians, backsliding from countries that had once been making progress (such as Hungary, Poland, Philippines, Sri Lanka and Bangladesh) and challenges at the heart of longstanding democracies such as the United States. In the West, enthusiasm for democracy is in significant decline, as existing systems struggle to deliver for their citizens in the challenging economic conditions since the 2008 financial crisis.[4] Notably among young people, there is greater appetite for ‘strong’ leaders over protection of rights, increased radicalisation, and plummeting trust in government institutions (particularly political parties and legislatures).^[5] Many fragile and least developed states – such as Iraq, Afghanistan, DRC, and South Sudan – have received billions in democracy assistance funding over decades with minimal results, undermining people’s confidence in the value of these efforts. Since 2012, particularly under Xi Jinping’s leadership, China has been increasingly assertive both within its region and globally to push back against liberal democratic norms. Russia has continued to actively promote ‘traditional’ socially conservative values, particularly in its immediate neighbourhood, and engage in covert interference in elections. As addressed in James Rogers’ essay both Russia and China are increasingly using disinformation and the manipulation of social media to fuel polarisation and undermine confidence in democratic systems across the globe. China in particular has significantly ramped up its investment in ‘autocracy promotion’, with foreign officials from many dozens of countries across every region receiving training from China on online ‘information management’.^[6] The behaviour of both countries has raised increasing concerns, both regionally and globally, because of disregard for treaty commitments (such as in Hong Kong or the South China Sea), through their actions towards their neighbours (Georgia, Ukraine), or because of threats to international norms in the areas of cyber security or copyright. At times aided and abetted by Western approaches in response to the war on terror both countries have been able to promote narratives around state security and countering extremism (supported by institutions they lead such as the Shanghai Cooperation Organisation) that have been widely applied to peaceful critics of ruling regimes.[7] However, even if Western politicians wished to engage in cold-War re-enactment as a response to China’s rise, Russian spoiling and the actions of other authoritarian states, it would be far harder to quarantine them from the international system (than in the days of the Soviets) given their greater integration into the global economy. To fully isolate them would be fraught with difficulty given the need for collaboration to address the existential global threats posed by climate change, biodiversity loss, and COVID-19 response. A degree of decoupling may be possible, as evidenced by the decision to exclude Huawei from the telecoms networks of several countries, rethinking around the involvement of Chinese state firms in the nuclear industry, and efforts to reduce reliance on Russian gas (for both climate and energy security reasons).[8] Yet these steps, along with welcome measures such as individual Magnitsky sanctions and anti-corruption tools such as Unexplained Wealth Orders (UWOs), are unlikely to lead to a wholesale change of approach from Russia, China, and other authoritarians growing in confidence. It is important to recognise that through financial (such as China’s Belt and Road Initiative), diplomatic (for example China’s sponsorship of the G77 group of developing countries at the UN) and security (such as Russia’s alliances and military intervention) means these states have significant global influence that shape the global balance of power. So with punitive measures somewhat limited in scope, the response from countries who support human rights, liberal democracy and good governance needs to place a greater emphasis on ways to proactively and positively promote the principles that underpin open societies and to support and defend measures to implement them in practice. The case for open societies has to be a holistic and integrated argument that looks at the full range of benefits they bring to the fulfilment and flourishing of human capabilities. The economic benefits of an open society and the link between open societies and open economies made in the Integrated Review needs to be seen as part of a larger picture. This is not least because the precise linkages are contested, including around correlation and causation, with different perspectives outlined in this publication. The record of certain types of authoritarian systems (China and Vietnam today, Singapore and South Korea in an earlier era) that are able to curb some of the kleptocratic and nepotistic urges that underpin most autocracies towards goals of national self-development should dispel any magical thinking around a linear relationship between economic and political openness. However as the essay from Kim Eric Bettcher from Center for International Private Enterprise (CIPE) shows, there remains a strong correlation between openness and economic success. This positive correlation is not necessarily due to the extent of the private sector in the economy per se, but more to do with the institutions of open governance, rule of law and a pluralistic political environment.[9] Together, these institutions can support an open economy and prevent it being dominated by kleptocratic interests that capture control of economic opportunities, whether they be in the private sector or state-controlled firms. In these troubled times, economic opportunity needs to be married with economic justice, greater opportunities and ensuring ordinary people have a stake in the economy. Otherwise, the causes of open societies and liberal democracy are unlikely to withstand erosion by populism. The right of independent trade unions and economically focused civil society groups to organise, hold the powerful to account and to mobilise civic activism is essential both to any coherent conception of open societies and to delivering more socially just outcomes. So when considering the link between open societies and open economies, there should be a focus from policymakers on institutions that empower citizens and rules that encourage public participation, enforced without fear or favour to ruling elites. This journey is far from complete even in established democracies. The recent collapse of the Western-backed Government in Afghanistan and the return of the Taliban to power 20 years after the events of 9/11 has been a further blow to the prestige of the United States and its Western Allies. The collapse triggered belated soul searching about the effectiveness of international efforts to build state institutions and nurture democratic structures in a country blighted by conflict throughout those two decades (and for decades beforehand). While failures in Iraq and Libya had already turned public opinion against using force to achieve political and humanitarian goals, the Afghanistan debacle has further underscored questions over the West’s sticking power in the face of persistent adversaries and the challenge posed by ungoverned and poorly governed spaces. Rt Hon. Alistair Burt in his essay makes a hugely important point that ‘bad governance and corruption allow other actors into the space of delivering services, and again worldwide, insurgent movements and criminal gangs from the Sahel to Latin America gain influence over local populations by becoming the authority figures, before turning those populations either to their own ideologies or simply a shield against those who seek to reassert the monopoly of authority a legitimate government must possess.’ The UK’s role in defending open societiesThe Integrated Review and past research by the Foreign Policy Centre (FPC) and Westminster Foundation for Democracy (WFD) have made clear that as the UK is ‘a middle power with an internationally focused economy and set of strategic assets, it is of critical importance to show support for shared and applied international rules and a system where the (global) balance of power remains with fellow democracies.’[10] The UK has benefited enormously from a rules based international system (or perhaps more accurately systems) that supports open societies, based on a presumption of the goal of liberal democracy, human rights, the rule of law, and free trade, combined with multilateral institutions that seek to protect these rights.[11] However, it is clear that this system that has been fragmenting and weakening as openness has declined in many nations around the world and both authoritarian and regional interests have become more assertive in international diplomacy. For countries like the UK that value open societies and open economies, it is clear that democracy and human rights should be seen as global public goods, which serve both national interests and global resilience. Therefore the UK and its allies must play an active role in shaping a future international order that delivers those public goods and while helping strengthen the development of well governed open societies at a country level. In the wake of some of the wrangling over the terms of Brexit and the Northern Ireland protocol, the UK should examine ways to show the international community that it is still willing to be bound by rules based frameworks if it wishes to encourage other countries to do the same. At time of writing the Foreign, Commonwealth and Development Office (FCDO) is developing new departmental strategies and processes for the recently merged department that will flesh out the vision provided by the Integrated Review and include new thinking on how to support open societies and international development.[12] This work must seek to create some clear and measurable objectives for the UK’s Open Societies Agenda which is likely to be focused on freedom of thought, expression, religion and belief; respect for human rights, including for women and girls; media freedom; a strong civil society underpinned by inclusive, democratic political and legal institutions; and resilience to corruption and illicit finance. This work also needs to fully examine the tools available to the FCDO and across Government to help achieve them, including how to use not only diplomacy but the UK’s soft-power, trade and both Official Development Assistance (ODA) and non-ODA support (including debt relief and commercial lending) to support open societies and the desire to be a force for good in the world. The Integrated Review described the UK as a ‘soft power’ superpower and this is a capability that needs to be nurtured and supported given that soft power has been a significant part of the UK’s approach, both directly and indirectly, to values promotion over recent decades. The FCO’s draft Soft Power Strategy highlighted the value of strengthening the UK’s offer in the realm of democracy, human rights, and rule of law. The Strategy, and the 2014 House of Lords Report Persuasion and Power in the Modern World that helped inform it, noted that this engagement is often most effective when it is done independent from government. Evidence is also clear that soft power takes many years to create and is best built on a foundation of long-term trust – particularly in a realm as sensitive as politics, elections, and governance. As noted in DFID’s Guide to Working with Parliaments and Political Parties, ‘if development programmes are serious about creating sustainable changes to the performance of parties and parliaments they need to accept that this will take time, and design programmes accordingly.’^[13] Domestic political wrangling around the future of the BBC and the higher education sector have the potential both to hamper the UK’s soft power attractiveness that builds on such institutions and to provide succour to illiberal populists such as Victor Orbán and authoritarians seeking to reign in independent institutions in their countries. The UK’s role as a global centre of legal expertise, recognised as a soft power strength by the Government, should not mean it has to play host to attempts to bury international journalists and activists in legal costs through libel tourism and Strategic Lawsuits Against Public Participation (SLAPPs).[14] The UK’s position as a global hub for NGOs and campaigning organisations dedicated to supporting open societies, a significant source of the country’s soft power, risks being weakened due to a mix of aid cuts and increasing attempts to circumscribe the activities of campaigning organisations.[15] FPC research published ahead of the Integrated Review’s launch made the case the UK should build on, rather than weaken, its soft power resources to play the role of a ‘Library of Democracy’, a globally connected soft power hub and resource centre to support the cause of open societies around the world.[16] In order to advocate effectively for open societies, human rights and liberal democracy internationally the UK has to make sure its house in in order at home. Authoritarians around the globe are quick to pick up on any perceived hypocrisy or precedent provided by the West to justify or contextualise their actions, making the issue of maintaining internal and external consistency very important. To that end, as Joe Powell notes in his essay, progress has been delayed on implementing the anti-corruption measures needed to tackle the UK’s central role in international kleptocratic networks, exposed once again by the recent Pandora Papers. Much has also been written by experts and civil society (including the FPC) on the extent to which authoritarian state actors have been able to influence political activity and issues in the UK as highlighted by the Intelligence and Security Committee’s Russia Report.[17] With a raft of sensitive UK domestic pieces of legislation in the offing, including the Police, Crime, Courts and Sentencing Bill and the Elections Bill, there are a number of area of concern around protecting open societies at home.^[18] As Powell points out the UK has been added to the Civicus global civil society watchlist for the first time ever in September 2021.^[19] The UK has yet to show a particular willingness to condition its approach to trade with conditions that prioritise the promotion of human rights (or for that matter political, environmental or social rights) as a key part of its strategy. There is definitely more that could be done to integrate these agendas, particularly given the new Foreign Secretary Liz Truss’s previous role as trade secretary, though there remains civil society concern that it may be more likely that foreign policy priorities are reshaped to better fit the UK’s trade promotion agenda than the other way around. Indications of greater UK interest in advancing the business and human rights agenda under new Foreign Secretary are however encouraging. The need for partnership working has been an important part of recent FPC and WFD research around how the UK can deliver on its force for good agenda.[20] It is important not to neglect regional bodies with a role to play in human rights such as the OSCE and Council of Europe, and there remains a need to find a new modus operandi for collaborating with the EU on shared objectives. However, it is clear that the UK would like to develop new bilateral and multi-country arrangements to meet specific objectives, for example building on recent UK-Canada Cooperation on Media Freedom and on diplomatic communiqués such as the G7 Open Society Statement. When identifying other likeminded partners to help it best meet its open society priorities, the UK should work with other OECD democracies – including members that are increasingly proactive in defending democracy internationally such as Japan, South Korea, Chile, Sweden, Switzerland, Norway, and the Netherlands. These efforts should also pull in developing democracies in equal measure when developing joint initiatives, as these countries often carry particular weight in their regions, and send a powerful message that open societies are not just a Western agenda, but a human one. Doing Development Democratically and the ‘Democracy Premium’Much has been written about the Government’s decision to reduce its ODA spending from 0.7 per cent of GDP to 0.5 per cent, which will only be reversed under the current Government if certain economic tests are met. This a rapid and hugely consequential cut exacerbated by certain long-standing financial commitments to multilateral bodies, which necessitates larger cuts elsewhere, particularly in bilateral aid. There are further concerns that the UK may pursue a technical manoeuvre to reclassify IMF special drawing rights as ODA, further restricting the real money that the UK has available to support its open society and international development objectives.^[21] This approach has already led to sweeping cuts to UK projects around the world and media reports have suggested it could equate to an 80 per cent cut in funding for the FCDO’s thematic work on open societies and human rights.^[22] A further consequence of the (broadly positive) drive to devolve more spending decision-making to local Embassies is a likely reduced focus on thematic and multi-country work streams, with the potential loss of best practice learning from comparative study and cross-country engagement. So with financial capital increasingly limited, the FCDO and the Government as a whole should seek to be more explicit and specific about the areas where it is willing to spend a greater amount of political capital in defence of human rights, governance and democracy so that stakeholders and the public can hold it to account. There is a need for integrated cross-governmental campaigns using the full range of tools set out above to try to achieve its open society priorities in these straightened times. Irrespective of the wider case for and against the merger of DFID and the FCO, if the process is delivered successfully, it does provide an opportunity for greater integration and coherence between development and human rights objectives. Graeme Ramshaw, WFD’s Director of Research and Evaluation, has argued that ‘the UK has long espoused democracy as a fundamentally British value, yet we have never made it a central theme of our aid policy. Contrary to much perceived wisdom, there need not be a trade-off between development and democracy – much of the evidence suggests they are mutually beneficial. Both can be pursued concurrently if the UK adopts an approach of ‘doing development democratically.’’^[23] ‘Doing development democratically’ (DDD) will look different in each context, but has four fundamental components:

• Committing to a DDD approach – ideally over a long-term period and in collaboration with other international stakeholders – with strong strategic, evidence-based, and cross-governmental underpinnings;
• Investing in stand-alone democracy assistance programmes that strengthen bedrock democratic principles, institutions, practices, and skills, and ensure that any reforms are locally owned and led by a wide range of national stakeholders;
• Acting with ‘democratic sensitivity’, an understanding that any UK initiative conducted in or with a country will interact with its political systems and that such interaction may have positive or negative effects for its democratic health. The UK Government should take a deliberate and systematic approach to understanding the impacts of its actions.^[24] It should seek to ensure that foreign assistance programmes at a minimum, do no harm to a country’s democracy, and ideally strengthens it by reinforcing local ownership, good governance, transparency, accountability, inclusion, and respect for human and democratic rights; and
• Creating a ‘Democracy Premium’ of clear and visible incentives for governments showing a demonstrated commitment to democracy and human rights, by offering additional foreign aid, trade preferences on more beneficial terms, enhanced access to international development finance, security guarantees, debt relief, technical support, diplomatic engagement and participation in sought after international and regional agreements (disincentives for backsliding should also be considered).[25]

 When adopted and implemented together, each component complements the others, creating a virtuous circle that can advance both developmental and democratic outcomes. The first component acknowledges that this approach requires political nous, cooperation, and commitment to succeed. Short-term, simplistic approaches will not work in political contexts that not only are by their nature fluid and unpredictable, but will cause stakeholders to adapt to and counter developments that they deem harmful to their interests. It also recognises that the UK should not take an approach that privileges supporting economic growth over democratic accountability and inclusion. The two can and should be mutually reinforcing. The second is also critical, as there needs to be some baseline democratic capability – credible elections, capable and independent civil society organisations, a functioning parliament and political parties, and a diverse range of political actors – on which to build. Practically, it is also important to have a wide range of relationships with various democratic institutions – ideally built over time to establish understanding and trust – so that your efforts reflect a true spirit of partnership and collaboration, and not unwanted external interference. The third component reflects a significant departure from most foreign assistance, and requires those providing other forms of support – security assistance, health and education programmes, economic growth and investment – to consider how their work impacts a country’s democratic health. Many examples exist where donor countries support the rule of law and provide funding to human rights organisations, while simultaneously providing military hardware that governments use to repress their citizens. ‘Doing development democratically’ means working coherently across government (and with other donor governments) with an integrated approach to avoid working at cross-purposes. It may also require international actors to move more slowly and allow a country’s democratic stakeholders to debate and influence policy direction, conduct oversight, and occasionally reverse course; getting a minister’s sign-off would no longer be sufficient. The upside is sustainability and resilience of reforms; long-term impact is more likely if they are broad-based and legitimately agreed through domestic political processes. The fourth component is potentially controversial, as it brings in elements of conditionality, which could be seen as counter to the spirit of the Paris Declaration on Aid Effectiveness and subsequent Accra Agenda for Action. However this is an approach that has a sound justification and must be delivered transparently.[26] The UK’s recent approach to foreign assistance has shown limited linkages to a country’s quality of democracy. Seven of the top ten recipients of UK bilateral aid in recent years are electoral autocracies — the other three were closed autocracies. Meanwhile, of the 32 countries that had DFID missions (before the creation of FCDO), only seven had improved democracy scores since 2009 — and those seven include Myanmar and Zimbabwe.^[27] As set out above, this approach should be framed in terms of a ‘democracy premium’, as clear incentives over and above a baseline level of development cooperation and a prioritisation of support to democracies where need levels are similar, rather than the exclusion of all authoritarian states from receiving development assistance necessary to alleviate endemic poverty among their citizens. Thinking around how best to provide development assistance in authoritarian states is evolving and should continue to change in response to the need not to actively entrench abusive political systems, with the nature and type of direct budget support sometimes provided a key area to review. Finally, though there is clearly value in devolving decision-making on ODA to embassy and high commission level, resources should be allocated for robust regional and Commonwealth democracy and rights programmes. Research has shown the value of regional engagement and diffusion on democracy and rights issues in large part because political reform can often be dependent on political will of local elites and the incentives and pressures they face, with politicians and government officials often highly motivated to enhance their profile in regional and global forums.[28] Yet with most funding decisions made at country level, embassies have few incentives to devote resources to wider regional programmes. So London or FCDO regional hubs should make sure to retain enough resources to fund more robust regional and Commonwealth programming. A model the UK may want to examine more closely is the US’s Millennium Challenge Corporation (MCC). The MCC requires countries meet a certain standard of ‘just and democratic governance, including a country’s demonstrated commitment to promoting political pluralism, equality, and the rule of law; respecting human and civil rights; protecting private property rights; encouraging transparency and accountability of government; and combating corruption.’[29] Women at the heart of democratic developmentThough the UK’s domestic track record on women’s political representation puts it in the middle of the pack internationally, it had built up a strong development focused set of expertise to improve the lives of women and girls. Given the importance of women’s leadership to achieving more accountable and effective democracy and development these are capabilities should not be lost as the Government’s wider priorities evolve. The recent study by WFD and King’s College London’s Global Institute for Women’s Leadership (GIWL) on the impact of women on democratic governance provides unequivocal evidence that ‘when women are able to exercise political leadership in a manner that is authentic to them, there are gains not just for women and girls but for the whole of society…women are altering the political framework in a way that is bringing more robust consideration of issue areas that can deliver better outcomes for women and girls and that also directly benefit men and boys, such as improving public health services and access to clean water, expanding the provision and quality of education, and tackling violence in the home.’^[30] Expanding support for inclusive political systems is a force multiplier. Cumulative evidence indicates that women’s political leadership can be a positive disruptor of stale governance arrangements where corruption and poor service delivery have become the norm.^[31] The fifth pillar of DFID’s 2018 Strategic Vision for Gender Equality on women’s political empowerment, of which WFD was an advocate through the Gender and Development Network (GADN), has seen strong rhetorical support but requires a more politically-informed approach to be realised in a development context.^[32] In her essay Rt Hon. Maria Miller MP notes the Government’s current lack of a comprehensive approach to gender equality and inclusion, particularly in the UK Government’s policy on open societies, and the limited mention the issue received in the Integrated Review.[33] In all its efforts – and in line with the International Development Act – the UK should look for opportunities to strengthen the political inclusion of women, integrating this agenda into its wider work across open society priorities. The adoption of feminist foreign policies by Sweden and Canada provide useful examples of how this might be done and it is an agenda the new Foreign Secretary is known to have an interest in.^[34] Identifying the UK’s open society prioritiesWhile the case for increasing both the priority given to the Open Societies Agenda within Government and the funding for international aid and diplomacy remains strong and will continue to be argued for, policymakers have to grapple with the situation as it is today. The reality is that while the UK is and can be a leader on the Open Societies Agenda, it lacks the capacity to lead on everything. The task set by the current funding and political situation is how to be most effective with more limited resources than in the past. This will involve identifying where UK’s comparative advantage in the promotion of open societies lies and working out where to prioritise. This will necessitate hard choices given both the UK’s breadth of capability particularly within civil society and the interlocking nature of the challenging of supporting an open society. The essays in this collection give a strong guide to objectives that could and should be prioritised as the building blocks of an open society, highlighting how important each area is and indicating what the impact of making resource driven choices between them will mean. There are two main dimensions to address when considering how to prioritise: geographic and thematic. Where to focusWhen looking at where in the world the UK should focus its attention, the Integrated Review has already set down some fairly clear priorities for the Government’s wider global strategy: increasing focus in the Indo-Pacific, retaining a role in the European Neighbourhood, pivoting from security to trade in the Middle East, prioritising East Africa as compared to the continent’s other sub-regions (except Nigeria), and reducing its footprint across much of the rest of the global south. Irrespective the merits of these choices this geographic prioritisation will clearly influence the Government’s response to open societies issues and where it invests resources. However, particularly in relation to the Open Societies Agenda, it will be important that the UK is able to think holistically about where the UK can do most as a ‘force for good’, both in terms of opportunities for progress and areas to defend. The international community – and the UK – needs to be better equipped to respond quickly and decisively to bolster democratic opportunities when they present themselves, an entrepreneurial approach to embedding open societies. The failure to successful build on popular groundswells of support for democratic change in countries like Tunisia, Egypt, Sri Lanka, Malaysia, and Armenia have had a knock-on impact on the attractiveness of liberal democracy and open societies as hoped for reforms petered or were snuffed out, with economic woes often undermining hopes for political change. Working with its international partners, the UK should find ways to deliver a ‘democratic surge’ of political, practical and financial support to buttress democratic openings and sustain them until change becomes embedded over the long term. The recent victories by reformist Presidential and Parliamentary candidates in Moldova provide perhaps one such democratic opportunity where there is a clear need for a surge of open societies support. As a country in the UK’s priority ‘European Neighbourhood’, the UK should look to do more bilaterally than it has done in the past but it would also provide a wonderful opportunity to show the UK’s ability to work collaboratively with its former EU partners given the EU’s key role in supporting reform in the country. It is also a country where the expense of engaging should not be prohibitively high, as compared to contexts like Iraq, Afghanistan, or even Ukraine. While it is important to look for openings for change provided by new democratic leaning political leaders, the UK and other partners must not to forget the lessons of recent history by ensuring that support is focused on delivering systemic change rather than becoming intimately tied to a particular politician’s political project. The second potential approach is a more defensive one, focused around long-term strategic priorities more than emerging opportunities. The UK could seek to work in partnership with key emerging democracies at the heart of efforts to drive democratic reform in their respective regions. Leading proponents of conservative internationalism, an approach that may have an appeal for the current government, have recommended employing an ‘inkblot’ strategy to defending and advancing democracy, bolstering robust and influential democracies with open economies and supporting their ability to positively influence their neighbours.^[35] Evidence points to significant value of this approach, particularly in a resource constrained environment, as regional diffusion appears to be effective in advancing democratic norms, even when direct bilateral aid is limited.^[36] These key regional influencers are truly global ‘swing states’: middle income, emerging countries across Africa, Asia, Eastern Europe, and Latin America that are increasingly influential in diplomatic, economic and security affairs at the regional and global level. Their success – economic, diplomatic, security-wise – has a significant impact on their neighbours and beyond, and if their political systems are open, democratic, and inclusive, this sends a powerful signal to other countries (and their citizens) that democracy is the best way forward. However, the size and often comparative prosperity of these countries means that to meaningfully influence their political trajectory towards more open societies will not only require the use of the UK’s full range of political tools (particularly when ODA is not an option due to income levels), but also working closely in partnership with other like-minded established democracies as mentioned earlier to achieve a positive impact. It is undoubtedly the case that ECOWAS’s successful intervention in The Gambia, demanding the incumbent respect the results of the 2016 election and stand down, was bolstered by the leadership of influential democratic leadership in Ghana, Senegal, and especially Nigeria. Mexico’s positive influence in the Americas, particularly in Central America, would be massively diminished if it were to become autocratic, as Venezuela’s has seen the decline of its democracy over the past decades. Indonesia has worked diligently to encourage democracy in the region (and beyond), hosting an annual Bali Democracy Forum, which facilitates discussions by leading governments and civil society on the value of democracy without imposing its own views. As the UK Government has decided to make the Indo-Pacific a key focus for the UK, there is a strong case for much more intensive focus supporting the sustained establishment of open, inclusive, and peaceful democratic societies in the region. The UK’s recently approved status as a dialogue partner of ASEAN is a golden opportunity to up its engagement. Yet UK democracy assistance to that region in the past has been particularly weak, especially in Southeast Asia, where there have been recent missed opportunities to support emerging democratic forces. Given its comparative absence from open societies work in the region and reduced funding envelope, the UK should seek to find ways to work with like-minded partners to bolster existing successful initiatives and identify gaps where the UK has particular capability that would add value, rather than duplicate existing work but with the addition of a Union Jack. Given the recent events in Afghanistan and political flux in Uzbekistan and Kyrgyzstan in particular, the UK should not neglect Central Asia, the hinge point between its European Neighbourhood and Indo-Pacific focus areas. So while it is to be expected that the UK’s open society priority countries will be guided by the FCDO’s wider strategy it must also be informed by where the UK can most effectively by a ‘force for good’ and to seize opportunities that arise. What to focus on When deciding how to prioritise thematic areas, all of which are hugely important in and of themselves, it is worth considering how they fit together. This means trying to identify what are the foundations on which the other aspects of open societies can build, where the UK has particular expertise to draw upon and where other like-minded partners are showing leadership and expertise to avoid duplication. Rule of law and media freedom are two obvious areas of strength for the UK. Building on Britain’s history and soft power assets, they form two of the key pillars that support and open societies by acting as a vital check on the political caprice and corruption that can erode civic space. Traditional independent media models are collapsing around the world – an ‘extinction level event’ according to James Deane writing in this publication – while ‘autocrats are playing the long game’, shaping the global information landscape to fit their objectives. This collapse risks undermining investigative journalism – which is hard to do and even harder to monetise – but which is essential to holding the powerful to account and keeping societies open, as the Pandora papers most recently demonstrate. As Deane says the UK has a key role to play in convening dialogue between media, civil society, technology platforms, governments, international development banks, advertisers and the rest of the private sector to identify solutions but this alone will not be enough. The UK should provide support to the proposed International Fund for Public Interest Media, which could move fast, marshal resources, take risks and innovate. This is a crucial area where the UK can add value within the wider freedom of expression space that is crucial to the openness of a society. The UK has understandably traded on the legacy of Magna Carta, a long legal tradition and London’s position as the second largest global centre for legal services – both for good or ill – to position itself as an international player on rule of law issues.[37] Murray Hunt rightly argues for the integration of rule of law into whatever strategy the FCDO and Government develops on open societies, human rights and democracy, and for the adoption of and international promotion of the shared understanding of rule of law provided by the Council of Europe’s Venice Commission.[38] Indeed in terms of bolstering support for the rule of law in the European Neighbourhood, it is important for the Government to reflect on the damage done already by its vocal criticism of the European Convention on Human Rights and the European Court of Human Rights. It should ensure future discussions around the precise nature of its incorporation into domestic law (such as the update of the Human Rights Act pledged in the Conservative’s 2019 Manifesto) are not conducted in a way that further weaken adherence to these international rule of law norms.[39] Hunt also calls for the development of both a new ‘Global Partnership’ and a new ‘Global Fund’ to coordinate and support rule of law initiatives around the world. As set out above, more needs to be done, going beyond the 2013 Defamation Act, to stop the UK acting as a global centre for libel tourism and SLAPPs. Rule of law and media freedom are essential tools in the fight to do more to tackle corruption both internationally and at home. The UK’s record domestically and in its Overseas Territories undermine its past efforts at global leadership, providing a safe haven for the riches that help keep authoritarian regimes in power and closing civic space around the world. As Joe Powell notes the National Crime Agency argues that it is ‘a realistic possibility that [money laundering through the UK] is in the hundreds of billions of pounds annually’ because of ‘the ease with which UK companies can be established, the broad range of professional services on offer and the access UK systems provide to higher-risk jurisdictions.’[40] The recent release of the Pandora papers have again drawn attention to the central role the UK and its territories play in facilitating global corruption by authoritarian leaders and their intimates.[41] Therefore, some of the most impactful work the UK can do to support the cause of open societies abroad would be to finally clean out the stables at home. This programme of domestic reform should include delivering on the long-promised beneficial ownership register for property; reforming Companies House; expanding the staffing levels of Companies House and of the National Economic Crime Centre constituent partners (such as the National Crime Agency, Serious Fraud Office and HMRC) to give them the capacity to check registry information and undertake enforcement action; and transforming or abolishing Scottish limited partnerships.[42] Turning to what can be done by the UK acting internationally and through its aid programme to combat corruption, Phil Mason makes clear in his essay contribution that technocratic box-ticking procedures are not enough and that there is a need for wider reform to the political and social culture. When assessing corruption levels in the societies in which the UK operates, it is important for the UK to fully assess the extent of political control of economic opportunities within a country rather than just monitoring cash transfers made by the international community. This will require measures to improve the transparency of contracting and procurement as well as support for local civil society and investigative journalism to expose the nepotism and cronyism that curtail open societies. Action on the three pillars of anti-corruption, rule of law and freedom of expression (with a UK focus on media freedom) are mutually reinforcing and can underpin wider progress towards other open societies goals in any country where the UK seeks to engage. Such an approach can provide a baseline framework for engagement with countries on improving governance that applies well beyond those countries which are or are genuinely trying to be democracies. However more thought needs to be given, on a country by country basis, to the utility of such governance reform work in partnership with the governments of authoritarian and semi-authoritarian states where there is no real prospect of shifting the underlying nature of power that shape their systems. It is imperative that such governance work to help achieve ‘modernisation’ or ‘reform’ that may potentially lead to some outcomes beneficial for local people are not mislabelled as democracy assistance. To do so plays into the narratives of regimes claiming to be ‘emerging’ democracies when they are not, devaluing the concept of democracy and feeds into the growing cynicism about the liberal democratic project. As set out above the UK and its partners need to show ‘democratic sensitivity’ in their approach. On a similar note, Britain and other democracies need to be more willing to openly question the intentions of their interlocutors in authoritarian and semi-authoritarian countries. The UK should not deploy diplomatic pabulum about the reforming or democratic bona fides of primarily autocratic rulers, if the UK is going to be seen by the populous in those countries as genuinely acting as a ‘force for good’ rather than pursuing its economic and security objectives under the cover of ‘democracy washing’. So honestly and rationally identifying the political intentions of potential partners rather than accepting rhetoric is key, recognising democracy and open societies rely on the political will to allow change (and accept defeat) rather than being reduced to discussions purely about capacity and technical compliance. The UK should consider more thoroughly the political implications of providing security sector support in non-democracies, demanding clearer evidence that such work can deliver real improvements in their behaviour towards citizens, including political dissidents, rather than simply making the forces of political control in closed societies more efficient when this money in these resource constrained times could perhaps be better used elsewhere.[43] The growing importance of open data is highlighted in a number of essays including by Catherine Stihler, Joe Powell, and Rafael Jiménez-Aybar. It is an approach that can provide the tools for journalist, activists and officials themselves to tackle corruption and improve service outcomes. It is an agenda which could give the UK much to say in the international rule setting bodies where it is interested in becoming a thought leader and rule maker. Country governments need both support and pressure to deliver on this agenda and to ensure that the data produced is credible as well as accessible. The UK’s recent funding decisions will have a regrettable impact on its ability to directly support civil society groups at the sharp end of efforts to shrink civic space, reducing its ability to provide the ‘flexible and sustainable funding’ for civil society rightly argued for by Iva Dobichina, Poonam Joshi, Sarah Green and James Savage in their essay. Given the funding position seems unlikely to change in the short-to-medium term, it is imperative that the Government finds other ways to ‘proactively defend civic space and the people in it’ as those authors request. Ambassadors should be proactively encouraged through FCDO policies to speak out more regularly on cases involving activists at risk, the unjustly imprisoned and to protect civic space more broadly. Minsters should also play a more active role to support such an approach and to escalate the pressure from officials on the ground. Certainly there is little in the headline rhetoric on immigration coming from the Home Office that would suggest that the environment in the UK will become more conducive to providing emergency protection for civic activists at risk. However, if the Government showed political will in this area, given the overall political salience of immigration has declined since the 2016 referendum result, there might be room for more targeted measures to support asylum claims for known human rights defenders and other activists.[44] Electoral processes around the world are under attack, as highlighted in the essay by Dame Audrey Glover, with disinformation and fake observers used to dilute criticism of election rigging. Western countries including the UK need to take action to protect credible election observation and this will require both investment and coordination. The FCDO could look at the option to maintain a rapid response fund for critical, unanticipated electoral and political processes worldwide, similar to USAID’s Elections and Political Processes (EPP) Fund. In the past, snap elections (particularly in countries without DFID missions) would typically leave the UK flatfooted, with few readily available mechanisms for rapidly mobilising the resources (financial and human) necessary to launch timely, robust initiatives. A standing fund with resources set aside for these scenarios would be of great value, particularly in the event of important elections in locations where there are few FCDO governance advisers in country or in country ODA resources available. Recent examples of countries with these types of elections would include Malaysia, Bolivia, Armenia, El Salvador, The Gambia, and North Macedonia. The global promotion of LGBTQ+ rights had been an area where the UK had shown leadership over a number of years but it is notable that that the only mention of the issue in the Integrated Review is in relation to Britain being a welcoming country for LGBTQ+ tourists. Given the conservative backlash against LGBTQ+ rights in many regions around the world, sometimes with narratives crafted by Russia and other revisionist powers, careful thought should be given how best to act politically and using UK soft power to respond to this challenge, recognising that whether or not the UK chooses to engage on the topic it will be used to delegitimise open societies and liberal democracies unless these narratives are countered. COP26 (the United Nations Climate Conference taking place in Glasgow in early November 2021) has put the UK’s climate change efforts at the front and centre of its recent diplomacy as it responds to perhaps the greatest threat humanity will have to deal with over the remainder of this century. However, once the UK’s time in the spotlight on this issue has passed it will have to drill down on the areas within this debate where it should focus its political capital. This will not only be by taking action at a domestic level to deliver on its targets but to identify specific areas where it will seek to maintain a global leadership role. On potential area could be the promotion of environmental democracy work as outlined by in the essay Rafael Jiménez-Aybar, which would seem to be a good way to draw together these the environmental and Open Societies Agenda as they note that ‘many of today’s environmental concerns are, at their core, political issues, and failures of governance.’ Supporting British democracy assistance There is an important role to be played by UK institutions in building partnerships with likeminded actors in countries looking to reform. The WFD, one of the two organisations responsible for putting together this project, has direct experience in building relationships between UK actors in the political system – parliamentarians, party and parliamentary officials, civil society organisations and others – and their counterparts in partner countries. WFD have found that the strong appetite for these relationships often derives from the respect and admiration for the UK’s democratic culture and the experience in our democratic institutions and practices.[45] The Peer to Peer Community of Practice – established by the UK Stabilisation Unit’s Global Partnerships International (GPI) – has circulated reams of research on the potential of this approach to deliver both soft power dividends and meaningful reform. The numerous existing linkages between British actors and institutions are key mechanisms for exercising UK influence, contributing both to alliance building efforts and outreach to closed and autocratic regimes.^[46] However, maximising the value of this wide-ranging engagement requires active brokering of relationships, and, when possible, better coordination and collaboration amongst disparate efforts, including between UK government ministries, subnational government, and soft power institutions (including leading internationally-oriented arm’s length bodies such as British Council and WFD). Maximising the developmental and soft power value of working with the wide range of innovative British democracy institutions will require a concerted investment, though not necessarily through more funding, but a change in how funding is allocated. Many UK democracy assistance organisations are undersized in comparison to their counterparts e.g. in Germany and the US, which have received decades of sole-source funding from their governments, often in the hundreds of millions per year. These organisations then utilise this capacity to win grants and contracts from foreign governments, including the UK, to expand their reach even further. By contrast:

• The 2015 International Development Committee report on Parliamentary Strengthening highlighted the lack of investment in ‘Westminster organisations’, such as WFD and the Commonwealth Parliamentary Association UK, with most DFID governance funding going to large for-profits and multilateral organisations (which provide minimal soft power benefits to the UK).^[47]
• The UK’s Electoral Commission, unlike most counterparts, has no legal mandate to engage internationally and the Local Government Association (LGA) scaled back its international work over the last decade.
• There has been no UK organisation providing significant levels of international election assistance since the bankruptcy in 2014 of Election Reform International Services (ERIS). Only in recent years has WFD begun to fill this void through targeted election support in contexts such as the DRC and the Western Balkans.
• The British Council’s 2019 Tailored Review explicitly recommended the Council de-prioritise its work on justice and governance, while offering no alternative British institution to fill the gap.^[48]
• BBC Media Action had its five year, £90 million Programme Partnership Arrangement (PPA) closed in 2017 and replaced by a smaller accountable grant, despite the PPA being rated A+ or higher each year.

 Together these decisions, made separately over a number of years, have combined to undermine the UK’s ability to advance democracy, rights, and governance. The FCDO – if properly resourced and operating under a robust strategic open societies framework – represents an opportunity to 1) develop long-term strategic relationships with leading British organisations already operating relevant programmes at scale abroad; and 2) commit to investing in developing the capacity of smaller British actors – particularly in the areas of political inclusion, rule of law, civic tech and innovation, and local governance – to play a greater role abroad. This building of UK based non-profit organisations must not come at the expense of but instead be complemented by greater direct investment in the capacity building of local partners to avoid unhelpful competition for resources and the fostering of collaborative relationships; a good example would be providing more funding directly to women’s rights organisations in country, while offering technical support and two way learning with relevant UK organisations. It is worth comparing the UK approach to supporting domestic democracy institutions with Germany, France, the EU, the US, with a deeper dive on the US experience. In Germany, most open societies funding is directed on a sole source basis to either the state-owned GIZ (mainly for good governance) or to the party foundations (mainly for political systems and parties), in the hundreds of millions of euros (if not up to a billion or more) annually. In France, state-owned Expertise France received over 60 million euro in 2019 to implement democratic, financial and economic governance programmes. The EU is now backing Team Europe Initiatives (TEIs) – joint activities by the EU, its member states, and the European development finance institutions focused on a specific sector – with as many as 150 in development, most of which would likely be directed to EU – and member-state organisations.[49] The Netherlands, Denmark, and Finland are the largest investors in their own multi-party foundations, which also increasingly access EU funding mechanisms under which UK-based organisations are ineligible to participate.[50] Meanwhile, the US established the National Endowment for Democracy, National Democratic Institute, International Republican Institute, and the International Foundation for Electoral Systems in the mid-1980s. For nearly 40 years, the US has invested substantial resources in these American democracy assistance institutions through a range of sole-source mechanisms, in particular the Consortium for Elections and Political Process Strengthening (CEPPS). Under President Biden, investment in these four institutions is expected to reach $700-800 million annually. As part of the Global Britain approach outlined in the Integrated Review, there is clearly value in supporting highly capable (if undersized) British institutions to help deliver its Open Societies Agenda, while simultaneously enhancing UK soft power. While a new, stand-alone mechanism similar to the US CEPPS could make sense in the longer term, a shorter term fix is available. An Open Societies Fund could be ring-fenced from the Conflict Security and Stability Fund (CSSF) – a logical source given the contribution democratic societies can make towards long-term resilience and stability – and could be delivered by a consortium of British organisations (Team UK). These ‘best of British’ organisations would be capable not only of delivering impactful programming and generating soft power dividends, but would also be increasing competitive in securing EU, other European, and US-funding, further stimulating their growth and capabilities. The next stepsAs James Deane notes in his essay in relation to media freedom and one of the editors (Adam Hug) has argued in the FPC’s ‘Finding Britain’s role in a changing world’ project, there is a need for democracies to find a way to project strategic intent beyond the constraints of the electoral cycle.^[51] This will require building cross party agreement on the nature of the challenge and on certain objectives, as well as the development of tools that will be sustained irrespective of who is in power. This long-term, cross-party approach is necessary to ensure that the cause of open societies and liberal democracies can withstand the pressure from authoritarian states and revisionist powers seeking to roll back the forces of freedom on the world stage. Germany and the US are notable for their strong cross-party commitment to democracy assistance. In fact, advocates from both leading parties in the US Congress came together and pushed through increased funding during the Trump administration, despite initial plans to slash these budgets.[52] This publication brings together a range of leading voices to draw attention to some of the most important challenges facing human rights, good governance and democracy around the world. They make the case for prioritising open societies in UK foreign policy and look at where Britain should focus its energy within the different areas that together comprise the Open Societies Agenda, areas that are almost all complementary in nature but which are competing for resources and attention. What is clear from all of the contributions is that the loss of funding provided by the UK’s ODA cuts will have an impact on the UK’s ability to deliver on its open society ambitions but it certainly is not time to throw in the towel. With a combination of the necessary amount of political will and an integrated strategy that brings together and uses all the tools at the Government’s disposal to support the Open Societies Agenda the UK can make a real difference. So it is therefore imperative that the UK becomes more willing to aggressively tackle corruption both at home and abroad, to use trade incentives, to actively deploy diplomatic and political influence, to work with partners and reform how it delivers its international aid and democracy support to ensure the Government delivers on its commitment for the country to be a force for good in the world. Adam Hug became the Director of the Foreign Policy Centre in November 2017, overseeing the FPC's operations and strategic direction. He had previously been the Policy Director at the Foreign Policy Centre from 2008-2017. His research focuses on human rights and governance issues particularly in the former Soviet Union. He also writes on UK foreign policy and EU issues. He studied at Geography at the University of Edinburgh as an undergraduate and Development Studies with Special Reference to Central Asia as a post-grad. Devin O’Shaughnessy is the Director of Strategy and Policy for the Westminster Foundation for Democracy (WFD), responsible for advancing WFD’s strategic direction and providing technical leadership to its programmes and policy work. He has over 20 years’ experience in the field of international development, with expertise in democracy and governance, legislative assistance, civil society strengthening; electoral processes and observation; citizen participation; state building in fragile contexts; and inclusive politics. Before joining WFD, he worked for the National Democratic Institute (NDI) for nearly six years in Washington, DC, Indonesia, and Afghanistan. He has a Master’s degree in International Relations from Johns Hopkins University School of Advanced International Studies (SAIS). [1] Cabinet Office, Global Britain in a Competitive Age: the Integrated Review of Security, Defence, Development and Foreign Policy, March 2021, https://www.gov.uk/government/publications/global-britain-in-a-competitive-age-the-integrated-review-of-security-defence-development-and-foreign-policy[2] Cabinet Office, 2021 Open Societies Statement, G7 Summit in Cornwall UK, July 2021, https://www.gov.uk/government/publications/2021-open-societies-statement[3] Sarah Repucci and Amy Slipowitz, Freedom in the World 2021: Democracy under Siege, Freedom House, 2021, https://freedomhouse.org/report/freedom-world/2021/democracy-under-siege[4] Philip Stephens, The west is the author of its own weakness, Financial Times, September 2021, https://www.ft.com/content/9779fde6-edc6-4d4c-b532-fc0b9cad4ed9[5] Yascha Mounk and Roberto Sefan Foa, Opinion: Yes, people really are turning away from democracy, The Washington Post, December 2016, https://www.washingtonpost.com/news/wonk/wp/2016/12/08/yes-millennials-really-are-surprisingly-approving-of-dictators/[6] Sintia Radu, China’s Web Surveillance Model Expands Abroad, U.S. News, November 2018, https://www.usnews.com/news/best-countries/articles/2018-11-01/china-expands-its-surveillance-model-by-training-other-governments; According to Freedom House, the following countries have received surveillance training from China: They include: Bangladesh, Cambodia, India, Indonesia, Myanmar, Pakistan, the Philippines, Singapore, Sri Lanka, Thailand, Vietnam, Belarus, Georgia, Russia, Brazil, Venezuela, Egypt, Iran, Jordan, Lebanon, Libya, Morocco, Saudi Arabia, Syria, United Arab Emirates, Angola, Ethiopia, The Gambia, Kenya, Malawi, Nigeria, Rwanda, South Africa, Sudan, Zambia, Zimbabwe.[7] Edited by Adam Hug, Sharing worst practice: How countries and institutions in the former Soviet Union help create legal tools of repression, FPC, May 2016, https://fpc.org.uk/publications/sharingworstpractice/[8] The latter objective not being helped by the finalisation of Nordstream 2.[9] Bettcher eloquently argues the case for the private sector bolstering pluralism in his essay. However, it is important to recognise from a European perspective both Social and Christian Democratic political and economic models have achieved long-lasting open societies with a greater level of state engagement in the economy than a pure free market model would necessarily prescribe but they are marked by pluralistic politics, the rule of law, active civil society, as a well as freedom of expression and the press that can curb corruption and other distortions that harm both the economy and society.[10] Adam Hug, Finding Britain’s role in a changing world: Principles (and priorities) for Global Britain, FPC, September 2020, https://fpc.org.uk/finding-britains-role-in-a-changing-world-principles-and-priorities-for-global-britain/ in The principles for Global Britain, FPC< September 2020, https://fpc.org.uk/publications/the-principles-for-global-britain/; For more on the role of middle powers see: Rachel Kleinfeld, Thomas Carothers, Steven Feldstein and Richard Youngs, How Middle-Power Democracies Can Help Renovate Global Democracy Support, Carnegie Endowment for International Peace, February 2021, https://carnegieendowment.org/2021/02/04/how-middle-power-democracies-can-help-renovate-global-democracy-support-pub-83809[11] See: Dr Nicholas Wright, The UK and the international rules-based system, FPC, FPC, September 2020, https://fpc.org.uk/the-uk-and-the-international-rules-based-system/; Malcolm Chalmers, Which Rules? Why There is No Single ‘Rules-Based International System’, RUSI, April 2019, https://rusieurope.eu/sites/default/files/201905_op_which_rules_why_there_is_no_single_rules_based_international_system_web.pdf; Albeit that international institutions and rules have always functioned with the participation of autocracies and weak democracies.[12] Created in September 2020 through the merger of the Foreign & Commonwealth Office (FCO) and the Department for International Development (DFID).[13] DFID, Guide to working with parliaments and political parties for sustainable development, November 2017, http://data.parliament.uk/DepositedPapers/Files/DEP2018-0824/GUIDE_TO_WORKING_WITH_PARLIAMENTS_AND_POLITICAL_PARTIES__final_.pdf[14] For more on SLAPPs see here: FPC, Unsafe for Scrutiny programme, https://fpc.org.uk/programmes/unsafe-for-scrutiny/[15] Jonathan Freedland, In plain sight, Boris Johnson is rigging the system to stay in power, The Guardian, October 20201, https://www.theguardian.com/commentisfree/2021/oct/01/boris-johnson-rigging-the-system-power-courts-protest-elections[16] Edited by Adam Hug, Projecting the UK’s ability to defend its values, FPC, December 2020, https://fpc.org.uk/publications/projecting-the-uks-values-abroad/[17] Edited by Adam Hug, Protecting the UK’s ability to defend its values, FPC, September 2020, https://fpc.org.uk/publications/protecting-the-uks-ability-to-defend-its-values/; Intelligence and Security Committee of Parliament, Russia, July 2020, https://isc.independent.gov.uk/wp-content/uploads/2021/03/CCS207_CCS0221966010-001_Russia-Report-v02-Web_Accessible.pdf[18] ICIJ, An ICIJ Investigation – Pandora Papers, October 2021, https://www.icij.org/investigations/pandora-papers/; Jonathan Freedland, In plain sight, Boris Johnson is rigging the system to stay in power, The Guardian, October 20201, https://www.theguardian.com/commentisfree/2021/oct/01/boris-johnson-rigging-the-system-power-courts-protest-elections^[19] Monitor: Tracking civic space, UK added to human rights watchlist over threats to peaceful assembly, September 2021, https://monitor.civicus.org/UnitedKingdom/[20] Edited by Adam Hug, Partnerships for the future of UK Foreign Policy, FPC, December 2020, https://fpc.org.uk/publications/partnerships-for-the-future-of-uk-foreign-policy/[21] Ian Mitchell, Twitter Post, Twitter, August 2021, https://twitter.com/econmitch/status/1427630587020468239?s=11[22] Peter Geoghegan, UK government plans 80% cuts to ‘world-leading’ anti-corruption work, Open Democracy, March 2021, https://www.opendemocracy.net/en/opendemocracyuk/uk-government-plans-80-cuts-to-world-leading-anti-corruption-work/[23] Graeme Ramshaw, Doing development democratically, WFD, July 2020, https://www.wfd.org/2020/07/22/doing-development-democratically/[24] Adapted from the UK Government’s guidance on the concept of Conflict sensitivity, see: Stabilisation Unit, Conflict Sensitivity: Tools and Guidance, Gov.uk, June 2016, https://www.gov.uk/government/publications/conflict-sensitivity-tools-and-guidance; The ‘Do no harm’ principle is an important approach in this field and there are important lessons to be learned that from work in this area. See also: CDA Collaborative, Conflict-Sensitivity and Do No Harm, https://www.cdacollaborative.org/what-we-do/conflict-sensitivity/#:~:text=Conflict%20sensitivity%20refers%20to%20the,development%20and%2For%20peacebuilding%20interventions; International Alert, Conflict-sensitive approaches to development, humanitarian assistance and peacebuilding,https://www.international-alert.org/publications/conflict-sensitive-approaches-development-humanitarian-assistance-and-peacebuilding[25] For examples of doing trade to proactively support development see: Adam Hug, Projecting the UK’s values abroad: Introduction, FPC, December 2020, https://fpc.org.uk/projecting-the-uks-values-abroad-introduction/[26] A ‘sound justification’ and the need to be delivered transparently are the criteria set out in the Paris Declaration on Aid Effectiveness and Accra Agenda for such conditions. See The Paris Declaration on Aid Effectiveness and the Accra Agenda for Action, 2005-2008,https://www.oecd.org/dac/effectiveness/34428351.pdf[27] Alex Thier, Opinion: Doing development democratically, devex, September 2020, https://www.devex.com/news/opinion-doing-development-democratically-97977[28] Scott Mainwaring and Anibal Perez-Linan, Why Regions of the World Are Importance: Regional Specificities and Region-Wide Diffusion of Democracy, ResearchGate, June 2007, https://www.researchgate.net/publication/265108633_Why_Regions_of_the_World_Are_Important_Regional_Specificities_and_Region-Wide_Diffusion_of_Democracy[29] Millennium Challenge Corporation, Guide to the MCC Indicators for Fiscal Year 2021, October 2020, https://www.mcc.gov/resources/doc/guide-to-the-indicators-fy-2021[30] WFD, The Global Institute for Women’s Leadership and King’s College London, Women political leaders: the impact of gender on democracy, 2020 https://www.kcl.ac.uk/giwl/assets/women-political-leaders.pdf[31] Ibid.[32] Gender & Development Network, Working Group: Women’s Participation and Leadership, https://gadnetwork.org/participation-and-influence[33] Letter from Rt Hon Dominic Raab MP to Sarah Champion MP, December 2020, https://committees.parliament.uk/publications/3683/documents/38142/default/; Paul Abernathy and Abigael Baldoumas, What the integrated review means for international development, Bond, 19 March 2021, https://www.bond.org.uk/news/2021/03/what-the-integrated-review-means-for-international-development[34] Government Offices of Sweden, Feminist foreign policy, https://www.government.se/government-policy/feminist-foreign-policy/; Government of Canada, Canada’s Feminist International Assistance Policy, https://www.international.gc.ca/world-monde/issues_development-enjeux_developpement/priorities-priorites/policy-politique.aspx?lang=eng[35] Not a philosophical school that the authors are part of themselves per se, but raise this inkblot strategy given the current Conservative government and the potential merits of the approach. Henry R. Nau, Conservative Internationalism, National Review, September 2013, https://www.nationalreview.com/magazine/2013/09/30/conservative-internationalism/[36] Scott Mainwaring and Anibal Perez-Linan, Why Regions of the World Are Important: Regional Specificities and Region-Wide Diffusion of Democracy, ResearchGate, June 2007, https://www.researchgate.net/publication/265108633_Why_Regions_of_the_World_Are_Important_Regional_Specificities_and_Region-Wide_Diffusion_of_Democracy[37] The Economist, London’s business courts face growing competition, April 2021, https://www.economist.com/britain/2021/04/24/londons-business-courts-face-growing-competition[38] Venice Commission, Rule of Law, Council of Europe, https://www.venice.coe.int/WebForms/pages/?p=02_Rule_of_law&lang=EN[39] Conservatives, Our Plan – Conservative Manifesto 2019, https://www.conservatives.com/our-plan[40] NCA, National Strategic Assessment of Serious and Organised Crime, 2020, https://www.nationalcrimeagency.gov.uk/who-we-are/publications/437-national-strategic-assessment-of-serious-and-organised-crime-2020/file[41] ICIJ, An ICIJ Investigation – Pandora Papers, October 2021, www.icij.org/investigations/pandora-papers/[42] Adam Hug, Projecting the UK’s values abroad: Introduction, FPC, December 2020, https://fpc.org.uk/projecting-the-uks-values-abroad-introduction/[43] This is not to imply that progress cannot ever be made but it is an argument for caution and greater rigour in assessment of project implementation.[44] Sunder Katwala, Twitter Post, Twitter, December 2020, https://twitter.com/sundersays/status/1340243075587837953?lang=en[45] While often beneficial some caution must also be taken to monitor and evaluate the nature of the UK’s institutional engagement to ensure it is delivering results from an open societies perspective, particularly when dealing with institutions in authoritarian and semi-authoritarian states to avoid adding international legitimacy to Potemkin Parliaments.[46] Alistair MacDonald, Soft Power 30 2019, British Council, October 2019, https://www.britishcouncil.org/research-policy-insight/insight-articles/soft-power-30-2019[47] The report recommends “a joint DFID/FCO fund be established to commission expert organisations; this would also enable work to be commissioned at short notice when opportunities arise. A joint fund would combine the differing and important skills of the two departments. The fund could be on a similar scale to the £21.4 million which BBC Media Action received as a global grant from DFID in 2013–14.” See: House of Commons International Development Committee, Parliamentary Strengthening, Ninth Report of Session 2014-15, January 2015, https://publications.parliament.uk/pa/cm201415/cmselect/cmintdev/704/704.pdf[48] “Recommendation 10: The British Council should focus on its core objectives of promoting the English language, education and British culture, and reconsider all its non-core work, in particular its justice and governance work. Absent a strong rationale on the British Council’s added value, it should consider withdrawing from these areas.” See: FCO, British Council Tailored Review, 2019, https://assets.publishing.service.gov.uk/government/uploads/system/uploads/attachment_data/file/785297/British_Council_Tailored_Review.pdf[49] Samuel Pleeck and Mikaela Gavas, Getting to the Bottom of the Team Europe Initiatives, Center for Global Development, May 2021, https://www.cgdev.org/blog/getting-bottom-team-europe-initiatives[50] While building UK capacity is absolutely crucial as argued with the Team UK approach below, there may still be scope for looking again the nature of UK participation in EU funding arrangements so that opportunities for fruitful and large scale collaborations are not completely excluded in future. It is worth noting that in the area of research the UK will remain an associate member of the Horizon 2020 scheme, enabling a degree of ongoing pan-European collaboration. European Commission, Q&A on the UK’s participation in Horizon Europe, February 2021, https://ec.europa.eu/info/sites/default/files/research_and_innovation/strategy_on_research_and_innovation/documents/ec_rtd_uk-participation-in-horizon-europe.pdf[51] Edited by Adam Hug, Finding Britain’s role in a changing world, FPC, September 2020, https://fpc.org.uk/publications/the-principles-for-global-britain/[52] Thomas Carothers and Frances Z. Brown, Three Ways the New Congress Can Defend Democracy Abroad, Carnegie Endowment for International Peace, November 2018, https://carnegieendowment.org/2018/11/16/three-ways-new-congress-can-defend-democracy-abroad-pub-77736 [post_title] => Examining the importance of open societies to the UK’s ‘force for good’ ambitions [post_excerpt] => [post_status] => publish [comment_status] => open [ping_status] => open [post_password] => [post_name] => examining-the-importance-of-open-societies-to-the-uks-force-for-good-ambitions [to_ping] => [pinged] => [post_modified] => 2021-10-18 18:50:17 [post_modified_gmt] => 2021-10-18 17:50:17 [post_content_filtered] => [post_parent] => 0 [guid] => https://fpc.org.uk/?p=6155 [menu_order] => 0 [post_type] => post [post_mime_type] => [comment_count] => 0 [filter] => raw )[5] => WP_Post Object ( [ID] => 6190 [post_author] => 3 [post_date] => 2021-10-19 00:00:32 [post_date_gmt] => 2021-10-18 23:00:32 [post_content] => This publication has set out in detail the scale of the global threat to open societies and put forward practical ideas for how the UK can play an active role in the defence of democracy, good governance and human rights. The UK needs to develop bold and integrated strategies for its own future use and a package of measures that can be proposed as its contribution to the Summit for Democracy (S4D). The essay contributions in this collection provide a rich set of proposals and ideas that go far beyond what can be wrapped into a simple conclusion but this endeavours to capture some of the key points for action raised by our experts. First things first, the UK must get its own house in order to be consistent in its principles both at home and abroad. The recent Pandora Papers highlight yet again the central role played by the UK and its overseas territories in the financial networks that support autocratic regimes and closed societies around the world. The UK Government needs to deliver on the long-promised beneficial ownership register for property; it should transform or abolish Scottish limited partnerships; reform Companies House and increase both its staffing levels and those of the National Economic Crime Centre constituent partners (such as the National Crime Agency, Serious Fraud Office and HMRC) to give them the capacity to check registry information and undertake enforcement action. It should do more to tackle libel tourism and Strategic Lawsuits Against Public Participation (SLAPPs) to stop international autocrats using the UK courts as a tool to muzzle dissent. The UK needs to take further action to improve transparency and protect against foreign influence of the political process. The Government’s approach to immigration also needs to leave space for the emergency protection of those most at risk of being targeted by authoritarian regimes. The Government should reconsider some of its current approach to respected UK institutions such as the BBC, universities, and civil society groups if it is to maintain its position as a ‘soft power superpower’. A culture war could lead to collateral damage to Britain’s international standing and risks giving the green light to authoritarians seeking to undermine their own independent institutions in a more expansive fashion. Furthermore, the Government should rethink and revise measures in new legislation currently under debate such as the Police, Crime, Courts and Sentencing Bill and the Elections Bill that restrict the right to protest or to vote in ways which have attracted international opprobrium. The UK’s ability to lead positive change internationally will be influenced by how other countries perceive the way it practices the principles of an open society at home, as well as what it preaches through its foreign policy. When looking at how to make its case internationally the UK should be clear that the occurrence of open societies and open economies are clearly correlated but that causation is rooted in the institutions of open governance, rule of law and a pluralistic political environment that underpin them both. In these economically challenging times the cause of open societies and liberal democracy needs to be married with economic justice, greater opportunities and ensuring ordinary people have a stake in the economy and political life. UK foreign assistance needs to help rebuild trust in both open economies and societies by working towards a position where market institutions fairly apply the same rules to everyone, corruption is under control, inequality is reduced, businesses operate ethically and there is dialogue and collaboration between economic forces, civil society and democratic institutions. The UK needs to protect and nurture its soft power strength from the risk of being hollowed out at times of budget cuts and political pressures. The mix of different soft power strengths should give the UK a unique ability to serve as a ‘Library of Democracy’, a globally connected soft power hub and resource centre to support the cause of open societies around the world. As a middle power, albeit with a number of important international assets, the UK needs to work effectively and in new ways with like-minded partners amongst donor countries, in the global south and in civil society to maximise its impact on behalf of the cause of open societies. This publication sets out a number of ways in which the UK could seek to rethink and reform its approach to foreign policy and international aid to support open societies and human rights. It argues that the UK should seek to be ‘Doing Development Democratically’ (DDD), a long-term integrated cross-governmental approach that includes investing directly in democracy assistance programmes. This DDD approach argues that the UK should act with ‘democratic sensitivity’, as any UK initiative conducted in or with a country will interact with its political systems and the Government should understand the positive or negative effects this may have for its democratic health. As Graham Teskey and Tom Wingfield argue, the FCDO should assess country strategy and individual programmes for unintended consequences and commit to a time-bound, measurable realignment if required. The UK should try to ensure at a minimum, that its actions do no harm to a country’s democracy, and ideally strengthens it by reinforcing local ownership, good governance, transparency, accountability, inclusion, and respect for human and democratic rights. Working with partners, the UK should create a ‘Democracy Premium’ of clear and visible incentives for governments that show a demonstrated commitment to democracy and human rights, by offering a package that could include: additional foreign aid; trade preferences on more beneficial terms; enhanced access to international development finance; security guarantees; debt relief; technical support; and diplomatic engagement and participation in sought after international and regional agreements. Disincentives for backsliding should also be considered. The important role that women’s political leadership can play in making government more accountable and democratic, while curbing issues like corruption, is evidenced by a number of authors including Rt Hon Maria Miller and in the introduction. It is vital that UK expertise in this area is not lost as the result of the perceived reprioritisation in the Integrated Review and that women’s rights and political leadership should be fully integrated into the wider Open Societies Agenda, learning from feminist foreign policy approaches in Sweden and Canada. Similarly both the UK and the international community need to be able to respond quickly and decisively to bolster democratic opportunities when they present themselves. Taking an entrepreneurial approach to embedding open societies and in partnership with others, the UK could help deliver a ‘democratic surge’ of political, practical and financial support to buttress democratic openings and sustain them until change becomes embedded over the long term. Which countries are chosen as key partners will be likely guided by UK strategic priorities but should not be bound by them. Decision-making must also be informed by where the UK can most effectively be a ‘force for good’ and to seize opportunities that arise. However, as set out in the introduction, there is an argument that investment in democratic development in regional leaders (i.e. ‘swing states’), often likely to be of wider strategic interest to the UK, can have an important role in diffusing open society principles across their wider regions. This flexibility needs to be built into a strategic approach that reflects the long-term nature of change that is being supported in order to promote open societies and an open international system. The FCDO should explore extending its planning and delivery horizons to reflect this. Phil Mason argues that the FCDO should explore restoring the ten-year programming frameworks previously used by DFID, not an unreasonable approach given the Integrated Review is currently framed around the Prime Minister and Government’s 2030 Vision. The publication recognises that the UK will continue to work with and provide support to countries that are not democracies and whose governments have no intentions to become one. However, it is important not to mislabel such governance work and other projects in autocracies as supporting democratic development or to pretend (‘democracy washing’) that such partners are ‘emerging democracies’ despite all the evidence to the contrary. Such work needs to be constantly reviewed to ensure it is delivering tangible outcomes, particularly in relation to security sector support. Irrespective of the political situation of a country UK engagement should seek to build on a core platform of tacking corruption, promoting the rule of law and protecting freedom of expression (with a UK focus on media freedom). These are areas that are mutually reinforcing and can underpin wider progress towards other open societies goals. Phil Mason makes clear that technocratic box-ticking procedures are not enough to root out corruption and that there is a need for wider reform to the political and social culture, improving the quality of governance to greatly reduce graft. As a number of authors make clear, political will is key to effective implementation and delivering long-term change to governance standards, corruption and political pluralism. As Graham Teskey and Tom Wingfield also explain local context in institutional design is key, as more established Western institutions can potentially be sources of inspiration and support but should not be models for uncritical emulation, unmoored from local experiences. Given the substantial cuts to Official Development Assistance (ODA), the UK will need to compensate by more effectively using all the other tools available to it in an integrated manner to move the Open Societies Agenda forwards. Many of these key tools have been outlined in the mechanisms for a ‘Democracy Premium’ outlined above, but it also means that ambassadors and ministers will need to spend greater political capital by speaking out more regularly on cases involving activists at risk, the unjustly imprisoned and to protect civic space bilaterally and multilaterally, both in private and in public. It should use its non-ODA funding mechanisms strategically in countries not eligible for aid but where impact could be important (including places like Poland, Hungary, Kuwait and Oman). The UK also needs to use and expand its new ‘Magnitsky-style’ sanctions regime to ensure rapid, coordinated and targeted sanctions are imposed against high level officials involved in orchestrating gross human rights violations along with the other measures to protect civic space that Iva Dobichina, Poonam Joshi, Sarah Green and James Savage argue for in their essay. Graham Teskey and Tom Wingfield rightly argue for the need for some humility, understanding that in many cases the influence of external actors, such as the UK, will be more marginal to the cause of open societies than might be desired. They are right that diplomacy and aid cannot ‘deliver’ an open society by themselves and that supporting local actors who want to live in open societies are crucial to the success of any endeavour, what Stephen Twigg calls ‘the vital role of citizens, civil society organisations and other stakeholders in maximising the impact of any strategy’. Twigg also makes clear the ‘importance of multilateral action to bring together an alliance of countries, institutions and networks to take an issue forward’. Ideas for new international cooperation mechanisms include the Global Partnership for the Rule of Law suggested by Murray Hunt, which would bring together global collaborators under the leadership of a former world leader. The existing UK-Canada cooperation on the Media Freedom Coalition, provides a model to be built on for other bilateral and ‘minilateral’ initiatives to support open societies. James Deane and Murray Hunt respectively set out a persuasive argument for the development of an International Fund for Public Interest Media and a Global Fund for the Rule of Law, pooling resources from governments around the world as well as NGOs and (where appropriate) private sector partners. However, the international partnership approach should fit alongside the understandable desire to strengthen UK based open society and democracy assistance capacity. Again using a pooled approach an Open Societies Fund could be created – potentially ring-fenced from the Conflict Security and Stability Fund (CSSF) – and be delivered by a consortium of British organisations (‘Team UK’), particularly from the not-for-profit sector and including appropriate arms-length bodies. These ‘best of British’ organisations would be capable not only of delivering impactful programming and generating soft power dividends, but could also be increasing competitive in securing EU, other European, and US-funding, further stimulating their growth and capabilities. As hosts of COP26 – the most important climate conference since the 2015 Paris Accords – the UK has an unmissable opportunity to link combatting climate change and wider environmental degradation to the Open Societies Agenda. As Rafael Jimenez Aybar writes, if democracies are to thrive, they need to be better at solving ‘wicked problems’ like combatting global warming, protecting biodiversity, and speeding up the green energy transition. If solved through democratic means – realised through the three pillars of environmental democracy, namely environmental openness, participation, and access to justice – the result should be more just, widely accepted solutions that meet the incredible challenge humanity is facing. The UK could throw considerable weight behind WFD’s Environmental Democracy Conference, planned for 2022, making it an officially UK sanctioned Summit for Democracy side event, and kickstarting a global push to advance environmental democracy via multilateral and bilateral channels. The challenge facing the UK and other countries seeking to reverse the retreat of democracy and open societies around the world is substantial but with the right approach and the necessary political will it is a far from insurmountable one. This publication has set a wide range of ideas that, if absorbed and acted upon, can certainly help the UK show a ‘renewed commitment to (being) a force for good in the world – defending openness, democracy and human rights’ that will be necessary for ‘shaping the open international order of the future’. RecommendationsThe individual essays make a wide range of important suggestions for reform and action in their respective areas of policy. They include that:

• The UK must get its own house in order. A programme of domestic reform should include:
  • Delivering a beneficial ownership register for property; reforming and better resourcing Companies House, the National Crime Agency, Serious Fraud Office and HMRC; and transforming or abolishing Scottish limited partnerships;
  • Rethinking and revising restrictions to the right to protest and vote in the Police, Crime, Courts and Sentencing Bill and the Elections Bill; and
  • Protecting the UK’s soft power strength and avoiding undermining UK institutions so that the UK can act as a ‘Library of Democracy’, a democratic resource for the world.
• The UK should commit to ‘Doing Development Democratically. This should include:
  • Acting with ‘Democratic Sensitivity’ by understanding the impact of UK decisions on a country’s democracy, seeking to do no harm and instead supporting openness;
  • Creating a ‘Democracy Premium’ of incentives for governments committed to democracy and human rights. Offering additional foreign aid, trade preferences, international development finance, security guarantees, debt relief, technical support, diplomatic engagement and access to international agreements;
  • Responding to emerging opportunities for reform by delivering a ‘Democratic Surge’ of political, practical and financial support to buttress democratic openings; and
  • Ensuring women’s political leadership plays a central role in the upcoming International Development Strategy and other FCDO policies.
• The FCDO should invest in UK election observation capacity including a rapid response fund and push countries harder to deliver reforms on the basis of observation reports.
• Ambassadors and Ministers should speak out more on human rights abuses and use Magnitsky sanctions to go after abusers.
• The UK should support open data by creating ‘Digital Open Champions’ to drive reform at home and making it a key plank of its approach to aid and international regulatory bodies.
• Support the development, funding and mobilisation of the International Fund for Public Interest Media and the establishment of a Global Fund for the Rule of Law.
• Invest in UK democracy building capacity through a new Open Societies Fund, which could be delivered by a consortium of British NGOs and organisations (Team UK).
• Ensuring the UK has clear commitments to show leadership at the Summit for Democracy.

 Adam Hug became the Director of the Foreign Policy Centre in November 2017, overseeing the FPC's operations and strategic direction. He had previously been the Policy Director at the Foreign Policy Centre from 2008-2017. His research focuses on human rights and governance issues particularly in the former Soviet Union. He also writes on UK foreign policy and EU issues. He studied at Geography at the University of Edinburgh as an undergraduate and Development Studies with Special Reference to Central Asia as a post-grad. Devin O’Shaughnessy is the Director of Strategy and Policy for the Westminster Foundation for Democracy (WFD), responsible for advancing WFD’s strategic direction and providing technical leadership to its programmes and policy work. He has over 20 years’ experience in the field of international development, with expertise in democracy and governance, legislative assistance, civil society strengthening; electoral processes and observation; citizen participation; state building in fragile contexts; and inclusive politics. Before joining WFD, he worked for the National Democratic Institute (NDI) for nearly six years in Washington, DC, Indonesia, and Afghanistan. He has a Master’s degree in International Relations from Johns Hopkins University School of Advanced International Studies (SAIS). Image by Number 10 under (CC). [post_title] => Global Britain for an open world? - Conclusions and Recommendations [post_excerpt] => [post_status] => publish [comment_status] => open [ping_status] => open [post_password] => [post_name] => global-britain-for-an-open-world-conclusions-and-recommendations [to_ping] => [pinged] => [post_modified] => 2021-10-18 19:57:54 [post_modified_gmt] => 2021-10-18 18:57:54 [post_content_filtered] => [post_parent] => 0 [guid] => https://fpc.org.uk/?p=6190 [menu_order] => 0 [post_type] => post [post_mime_type] => [comment_count] => 0 [filter] => raw )[6] => WP_Post Object ( [ID] => 6111 [post_author] => 3 [post_date] => 2021-09-30 17:53:43 [post_date_gmt] => 2021-09-30 16:53:43 [post_content] => Over the course of 2021 the Foreign Policy Centre’s Retreating Rights project has mapped the scale of the human rights challenges in three of the five Central Asian states through publications on Kyrgyzstan, Tajikistan and Kazakhstan. The Retreating Rights project has mapped the rapidly declining picture for political pluralism and civic space in Kyrgyzstan since the October 2020 overthrow of President Jeenbekov and the vertiginous rise of President Japarov, while being frank about the situation that preceded and precipitated it – a political culture blighted by corruption, hatred and impunity. It documented how President Rahmon has steadily consolidated political and economic power firmly in the hands of his family and their associates in Tajikistan, following a ruthless strategy that has either suppressed, acquiesced or incorporated opposition voices. The project has also mapped the incomplete transfer of power from First President Nazarbayev to President Tokayev, who has promised change and introduction of a ‘listening state’ but so far failed to make a substantive difference to the human rights situation. Though opportunities for dialogue have opened in some areas, Kazakhstan’s powerful ruling elite remains broadly the same. In all three countries the COVID-19 pandemic exposed significant failings in governance and state capacity, as well as the importance of civic movements in helping respond to the crisis. COVID has provided further opportunities for governments to expand the powers and surveillance reach of their security apparatuses. The crisis has come on top of a period of existing economic uncertainty, with Tajikistan and Kyrgyzstan continuing to struggle as the poorest countries in the post-Soviet space and when the shine has come off the Kazakh economic miracle, with the cost of living being squeezed and the future for its energy wealth increasingly uncertain. The project documented how across the three countries the resources of the state are used to pursue political opponents to entrench the position (and wealth) of the elites currently in power. In Kyrgyzstan, the arrests of opposition politicians has become a repeated feature of post-election and revolution cycles but there are clear signs that this time the net may be being spread more widely. In Kazakhstan and Tajikistan, the Governments have been ruthless in using anti-extremism powers to completely clear the political landscape of opponents, including cracking down on low-level activists with punitive force. The use of Freedom Restrictions (parole type restrictions against political and civic activism in lieu of prison) in Kazakhstan and other insidious pressures such as arrests and intimidation of family members are among the tools used to make the cost of challenging the ruling elites extremely high. Democracy and political pluralism have never been allowed to flourish in Tajikistan and Kazakhstan with the punitive approach above combined with onerous registration requirements which would be hard to meet even without the risk of arbitrary arrest and other punitive measures. While the research clearly shows that democracy in Kyrgyzstan has always been more fragile than some Western observers might wish it to have been, and following the country’s third revolution in 15 years, the warning signs are flashing brighter than ever. Across the three countries political elites have positioned themselves to take full advantage of economic opportunities, capturing resources and squeezing out competitors to creating local monopolies in the private sector, dominating state owned enterprises and in some cases benefiting from customs monopolies and smuggling rings. The publications have documented the extent to which such money seeps into Western jurisdictions, not least in the United Kingdom and its overseas territory tax havens. The picture on civic space has made for grim reading across the three publications. In Tajikistan a few resilient civil society organisations are able to continue to operate and make a meaningful difference on issues that do not directly challenge the ruling power structure. However, they are walking on egg-shells over what they can say and do in an environment where one misstep could lead to imprisonment and brutal repression. The international community can find itself toning down criticisms of the regime in order to try to maintain this remaining toe-hold of civic space but it has an ever growing resemblance to a hostage situation. In Kazakhstan pressure waxes and wanes on the core of independent civil society still able to operate depending on the current political climate, with any link to the opposition ruthlessly pursued and cracked down on, particularly if there is any connection to fugitive oligarch and implacable Nazarbayev opponent Mukhtar Ablyazov. For many years independent civil society in Kyrgyzstan has faced delegitimisation by those in society seeking to undermine them for their links to the West and for their involvement in pushing for liberal social values. The tools used to apply pressure in all three countries include harassment of individual activists (from pressure by the security services through to trolling campaigns), onerous registration and financial reporting requirements and other forms of bureaucratic pressure. The publications examine in detail how the international community could work with local civil society partners to push back against harassment, delegitimising narratives and strengthen their support on the ground. Many of the problems facing NGOs are also faced by independent trade unions who in Kazakhstan and Kyrgyzstan have been under persistent pressure. One of the major challenges facing international support for human rights in the region and Western engagement more broadly is the way in which issues around women’s rights and LGBTQ rights are facing increasing push back from conservative social groups and politicians. This has seen everything from action on domestic violence and bride kidnapping through to protections for harassed and ostracised LGBTQ groups framed as a Western attack on traditional, local values. This culture war, with local conservative activists bolstered by Russian and other international illiberal and anti-Western narratives, has been relatively successful in helping the delegitimisation of Western backed civil society in Kyrgyzstan and the debate is now heating up in Kazakhstan, with issues of LGBTQ rights already off limits for campaigners in Tajikistan due to the level of repression. The publications also highlighted the impact of ongoing ethnic tensions, particularly for the Uzbek minority in Kyrgyzstan, but also how Kazakhstan, which has comparatively successfully navigated issues of ethnic identity since independence, is facing emerging tensions (notably around the upsurge of violence against the Dungan community in 2020) as sense of Kazakh identity has become stronger. The practice of religion is actively managed by the state across the region with Tajikistan and Kazakhstan seeing tight control of religious observance and actives measures against proselytisation, with some greater freedoms and open religiosity found in Kyrgyzstan though some restrictions on hijab wearing are to be found in all three states. The project showed the growing economic and political power of China in all three countries, a presence that has not been without its tensions, particularly in Kyrgyzstan and Kazakhstan as concerns over resources, jobs, the treatment of fellow Muslims (including ethnic Kazakhs) in Xingjian and the extent of the power imbalance have fuelled tensions. Russia remains a key regional player acting as the lead security partner, recipient of labour migrants from Tajikistan and Kyrgyzstan (with remittances a major source of income for both countries), and with Kazakhstan and Kyrgyzstan both members of the Russian-led Eurasian Economic Union. These connections help it maintain security service cooperation and cultural ties, which include continuing local engagement with Russian media and social media that can strengthen local conservative and anti-Western attitudes. The recent events in Afghanistan have clearly demonstrated the limits of Western power in the wider region but also triggered an increasing realisation of the need to work with the Central Asian states to manage the fallout. There is a real risk that the humanitarian crisis and security concerns that flow from the Taliban’s return may simultaneously boost UK, EU and US political engagement with Central Asian states but simultaneously deprioritise official advocacy for domestic reform and human rights still further. With Overseas Development Aid budgets to the region being trimmed in a number of donor countries the scope for influence in Kyrgyzstan and Tajikistan may be further curtailed. The outlook for progress on human rights, governance and democracy in Tajikistan, Kyrgyzstan and Kazakhstan may seem pretty bleak but this is not the time to give up hope. The publications map the different tools available to support reform, acting both inside and outside the countries in question and with different players taking cooperative and confrontation approaches to the ruling elites. The reports show that dialogue with the Governments of the region, particularly when bolstering local civil society activism, can help deliver modest gains on issues that do not directly impact local power dynamics but greater pressure will be required to achieve progress on more key human rights issues, particularly around the targeting of civil society and opposition activists. All three publications show how important corruption is to maintaining the repressive status quo so it should be prioritised by international partners and acted upon. This should mean rethinking and potentially reducing the provision direct budget support to Kyrgyzstan and Tajikistan, strengthening due diligence over internationally backed contracts, increasing conditionality on international lending and exploring ways to offer debt relief directly linked to political and human rights reform. The publications give ideas for how aid and international support can be re-evaluated and strengthened at this time of constrained budgets in donor nations. Across all three countries diplomatic pressure can be leveraged to make a difference in specific cases of abuse with local diplomats encouraged to speak out quickly and loudly. The impact of the European Parliament Resolution on human Rights in Kazakhstan has been clear, pushing the Government of Kazakhstan into a burst of legislative and diplomatic activity around these issues (albeit the jury remains clearly out on the extent to which it will lead to change in practice).[1] Such public measures to call out the Governments for their human rights record should be replicated, including by adding Tajikistan to the UK Government’s list of human rights priority countries. The three publications make the case for the use of personal ‘Magnitsky’ sanctions and anti-corruption tools more actively to help add to the pressure for reform. For example, the Kyrgyzstan publication suggested opportunities to take action against the officials involved in the torture and imprisonment of Azimjan Askarov and for other countries to follow the example of the United States in sanctioning Raimbek Matraimov on grounds of corruption. Western asylum systems need to become better attuned to the human rights challenges present in all three of these countries, particularly around the need to provide refuge to the family members of activists that are targeted, most notably by Tajikistan, as punishment for their relatives’ work. Global tech giants need to improve their content moderation and management to prevent organised trolling and abuse by political actors and the states themselves, with a clear lack of capacity in local languages (Tajik, Kyrgyz and Kazakh) identified as a key problem. There is a lot of work to be done in order to make meaningful progress to reverse the retreat of rights across Tajikistan, Kyrgyzstan and Kazakhstan. However, as the publications clearly showed in their essay contributions, there are some hugely impressive voices both in those countries and amongst their diasporas in both civil society and academia who should be supported to help deliver the change their countries need. Key recommendations for Tajikistan, Kyrgyzstan and KazakhstanEach publication provided a detailed list of locally focused recommendations but there are a number of recommendations that apply to all three countries. They should:

• Address widespread corruption at the heart of their states and take steps to reduce conflict of interest for state officials;
• End the use of anti-extremism legislation powers to target peaceful protestors, activists and opposition groups both at home and abroad and the use of torture in their penal and criminal justice systems;
• Stop targeting NGOs with punitive tax inspections and burdensome reporting requirements;
• Make it easier for independent and opposition parties to register and protect political activists from state harassment;
• Stop the continued harassment of independent trade unions and striking workers;
• Protect the ability of independent media, journalists and bloggers to operate. Measures to achieve this across the three countries should include: ending police and security service harassment, stopping the blocking of independent news websites, and further reforming libel laws and provisions on insulting the ‘honour and dignity’ of public officials;
• Improve data protection and privacy regulation and enforcement; and
• Tackle domestic violence, sexual harassment and abuse of the LGBTQ community.

 Recommendations for international institutions, Western partners and donors:

• Ensure a focus on issues of corruption, hatred and impunity;
• Undertake a systemic review of international donor and IFI funded projects, including budget support, the use of consultancies and working with NGOs. It should look at both objectives and implementation, based on evidence and widespread local engagement;
• Find ways to empower fresh thinking and new voices, while giving partners the space and resources to adapt to local priorities;
• Increase human rights and governance conditionality in current and future EU and UK partnership agreements, debt relief, aid and new investment;
• Expand local language moderation by social media companies and strengthen reporting and redress mechanisms;
• Raise systemic problems and individual cases of abuse both in private and in public diplomacy, including parliamentary resolutions on human rights in the region and adding countries to international human rights watch lists;
• Deploy ‘Magnitsky’ personal Sanctions against those responsible for human rights abuses
• Use international mechanisms for tacking corruption and kleptocracy, including improved transparency requirements in Western jurisdictions, reform of ‘golden visas’, corruption focused ‘Magnitsky’ sanctions and other anti-corruption tools such as Unexplained Wealth Orders where appropriate; and
• Improve access to asylum and temporary refuge for activists at risk, including measures to assist family reunification where their relatives have been targeted for abuse.

 The publications:Retreating Rights: Examining the pressure on human rights in Kazakhstan: Launched on 22^nd July 2021 and edited by Adam Hug (Foreign Policy Centre) the publication contains essay contributions from: Colleen Wood (Columbia University); Aina Shormanbaeva and Amangeldy Shormanbayev (International Legal Foundation- ILI); Tatiana Chernobil (formerly Amnesty International); Mihra Rittmann (Human Rights Watch); Galiya Azhenova (Adilsoz Foundation for the Protection of Freedom of Speech); Anna Gussarova (Director, CAISS – Central Asia Institute for Strategic Studies); Dr Khalida Azhigulova (Associate Professor, Eurasian Technological University); and Aigerim Kamidola (Independent consultant in international human rights law). A video of the launch event can be viewed here and the audio recording can be accessed here. Retreating Rights: Examining the pressure on human rights in Tajikistan: Launched on May 17^th and edited by Foreign Policy Centre Director Adam Hug. It contains essay contributions from: Dr Sebastien Peyrouse (George Washington University); Dr Parviz Mullojanov (School for Advanced Studies in the Social Sciences Paris); Shoira Olimova (International Accountability Project); Xeniya Mironova (Independent scholar); Anne Sunder-Plassmann and Rachel Gasowski (International Partnership for Human Rights); Dr Oleg Antonov (Malmö University), Dr Edward Lemon (Texas A&M University) and Dr Parviz Mullojonov (School for Advanced Studies in the Social Sciences Paris); Favziya Nazarova and Nigina Bakhrieva (Public Foundation Notabene); Dilbar Turakhanova (Independent consultant); and Larisa Alexandrova (Independent expert). A video of the launch event can be viewed here and the audio recording can be accessed here. Retreating Rights: Examining the pressure on human rights in Kyrgyzstan: Launched on March 1^st 2021 and edited by Adam Hug (Foreign Policy Centre) the publication contains essay contributions from: Dr. Asel Doolotkeldieva (OSCE Academy); Dr. Aijan Sharshenova (OSCE Academy); Gulzat Baialieva and Dr. Joldon Kutmanaliev (University of Tubingen); Professor Eric McGlinchey (George Mason University); Sardorbek Abdukhalilov (Spravedlivost); Dr. Aksana Ismailbekova (Leibniz-Zentrum Moderner Orient); Ryskeldi Satke (Third Pole); Shirin Aitmatova (UMUT 2020); Ernest Zhanaev (Human Rights writer and consultant); Dr. Elira Turdubaeva (University of Central Asia); Begaim Usenova (Media Policy Institute) and ARTICLE 19; and Jasmine Cameron (Human Rights lawyer). A video of the launch event can be viewed here and the audio recording can be accessed here. Photo by David Mulder, published under Creative Commons with no changes made. [1] European Parliament, RC-B9-0144/2021, https://www.europarl.europa.eu/doceo/document/RC-9-2021-0144_EN.html [post_title] => Responding to retreating rights in Kyrgyzstan, Tajikistan and Kazakhstan [post_excerpt] => [post_status] => publish [comment_status] => open [ping_status] => open [post_password] => [post_name] => responding-to-retreating-rights-in-kyrgyzstan-tajikistan-and-kazakhstan [to_ping] => [pinged] => [post_modified] => 2021-09-30 17:53:43 [post_modified_gmt] => 2021-09-30 16:53:43 [post_content_filtered] => [post_parent] => 0 [guid] => https://fpc.org.uk/?p=6111 [menu_order] => 0 [post_type] => post [post_mime_type] => [comment_count] => 0 [filter] => raw )[7] => WP_Post Object ( [ID] => 6085 [post_author] => 3 [post_date] => 2021-09-30 15:10:28 [post_date_gmt] => 2021-09-30 14:10:28 [post_content] => Қазақстан тәуелсіздігінің 30 жылдық мерейтойы қарсаңында жарияланып отырған бұл басылымда елдегі осы кезең аралығында болған өзгерістер талқыланады. Қазақстанда тұңғыш Президент Н.Назарбаев билігінің біртіндеп Президент Тоқаевқа өтуі және халықтың басым көпшілігінде өмір сүру деңгейінің төмендеуі себебінен әлеуметтік наразылықтардың артуына байланысты, сонымен қоса, қазба байлықтарды пайдаланудан ғаламдық бас тарту болашаққа деген сенімді азайтқан тұста, елдегі билік пен адам құқының қазіргі ахуалы туралы қорытынды жасау маңызды. Соңғы 30 жыл ішінде Қазақстандағы билік өкілдері қол жеткізген қарқынды экономикалық даму негізінен биліктің пайдасына және елдегі түрлі этникалық топтар арасындағы тұрақтылықты сақтауға қызмет етті.  Шын мәнінде, бұның барлығы саяси тәуелсіздік пен көптеген азаматтардың бас бостандығы есебінен жүргізілді. Үкімет пен оның жақтастары бұрынғысынша Қазақстанның демократияға бет бұруы мен елдегі саяси мәдениетті «дамытуға» біртіндеп қадам жасау арқылы қол жеткізуге болады деп есептесе, оларды сынаушылар соңғы 30 жылда саяси жүйеде ешбір өзгерістің болмағанын айтады. Елдегі реформалар халықтың өмір сүру деңгейі мен мемлекеттік қызмет көрсетуді жақсартқанымен, саяси күш  элитадан азаматтық қоғамға ауысқан жоқ. Мәселен, Қазақстандағы жалғыз саяси таңдау - Тоқаевтың президенттік таққа отыруын билік басындағылар жасады. Президент Тоқаев «Халық үніне құлақ асатын мемлекет» құруға және еркіндік пен Үкіметтің жауапкершілігін арттыратын реформалар жүргізуге уәде берді, алайда қазірше бұл саладағы өзгерістер шектеулі сипатқа ие. Оның ұстанымы негізінен қазіргі авторитарлық билік құрылымдарын сақтай отырып, мемлекеттің ықпалдылығы мен нәтижелерін жақсартатын «демократиясыз модернизация» немесе «жүйе ішіндегі реформалар» жолын жалғастыру сипатына ие. Қоғам белсенділерінің жұмысын жалғастыруға кедергі келтіретін «бостандық шектеулерін» кеңінен қолдану  арқылы сынға тосқауыл қою және келіспеушілікті ауыздықтау мақсаты байқалды. Жергілікті белсенділер мен халықаралық қауымдастықта адам құқықтарының бұзылуына жол бермеуге және реформа жасауға көмектесу мақсатында, әсіресе күштердің тепе-теңдігін толығымен сақтауға әсер етпейтін басқару салаларына қысым жасау мүмкіндігі бар. Жүйелі өзгерістерге қол жеткізу - бұл сыбайлас жемқорлықты әшкерелеу үшін халықаралық деңгейде іс-қимылдарды ары қарай жалғастыруды талап ететін күрделі міндет. Негізгі ұсыныстарОсы жарияланымның зерттеу нәтижелеріне сәйкес Қазақстан Үкіметі:

• Үкіметтік емес ұйымдарды салықтық тексерумен және есептіліктің күрделі талаптарымен қудалауды тоқтату;
• Партияларды тіркеуді жеңілдету және саяси белсенділерді үкіметтің қудалауынан қорғау;
• Қылмыстық кодекстің 405 және 174-баптарына сәйкес экстремизмге қарсы заңнамалық өкілеттіктерді наразылық білдірушілерге немесе әлеуметтік желілерде оппозициялық тұрғыдағы ақпараттарға қолдау білдірушілер немесе таратушыларды қудалау үшін пайдалануды тоқтату;
• Тіркелмеген топтарға қойылатын шектеулерді алып тастау үшін қоғамдық шерулер туралы заңды одан ары қарай реформалау;
• Бейбіт шеруге қатысушыларға кеттлингті (қоршауға алу) полицейлік әдіс ретінде қолдануды тоқтату;
• Үкіметті жауапкершілікке шақыратын белсенділер мен блоггерлерге қатысты шешім шығаруда олардың болашақта жұмысын жалғастыруға кедергі келтіретін «бостандығын шектеу» жазасын қолдануды тоқтату;
• Тәуелсіз кәсіби ұйымдар мен ереуілге шығушы жұмысшыларға қатысты қудалауларды тоқтату;
• Сынау фактілерін азайту үшін қоғамдық ресми тұлғаларға жала жабатын және қадір-қасиетіне нұқсан келтіретін заңдарды қолданыстан шығару;
• Деректерді қорғау мен реттеуді және құпиялылықты сақтауды жақсарту; және
• Гендерлік теңдік құқығын қорғауды сақтай отырып, отбасылық зорлық-зомбылық пен жыныстық қысым көрсету туралы жаңа заңдарды дайындау туралы міндеттемелерді орындау.

 Халықаралық қауымдастық міндетті:

• Жеке өмірде және қоғамдық өмірде де кездесетін жүйелі проблемалар мен жекелеген қиянат көрсету жағдайларын көтеру; және
• Сыбайлас жемқорлық пен клептократияға қарсы күрестің халықаралық тетіктерін, соның ішінде ашықтық талаптарын жақсарту, ‘golden visas’ («алтын виза») реформасын, Магнитский санкцияларын және қажет болған жағдайда иесі белгісіз байлықты анықтау сияқты сыбайлас жемқорлыққа қарсы құралдарды қолдануды зерттеу.

 Image by Jussi Toivanen under (CC). [post_title] => Құқықтық шегініс - Қазақстанд: Талдамалы жазба [post_excerpt] => [post_status] => publish [comment_status] => open [ping_status] => open [post_password] => [post_name] => %d2%9b%d2%b1%d2%9b%d1%8b%d2%9b%d1%82%d1%8b%d2%9b-%d1%88%d0%b5%d0%b3%d1%96%d0%bd%d1%96%d1%81-%d2%9b%d0%b0%d0%b7%d0%b0%d2%9b%d1%81%d1%82%d0%b0%d0%bd%d0%b4-%d1%82%d0%b0%d0%bb%d0%b4%d0%b0%d0%bc%d0%b0 [to_ping] => [pinged] => [post_modified] => 2021-09-30 14:38:00 [post_modified_gmt] => 2021-09-30 13:38:00 [post_content_filtered] => [post_parent] => 0 [guid] => https://fpc.org.uk/?p=6085 [menu_order] => 0 [post_type] => post [post_mime_type] => [comment_count] => 0 [filter] => raw )[8] => WP_Post Object ( [ID] => 6087 [post_author] => 3 [post_date] => 2021-09-30 15:09:11 [post_date_gmt] => 2021-09-30 14:09:11 [post_content] => Қазақстан – бұл өз халқы мен бүкіл әлемге өзін Орталық Азияны мол жетістіктерімен танытқан мемлекет ретінде көрсету үшін аянбай тер төккен ел. Кейбір маңызды көрсеткіштер бойынша оған лайықты болып та көрінеді, әсіресе тәуелсіздік алғаннан бергі жылдардағы экономикалық қарқынды даму мен оның осы аймақтағы көршілерімен салыстырғанда тұрақтылығы. Алайда, бұған басқарушы элитаның билігіне нақты және күтілетін қауіптердің үнемі алдын алу арқылы қол жеткізілді. Бұл басылымда Қазақстандағы қазіргі ахуал мен сол саяси реттеулер кезінде көрсетілген қысымға баға беріледі. Бұл тек COVID-19 пандемиясынан кейін ғана емес, сонымен қатар 2019 жылы елдің негізін қалаушы президент Нұрсұлтан Назарбаев билігі оның ізбасары президент Қасым-Жомарт Тоқаевқа ресми түрде (толық емес болса да) ауысқаннан кейін болды. Қазақстанның қысқаша тарихыҚазіргі Қазақстан орналасқан кең аумақтың (2 724 900 шаршы шақырым - жер көлемі бойынша әлемде 9-шы ел) көне тарихында мұнда әр түрлі тайпалар мекендеген. Аймақтағы саяси келісім XIII ғасырдың ортасында Моңғол империясы мен оның мұрагері Алтын Орданың келуінен басталды деп саналады. 1465 жылы Алтын Орданың бөлінуінен кейін, оның мұрагері ретінде Қазақ хандығы құрылды, бұл негізінен Қазақстан жерінде қазақ бірегейлігінің біртіндеп қалыптасуын білдірді. Хандық шеңберінде тайпа немесе орданың (жүз / жүз) үш құрамдас бөлігі пайда болады: Ақсақал немесе Ұлы Орда (Ұлы жүз), Орта Орда (Орта жүз) және Кіші Орда (Кіші жүз). Қазақстанның тәуелсіздік алғаннан кейінгі ұлттық бірегейлігі ретінде 2015 жылы мемлекет хандықтың құрылғанына 550 жыл толуын кең көлемде атап өтті.[1] Ресейдің қазіргі Қазақстан аумағына экспансиясы 1584 жылы Батыс Қазақстанда Орал (Уральск) бойында казак әскери поселкесін құрудан басталды (Қазақстанның Орал өзенінің батыс жағалауындағы географиялық орналасуы бойынша Еуропаға саналатын бөлігі), ол 1613 жылы Яицкий Городок атты орыс елді мекеніне айналды. Жоңғар хандығы қарсыласының (Ақтабан шұбырынды, алқакөл сұлама немесе ұлы жұт деп аталады) қысымымен қазақ ордасының басшылары біртіндеп орыстарға ант берді, осылайша қазақ жеріндегі орыс территориясы кеңейе берді. 1820 жылдың соңына дейін Ресей Кіші жүз бен Орта жүзге тікелей бақылауды қолына алды, ал әр түрлі жүзден құралған  хандық 1841 жылдан 1847 жылға дейін орыс билігіне қарсылық ретінде қайта бас көтерді, бірақ, 1847 жылғы шайқастағы ханның өлімі Қазақ хандығының саяси құрылым ретінде аяқталуын білдірді. 1864 жылға қарай қазіргі Қазақстан территориясын орыстардың басып алуы аяқталып, қазақтарды империяға толықтай бағындырды. Қазақ жеріндегі орыс билігі негізінен 1916 жылға дейін үздіксіз жалғасты. Этникалық қазақтар мен қырғыздарды орыс әскері қатарына Шығыс майданға соғысқа тарту әрекеттері 1916 жылғы Орталық Азиядағы (Жетісу) көтеріліске әкелді, нәтижесінде репрессиядан кейін патша әскерлерінің қолынан 150-250 мыңға жуық адам қаза тапты. Орыс төңкерісінен кейін орталықтандырылған үкіметтің күйреуіне байланысты жергілікті қазақ басшылары қазіргі Қазақстаннның шамамен 2017 жылдағы көлеміндей аумақта Алаш автономиясын құрылатыны туралы жариялады. Тәуелсіздіктің алғашқы гүлденген кезеңі 1920 жылы большевиктердің аймақты жаулап алған кезеңіне дейін созылды. 1920 жылдың тамызында Кеңес Одағының орнына Қырғыз Автономиялық Кеңестік Социалистік Республикасын құрды, кейін 1925 жылы ол Қазақстан Автономиялық Кеңестік Социалистік Республикасы болып өзгертілді, ал 1936 жылы толығымен Кеңестік Социалистік Республикасы (КСР) болды. Кеңестер одағының алғашқы кезеңі осы аймақтағы этникалық қазақтар үшін үлкен сілкініс кезеңі болды. Өткен ғасырдың 30-жылдарының басындағы Сталиннің күштеп ұжымдастыру науқаны 1931-1933 жылдардағы бұрынғы көшпелі халық қазақтардың ашаршылығына әкеліп соқты, яғни 1932-33 жылдардағы кеңестік жұтта 1,5 миллион адам аштықтан қырылды (олардың 1,3 миллионы этникалық қазақтар, яғни жалпы қазақ халқының 38 пайызын құрады). 1950 жылдары этникалық орыстарды «Тың игеру» науқаны аясында кеңестік ауылшаруашылық өнімдерін көбейту қажет деген желеумен Қазақ КСР - на жаппай қоныс аударту басталды,  1980 -ші жылдарға қарай қазақ жеріне қоныстанушылар саны жергілікті этникалық қазақтардың санынан басым болды. 1949-1963 жылдар аралығында Қазақ КСР-інің жері Кеңес Одағының ядролық бағдарламасын сынау полигоны ретінде де пайдаланылды, яғни 110-нан астам жерде қару-жарақ сынақтары жүргізілді, нәтижесінде Семей өңірінде (қазіргі Семей) 1,5 миллион адам осы сынақтың құрбаны болды және осы аймақтың экологиялық ахуалына айтарлықтай залал келді.)[2] Қазақстанды 1960-62 және 1964-1986 жылдары аралығында Қазақстан Коммунистік партиясының бірінші хатшысы (және 1971 жылдан-Саяси бюроның толық мүшесі) және Леонид Брежневтің жақын досы Дінмұхамед Қонаев басқарды. 1984 жылы Қонаевтың өлімі оның  орнына өршіл, жас (Кеңестер одағының стандарттарына сәйкес) реформатор Нұрсұлтан Назарбаевтың Министрлер Кеңесінің Төрағасы (КСРО Премьер -Министріне балама) болып тағайындалуына байланысты болды. Екеуінің билік үшін таласы 1986 жылдың қаңтарында Назарбаевтың бірінші хатшының ағасы Асқар Қонаевты Қазақстан Ғылым академиясын басқарғаны үшін жария түрде сынға алған кезде басталды, бұл шиеленіскен саяси дағдарысқа әкелді, нәтижесінде Қонаевтардың екеуі де қызметтерінен алынды. Алайда, бұл оқиға бірден Назарбаевтың пайдасына шешілген жоқ. Ел басшылығына бұған дейін Қазақстанда өмір сүрмеген ресейлік саясаткер Геннадий Колбин аяқасты тағайындалды. Бұл шешім этникалық қазақтар арасындағы наразылықтың күшеюіне әкелді. Алма-Атада (қазіргі Алматы) болған Желтоксан көтерілісі кезінде (Желтоқсан оқиғасы) наразылық шегіне жетті, шерушілер аяусыз жазаланды және 200 демонстрант осы оқиға кезінде көз жұмды. Сонымен, 1989 жылдың маусымында Назарбаев өзі қалаған жоғары лауазымға қол жеткізіп, Қазақстан Коммунистік партиясының бірінші хатшысы болып тағайындалды. Ол 1990 жылдың көктемінде қысқа мерзімге Жоғарғы Кеңестің төрағасы, содан көп ұзамай 1990 жылдың сәуірінде президент болды. Кеңестер Одағы ыдырағаннан кейін Қазақстан 1991 жылы 16 желтоқсанда тәуелсіздігін ресми түрде жариялаған соңғы республика болды және ТМД-ға  ресми түрде қосылды. Тәуелсіз Мемлекеттер Достастығы 21 желтоқсанда Алматы хаттамасымен құрылды. Тәуелсіз ҚазақстанҚазақстан тәуелсіздік алғаннан кейін өзге тәуелсіз республикалар сияқты көптеген проблемалармен күресті: кеңестік жоспарлы жүйеден еркін нарықтық жүйеге көшу барысында құлдырап бара жатқан экономиканы тұрақтандыруға; жаңадан құрылған елде ұлттық бірегейлік пен ынтымақтастықты қалыптастыруға; бүкіл аймақта туындауы мүмкін ұлтаралық шиеленісті болдырмауға тырысты. Соңғы екі мәселені тең деңгейде ұстау Қазақстандағы ең маңызды мәселе еді, әсіресе этникалық қазақтың саны соңғы деректер бойынша (1989 жылғы Кеңестер Одағының халық санағы бойынша) этникалық Ресей азаматтарының санымен шамалас болды (сәйкесінше 6 534 616 және 6,227,549). Ал, Қазақстанның солтүстік облыстарының көп бөлігінде этникалық Ресей тұрғындарының саны этникалық қазақтардан едәуір көп болды.[3] 1992 жылы және 1999-2000 жылдары тағы да солтүстіктің кейбір өңірлеріндегі орыс қауымдастықтары әртүрлі дәрежеде Ресеймен бірігуге тырысты, бірақ олардың барлығы Қазақстан үкіметінің ықтимал алаңдаушылықты жою үшін алдын алу жұмыстарын жүргізуі арқылы сәтсіздікке ұшырады.[4] Дегенмен, тәуелсіздік алғаннан бергі жылдар ішінде этникалық орыстардың Ресейге біртіндеп қоныс аударуы, этникалық қазақтардың Шығыс Азиядан оралуы және қазақ халқының арасында туу көрсеткішінің артуы нәтижесінде халықтың теңдік дәрежесі жағынан этникалық қазақ халқына ауысып, қазіргі таңда олардың саны  68 пайыздан асады деп болжануда[5]. Бұл өзгеріс «орыс мәселесінің» жиі көтерілуіне кедергі келтірмеді,  ресейлік ұлтшыл саясаткерлер қазақтарға қарағанда әлі де этникалық орыстар жиі қоныстанған  Солтүстік Қазақстан өңірін Ресейге қайта қосу туралы мәселені жиі көтереді.[6] 1990 жылдардағы орыс халқының қоныс аударуының басты себебінің бірі - 1991-1995 жылдар аралығында жылына орта есеппен тоғыз пайыздан артық қысқарып отырған Қазақстан экономикасының алғашқы кездегі күрделі ахуалы болды.[7] Алайда, 1990-шы жылдардың соңында табиғи ресурстар байлығы Қазақстан экономикасын тұрақтандыруға мүмкіндік берді (1998 жылғы ресейлік қаржылық дағдарыстың аймаққа әсеріне қарамастан), содан кейінгі жылдары ЖІӨ-нің күрт өсуі байқалды, 2002 жылдан бастап жан басына шаққандағы ішкі өнім (ЖІӨ) 6 есеге өсті.  Қазақстан анықталған мұнай қоры бойынша әлемде 12 -ші орында және 2018 жылға қарай көмір мен шикі мұнай экспорты бойынша әлемде тоғызыншы, сондай -ақ табиғи газ экспорты бойынша 12 -ші орынға шықты.[8] Бұл қазба байлық ресурстары Қазақстанға Орталық Азиядағы көршілес елдермен салыстырғанда жалпы өмір сүру деңгейін айтарлықтай жақсартуға мүмкіндік берді. Бұл елдің физикалық трансформациясына елеулі инвестиция тартты, ол ұлт құрудың тікелей және метафоралық оқиғасы ретінде әрекет етті. Бұл жоба 1994 жылы жарияланған ел астанасын халық жиі қоныстанған, бірақ жер сілкінісі қаупі бар Алматыдан (бір жыл бұрын Алма-Атадан Алматыға өзгертілген) елдің солтүстігіндегі шағын қала - Ақмолаға көшіру жоспарына негізделген болатын. Астана қаласы (бұл қазақ тілінде астана ұғымын білдіреді) Назарбаевтың қазіргі Қазақстан туралы көзқарасын бейнелейді және оның дизайны өзі насихаттауға ұмтылған қазақ халқының тарихы мен болмысының көрінісі. Қазақстан 30 жыл бойы толығымен Назарбаевтың саяси бақылауында болды. Кез келген президенттік сайлауда ол 1991 жылғы желтоқсандағы алғашқы сайлау кезіндегідей ешбір кедергісіз  сайлауға қатысып отырды, сайлауға түскен кандидаттардан ол 91% -дан 99% -ға дейінгі дауыс жинай алатын жалғыз кандидат болды. Тек бір ғана күтпеген жағдай ол 1995 жылғы референдумнан кейін Назарбаев сайлауы кейінге шегеріліп, шектеулер алынып тасталды, ал Коммунистік партияның кандидаты Серікболсын Әбділдин (қатаң шектеулермен және бұл процесті кеңінен қолдана отырып) президенттікке үміткер ретінде түскен кезде Назарбаев тек 81 пайыз дауысқа ие болды. Төменде толығырақ сипатталғандай, бюрократиялық кедергілер мен жиі күш қолданатын репрессиялар азаматтық қоғамда немесе билеуші ​​элитаның бұрынғы мүшелерінің оппозициялық қозғалыстар құруға деген шынайы талпынысына кедергі келтірді. Назарбаев пен оның отбасы және ең жақын серіктерінің саяси үстемдігі осы элитаның экономикалық мүмкіндіктерінің артуымен тығыз байланысты болды. Бұл олардың билігін одан әрі нығайтты және қазіргі жүйеге қандай да бір қауіп төну қаупін арттырды. Қазақстан көршілес Қырғызстанда болып  жатқан саяси дүрбелеңдерді елде болдырмас үшін сақтық шараларын қолданғанымен, 2008 жылғы қаржылық дағдарыс пен 2014 жылғы мұнай бағасының төмендеуі (әлі күнге мұнай бағасының төмендеуі жалғасуда) және 2014 -2015 жылдардағы Ресейдегі қаржылық дағдарыс жағдайы, яғни осының барлығы елдің экономикасына айтарлықтай әсер етіп, әлеуметтік ахуалды біршама тұрақсыздандырды. Жұмысшылардың толқулары жиіледі, әсіресе 2011 жылғы Жаңаөзендегі ереуіл мен одан кейінгі текетірес кем дегенде 14 демонстранттың өмірін алып кетті және кәсіподақ ұйымдарының тәуелсіз әрекеттерін басып тастады. Десек те, бұл жұмысшылардың еңбекақысына қатысты оларды жұмыстан шығаруға және нашар еңбек жағдайлары мен тиімсіз еңбекшарттары негізінде жұмысқа қайтадан қабылдауға байланысты наразылықтардың туындауына кедергі бола алмады. Себебі, үкімет мұнай секторын жекеменшік компанияларға берді.[9] 2016 жылы Қазақстанға Қытайдың басып кіру қорқынышымен байланысты экономикалық мәселе (халықтың аз қоныстанған ауылдық жерлері бұрын Ресейде шоғырланған шетелдіктердің қолына өтеді деген терең қорқынышты пайдалану) яғни шетелдіктерге ауыл шаруашылығы мақсатындағы жерлерді 25 жылға дейін жалға беруге рұқсат еткен Жер кодексіне сәйкес жүргізілетін реформаларға жауап ретіндегі жер наразылығы болды. Наразылық акциялары 2016 жылдың сәуірінде заңның шілдеде күшіне енуіне дейін бүкіл ел аумағына таралды, бұл құқықтық шектеулі жағдайға қарамастан халықтың наразылық білдіруге деген іс-әрекетін өзгертті[10]. Сәуірдің аяғы мен мамырдың басында үкімет тарапынан шаралар күшейе түсті. 2016 жылдың 17 мамырында наразылық акциясына қатысқаны және оны ұйымдастыруға көмектескені үшін қоршаған ортаны қорғаушы Макс Боқаев пен Талғат Аянов қамауға алынды. Ақырында оларды тұтқындау «әлеуметтік өшпенділік тудырды», «әдейі жалған ақпарат таратты» және «шеруге шығу тәртібін бұзды» деген айып тағу арқылы бес жылға бас бостандығынан айыруға және одан кейінгі үш жылға дейін саяси қызметке араласуға тыйым салу, яғни олардың «бас бостандықтарын шектеумен» аяқталды[11]. 21 мамырда бірнеше қалада болған наразылық акциясында полиция жүздеген адамды тұтқындады және оларға «бұзақылық жасады» деген бап бойынша айып тағылды[12]. Президент Н.Назарбаев өршіп келе жатқан тәртіпсіздіктерді басу үшін жер сатуға бес жылдық мораторий жариялады - бұл тыйым 2021 жылдың мамырында мерзімі аяқталғанға дейін үзіліс ретінде көрсетілді.[13] Соңғы жылдары Қытай мәселесі еңбек дауларынан бастап Байкал көліндегі суды пайдалануға және Шыңжаңдағы этникалық қазақтарға қатысты адам құқығының бұзылуына қарсы наразылықтарға дейінгі көптеген басқа наразылықтардың өлшемі болды.[14] 2019 жылдың ақпанында Астанада ата -анасының екеуі де түнгі ауысымдағы жұмысына кеткен кезде үйдегі өрттен болған бес қыздың (үш айдан 13 жасқа дейінгі) қайғылы қазасы бүкіл Қазақстандағы мүмкіндігі шектеулі бірнеше баласы бар аналарға әлеуметтік көмек көрсетуді, тұрғын үй жағдайы мен денсаулық сақтау қызметін жақсартуды талап еткен наразылық толқынын туғызды. Бұл «аналар наразылығы» Коллин Вудтың эссесінде егжей -тегжейлі түсіндірілгендей, елдегі теңсіздіктің айқындалуына әсер етті және жыл бойы бұрын-соңды болмаған саяси өзгерістерді көбейтті. 15 ақпандағы үлкен наразылықтан кейін президент Назарбаев премьер-министр Бақытжан Сағынтаевтың үкіметін әлеуметтік мәселелерді шешу жөніндегі нұсқауларын орындамағаны үшін отставкаға жіберді.  Президент наразылық білдірушілердің талабына жауап беру үшін бұл жаңа қаржыландыруды әлеуметтік төлемдерді ұлғайтуға және әлеуметтік мәселелерді шешуге және басқа шараларды қолдауға бағыттауды тапсырды. Алайда, арада бір ай өткенде, яғни 19 наурызда Назарбаев аяқасты президенттіктен кететінін және өзінің орнына Сенат төрағасы Қасым-Жомарт Тоқаев болатынын (бұрын премьер-министр және сыртқы істер министрі болған) жариялады және ол бастапқыда белгіленген 2019 жылдың шілдесіндегі сайлауға дейін президент міндетін атқарды. Назарбаевтың президенттіктен кетуге тырысуы күтпеген жағдай емес еді, әсіресе оған  «Тұңғыш Президент» және «Елбасы» (ұлт көшбасшысы) ретінде берілген бірегей өкілеттіктер ол Президенттіктен кеткеннен кейін де сақталды. Бұл өмірлік өкілеттіктерге Ұлттық қауіпсіздік кеңесінің төрағасы қызметін (халықаралық істерде, құқық қорғау және қауіпсіздік мәселелерінде, саяси тағайындауларда ерекше маңызды рөл атқарады) атқару және биліктегі «Нұр Отан» партиясының көшбасшысы және Конституциялық Кеңеске мүшелік сияқты басқа да лауазымдары сақталды.[15] Бұл ерекше мәртебе Назарбаевқа өзінің және отбасының саяси және экономикалық мүдделерін қорғап қана қоймай, күнделікті атқаратын қызметін Президент Тоқаевқа берумен қатар, елдің дамуын қалыптастыруда маңызды рөл атқаруға мүмкіндік берді. Елде ішкі және сыртқы жүйеде биліктің нақты кімде екендігіне қатысты белгісіздік тудырды. Сонымен бірге Тоқаевтың жеке күн тәртібін айқындау қабілетіне нұқсан келтірді. Сондықтан көптеген бақылаушылар саяси жүйеде абсолютті билікті нақты тәуелсіз саяси базасы жоқ оның мұрагеріне емес, "Бірінші президентке" тиесілі деп санайды. Президенттің міндеттерін өткізу Назарбаев пен оның мұрасын ұлттық баяндауларда  негізгі блок ретінде одан әрі дамытуға айтарлықтай кедергі келтірмеді. Мәселен, қызметінен кеткеніне үш күн толмастан, Тоқаев Елбасының құрметіне Астананың атауын Нұр-Сұлтан деп өзгерту туралы Жарлыққа қол қойды (1997 жылы Астана атауы Ақмола деген атаудан өзгертілген). Сонымен қатар, біз Назарбаевтың тағы екі үлкен мүсінінің ашылғанын және ұлттық және халықаралық аудиторияға арналған режиссер Оливер Стоунның Назарбаев мұрасын көркемдеуге бағытталған "Қазақ: Алтын адамның тарихы" атты сегіз сағаттық деректі фильмінің түсірілімін көрдік.^[16] Өтпелі кезең мен мерзімінен бұрын өткен сайлау елде саяси наразылықтар санын арттырды, олар қатаң түрде басылып отырғанымен, салыстырмалы түрде алғанда тұрақты авторитарлық жүйе саналатын биліктің болашағына сызат түсірді. Президент Тоқаев өз қызметіне кіріскен  алғашқы айларында Назарбаевтың мұрасын сабақтастыруды да, өзгерістерге деген артып келе жатқан сұраныстарға да жауап беру үшін де жүйелік реформаны ұсынатын адам ретінде өзіндік ұстаным жасауға тырысты. Ол өзінің көзқарасын «тыңдайтын мемлекет» деп сипаттағанымен, Назарбаевтың билігі мен ықпалы жағдайында ресми және бейресми түрде де оның тәуелсіз әрекет ету мүмкіндігі шектеулі болды. Салыстырмалы түрде алғанда Тоқаевтың Қазақстан президенті лауазымына кіріскеннен кейін бір жылдан кейін Қазақстан мен әлемді шарпыған дағдарысқа дейінгі мемлекеттік бюрократияға әсері әлсіз болған еді.[17] COVID-19COVID-19 дағдарысы бүкіл әлемдегі саяси жүйелердің күшті және әлсіз тұстарын айқын танытты және Қазақстан бұл ережеден тыс қалған жоқ. Қазақстанда вирустың алғашқы тіркелген жағдайы 2020 жылдың 13 наурызында анықталды және 15 наурызда президент Тоқаев мамырға дейін төтенше жағдай жариялап, Наурыз мерекесі (Тәжікстандағы әріптесінен айырмашылығы) мен Жеңіс күніне орай арнайы жоспарланған шараларды болдырмады. 19 наурыздан бастап Астана мен Алматы қалаларында карантин енгізілді, бұл тұрғындардың тұрғылықты жерлерінен басқа жаққа кетуіне мүмкіндік бермеді. 26 наурыздан бастап  халықтың азық-түлік алу немесе жұмысқа барудан басқа себепппен үйінен шығуына, үш адамнан артық жиналуға тыйым салынды және қоғамдық көлікте шектеулер болды, көп ұзамай айтарлықтай маңызы жоқ жұмыстарға шектеу қойылды.[18] Мұндай шаралар вирустың алғашқы кезеңде таралмауына ықпал еткенімен, Орта Азияның басқа аймақтарындағыдай мамырда жоспарлы түрде қайта ашылуы жағдайды күрделендіріп, ауырғандар саны бастапқы кезеңнен айтарлықтай артты және бұл жаз айларында бірқатар шектеулерді енгізуге себеп болды. 2021 жылы сәуірде Қазақстандағы короновирус індетінің саны күрт өсті және осы жазбаны жазу барысында анықталғаны 2020 жылдың сәйкес кезеңіндегі жағдайдан да артқан және маусымның ортасынан бастап Delta жұқпалы нұсқасының қосылуы індеттің одан ары таралуына  әкелді. Бұл жазбаны жазу кезіндегі (14 шілдедегі жағдай бойынша) деректер бойынша Қазақстанда 520,336 расталған COVID-19 жағдайы тіркелген, 8173 адам қайтыс болған, бірақ індеттің соңғы мәліметтеріне сай бұл көрсеткіштердің артуы әлі де жалғасады деп күтілуде[19]. COVID індетінің қазіргі жағдайы мемлекеттік бұқаралық ақпарат құралдарын жұртшылықты сендіру үшін және мінез -құлқын өзгерту үшін ауруханалардағы адамның көптігі туралы ашық айтуға мәжбүр етуде^[20].  Шілденің ортасына қарай Қазақстанда аралас ресейлік Sputnik, қытайлық Sinopharm және қазақстандық QazVac вакцинасының жеті миллиондай жеке дозасы (18,5 миллион халық үшін)  салынды. Қазақстанда COVID-19-дың көптеген елдердегідей саяси және экономикалық салдары ауыр болды. Пандемия мен алғашқы карантиннің әсері Қазақстан үкіметі мен Ұлттық Қорының (елдің мұнай қоры) ақшалай инъекциясына қарамастан, 1998 жылғы Ресей экономикалық дағдарысынан кейін бірінші рет экономиканы 2020 жылы рецессияға (-2,6 пайыз) мәжбүр етті. 2021 жылы ел экономикасы қайта қалпына келеді деп күтілгенімен, COVID жағдайының соңғы толқындарының әсері дамуды баяулатуда. OpenDemocracy және Vlast.kz пен Mediazona-ның жергілікті журналистерінің таяуда жасаған баяндамасы пандемия көптеген қазақстандықтарда жалақының жоқтығынан отбасылық қаржының жетіспеушілігін жабу үшін олардың несиеге тәуелділігінің қалай артқанын көрсетті және 2020 жылы халықтың жеке несиелерінің көлемі 1,7 млрд. долларға жетті.[21] Дағдарыс тудырған саяси қиындықтар әр түрлі формада байқалды. Денсаулық сақтау министрлігінің аурухана жүйесі ресурстарының шамадан тыс жүктелуі мен бастапқы емдеуде жіберілген кемшіліктер, соның ішінде дәрі-дәрмектер мен тесттердің жетіспеушілігі туралы  алғашқы жауабы қатты сынға ұшырады. Денсаулық сақтау министрі Елжан Біртанов маусым айында вирусты жұқтырғаннан кейін қызметінен кетті, содан кейін денсаулық сақтауды цифрландыру бойынша Дамумед (Damumed) жобасына қатысты ұзақ уақытқа созылған айыптаулар негізінде сыбайлас жемқорлықпен айыпталып, тұтқындалды.[22] Орталық Азияның басқа өңірлеріндегідей, үкіметтің дағдарысқа қарсы әрекеті мен  оның кең ауқымды қызметін онлайн-сынаушыларға қарсы дезинформацияның таралуын шектеу  ​​шаралары қолданылды[23]. Мысалы, қоғам белсендісі Әлнұр Ілияшев жалған ақпарат таратқаны үшін бас бостандығын 3 жыл шектеу кезеңінде жыл сайын 100 сағат қоғамдық жұмысқа тарту және бес жылға бас бостандығын шектеу арқылы қоғамдық-саяси қызметке қатысуға тыйым салу жазасына кесілді. Бұл оның Facebook-тегі «Нұр Отан» партиясысының көшбасшылары Нұрсұлтан Назарбаев пен Президент Қасым Жомарт-Тоқаевты сынаған екі жазбасы үшін «Қоғамдық қауіпсіздікке қауіп төндірген» деп айып тағылған және оның осыған дейінгі жаңа тәуелсіз саяси партия құруға жасаған әрекеттері де қатты сынға алынған.[24] Сонымен бірге, COVID келесі тарауларда көрсетілгендей, мемлекетке өзінің саяси қарсыластарына қысымды күшейтуге мүмкіндік берді.[25] Пандемияны саяси мақсатта пайдаланудың басқа мысалдарына 2021 жылғы Мәжіліс (парламент) сайлауы қарсаңында ресми өкілдердің COVID-19 тестілеу хаттамаларын бұзып, тәуелсіз байқаушылардың жұмысына кедергі жасауы туралы айыптауларды жатқызуға болады[26]. Сонымен қатар, 2021 жылы 28 ақпанда өткен үкіметке қарсы шерудің қарсаңында  Нұр-Сұлтан қаласының шенеуніктері пандемия қаупінің деңгейін сарыдан қызылға дейін көтерді, бұл шерудің алдын алуға бағытталып, бір күн ішінде қозғалыс еркіндігіне қатаң шектеулер енгізілді.[27] Бүгінгі таңдағы жағдай: саясат және наразылықҚазақстанның басқарушы элитасы әлі де өтпелі кезеңде: Назарбаев президент Тоқаевқа ресми өкілеттіктерді біртіндеп тапсыруда және көпшілік алдына көп шыға бермейді, десек те, ұлттық және жергілікті деңгейде Тоқаев әкімшілігі мен басқа да билік тармақтарындағы тағайындауларға ықпалы әлі де сақталуда. Президент Тоқаевтың алғашқы реформалары өлім жазасын ресми түрде жоюды (мораторий 2003 жылдан бастап күшіне енгенімен) және ауылдық жерлерде жергілікті әкімдерді (әкімдерді) сайлауды қамтыды. Бұл соңғы бастама бойынша жанама сайлауды мәслихаттармен (жергілікті кеңестер) алмастыратын ауыл әкімдерінің тікелей жергілікті сайлауына тәуелсіз кандидаттарды ұсыну мүмкіндігімен 2021 жылы шілдеде өтті.[28] Бұл алдағы жылдары жергілікті басқарудың басқа деңгейлеріне тікелей сайлау моделін кеңінен енгізу қарсаңында жергілікті әкімдердің халық алдындағы жауапкершілігін арттыруға көмектеседі деп үміттенуге болады. Алайда, үміткерлер үшін мемлекеттік қызметте немесе жеке сектордағы басшылық қызметте жұмыс өтілінің болуын басты шарт ретінде енгізу әлеуетті сыншыларды іріктеу үшін қолданылатын түсініксіз критерий болып табылады.[29] Мемлекеттің кейбір салалары үкіметтік емес ұйымдармен (ҮЕҰ) және басқа сарапшылармен ұсынылған заңнамалық өзгерістер туралы кеңесу үшін жұмыс істеуге дайын болса, ал басқа  саласы оларға қатысты салықтық тергеулерді жалғастыруда және Тоқаевтың жүргізіп отырған реформасы жүйені либеризациялаудан да ықпалды болып отыр. Оның «Халық үніне құлақ асатын мемлекет» тұжырымдамасы бұрынғы басшының қарапайым азаматтардың шағымдарын басқару мақсатын көздеген көзқарасын жалғастыруға арналған (жүйеге қарсы шыққандармен күресті жалғастыра отырып), дегенмен бұл Назарбаевтың президенттік аппарат арқылы тұлғалық басқаруға қарағанда институционализм мен сақтықпен басқару (министрлік деңгейінде) тәсілі арқылы жүргізілуде. Бұл тенденция министрліктерге, әсіресе Ішкі істер министрлігі мен Ұлттық қауіпсіздік комитетіне реформа жүргізу немесе әрекет етуге қатысты өз бетімен таңдау жасауда барынша еркіндік берді. Әдетте Үкіметтің жалпы қолданатын тәсілі транзакциялық болып қала береді, себебі мемлекет тұрақтылық пен экономикалық өсуді қамтамасыз етуге ұмтылғанымен, азаматтар билеуші ​​элита тарапынан бақылауды тұрақсыздандыруға ұмтылмайды (және оларға рұқсат етілмейді). Посткеңестік кезеңнің көп бөлігінде халықтың көпшілігі тәуекелге бейім емес, ал орта тап өзінің жағдайы үшін алаңдайды және саяси өзгерістердің белгісіз қаупінен қорқады. Мұның басты себебі - Айна Шорманбаева мен Амангелді Шорманбаев өз очерктерінде көрсеткендей, мемлекет пен билік құрылымындағы элитаның қоғам өмірінде барлық салаға араласуы, билікке қарсы шыққысы келетіндер немесе жауапкершілікке тартуды көздеушілерге үлкен кедергі болды. Алайда, егер әлі де саяси мобилизацияның кеңінен таралмауы болмаса, соңғы жылдары қоғамдағы теңсіздік пен дамудың баяулауынан наразылықтың арту тенденциясы байқалды. Қазақстанда 2010 жылы партиялық жүйе реформаланды деп болжануы мен 2017 жылы конституциялық реформа жасау барысында өкілеттіктердің парламентке ресми түрде берілуіне қарамастан, Қазақстан саясатында шынайы плюрализм қалыптасқан жоқ. 2016 жылы өткен парламенттік сайлаудан бері тоғыз рет талпыныс жасалғанымен, 2013 жылдан бері бірде-бір жаңа партия тіркелген жоқ[30]. Сонымен қатар, партияларға тіркеу талаптарының, атап айтқанда  партияға қажетті мүше адам санын 40 000-нан 20 000-ға дейін қысқарту сияқты формальды өзгерістер енгізгеніне қарамастан, шын мәнінде мәселе сол қалпында сақталуда. Мысалы, ЕҚЫҰ атап өткендей партиялар 1000 -нан астам адам қатысатын конгресс өткізуі тиіс және партияның құрылтай комитеті үшін де соншалықты мүше талап етіледі. Сонымен қоса, олардың барлығы жеке басын растау арқылы толығымен тексеріледі және жоғарыда аталғандай оған қатысушыларға қысым жасау қаупі бар. Қазіргі кезде жаңа партиялар бюрократиялық кедергілерден өткенімен, оларды сәтті тіркелуге рұқсат етілетіні белгісіз, себебі жаңа партияның құрылуына кедергі жасау үшін шексіз бюрократиялық мүмкіндіктер берілген. Қазіргі уақытта ішінара партиялық тізім жүйесін қолданудың нәтижесінде тәуелсіз кандидаттардың Мәжіліске сайлауға қатысуына рұқсат етілмейді. ЕҚЫҰ -ның Демократиялық институттар мен Адам құқықтары жөніндегі бюросы (ДИАҚБ) кең аймақтағы сайлауды бақылау миссиясының алтын стандартын басқарады, саяси процесті ашық бағалайды. Олар соңғы есебінде «Қазақстанда 10 қаңтарда өткен парламенттік сайлауда нағыз бәсекелестіктің болмағынын және саяси реформаларды жариялау қажеттілігін» атап өтті. Олар COVID-19 пандемиясы кезінде туындаған қиындықтарға қарамастан, техникалық тұрғыдан тиімді дайындалған. Сайлау үдерісіне бес партия қатысып және олардың кандидаттары бірдей еркін үгіт-насихат жұмыстарын жүргізгеніне қарамастан, оларға конституциямен кепілдендірілген негізгі бостандықтарын пайдалануға шектеулер саяси кеңістік тарапынан жасалды[31]. Бұл бес партия президентті және қазіргі саяси жүйені толығымен қолдайтын «конструктивті оппозиция» болғандықтан, оларға кандидат ретінде тіркелуге рұқсат берілген.Төменде айтылғандай, соңғы кезде танымал ҮЕҰ-ға қатысты салықтық тергеулердің парламенттік сайлау қарсаңында жүргізілуі ешбір таңқаларлық жайт емес[32]. Сонымен қатар, билік сайлауды бақылау мақсатында арнайы құрылмаған ҮЕҰ -ның сайлау процесін мұқият бақылауына алып, алдыңғы тәжірибеден алшақ болуға жол бермес үшін  фотоға түсіруге және бақылауға рұқсат етілгендерге шектеу қоюға арнайы шаралар қабылдады.[33] Нәтижесінде билік басындағы «Нұр Отан» партиясының жинаған дауыс саны аздап төмендеді, ал аз ғана дауыс «Ақ жол» партиясы мен «Қазақстан халық» партиясына тиесілі болды, ал елдегі пандемия жағдайына және дауыс берушілердің енжарлығына байланысты сайлауға қатысушылар саны (63,3%) 1999 жылдан бергі уақыт ішінде алғаш рет ең төменгі көрсеткішті көрсетті. Тоқаевтың алғашында берген саяси бәсекелестік туралы уәделеріне қарамастан, сайлауды мұқият тексеруге тырысатындарға көрсетілген қысым деңгейі, сайлаудағы бәсекенің төмендігі, барлық партияның үкіметті жақтауы, бұл жуырда болған ашық саяси оппозицияны қолдаушы экономикалық және әлеуметтік  наразылықтардың артуына негіз болды.[34] Қазақстанда Парламенттен тыс оппозициялық топтар бар, олар, кем дегенде, теориялық тұрғыдан болса да, осы әлеуетті вакуумды толтыруға тырысады. Жалпыұлттық социал-демократиялық партиясы (ЖҰСДП) 2000 жылдардың ортасынан бастап Назарбаевқа, соңғы кездері Тоқаевқа ашық түрде қарсы шығушы тіркелген жалғыз партия еді, алайда  Eurasianet.org сайтында оларға «өте ұстамды және бейімделген» партия деген сипаттама береді[35]. Бұл партия ақыр соңында ішкі алауыздықтың, әділетсіз сайлау жүйесінің жалғасуы мен өз жақтастарын «Нұр-Отан» партиясындағы (оларды жалған оппозициялық топ ретінде мазақ қылса да) келіспеушіліктерді тіркеу құралы ретінде пайдалану үшін социал-демократтарға дауыс беруге шақырған Мұхтар Әблязовтың араласуына байланысты (төменде толығырақ талқыланады) және партияға екі жақтан да қысым жасалуының белгісі ретінде 2021 жылғы сайлауға қатысудан бас тартуға шешім қабылдады[36]. ЖСДП партиясынан шықаннан кейін Әблязов Ресейдегі Алексей Навальныйдың «ақылды дауыс беру схемасын» қайталай отырып, үкіметке қарсылық көрсетудің әдісі ретінде («Ақ жолдың» Тоқаевты қолдауына қарамастан) «Ақ жолға» тактикалық дауыс беруге шақыруға назар аударды. Қалай болғанда да, саяси оппозицияның шуы мен белсенділігінің негізі басқаларға қатысты болды. Соңғы жиырма жылдың ішінде Мұхтар Әблязов Қазақстанның саяси өміріндегі ең атақты және даулы оппозиция қайраткері ретінде танылды[37]. Алғашында Әблязов 1990 жылдары Қазақстан электр желілерін басқару компаниясының басшысы ретінде белгілі болды, содан кейін 18 ай яғни 1999 жылдың қазанына дейін Энергетика, индустрия және сауда министрі қызметін атқарды. 2001 жылы Әблязов пен басқарушы элитаның кең спектрі, соның ішінде вице-премьер Ораз Жандосов, Еңбек министрі Әлихан Байменов және Павлодар облысының әкімі Ғалымжан Жақиянов парламенттік өкілеттіктерді кеңейтуді және өңірлік әкімдерді (басшыларды) сайлауды қоса алғанда, болашақта экономикалық және саяси либерализацияға шақыру платформасы ретінде «Қазақстанның демократиялық таңдауы» (қазақша QDT немесе орыс тілінде DVK деп аталады) атты саяси партияны құрды.[38] Содан кейін премьер-министр Тоқаев барлық биліктегі шенеуніктерді «қастандық жасаушылар» деп тез арада жұмыстан шығарды, ал үкімет топ мүшелеріне саяси қысымды күшейтті, сондықтан топтың қатардағы қарапайым мүшелері тыныштықпен қайта орындарына оралды. Кейіннен бұл топ «Ақ жол» партиясын құрды (қазіргі уақытта ол жоғарыда айтылған үкіметті қолдайтын саяси партия), кейінірек олардың кейбіреулері «Ақ жолдан» кетіп, ақыры Ұлттық социал-демократтармен бірігетін бөлек партия құрды. Дегенмен,  Әблязов өз партиясын талап етуді жалғастырды және көп ұзамай 2002 жылы наурызда басталған, бірақ осыдан кейін үш жыл бұрын жүргізілмеген сыбайлас жемқорлық тергеуі аясында тұтқындалды. Алғашында алты жылға бас бостандығынан айырылған Әблязов көп ұзамай Назарбаевтан кешірім сұрап, болашақта саясатқа араласудан бас тартқан соң босатылды. Сонымен Қазақстанның демократиялық таңдауының бірінші нұсқасы 2005 жылы аяқталды. Босатылғаннан кейін Әблязов өзінің қаржы саласындағы қызметіне қайта оралып, БТА банкінің басқарма төрағасының міндетін атқарды және банк қаржылық дағдарысқа дейін қарқынды дамып,  Қазақстанның ірі коммерциялық банкіне айналды. Алайда, банктің 2009 жылдың басында 10 миллиард доллар қарызы жария болғаннан кейін, ол мемлекет меншігіне өтіп жағдайы күрт төмендеді және Әблязов Лондонға қашып кетті. Кейінгі жылдары жоғалған ақшаны халықаралық деңгейде іздестіру және Ұлыбритания мен Америка Құрама Штаттарының соттарында оффшорлық холдингтердің күрделі желісі туралы ақпараттың ашылуы, солар арқылы қазіргі уақытта мемлекет меншігіне тиесілі БТА банк Әблязов ауқымды алаяқтық жасады деп мәлімдеді, алайда оның айтуынша қаржылық мәселені саяси қызметі үшін қудалау ретінде пайдалануда. Ұзақ жылдар бойы, негізінен Ұлыбритания соттарындағы даулардан кейін, БТА банкінің заңгерлері Әблязовке тиесілі деп саналатын активтер, соның ішінде Суррейдегі және Лондондағы Бишоп даңғылында («Миллиардерлер қатары» деген атпен танымал) орналасқан сәнді жылжымайтын мүлік пен әлемнің әр түкпірінде әлі күнге дейін жұмыс істеп тұрған бизнес-холдингтер бойынша 4,8 миллиард доллар қайтаруды талап еткен сот шешімін шығаруға қол жеткізді.[39] 2012 жылы Әблязов Лондонның Жоғарғы Сотында өзінің мүлкі туралы мәліметтерді айтудан бас тартқаннан кейін, оған сотты құрметтемеді деген кінә тағылды және ол Францияға бас сауғалап, ақыр соңында сол жерден баспана алды[40]. Алайда оның әйелі мен балалары Италиядан Қазақстанға қысқа мерзімге келді, себебі, Италия полициясы оны адам ұрлауға қатысқаны үшін түрмеге қамады, ал отбасы саяси қысымның күшеюінен кейін Италияға қайта оралады.[41] 2009 жылы Әблязов өзі мойындамағанымен Қазақстаннан кеткеннен кейін, алғашқы тұтқындалғаннан жылдардан бастап оппозициялық партиялар мен бұқаралық ақпарат құралдарына айтарлықтай қаржылық қолдау көрсетуін жалғастырғаны белгілі болды. Олардың құрамында 2005 жылы бұрынғы демократиялық таңдау мүшелері құрған тіркелмеген «Алға» партиясы бар деп есептелді, ол өзінің жетекшісі Владимир Козлов тұтқындалып, 2012 жылы экстремистік негізде тыйым салынғанға дейін ең үлкен оппозициялық топ болды.[42] Козлов Жаңаөзендегі наразылық шарасынан кейін жазалау шаралары аясында түрмеге жабылады, дегенмен оның жазасына байланысты ұзақ жылдар бойы халықаралық қысымнан кейін  2016 жылы бостандыққа шыққан.[43] 2017 жылға қарай Әблязов «Қазақстанның демократиялық таңдауы» партиясын саяси қозғалыс ретінде қайта қалпына келтіру арқылы Қазақстандағы саяси күресте өзін ашық жариялай бастады. 2018 жылғы наурызға дейін QDT/DVK саяси қозғалысының белсенділігін экстремистік деп ресми түрде тыйым салды және Қазақстандағы барлық әлеуметтік желілер Әблязов Facebook арқылы тікелей хабар таратқан кезде оны жылдам тоқтату үшін әртүрлі кедергілер жасады және шектеулер қойды[44]. Әблязов партиясына тыйым салынғаннан кейін жаңа «Көше» партиясы құрылып, белсенділік таныта бастады. Бірақ оған да QDT-мен байланысы бар деген күдікпен 2020 жылдың маусымында экстремизмге байланысты тыйым салды.^[45] QDT мен «Көше» партиясын қолдаушылардың қоғамдық наразылықтары саяси ландшафтың маңызды бөлігіне айналды, өйткені олар Қытайдың осы өңірдегі рөліне, 2019 жылғы президенттік сайлауға (осы сайлау кезінде жүзден астам наразылық білдірушілер қамауға алынған) және соңғы уақытта туындаған әлеуметтік мәселелерге қатысты болған наразылықтарға белсене қатысқан.[46] Оларды үкімет тарапынан экстремистік қозғалыс деп тануы қатаң шара болды, себебі, бұл терроризм мен «экстремизмге» қарсы бағытталған заңдарды қозғалыстың бір бөлігі деп есептелетін демонстранттарға қарсы қолдануға мүмкіндік берді. Қылмыстық кодекстің 174 -бабы «Әлеуметтік, этникалық, рулық, нәсілдік, таптық немесе діни араздықты қоздыру» адамдарды тұтқындаудың қарапайым құралы ретінде қолданылса, соңғы кезде тыйым салынған экстремистік ұйымдарға мүшелік туралы 405-бап жиі қолданыла бастады және Адам құқығын қорғау (Human Rights Watch) 130 -дан астам осындай жағдайды тіркеген.[47] Бұл заңдар тек наразылық білдірушілерге ғана емес, сонымен қатар, «бас бостандығын» шектеу   наразылық туралы немесе QDT мен Көше партиясына қатысты тыйым салынған кез келген ақпаратпен бөліскен барлық белсенділерге де  қолданылды. Қазақстан Үкіметі тарапынан Әблязовтың әрекетіне ең жоғары деңгейде өшпенділік туғанын ескермеу мүмкін емес, ал Адам құқығы жөніндегі халықаралық бақылаушылар мен батыс мемлекеттері Қазақстан үкіметі бейбіт шеруге шығушыларға тыйым салуға тырысуда деген негізде QDT және Kөше партиясына қатысты тыйым салған бұйрықтарға қарсы шықты. Бұл топтар Қазақстанда билікті өзгертуге нақты ұмтылғанымен, қазіргі уақытта QDT мен Көше бұл мақсатқа қоғамдық қысымнан гөрі зорлық-зомбылық арқылы қол жеткізуге тырысатыны туралы ешқандай дәлел жоқ. Сонымен қоса, тәуелсіз тексеру үшін экстремизм туралы мәліметтермен Қазақстан Үкіметі бөліспейді.[48] Әблязовтың халық наразылығы мәселелеріне қатысудың ашық саяси тактикасын ескерсек, оның үкіметке қатысты кейбір сын-пікірлерімен бөлісушілер мен оны белсенді қолдайтын халықтың үлесін анықтау қиын. Десек те, QDT және Көше  наразылық акциясына белсенді түрде қатысушылар саны үкіметтің мұндай әрекетке баратындарға қысымын ескерсек,  салыстырмалы түрде аз көрінеді. Тіпті партияны ашық қолдайтындардың өзі жай ғана қарапайым белсенділер - бұл билікті күшпен құлатуға тырысушылар емес, қалыптасқан жүйеге наразылықтарын  білдірушілер екені айқын. Халықты Қазақстанның демократиялық партиясы (ҚДП немесе ДДТ) QDT-тен аулақ болуға шақыруға тырысқанымен әрқашан табысқа жете бермейді (халықтың қоғамдағы негізгі мәселелеріне қатысты тұрақты түрде жыл сайын бір уақытта үнемі наразылық білдіруге тырысатынын ескере отырып)[49]. Қазақстанның демократиялық партиясы QDP 2019 жылдың қазанында оппозицияның аға буын қайраткерлері (Төлеген Жүкеев сияқты) және  «Трибуна» газетінде кампания ұйымдастырғаны үшін үш жылға журналистік қызметіне тыйым салған,  2017 жылы Әблязовпен байланыста ақшаны жымқырды деген айыптау бойынша үкімет «бостандығын шектеген» 33 жастағы Жанболат Мамай бастаған жас белсенділердің қатысуымен құрылған.[50] Партия әлеуметтік наразылықтан туындаған өзгерістердің көңіл-күйі мен президент Тоқаев билікке келгеннен кейін биліктің ауысуы шын мәнінде үлкен саяси өзгерістер жасайды деп күтті және оны пайдалануға тырысты. Бүгінгі күнге дейін оған ресми партия ретінде тіркеуге тыйым салынды, бірақ 2020 жылдың қарашасында ол наразылық білдіруге ресми рұқсат алды, бұл өте сирек кездесетін  жағдай.[51] Жастарға негізделген «Оян Қазақстан» қоғамдық қозғалысы саяси партия болмаса да,  алғаш 2019 жылдың маусымында құрылғаннан бері қарай үнемі бейбіт шеруге шығып отырды,  олардың бұл наразылықтарына үкімет тарапынан репрессияға ұшырауына себеп болдыі.[52]  Жасөспірімдер мен  20 жасқа дейінгі жастар платформаны саяси қуғын-сүргінді тоқтату, билік тармақтары арасындағы билік бөлінісін реформалау, халықаралық стандарттарға сәйкес еркін сайлау мен өзін-өзі басқару жүйесі, яғни жергілікті деңгейде басқару сияқты идеяларды  қолдау үшіна наразылық білдіреді.[53] Қазіргі кезде билікке өз үнін жеткізуге тырысушылар тек оппозициялық тіркелмеген топтар мен реформаны жақтайтын қоғамдық қозғалыстар ғана емес. Жоғарыда айтылғандай, соңғы жылдары Қытайға қарсы ұлтшылдық көңіл-күй саяси наразылықтар мен алаңдаушылықтардың басты сипаты  болды. Бірақ Қазақстан батысқа қарсы ұлтшылдықпен байланысты  әлеуметтік консервативті белсенділігі жағынан Орталық Азияның басқа аймақтарынан кем түспейді. 2015 және 2018-19 жылдары LGBTQ + қарсы «үгіт-насихат» заң жобаларын қабылдауға күш салу халықаралық қысымның әсерінен кейінге шегерілді, бірақ парламентарийлер тарапынан соған ұқсас заңды қабылдауға жасалған тағы бір әрекетке наразылық білдірді. Осы жинақта берілген Әйгерім Камидоланың эссесінде аймақтық және ұлттық деңгейде  «антигендерлік» пікірталастардың артқаны туралы деректерді ұсынады. Сонымен қоса, соңғы кездері тұрмыстық зорлық-зомбылыққа қарсы заң жобасын қабылдауға талпыну төңірегіндегі пікірталастар Саналы KZ Бірлігі (Unity of Conscious KZ) және MOD халық бірлігі (MOD People's Unity) (мысалы, вакцинаға қарсы ақпараттар мен отбасы мәселелері бойынша әлеуметік консеративті құндылықтарды насихаттаушы азамат Go сияқты аймақтық және өңірлік желілермен байланысты) секілді онлайн-топтар тарапынан ұлтшылдық пен қастандық реакциясын тудырды.[54] 2019 жылғы бейбіт шеруге шығушыларды тұтқындауға қатысты жазбалар президент Тоқаевтың халықтың наразылық шеруі мәселелерін жеңілдету туралы уәдесін әлі орындамағанын аңғартады. Коллин Вуд өз эссесінде атап өткендей, 2020 жылдың мамырында қабылданған бейбіт шерулер туралы заңға енгізілген үкімет тарапынан ерекше маңызға ие деп бағалаған  реформаларды жергілікті белсенділер жай ғана көзбояушылық және оның қоғамда айтарлықтай маңызы жоқ деп қабылдады. Шеру өткізу үшін өтініш беру процесінде бұрын  рұқсат алу қажет болса, қазір ол алдын ала хабарлап, ескертуге өзгертілген. Десек те, іс жүзінде  билік заңды түрде өткізілетін шерулерге рұқсат алу жолдарын күрделендіруде. Биліктің шеру өткізу орынын таңдау,  сонымен қатар,  шеру өткізуге алдын ала берілген ұсыныстарды өзгерту немесе кері қайтаруға өкілеттілігі зор[55]. Алайда, тіпті жоғарыда аталған кейбір тыйым салынған топтарды айтпағанның өзінде, егер ұйым Үкіметте ресми тіркелмеген болса, ол наразылық акциясын ұйымдастыра алмайды.[56] Белсенділер бейбіт шеруге шығу кезінде үнемі қиындықтарға кездескеннен кейін, өздерінің мәселелеріне назар аударту үшін жеке бір ғана адамның наразылық шарасын өткізуге мәжбүр болды[57]. БҰҰ -ның бейбіт шерулер мен қауымдастықтардың еркіндік құқықтары жөніндегі арнайы баяндамашысының анықтағанындай, Қылмыстық кодекстің заңсыз наразылық акциясына «көмек көрсетуге» қатысты шектеулері әлеуметтік желілерде осындай оқиғалар туралы пікір білдірген немесе бөліскен қолданушыларға да бағытталған[58]. Қолданыстағы заң бойынша да неғұрлым терең реформалардың қажеттілігі өзекті болып қала бергенімен, жергілікті билік бейбіт шеру шараларын күшейту үшін орындауы тиіс міндеттер тізімі бар нақты нұсқаулық құру үшін талаптардың тізімін берумен шектелмей, көп шараны атқаруға болады. Сонымен қатар, Қазақстан үкіметі де, халықаралық қоғамдастық та заңмен рұқсат етілген наразылықтар санын тіркеуі тиіс.  Халықаралық қауымдастық тек белсенділердің тұтқындалуына ғана емес, сонымен қатар наразылық акциялары кезінде оларға полицейлер тарапынан болған әрекеттерге де алаңдаушылық білдіруде. Осы жинақта берілген Татьяна Чернобыльдің эссесінде ертеректе 1999 жылғы ДСҰ-ға наразылық кезінде Ұлыбритания митрополит полициясы шеруге қатысушыларды қоршауға алуда қолданған форманың бірі - кетлинг деп аталатын даулы полициялық тәсілдің мұнда кеңінен қолданылуына назар аударады[59]. Чернобыль атап көрсеткендей бұл тәсіл принципті түрде заңды деп танылғанымен, мысалы, Еуропалық адам құқықтары жөніндегі Сотта мойындалған, десек те наразылық білдірушілерді «қоршау» («kettle»), оны әсіресе ЕҚЫҰ нұсқауларында көрсетілген бейбіт шеруге қатысушыларға қатысты қолдану әлі шешімі табылмаған нәзік тақырып болып қала береді.[60] Мәселенің түйіні - мемлекет кез келген рұқсат етілмеген наразылықты өз бақылауына ықтимал қауіп ретінде қабылдайды, сондықтан, өте қауіпті жағдайларда жиі қолданылатын тәсілді  қолдануды заңдастыруға ұмтылуда. Адам құқықтары мен азаматтық қоғамдағы жағдайға кеңінен шолуОппозициялық белсенділер мен көше шерулеріне  қарсы қатал репрессиялаудан басқа, жалпы алғанда азаматтық қоғамның жағдайы біршама түсініксіз. Қазақстан Freedom House әлемдік рейтингісінде Ресей мен Орталық Азиядағы үш көршісінен біршама алда (ал Қырғызстан одан жоғары тұр), бұл оның саяси бостандық рейтингісіне қарағанда, азаматтық бостандықтарды жоғары бағалауына байланысты.^[61] Қазақстандық жетекші Үкіметтік емес ұйымның (ҮЕҰ) белсендісі Қазақстанды қалыптастыратын үш бәсекелес күшке сипаттама берді: Тұлға (бірінші кезекте Назарбаев, сонымен қатар үкіметте, парламентте, сондай-ақ мемлекеттік жоғары деңгейлі кәсіпорындарда, министрліктер мен басқарушы элитаның басқа бөлімдерінің басшылары немесе белгілі бір салада кімнің ықпалы басым екеніне байланысты); Протекционизм (билеуші ​​элитаның байлығы мен билігін қорғауға және қалыптасқан жүйеге төнген қатерді жоюға ұмтылу); және Модернизация (мемлекет пен қоғамның саяси кво-статус жағдайында модернизациялауға және толық реформалауға ұмтылатын басқарушы элитаның технократиялық, көп жағдайда батыстық ұйымдасқан әрекеттер). Кейінгі бірнеше айда соңғы екі тенденция арасындағы қарама-қайшылық айқын аңғарылды. Біріншіден, өткен жылы саяси оппозицияға қысым күшейіп қана қоймай, 2021 жылдың қаңтарындағы сайлауға дейін де, одан кейін де дауыс беруге қатысты Қазақстандағы кейбір жетекші ҮЕҰ-ның қоғамдық белсенділігін шектеуге бағытталған мақсатты түрде қысым көрсету науқаны басталды. Соның ішінде адам құқықтары жөніндегі 13 жетекші ҮЕҰ (соның ішінде осы жинаққа үлес қосқан «Қадыр-Қасиет» және «Халықаралық құқықтық бастама» қоғамдық қоры бар) салық органдары тарапынан халықаралық грант есебінен қаржыландырылатын ұйым ретінде айыппұл салу қаупі  мен олардың қызметін уақытша тоқтату талабымен тексерілді.[62]  Бұл мәселеге халықаралық деңгейде назар аударылғанның арқасында қаңтарда өткен  сайлаудан кейін 2021 жылдың ақпан мен сәуір аралығында салықтың көпшілігі қысқартылды.[63] Жоғарыда аталған және басқа да көптеген ҮЕҰ жылдар бойы есептіліктің қатаң талаптарына сәйкес қысымға ұшырап отырды.[64] 2015 және 2016 жылдары ҮЕҰ-ды реттейтін заңның өзгеруіне байланысты олардың құқықтық база талаптары күшейе түсті, олардан өз қызметі туралы толық ақпарат беру талап етілді. Сонымен қатар, олардың қаржылық кірісі мен шығысы туралы егжей -тегжейлі ақпарат беру, соның ішінде шетелдік қаржыландырудан (жоғарыда айтылған кейбір соңғы жағдайлардағы валютаның айырбас бағамы өзгерісінің ықпалы туралы талқылаумен) қанша табыс тапқаны және оны қалай  жұмсағаны туралы ақпарат талап етілді.[65] Алайда, салық органдары тарапынан болған қысымға қарамастан, бұл ұйымдардың көпшілігі ресми жұмыс тобына қатысуға шақырылды және Үкіметке өз саласына қатысты саясатты қалыптастыруда кеңес берді, Президент Тоқаевтың адам құқықтары жөніндегі соңғы бастамасынан кейін осы мүдделі тараптармен өзара бірлесіп жұмыс істеуді  жалғастырды. 2021 жылы 9 маусымда Президент Тоқаев қол қойған «Қазақстандағы адам құқықтары жөніндегі әрі қарайғы шаралар туралы» Жарлық үкіметке келесі негізгі міндеттерді жүзеге асыруды көздейтін Адам құқықтары саласындағы басым шаралар жоспарын (Іс-шаралар жоспары) бекітуді тапсырады:[66]

• БҰҰ-ның шарт органдарымен өзара әрекеттесу механизмдерін және БҰҰ Адам құқықтары жөніндегі кеңесінің арнайы рәсімдерін жетілдіру;
• Адам саудасы құрбандарының құқықтарын қамтамасыз ету;
• Мүмкіндігі шектеулі азаматтардың адам құқықтары;
• Әйелдерге қатысты дискриминацияны жою;
• Бірлестіктер бостандығы құқығы;
• Сөз бостандығына құқық беру;
• Адамның өмір сүруге және қоғамдық тәртіпке құқығы;
• Үкіметтік емес ұйымдармен өзара ықпалдасу тиімділігін арттыру;
• Қылмыстық сот төрелігі және мәжбүрлеп орындау, азаптау мен қатыгез қарым-қатынастың алдын алу саласындағы адам құқықтары.

 Үкіметтің осы тізімдегі бірқатар тақырыптар бойынша соңғы жетістіктерін ескере отырып, көптеген бақылаушылар,  бірлестіктер бостандығы құқығы мен сөз бостандығына құқық беру туралы саяси талас тудыратын мәселелер бойынша уәделерге, басқаша дәлелденбейінше оларға үлкен күмәнмен қарайды. Дегенмен, үкімет пен азаматтық қоғам арасындағы жалғасып жатқан диалогтың ауқымы, кем дегенде, биліктің іргелі құрылымын түбегейлі өзгертуге бағытталмаған басқа да салаларда аз да болса жетістікке жетуге болады деген үміт бар екенін көрсетеді. Өкінішке орай, осы шолуда және бірқатар эсседе айтылғандай, саяси тақырыптардың барлығы даусыз емес, әсіресе қазіргі кездегі тұрмыстық зорлық-зомбылықпен күресу шараларына қатысты ұлтшылдық реакцияны ескерген жөн. Осылайша, азаматтық белсенділіктен оппозициялық саясатқа (әсіресе оппозициялық саясаттың элитаға bête noire байланысты сілтеме жасауы үшін) дейін мемлекет белгілеген межеден асып кетуден аулақ болғандар үшін, жүйенің шектеулері аясында үкіметті реформаның пайдасына оның жұмысын сынауға және онымен дауласуға көбірек мүмкіндік берілуі мүмкін. Бұл белсенділерге қандай да бір дәрежеде ықпал етуге мүмкіндік беру үшін жасалған стратегия (болжам бойынша «алдағы он жылда институционалдық өзгерістерді қалыптастыруға» көмектесу үшін), яғни жүйені бұрмалай көрсетуге қарамастан, саяси басшылықты өзгертуді ашық  талап ететін сынға жол бермес үшін ойластырылған шара. Үкімет көзқарасы тұрғысынан алғанда, азаматтық қоғаммен серіктестік жүйені өзгертуге талпыну емес, азаматтарға арналған жүйенің жақсы нәтижелерге қол жеткізуге бағытталуы, әсіресе билік басындағы жаңартылған бөлігі үшін өте маңызды. «Модернизация» - бұл қоданыстағы дұрыс сөз («либерализация» немесе «демократияландыру» емес), себебі бұл кез келген «реформизмді» нақты бір саясат аясында шоғырландыра отырып, күш құрылымдарының статус-квосын сақтауға бағытталған тәсіл. Яғни белгілі бір ҮЕҰ-ға қызмет көрсету үшін ұсынылған қаржыландыруды ұлғайта көрсету әдісі, бұл туралы Коллин Вудтың осы жинақта берілген эссе тақырыптарының жиынтығында кеңінен айтылады. Үкіметпен жұмыс істегісі келмейтіндердің жағдайы олардың саяси оппозицияға қатысы болуы немесе болмауына қарамастан өте күрделі, ал көптеген ҮЕҰ-ға билік тарапынан көрсетілген қысымның әсерінен саяси белсенділерге көмек көрсету қиынға соғады, бірақ кейбіреулері өз істері туралы ақпаратты кеңінен таратады және халықаралық стандарттарды сақтауға шақырады. Шенеуліктердің Қазақстанда саяси тұтқындар жоқ деп айтқан уәждеріне қарамастан, жергілікті адам құқын қорғаушылар олардың санын 20 -ға жуық деп есептейді (олардың көпшілігі тыйым салынған ұйымдарға қатысқаны үшін 405 -бап бойынша жауапқа тартылған), дегенмен Халықаралық Амнестиямен азаматтық белсенді Макс Боқаев 2021 жылы ақпанда босатылды.[67] 2018 жылы төрт жылға «саяси тұтқын» ретінде істі болған QDT (ҚДТ) белсендісі Әсет Әбішев 14 шілдеде, бұл есеп жарияланар алдында мерзімінен  бұрын босатылды. Әбішев 2021 жылы сәуірде түрме күзетшілерінің оған қарым-қатынасына наразылығы ретінде білегін кескеннен кейін оған халықаралық деңгейде алаңдаушылық туды^[68]. Өкінішке орай, оның QDT партиясындағы серіктесі Дулат Ағаділдің ісі олай шешілмеді. Ағаділ 2020 жылдың ақпанында өзінің азаматтық белсенділігі үшін сотқа келу туралы өтінішке жауап бермегені үшін үйінде қамауға алынды. Ұзақ уақыт бойы азаматтық  белсенді ретінде танылған ол түсініксіз жағдайда полицияның қарауында қайтыс болды, отбасының пікірінше, ол халықтың наразылығы мен қоғамдастықтың ашу-ызасын тудырды.^[69] Қазақстанда тұтқындауға қатысты даулы істердің бәрі бірдей жаңа болған емес. Ақын және наразылық білдіруші Арон Атабек полиция қызметкерінің өліміне әкелген наразылық акциясын ұйымдастырғаны үшін 2007 жылы 18 жылға бас бостандығынан айырылды және әлі түрмеде отыр. Халықаралық құқық қорғау ұйымдары мен жергілікті мәдениет қайраткерлері Атабекті босатуды талап етуде, әсіресе, түрмеде Назарбаевқа қатысты сын жарияланғаннан кейін оған деген қатыгез қарым-қатынас (соның ішінде ұзақ уақыт бір адамдық камерада ұстауы және күзетшілердің оның аяғын сындыруымен қоса) оны бостандыққа шығару қажеттігінің дәлелі.^[70] 2021 жылы ақпанда Еуропалық парламент саяси тұтқындарды қудалауға және оппозициялық топтарды басуға баса назар аудара отырып, Қазақстандағы адам құқықтары жағдайының нашарлауын сынға алған қатаң қарар қабылдады^[71]. Бұл үкіметтің саяси оппозицияға деген қарым-қатынасына әсер етпеген сияқты, себебі, Демократиялық партияның көшбасшылары қазіргі уақытта, осы жазба дайындалу барысында әкімшілік кодексті бұзғаны үшін көптеген тұтқынға алу жағдайлары болды.[72] Көптеген белсенділер «бостандықты шектеу» деп аталатын шартты түрде мерзімінен бұрын босату аясында бас бостандығынан айыру жазасына кесіледі немесе оның орнына саяси немесе журналистік қызметіне тыйым салынады[73].  Мысалы, 2020 жылдың маусымында азаматтық белсенді Ася Тулесова митингшілерді ұстауға қатысқан полиция қызметкерлерінің бірінің басынан фуражкасын қағып түсіргені үшін оны үш жылға дейін бас бостандығынан айырылады деп қорқытты. Халықаралық қауымдастық тарапынан туындаған наразылық пен екі айлық тергеу изоляторынан кейін, оның белсенділігіне «бостандығын шектеп», бір жарым жылға шартты түрде бас бостандығынан айырды[74]. Қазақстанда қызметіне тыйым салынған топтармен байланысы бар деп танылған белсенділерге қатысты ұзақ мерзімді жаза тағайындалады, мысалы, QDT-ның өңірлік белсендісі Марат Дүйсембиев үш жарым жылға бас бостандығынан айырылды[75].  «Бостандықты шектеудің» негізгі себебіне қарамастан, ол белгілі бір шектеулі уақыт ішінде айқындалcа да, саяси қызметтің кез келген түрі үшін бас бостандығынан айырылу қаупі жоғары. Оның мақсаты айқын, яғни азаматтық және саяси белсенділікке, әсіресе халықаралық қоғамдастық тарапынан теріс реакция тудырмас үшін, оны тезірек тоқтатуға тырысады, бұл белсенділерді түрмеге жабуға әкелуі мүмкін. 

Құқық қорғаушылардың қауіпсіздік жағдайын бақылауҚадыр-Қасиет қоғамдық бірлестігі «Қадыр-Қасиет» қоғамдық бірлестігі ай сайын Қазақстандағы құқық қорғаушыларға жасалған қысымға мониторинг жүргізеді. Мониторинг құқық қорғаушылардың сегіз санатына қатысты жүргізіледі: құқық қорғаушылар, азаматтық белсенділер, заңгерлер, журналистер, кәсіподақ белсенділері, діни бірлестіктер, саяси партиялар мен қоғам қайраткерлері. Белсенділердің сегіз санатының әрқайсысы бір немесе бірнеше негізгі адам құқықтары мен бостандықтарын қалай жүзеге асыруға болатынын қолдайды, қорғайды, насихаттайды немесе көрсетуге тырысады. Бұл өз кезегінде қандай құқықтар мен бостандықтарға қауіп төнетіні туралы түсінік қалыптастырады. 2020 жыл бойы және 2021 жылдың алғашқы бес айында тәуекелге ұшыраған құқықтар бірдей болды, олар: бейбіт шерулер, бірлестік бостандығы және сөз бостандығы. Тек 2020 жылдың өзінде 684 адамға қатысты 1,414 іс тіркелді. Олардың ішінде ең көп қауіп азаматтық қоғам белсенділеріне (482), журналистерге (64), саяси белсенділерге (48), құқық қорғаушыларға (45), адвокаттарға (24), діни бірлестіктердің белсенділеріне (10), қоғам қайраткерлеріне (6), кәсіподақ белсенділеріне қатысты (5) болды. 2021 жылдың бес айында 475 адамға қатысты 400 -ден астам қауіп болды. Кезеңді талдау нәтижесінде келесідей тенденциялар айқындалды: Елде төтенше жағдайдың енгізілуіне байланысты қауіп-қатер саны азайды, ал журналистерге, медицина қызметкерлері мен белсенділерге қатысты шектеулер қолданылды. Сонымен қатар, COVID-19-ға байланысты оқиғаларды жариялайтын заңгерлер мен журналистерді қудалау басталды. Төтенше жағдай тоқтатылды, бірақ карантиндік шаралар сақталды. «Қазақстанның демократиялық таңдауы» мен «Көше» «партиясына»  тыйым салынды, оларға қатысты қылмыстық істер қозғалып, олардың мүшелерін жауап алуға шақырды. Коронавирустың өршуіне және бейбіт шерулер туралы заңға өзгерістер енгізілгеніне қарамастан, Нұр-Сұлтанда, Алматыда және елдің басқа қалаларында рұқсат етілмеген митингілер өтті және оған қатысушылар тұтқынға алынды. Марқұм белсенді Дулат Ағаділдің отбасында болған еске алу рәсіміне қатысқаны үшін Қазақстанның әр түрлі қалаларынан азаматтар бес күннен екі айға дейінгі мерзімге қамауға алынды және оларға 70 АЕК (195 000 теңге) көлемінде айыппұл салынды. Кредиттік рақымшылық, саяси тұтқындарды босату және жерді шетелдіктерге беруге қарсы митингтер өтті. Парламенттік сайлау алдында бірқатар коммерциялық емес ұйымдарға салық органдары «шабуыл жасады».  Құқық қорғаушылар мен белсенділердің қауіпсіздік жағдайы елдегі оқиғалармен тығыз байланысты. Мысалы, 2020 жылы ең көп қауіп ақпан мен қазанда тіркелді. Ақпанда Дулат Ағаділ Нұр-Сұлтан қаласының тергеу изоляторында қайтыс болды. Оны еске алуға арнап өткізілген бейбіт шеруге қатысушыларды ұстап, айыппұл салынды және әкімшілік жауапкершілікке және / немесе қатысушылардың бостандығын шектеуге әкелді. Қазанда қауіпсіздік жағдайына саяси реформа мен қуғын -сүргінге қарсы билік рұқсат еткен митинг әсер етті. 2021 жылы ең көп саны қаңтардағы парламент сайлауына байланысты болды. Бүкіл ел бойынша сайлауды бақылаушылардың құқықтарын шектеу мен ұстау жағдайлары кездесті. Негізгі және қосалқы қауіптер: Полиция; Сот; Уақытша қамау изоляторы; Әкімдік; Белгісіз тұлғалар; Азаматтар; Ұлттық қауіпсіздік комитеті; Жергілікті билік және салық органдары. Ай сайынғы мониторинг есептері туралы ақпарат алу үшін төмендегі сайтқа кіріңіз https://kkassiyet.wordpress.com/projects/projectsrt/msdef/.

 Саяси салада және одан да тыс салада туындайтын адам құқығы мәселелерін шешуде полиция мен түрме жүйесін бақылауды жақсарту қажеттілігі туындауда. Полиция қызметінің мәдениетін өзгерту үшін Ішкі істер министрлігін реформалауды және полицияға қатысты шағымдарды жаңа тәуелсіз орган арқылы бақылауды жақсарту шаралары қажет. Тағы бір ықтимал мүмкіндік Тоқаевтың жергілікті әкімдерді біртіндеп сайлауы аясында басқарудың белгілі бір функцияларын жергілікті билікке беру болуы мүмкін, дегенмен елдің еркінен тыс орын алған құқық бұзушылықтарды шектеу үшін жалпыұлттық бақылау тетіктері сақталуы тиіс. Азамат Оразалының мал ұрлады деген күдікпен  ұсталып, полиция қолынан қаза табуы, полицейлер тарапынан ұсталғандарды азаптау мен қатыгездік көрсетуінің әлі күнге күрделі мәселе болып жалғасып келе жатқанын білдіреді[76]. Азаптаулардың алдын алудың ұлттық алдын алу тетігі (ҰАТ) арқылы хабарланған болжамды азаптау оқиғаларының санының көбеюі үнемі алаңдаушылық туғызады, дегенмен бұл механизм арқылы есептіліктің жақсаруын көрсетуі мүмкін, алайда қылмыскерлерді жазалау сирек және жеңіл болып қала береді[77]. Пандемияның әсері түрмелердің қатаң және антисанитарлық жағдайлары мен түрме қызметкерлерінің қатал қарым-қатынасы туралы бұрыннан келе жатқан қорқыныштарын күшейтті[78]. Осы аймақтағы басқа да елдердегідей, ҰАТ басқару жауапкершілігі жүктелген Адам құқықтары жөніндегі уәкілдің үкіметтік кеңсесі үлкен мүмкіндіктерге ие, яғни мемлекеттің басқа субъектілерін жауапкершілікке тартуға өкілеттігін және саяси жүйеден тәуелсіз болуын арттырады. Қазақстанның көршілес мемлекеттердің көпшілігімен бірқатар проблемалары ортақ, заңның үстемдігіне ықпал ету және ешкімге тәуелсіз прокуратура (Айна Шорманбаева мен Амангелді Шорманбаев өз очерктерінде атап өткендей) және мемлекеттен тәуелсіздігі мен мүддесі жоқ сот жүйесінің тиімділігін арттыруға жылдар бойы халықаралық қоғамдастық тарапынан қолдау көрсетуге бағытталған реформалар мен бағдарламаларға қарамастан кедергі келтіруде. USAID бұл жағдайға былайша сипаттама береді: «Қазақстанда білімді және білікті судьялардың болуына қарамастан, сот жүйесі тұтастай алғанда (i) сот тәуелсіздігінің жоқтығынан, (ii) судьялардың жеткіліксіз дайындығынан зардап шегуде, яғни бұл күмәнді шешімдерге, (iii) мемлекетпен туындаған келіспеушілік жағдайларда шетелдіктерге нұқсан келтіруге және (iv) сыбайлас жемқорлыққа» жол беруде[79]. Мемлекеттің басқа өңірлеріндегідей, жеке пікір маңызды, себебі наразылық білдірушілер жеке тұлғаның пикет ұйымдастыруы және басқа да назар аударту әрекеттері арқылы отбасы мүшелерінің істеріне (саяси сипаттағы емес қылмыстар) шолу жасай алады[80]. Құқықтық жүйенің алдында тұрған кейбір қиындықтарды мойындай отырып, Нұр-Сұлтан қаржы орталығының кәсіпкерлері Ұлыбританияның 88-жастағы бұрынғы судьясы Лорд Вульф пен Ұлыбританияның құқық саласында танылған басқа да өкілдері басқаратын жалпы құқықтың ағылшын тілінде сөйлейтін жүйесін қолдана отырып, ұлттық құқықтық жүйені толығымен айналып өте алады[81]. 2021 жылдың шілдесінде алғаш рет Германия үкіметінің GIZ Даму агенттігі мен Германия Халықаралық құқықтық ынтымақтастық қорының (IRZ) [82] жетекшілігімен бірлесе дайындалған әкімшілік құқықты біріктіретін (азаматтық процесті қоса алғанда) жаңа Әкімшілік рәсімдік-процестік кодекс күшіне енді. Әкімшілік рәсімдік-процестік кодекстің енгізілуіне байланысты елдегі жағдайдың, әсіресе саясаттан тыс мәселелер жақсарады деген үміт пайда болды. Сондай-ақ, Жоғарғы Соттың жаңа басшысы судьялардың неғұрлым тәуелсіз әрекет етуін қалайды деген қауесеттер таралды, десек те, мұны тәжірибеде дәлелдеу үшін әлі де ұзақ уақыт керек. Осы жинақта Анна Гусарова елдегі адам құқықтары мәселелерінің туындауына қатысты  өз жазбасында жаңа цифрлық технологияға көшу барысында құрылған жаңа дербес деректер базасының қауіпсіздігін сақтауға байланысты үкіметтің мүмкіндіктері мен іс-шараларына   алаңдаушылық білдіреді. Бұл мәселенің шешімін табу мақсатында Гусарова жаңа заңдар қабылдауды, шенеуніктер мен құқық қорғау органдарының біліктілігін жоғарылатуды және COVID кезеңінде қытайлық модельде бақылаудың интрузивті жүйесіне әкеліп соқпас үшін ашықтықты жақтайды. Қытайдың Қазақстан экономикасындағы рөлі мен күтілетін стратегиялық қаупі туралы мәселелер елді саяси және әлеуметтік тұрғыдан біріктіруде маңызды күшке айналды, бұл жоғарыда айтылғандай, Қазақстан үкіметі тарапынан қатты алаңдаушылық тудырды. Алайда, Қытайдағы бұл ішкі мәселелер жергілікті халықтың алаңдаушылық әрекеттеріне әкелген жалғыз тақырып емес. Қазақстандағы кейбір отбасылардың Қытайда туыстары болғандықтан Шыңжаң аймағындағы 1,5 миллион этникалық қазақтарды (сондай -ақ ұйғырларды) қудалау, саяси шиеленістің негізгі көзі болды. 2018 жылы осы мәселе төңірегінде наразылық қозғалыстары күшейе түсті, ал «Атажұрт Еріктілері» (Отан еріктілері) Шыңжаңдағы жағдайды заңдық негізде анықтауға бағытталған ғаламдық күш-жігерге қатысатын негізгі ҮЕҰ болды[83]. Қазақстан үкіметі жергілікті халықтың көңіл-күйі мен экономикалық және саяси ықпалы артып келе жатқан Бейжің тарапынан қатты қысымның арасында қалып қойды (және бірнеше бағыт бойынша қытайлықтарға қарсы наразылық артты). 2018 жылы бұл жағдайды жеңілдету үшін Қытайдағы 2500 этникалық қазақтың Қазақстанға кетуіне рұқсат берілді. Алайда, 2019 жылдың наурызында қазақстандық шенеуніктер «Атажұрт Еріктілері» ұйымының кеңсесіне тексеру жүргізіп, оның негізін қалаушы, этникалық қазақ Серікжан Біләшті Қытай үкіметін сынға алды, ұлтаралық араздықты қоздырып, алауыздық тудыруға бағытталған әрекеттер жасады деген күдікпен қамауға алды[84]. БҰҰ-ның ерікті ұстау жөніндегі жұмыс тобы Біләштің қудалануы адам құқықтары саласындағы халықаралық заңның бұзылуы деп мәлімдеп, Қылмыстық Кодекстің 174-бабын (әлеуметтік, ұлттық, рулық, нәсілдік, таптық немесе діни өшпенділікті қоздыру туралы) тым жалпылама, заңдық негізі жоқ деп сынға алғанына қарамастан, Біләш жеті жылға бас бостандығынан айырылып, түрмеге қамалмас үшін «бостандық, бостандық» бұйрығын қабылдап, өз қызметін тоқтатуға келісім берді[85].  Мемлекет тарапынан қысым, жаңа қылмыстық істер мен оның YouTube-тегі арнасын тартып алуға тырысқан адамдардың әсерінен Қазақстанда жұмысын жалғастыра алмаған ол 2020 жылдың жазында Түркияға, содан кейін АҚШ -қа қашып кетті.[86] Әйелдерден құралған шағын топтың Алматыдағы Қытай консулдығының алдында наразылық акцияларын жалғастыруы болмаса, бұл мәселе бойынша Қазақстанда жергілікті деңгейде белсенділік бәсеңдеген, полиция Байболат Күнболат (Біләштің тіркелмеген «Атажұрт» ұйымын басқаруды жалғастырушы) сияқты Қытайдағы туыстарын босату үшін наразылық акцияларын жалғастырған белсенділерді қудалауда[87]. Ұлтаралық қақтығыстар тек Қытайға немесе Ресейге ғана қатысты емес, сонымен қатар 2020 жылдың ақпанында жол-көлік оқиғасы салдарынан болған қанды зорлық -зомбылық жергілікті этникалық қазақтар мен дүнген ұлты өкілдері шағын тобының мүшелері арасындағы шиеленісті көрсетті. Масанчи ауылында болған осы ұлтаралық қақтығыстың салдарынан тоғыз дүнген мен бір қазақ қаза тапты, көптеген адамдар жарақаттанды, көптеген үйлер мен сауда орындары өртенді немесе қиратылды[88]. Қазақ ұлты арасындағы ұлтшылдықтың ұлғаюы Назарбаев  саяси жобасының негізі деп санаған ұлтаралық  тұрақтылыққа нұқсан келтіруі мүмкін қауіп туғызды. Еңбек құқығыОсыған дейін сөз болғандай және Михра Риттманның мақаласында айтылғандай, еңбек нарығындағы ахуал онжылдық үй шаруашылығының табысына қысым мен экономикадағы құрылымдық өзгерістерден кейін де күрделі мәселе болып қала беруде. Жаңаөзен оқиғасынан кейінгі жылдарда үкімет тарапынан болған күрес пен қуғын-сүргін мұнайшыларға өз құқықтарын қорғау үшін ірі шаралар ұйымдастыруға мүмкіндікті бұрынғыдан да қиындатты. Михра Риттманның эссесінде кәсіподақ жетекшілері Лариса Харькова, Амина Елеусінова мен Нұрбек Құшақбаевқа қатысты сот істері мен сотталулшылардың қайғылы оқиғаларының деректері берілген, оларға кәсіподақ қызметіне қатысуға «бостандықты шектеу» тыйымы салынған. Бұрын Лариса Харькова басқарған тәуелсіз конфедерациялар, алғашында Қазақстан тәуелсіз кәсіподақтар конфедерациясы (ҚСПК), содан кейін Қазақстан Республикасы тәуелсіз кәсіподақтар конфедерациясы (КХДРК) халықаралық қысым мен жергілікті наразылықтарға, яғни 2017 жылы кәсіподақтың 400 мүшесінің аштық жариялауына қарамастан, бюрократиялық қысымға байланысты біртіндеп таратылды^[89].  Ең ірі, мемлекет мойындаған және мемлекет қолдаған кәсіподақтар конфедерациясы-Қазақстанның Кәсіподақтар федерациясы (ҚХРК) өзінің тәуелсіздікке қатысты стандарттарды сақтамағаны үшін Халықаралық кәсіподақтар конфедерациясының (ХАОК) мүшелігінен бас тартты^[90]. Отын және энергетика өнеркәсібі қызметкерлері кәсіподақ ұйымының жетекшісі Ерлан Балтабай (Харьков КНПРК құрамына кіреді) 2017 жылдан бері түрмеде отырды және көптеген күмәнді айыптармен түрмеден босатылады, соның ішінде 2019 жылғы алғашқы жеті жылдық түрмеге қамау жазасы бар. Оның кәсіподақтағы қызметіне де осындай ұзақ уақытқа тыйым салынғанмен, халықаралық қысымнан кейін оның алғашқы бас бостандығынан айыру жазасына президенттің кешірімімен босатылғанымен, қайтадан бес айлық жаңа үкім шығарылды[91]. Ол ақыры  2020 жылдың наурызында бостандыққа шықты, алайда оның қызметіне қатысты «бостандығын шектеу» 2026 жылға дейін созылады[92]. Еңбек белсендісі Ержан Елшібаев 2019 жылы Жаңаөзендегі жұмыссыздық наразылығын басқарғаны және онымен қоса Назарбаевқа айтқан сынының Интернетте таралуына байланысты аса күмәнді айыптар бойынша бес жылға бас бостандығынан айырылып, түрмеге жабылады. Бұл БҰҰ -ның Ерікті ұстау жөніндегі жұмыс тобының оны тез арада босатуға шақырған қаулысына және түрме күзетшілерінің оған қатыгездік көрсетуі мүмкін деген алаңдаушылығына қарамастан, ешқандай оң шешімін таппады[93]. Кәсіподақ басшыларына қарсы қолданылған қамау әдістермен қатар, үкімет жұмысшыларды мұнай секторын «оңтайландыру» және мұнай өндіруші компаниялардың функцияларын жекешелендіру жөніндегі үкіметтің жоспарларына келістіруге тырысу үшін «зейнеткерлікке уақытынан бұрын шығу» яғни, бес жылдық жалақысының 50 пайызы көлемінде біржолғы төлем жасау схемасын ойлап тапты. Бұл көбінесе оларды басқа жұмыс түрлеріне немесе жеке кәсіп ашуға қайта даярлауға қолдау көрсетумен, сондай-ақ ірі саяси толқулардың алдын алу мақсатында ереуілдерді болдырмау немесе тоқтату секілді басқа да шараларымен қатар жүрді. Үкіметтің жүйені модернизациялау философиясына сәйкес, олар кәсіподақ қызметкерлеріне ереуілге бармай-ақ, еңбек кодексі арқылы өз шағымдарының шешімін қалай табуға болатынын үйретуді ұсынды. 2020 жылы кәсіподақ ұйымы туралы заңға енгізілген көптен күткен түзетулер дұрыс жүзеге асса, болашақтан үлкен үміт күтуге болады. Халықаралық еңбек ұйымының бірнеше рет сынынан кейін болған өзгерістер жергілікті немесе салалық кәсіподақтарды ұлттық федерацияның құрамына кіруге мәжбүрлемейді[94]. Алайда, отын-энергетика саласы қызметкерлерінің өнеркәсіптік кәсіподағы 2021 жылдың ақпанында 2014 жылғы ескі кәсіподақ заңының 2020 жылғы түзетулерде жойылған ережелерін сақтамағаны үшін алты айға тоқтатылғанын ескерсек, әзірше көңіл көншітерлік өзгеріс байқалмайды[95]. Алға жылжудың болмауы ХЕҰ 2021 жылдың маусымында Стандарттарды қолдану жөніндегі комитеттің отырысында Қазақстанның реформаларды жүзеге асыра алмауына қатысты сынды жалғастыруға мәжбүр етті[96]. Бүкіл әлемдегі серіктестері сияқты, соңғы жылдары Қазақстанның гиг-экономикасында айтарлықтай жақсару байқалды, соның ішінде пандемия кезінде жеткізіп беру қызметін арттыру секілді жұмысшылардың жалақылары мен еңбек жағдайларын жақсарту мақсатында басшылардың бірлесе қабылдаған жаңа шешімдері ерекше маңызға ие.  Соңғы бірнеше айда Wolt және Glovo халықаралық компанияларында жұмыс істейтін курьерлер қоғамдық наразылықтар мен бейресми ереуілдерге қатысты, ал жергілікті Chocofood фирмасы мұндай наразылықтарға қатысудан аулақ болды[97]. Компаниялар мен үкімет тарапынан репрессия қаупіне қарамастан курьерлерді кәсіподақ ұйымдарына біріктіру әрекеттері жалғасуда. БАҚ бостандығыЖоғарыда сипатталған саяси шиеленісті ескере отырып, Қазақстанда бұқаралық ақпарат құралдары бостандығының бірқатар проблемалары бар. Қазақстан «Шекарасыз репортерлер» (RSF) ұйымының 2021 жылға арналған Әлемдік баспасөз бостандығы индексінде 180 елдің ішінде 155 -ші орында[98]. Басқалар сияқты, мемлекеттің оппозициямен байланысы бар бұқаралық ақпарат құралдарына және оны сынайтын басқа ұйымдарға қатысты қарым-қатынаста белгілі бір дәрежеде дифференциация бар. Vlast.kz және Mediazona сияқты тәуелсіз ақпараттық сайттар оқырмандар санын арттырып, Тоқаев дәуірінде  салмақты журналистік зерттеулер жүргізе алды, ашық айта бастады және жүйенің рұқсат етілген сынау деңгейінің шегін тексерді. Қазақстанда Азат Еуропа/Азаттық радиосы (RFE / RL) елде жұмыс істей алды және АҚШ үкіметі олардың мүддесін қорғайтындықтан, белгілі бір қорғанысқа ие болды, бірақ журналистері наразылық акциялары мен басқа даулы мәселелерді жариялау кезінде қысымға ұшырайды. Instagram (елдегі ең көп қолданылатын әлеуметтік медиа платформасы) және YouTube сыншылар  мекеніне айналуда, дегенмен олар көбінесе партиялық саяси мәселелерге емес, әлеуметтік -экономикалық мәселелерге назар аударады^[99]. Қазақстанда дәстүрлі БАҚ- тың мүмкіндігі айтарлықтай шектеулі: көптеген оппозициялық және тәуелсіз газеттер жабылуға мәжбүр болды. Тәуелсіз телеарналар 90 -шы жылдардың аяғында лицензиялық төлемақыларының қымбаттауы мен басшылықпен келіспейтіндерге  бюрократиялық қысымның күшеюінен кейін эфирден қуылды[100]. 2002-2016 жылдардағы билікпен мысық-тышқан ойынынан кейін Қазақстанның ең көрнекті оппозициялық «Республика» газетінің соңғы нұсқасы мен қосымшасы жабылуға мәжбүр болды, оның бірқатар журналистері түрмеге жабылды. Баспадан әлі жарық көріп келе жатқан бірнеше тәуелсіз баспасөзге, мысалы, Оралдағы «Уральская Неделя» мен Алматыдағы «Дат» газетіне әлі де қатты қысым көрсетілуде. Мысалы, «Уральская неделя» газетінің редакторы Лұқпан Ахмедьяров осы жылдың басында жергілікті сыбайлас жемқорлыққа қатысты сот ісінің деректері туралы ақпаратты жариялады деген күдікке тап болды[101]. 2012 жылдың басында Ақмедьяров тағы бір сыбайлас жемқорлық дауын әшкерелеген жазбасы үшін зорлық -зомбылыққа ұшырады. Шенеуніктер тәуелсіз журналистерді аккредитациядан өткізуден үнемі бас тартты, олардың үкіметтің ресми ақпараттарын жариялау мүмкіндігін шектеді, қазіргі таңда ережелер ресми түрде күрделенді, яғни олар журналистерді үкіметтік іс -шараларды жариялау кезінде оларды ресми сүйемелдеушілерден («қожайыннан») айыруды талап етеді. Осылайша, соңғы жылдары рұқсат етілмеген наразылық акциялары туралы хабарлау кезінде БАҚ қызметкерлері бірнеше рет тұтқынға алынды немесе қысымға ұшырады^[102]. Ғалия Әженованың мақаласында көптеген  осындай оқиғаларға назар аударады. Қазақстандық интернет-БАҚ-тардың болашағында ескеретін арнайы ережелері бар. COVID кезінде жалған ақпаратты тарату туралы заңдар репортажды және атап айтқанда, саясатқа қатысы бар онлайн-комментаторлардың қызметін шектеу үшін қолданылды[103]. Полиция тұтқындап, Назарбаевқа қатысты пародиялары үшін өзінің инстаграмдағы арнасын жабуға мәжбүр болған (жалған ақпарат таратты деген күдікпен) сатирик Темірлан Еңсебектің ісі жақында «жала жабу» (жала жабу) бойынша қылмыстық құқық бұзушылық жойылғанын еске салғанымен, Қылмыстық кодексте «қорлауға» («басқа адамның ар-намысы мен қадір -қасиетін қорлауға») және атап айтқанда, мемлекеттік қызметшілерді қорлауға қарсы заңдар сақталған (соның ішінде 373-баптың нақты ережелеріне сәйкес, ұлт көсемі Назарбаевқа және оның отбасына тіл тигізгені үшін Еңсебекті  үш жылға дейін бас бостандығынан айыруға әкелуі мүмкін)[104]. Ғалия Әженова жала жабудың қылмыстық істер кодексінен әкімшілік кодекске ауысуы жергілікті полицияны сөз бостандығының күрделі мәселелерін шешуге тырысуға мәжбүрлегенін, сондықтан жергілікті билікті сынға алғаны үшін көптеген әкімшілік істер қозғауға мәжбүр еткенін атап өтеді. Ақпарат министрлігі цифрлық ақпарат құралдары (бұқаралық коммуникация) туралы жаңа заң жобасын дайындауда, оған «интернет-ресурстар» анықтамасы енуі мүмкін. Осылайша интернет БАҚ-тың қазіргі салыстырмалы  түрдегі бостандығын шектеу әдісі ретінде баспасөз бен теледидарда қолданылатын түрлі шектеулерді онлайн -платформаларға таратады. Таза пайдаҚазақстанның табиғи ресурстарға бай болуы саяси ықпалы бар кейбір адамдардың 90-жылдардың ортасы мен одан кейінгі даму жылдарындағы мұнай үшін күрес кезінде тұңғыш  президент Назарбаевтың отбасынан да артық баюға мүмкіндік берді. Отбасы байлығының шынайы мөлшерін бағалау қиынға соғады, бірақ Азаттық радиосының (RFE / RL) жақында жүргізген журналистік зерттеуі Назарбаевтың отбасы мүшелері мен олардың туыстарының 20 жыл ішінде алты елде, Еуропа мен АҚШ-та кемінде 785 миллион долларға жылжымайтын мүлік  сатып алғанын анықтады^[105]. 2002-2003 жылдары қоғамның назарын аударған басқарушы элитаның сыбайлас жемқорлығы туралы алғашқы ірі қоғамдық пікірталастың бірі - «Қазақгейт» дауы болды, сол кезде АҚШ прокуратурасы Президент Назарбаев пен басқа да жоғары лауазымды тұлғалар Теңіз кеніштерінде келісімшарт жасауға көмектесу үшін пайдалануға америкалық мұнай компанияларының 80 миллион долларға жуық ақшасын Швейцарияның банк шоттарына аударды деп мәлімдеді. Осы істің негізгі бел ортасында жүрген америкалық кәсіпкер (және Қазақстан президентінің кеңесшісі) Джеймс Гиффен іс барысында ОББ -мен (ЦРУ-мен) жұмыс істегеніне нақты  негіз болуына байланысты, ол қаржылық аударылымдар жасағанына қарамастан, одан айыптаудың көп бөлігі алынып тасталып, нәтижесінде түрмеге қамалмады^[106]. Бұл оқиға туралы жазған қазақ журналистерінің жолы болмады, себебі бұл істің негізгі тергеушілерінің бірі Сергей Дуванов кейін қыз зорлады деген айыппен түрмеге жабылды, ал «Республика» сияқты газеттерге бұл оқиғаны жариялауға қысым көрсетілді^[107]. «Қазақгейт» сияқты, айыптаулар кейде Назарбаевтың өзіне тікелей қатысты болса да (соның ішінде жақында, америкалық дипломаттар өздерінің қаржылық көмекшісі деп санайтын кәсіпкер Болат Өтемұратов Британдық соттармен Әблязовтан 3 миллиард доллар активтері бар БТА активтерін өндіріп алу туралы оқиғаға қатысқан кезде), көбінесе отбасының әл -ауқаты туралы қоғамдық талқылаулар оның балаларына, әсіресе оның екі үлкен қызының күйеуіне қатысты болды^[108]. Динара Құлыбаева мен оның күйеуі Тимур Құлыбаев, мемлекеттік қызметте (Самұрық-Қазына ұлттық әл-ауқат қорын қосқанда) және энергетика саласында (соның ішінде ресейлік энергетикалық алпауыт Газпром директорлар кеңесінің мүшесі) көптеген жоғары лауазымды қызметтерді атқарған кәсіпкер Тимур Құлыбаев Қазақстандағы байлығы жағынан екінші ірі тұлға болды^[109]. Құлыбаевтар Ұлыбританияда қомақты активке ие, соның ішінде князь Эндрюдің бұрынғы үйінің (Саннингхилл-Парк) иесі екені белгілі және бұл байланыс яғни Құлыбаевтың Ұлыбританиядағы сауда палатасының өкілі болған кезде оған ханзаданың қолдауы мен оның бұрынғы сүйіктісі Гога Ашкеназимен жақындығы туралы ақпараттар жиі-жиі британдық баспасөзде жарияланып тұрады^[110]. Жақында, 2000 жылдың желтоқсанында Financial Times басылымы Құлыбаевтың қытайлық құбыр келісімшартынан миллиондаған долларды заңсыз пайдалану схемасына қатысы бар екенін жариялады^[111]. Назарбаевтың үлкен қызы Дариға Назарбаева ұзақ жылдар бойы Қазақстанның қоғамдық өмірінде ең жоғары беделге ие тұлға болды және оны әкесінің ықтимал мұрагері ретінде жиі атап жүрді. 1990 жылдары медиа мансаптан кейін, ол 2003 жылы өзінің «Асар» партиясымен саясатқа ресми түрде кірді, ал 2004 жылы Мәжіліске депутат болып сайланды. Оның партиясы ресми түрде әкесінің «Отан» партиясымен бірігіп, Қазақстанның осы күнге дейінгі басқарушы «Нұр Отан» партиясын құрды. Келесі парламентте белсенділік танытпай, 2012 жылы «Нұр-Отан» партиясының тізіміне қайта қосылды, 2014-2015 жылдары «Нұр-Отанның» парламенттік көшбасшысы және Мәжіліс төрағасының орынбасары, бір жыл премьер-министрдің орынбасары болды, содан кейін 2016 жылы сенатқа қосылды. Тоқаев президенттікке тағайындалғаннан кейін Дариға Сенат төрайымы және президенттікке ресми түрде келесі  үміткер болды. 2007 жылға дейін ол аты-шулы олигарх Рахат Әлиевте тұрмыста болды, оның қылмыспен байланысы мен қаржылық операцияларға қатысты әйгілі болған беделінің арқасында жүйенің сенімділігін бірнеше рет арттырды. Соңында Әлиев Венаға Австрия мен ЕҚЫҰ -дағы елші ретінде жіберілді, себебі оның екі банкирді өлтіруге қатысы бар деген қауесет тарала бастады^[112]. Ақырында оған Қазақстанда осы қылмыстары үшін сырттай айып тағылып, үкім шығарылды, сонымен қатар оппозициялық саясаткер Алтынбек Сәрсенбаевтың өлтірілуі, оның бұрынғы сүйіктісі Анастасия Новикованың күдікті өлімі, азаптау, адам ұрлау айғақтары мен ақшаны заңсыз пайдалану туралы айыптаулар бар. Ақырында, Әлиев 2015 жылы банкирлер өліміне қатысты сот үкімін күту кезінде, Австрия түрмесінде дарға асылған күйінде табылды^[113]. Назарбаева мен оның отбасына тиесілі құны 80 миллион фунт стерлинг көлеміндегі британдық үш үйге меншікті тоқтату үшін анықталмаған табыс шешімін қолдануға тырысқан Ұлыбританияның Ұлттық қылмыс агенттігінің Әлиевке қатысты іс әрекеті сәтсіз аяқталды. Қылмыспен күрес жөніндегі ұлттық агенттік бұл мүлік Әлиевтің адал емес табысынан алынғанын алға тартты, бірақ сот бұл активтер өзінің ақшасына сатып алынды деген Назарбаеваның ұстанымын қолдады^[114].  Алайда, сот процесі аяқталғаннан кейін Дариғаны 2020 жылдың мамырында президент Тоқаев күтпеген жерден Сенат төрайымы лауазымынан (және президенттік мұрагерліктен) алып тастады және бұл оның байлығының ашылуына қоғамдық ықпал немесе оны алып тастауға әкелген ішкі билік күресі салдарынан болғаны екені әлі белгісіз. Кейінірек 2020 жылы Назарбаеваның Ұлыбританиядағы акцияларының мөлшері туралы жаңа мәліметтер, яғни ол Лондонның Орталық Бейкер көшесіндегі құны 140 миллион фунт стерлинг тұратын ғимарат иесі екені анықталған кезде белгілі болды. Жеке бас байлығының көлемі туралы жаңа деректердің айқындалуына қарамастан, ол 2021 жылы қаңтарда қазақ саясатына қайта оралып, Мәжіліске «Нұр Отан» партиясының депутаты болды^[115]. Жоғарыда Назарбаев пен Мұқтар Әблязовтың қыздарының жағдайы көрсеткендей, Ұлыбритания - қазақстандық элитаның инвестициясы көп тартылған негізгі елдің бірі. Жақында жүргізілген талдау көрсеткендей, Қазақстан 2008-2015 жылдар аралығында Ұлыбритания резиденті мәртебесін алған 205 қазақстандық Ұлыбританияның бірінші деңгейдегі инвесторлық визасының (немесе оларды Алтын Виза деп атайды) негізгі бенефициарларының бірі болды. (Халықтың саны жағынан бесінші және жан басына шаққандағы шағын мемлекетті есептемегенде ең үлкен ел).  Элиталық жылжымайтын мүлік нарығы Қазақстан байлығының репозиторийі бола алғанымен, Ұлыбритания үкіметінің соңғы мәліметтері көрсеткендей, Қазақстаннан Ұлыбританияға шетелдік тікелей инвестиция 2019 жылы бір миллион фунт стерлингке жетпеді^[116]. Бұрынғы бірінші отбасы тәуелсіздік алғаннан кейін Қазақстанда байлыққа қол жеткізе алатын саяси байланысы бар адамдардан алыстады. Нақты мысал ретінде жақында «Азаттық» RFE/RL радиосы Білім министрлігінің бұрынғы жоғары лауазымды тұлғалары, атап айтқанда Бақытжан Жұмағұловтың отбасы Қазақстанның коммерциялық колледждері мен университеттерінің көпшілігіне қалай иелік ететінін ашты^[117]. Экономика секторындағы саяси ықпалға қол жеткізу шенеуніктерге, олардың отбасы мен серіктестерін байытуға мүмкіндік берді. ДінҚазақстандағы басқа да көптеген мәселелердегідей, мемлекеттің дінге көзқарасы оның азаматтар арасында да, тұтастай жүйе арасындағы тұрақтылықты қамтамасыз етуге ұмтылуына негізделген. Қазақстан - негізінен ислам дінін ұстанған ел (72%), бірақ елдегі орыс халқының өмір сүретінін ескерсек, православиялық христиандар басқа аз ғана топтармен байланысты  дін өкілдерінің үлесімен салыстырғанда айтарлықтай үлеске (23%) ие[118]. Осылайша, Қазақстан тәуелсіздік алғаннан кейін демографиялық өзгерістер мен Назарбаевтың ұлт туралы өзіндік көзқарасының нәтижесінде Орталық Азиядағы көршілерімен салыстырғанда исламдық бірегейлік қазақтың ұлттық болмысының құрылыс материалы ретінде ерекше рөлге ие болмады (сонымен қатар қазақтардың бірегейлігіне қатысты алғашында ұстамдылық танытты және   этникалық қазақтың бірегейлігін танытудың өзіндік ерекшелігі ретінде Самұрық құсы сияқты қазақтың халықтық рәміздері арқылы сіңіруге тырысты). Осылайша, Қазақстан конституциясы өзінің зайырлы мәртебесін сақтай отырып, исламға немесе басқа да дінге ешқандай сілтеме жасамайды[119]. Қазақстан бұл тәсілді, яғни дінді отандық брендтің негізгі бөлігі ретінде отандық қана емес, әлемдік деңгейде қолданды. 2003 жылдан бастап Қазақстанда әлемдік және дәстүрлі дін көшбасшыларының съезі деп аталатын Назарбаевтың идеясына негізделген конфессияаралық бастама ұйымдастырылды, ол әлемдік діндердің ірі «негізгі» немесе «дәстүрлі» конфессияларының жоғары лауазымды тұлғаларын біріктіреді[120]. Ол Қазақстан үкіметінің көзқарасы бойынша, ұлттық деңгейде іс жүргізе алатын және оны толеранттылық пен бейбітшілік бейнесі ретінде халықаралық деңгейде танытушы өзара толеранттылық пен түсінікке құрылған негізгі институттарды, сондай-ақ Қазақстанның (және Назарбаевтың жеке рөлін) осы мақсаттарды жүзеге асырудағы ұйымдастырушы ретіндегі рөлін насихаттайды.  Алайда, «дәстүрлі ағымға» кірмейтін діни топтар үшін бұл әлдеқайда қиын болуы мүмкін. Нәтижесінде Қазақстан діни толеранттылықты насихаттау үшін халықаралық актерлерден қолдау табады және сонымен бірге АҚШ Мемлекеттік Департаментінің Халықаралық діни бостандық жөніндегі комиссиясының Діни бостандық бойынша арнайы бақылау тізіміне енгізу үшін ұсынылады (бірақ Мемлекеттік департамент әлі де бұл шешімді қабылдаған жоқ)[121]. Қазақстанда басқа зайырлы әлемдегі сияқты негізгі мәселе тіркелмеген діни топтарға байланысты, мемлекет оларды тіркеуді қиындатады және оған қатаң шаралар қолданады. Қазақстанның 2011 жылғы «Діни қызмет және діни бірлестіктер туралы» Заңында қандай топтарға және қалай тіркелуге болатыны жөнінде қатаң талаптар қойылған, жергілікті діни ұйымды құру үшін кемінде 50 қазақстандық азамат қажет, ал ұлттық ұйым құру үшін олардың саны 5000-нан кем емес (әр облыста және Алматы, Нұр-Сұлтан мен Шымкент қаласынан 300-ден) болу керек[122]. Сондай-ақ, діни материалдарды тек Иегова куәгерлері мен евангелистік протестанттық топтарға қатысты тек тіркелген діни топтардың оны таратуға рұқсат беру талаптары сияқты, конверсияға қатаң шектеулер бар. Алайда, жыл сайын осы заңға байланысты әкімшілік құқық бұзушылық санының төмендеу үрдісі байқалуда, мәселен, Forum 18 діни бостандық ұйымы мәліметтері бойынша, 2020 жылы 139 іс тіркелсе, бұл көрсеткіш 2017 жылы 284 болған[123]. Жаңа тәуелсіз мемлекет кеңестік діни басқару мен тіркеу мұрасына негізделіп, Қазақстан мұсылмандары діни бірлестігін құрды, оған барлық тіркелген мешіттер кірді. Мектептерде мектеп формасы саясатын кеңінен қолдану арқылы, хиджаб сияқты діни киімдерді киюге қатысты шектеу қойылды[124]. Басқа аймақтардағы сияқты, діни радикализация бойынша қауіп терроризм қаупі мен мемлекеттік бақылаудан тыс топтардың көбеюінен де туындайды. «Таблиғи жамағат» және «Хизб-ут-Тахрир» сияқты зорлық-зомбылықсыз экстремистік топтарға тыйым салынған және «экстремистік» термині зорлық-зомбылықпен байланысы жоқ үкіметке сын айтушыларды (діни және зайырлы) тұтқындауда кеңінен қолданылады. Әйел және LGBTQ+ құқығыҚазақстандағы әйелдердің саяси көшбасшылығына қатысты ЕҚЫҰ 2021 жылғы қаңтардағы парламенттік сайлау кезінде «әйелдер 17 (аймақтық) әкімнің тек біреуі және 22 министрлік лауазымның екеуін ғана атқарғанын» атап өтеді. 30 пайыздық квота енгізілгеніне қарамастан, жаңадан сайланған Мәжілістегі әйелдер саны іс жүзінде 29 орыннан 28 орынға қысқарды[125]. Жоғарыда және доктор Халида Әжіғұлованың эссесінде айтылғандай, әйелдердің құқықтарын жақсартуға арналған жаңа заңнаманы енгізу әрекеттері консервативті әлеуметтік күштердің қарсылығына тап болды. Қазіргі уақытта Қазақстанда тұрмыстық зорлық -зомбылыққа қарсы күрес туралы заңнамалар әлсіз және оған қатысты істер әдетте Қылмыстық кодекстің (бұл тек ауыр шабуыл кезінде қолданылады) емес, әкімшілік кодекстің (кішігірім құқық бұзушылықтар) негізінде қаралады, бұл тұрмыстық зорлық -зомбылық жағдайларына қарағанда көшеде темекі қалдығын тастағаны үшін айыппұл салудың (ұсақ бұзақылық ретінде жіктеледі) қатаң екенін көрсетеді[126].  2020 жылы әкімшілік кодекспен 45 000 тұрмыстық зорлық-зомбылық істері қозғалды, бірақ бұл жағдай есепке алынбағандықтан шынайы жағдайдың деңгейінен әлдеқайда төмен, тіпті 60%-дан астам іс отбасылық татуластыру мақсатында қысыммен шешім шығарылғанға дейін тоқтатылды[127]. Президент Тоқаев өзінің адам құқықтары туралы соңғы Жарлығының бір бөлігі ретінде тұрмыстық зорлық -зомбылық туралы заңды қайта қабылдағаны дұрыс шешім деп бағалауға келеді, бірақ «жеңіл соққы» қылмыстық құқық бұзушылық ретінде қарастырылады ма, жоқ па, оның егжей-тегжейлі талқылануы мүмкін[128]. Сонымен қатар,   әлеуметтік консервативті күштердің қысымымен жыныстық қудалауға қарсы заң шығару әрекеті тоқтап қалды. Халықаралық әйелдер күні (8 наурыз) көбінесе Орталық Азиядағы әйелдер құқығын қорғаушылар мен әлеуметтік консервативті күштер үшін қызу уақыт болды. 2021 жылы Әйелдер шеруіне алғаш рет Алматы қаласы әкімшілігінің рұқсат беруін оң қадам деп бағалауға болады және 500 -ден 1000 -ға дейін әйелдер құқығын қорғаушылар Қазақстандағы ең үлкен әйелдер шеруі деп аталып кеткен наразылық акциясына шықты[129]. Алайда, мемлекет бұрынғысынша әйелдер мен LGBTQ + құқықтары үшін «радикалды» үгіт-насихат жүргізетін топтардың әрекетіне жол бермеуді жалғастыруда. «Фемината» тобына бірнеше рет ресми тіркеуден бас тартылды және жақында Шымкентте гендерлік теңдік мәселесі бойынша жабық кездесу кезінде  полицияның «өз қауіпсіздігі үшін» ұстағанына дейін оның басшыларына белгісіз біреулер шабуыл жасаған[130]. Жалпылама мағынада LGBTQ+ қазақстандықтар үшін жағдай ауыр болып қала береді. 1998 жылы гомосексуализм декриминализацияланды (Өзбекстан мен Түркіменстаннан айырмашылығы), бірақ қоғамды қорғаудың құқықтық негізі бөлшектелген (Конституцияның кемсітушілікке қарсы жалпы ережелеріне негізделген) және қоғамның басым бөлігінде оларға деген мәдени қарым-қатынас терең дұшпандық күйінде қалып отыр[131]. 2015 және 2018-19 жылдары үкімет LGBTQ + қоғамдастығы мүшелері мен құқық қорғаушылардың жыныстық бейімділігі туралы ашық сөйлеу мүмкіндігін шектейтін ресейлік үлгілегі «дәстүрлі емес жыныстық бейімделуді насихаттау» заңын қабылдауға тырысты^[132]. Бұған жергілікті кампаниялар мен Қазақстанның батыстық серіктестерінің қысымына байланысты кейінге шегерілді, бірақ жуық арада парламентте осыған қатысты әрекеттерді қайталауға тырысуы мүмкін деген қауіп бар. Әйгерім Камидоланың эссесінде кемсітушілікке қарсы қолданыстағы заңнан «гендерлік» терминді алып тастайтын және оны «гендерлік теңдікпен» алмастыратын «Қазақстан Республикасының кейбір заңнамалық актілеріне отбасы және гендерлік саясат мәселелері бойынша өзгерістер мен толықтырулар енгізу туралы» заң жобасын қабылдау бойынша қолданыстағы шаралар көрсетілген. Бұл қадам посткеңестік кеңістіктегі либералды емес немесе батыстық «гендерлікке қарсы» белсенділердің гендер ұғымын ЛГБТ + мен әйелдердің құқықтарына («гендерлік идеология») бекітілген жалпы белгі ретінде стигматизацияланған оқиғаны көрсетеді. Сонымен қоса,  транссексуалдардың құқықтары мен оның қорғалуы туралы пікірталастарда тар мағынада қолданылады. Халықаралық ықпалОсы уақытқа дейін Қазақстан көп векторлы сыртқы саясатты сәтті жүргізді, бұл оған күрделі аймақтық қатынастар орнатуға және әлемдік аренада елдің оң имиджін қалыптастыруға мүмкіндік берді. Қазақстан Тәуелсіз Мемлекеттер Достастығы, Ұжымдық қауіпсіздік туралы шарт ұйымы, жақында Еуразиялық экономикалық одақ сияқты Мәскеуге бағдарланған посткеңестік аймақтық инфрақұрылымның бөлігі болып қала берді. Ішкі саяси мәселелердің шиеленісуіне қарамастан, Қытай өз ықпалын тұрақты түрде арттырып, Қазақстанның жалпы саудасының 18 пайызынан астамын және ішкі инвестицияларының жалпы көлемінің бес пайызын қамтамасыз етті, сонымен қатар Шанхай Ынтымақтастық Ұйымына мүше болумен қатар, қауіпсіздік қатынастарын тереңдете түсті[133]. Ұзақ уақыт бойы Президент Назарбаев билігі кезінде Қазақстан Орталық Азиядағы аймақтық көшбасшы рөлін белгілі бір дәрежеде өз мойнына алды, дегенмен соңғы жылдары Өзбекстан президенті Мирзиёев өз елінің оқшаулануын жойды. Соның нәтижесінде халқының саны жағынан ең көп ел (Өзбекстан) мен ең бай ел (Қазақстан) арасындағы аймақтық тепе-теңдік біршама төмендеді. Сонымен қатар, Қазақстан жоғарыда талқыланғандай Батыспен экономикалық байланыстарын күрт тереңдетті. Еуропалық Одақ Қазақстанның сыртқы саудадағы ірі серіктесі ретінде сыртқы саудасының 30 пайызын құрайды және бұл ел Орталық Азияда бірінші болып 2020 жылы күшіне енген жаңа әріптестік пен ынтымақтастық туралы жаңа келісімді (EPCA) жасады. Еуропалық Одақ институттары адам құқықтары мен басқару мәселелерін өздерінің адам құқығы жөніндегі ресми диалог процестерінің бір бөлігі ретінде көтеруге бейім, дегенмен Еуропалық Парламент EPCA ратификациясына қарамастан бұл мәселелерде жиі белсенділік танытуда[134]. ЕҚЫҰ әрқашан Қазақстанның дипломатиялық бастамаларының маңызды бөлігі болды, мәселен 2010 жылы Қазақстан оған төрағалық етті және осы ұйымның үкімет басшыларының сирек кездесетін саммитін өткізу мүмкіндігін пайдаланды (мұндай шара соңғы рет 1999 жылы өткен, бұл содан кейінгі ЕҚЫҰ саммиті) [135]. Қазақстанның ЕҚЫҰ-ға қатысуын жалғастыру белгісі ретінде бұрынғы сыртқы істер министрі Қайрат Әбдірахманов 2020 жылы желтоқсанда ЕҚЫҰ-ның Аз ұлттар ісі жөніндегі Жоғарғы комиссары болды. Жоғарыда атап өткеніміздей, әлемдік және дәстүрлі діндер және «Астана процесі» аясында 2017 жылдан бері Қазақстанда Сирия дағдарысы бойынша бейбіт келіссөздер жүргізілуде. Қазақстанның халықаралық қатынастардың кең базасымен жақсы байланысы бар салыстырмалы түрде дамыған мемлекет ретіндегі позициясы оның адам құқықтары траекториясына халықаралық әсер етудің белгілі бір ауқымы бар екенін білдіреді, бірақ оны асыра бағалауға болмайды. Оның билік басындағылары, әсіресе, бірқатар жас шенеуніктер мен көшбасшылары Қазақстанның беделі туралы ойлады және оны жақсы серіктес, қазіргі заманға сай ел ретінде халықаралық деңгейде таныту үшін көп еңбек етті. Қазақстан шетелдік инвестициялар мен қаржылық қолдауды алуға ынталы болып қала береді, әсіресе әлем қазба отыныннан бас тарту кезеңінде. Алайда, бұл пікірлер, әсіресе, мемлекеттің жоғары эшелоны мен қауіпсіздік аппаратында саяси және экономикалық кво-статусын сақтауға деген ұмтылыстан асып түсетіні белгісіз. Image by Jussi Toivanen under (CC). [1] Francisco Olmos, State-building myths in Central Asia, Foreign Policy Centre, October 2019, https://fpc.org.uk/state-building-myths-in-central-asia/[2] Wudan Yan, The nuclear sins of the Soviet Union live on in Kazakhstan, Nature, April 2019, https://www.nature.com/articles/d41586-019-01034-8[3] Institute of Demography named after A.G. Vishnevsk National Research University Higher School of Economics, 1989 All-Union Population Census National composition of the population in the republics of the USSR: Kazakh SSR, http://www.demoscope.ru/weekly/ssp/sng_nac_89.php?reg=5[4] Alimana Zhanmukanova, Is Northern Kazakhstan at Risk to Russia?, The Diplomat, April 2021, https://thediplomat.com/2021/04/is-northern-kazakhstan-at-risk-to-russia/; RFE/RL, A Tale Of Russian Separatism In Kazakhstan, August 2014, https://www.rferl.org/a/qishloq-ovozi-kazakhstan-russian-separatism/25479571.html[5] CIA World Factbook, Kazakhstan, https://www.cia.gov/the-world-factbook/countries/kazakhstan/#people-and-society[6] Alimana Zhanmukanova, Is Northern Kazakhstan at Risk to Russia?, The Diplomat, April 2021, https://thediplomat.com/2021/04/is-northern-kazakhstan-at-risk-to-russia/[7] The World Bank, GDP growth (annual per cent) – Kazakhstan, https://data.worldbank.org/indicator/NY.GDP.MKTP.KD.ZG?locations=KZ[8] IEA, Kazakhstan energy profile, April 2020, https://www.iea.org/reports/kazakhstan-energy-profile[9] Maurizio Totaro, Collecting beetles in Zhanaozen: Kazakhstan’s hidden tragedy, openDemocracy, May 2021, https://www.opendemocracy.net/en/odr/yrysbek-dabei-zhanaozen-kazakhstans-hidden-tragedy/[10] Abdujalil Abdurasulov, Kazakhstan's land reform protests explained, April 2016, https://www.bbc.co.uk/news/world-asia-36163103[11] UN Human Rights, “Kazakhstan should release rights defenders Bokayev and Ayan” – UN experts, December 2016, https://www.ohchr.org/EN/NewsEvents/Pages/DisplayNews.aspx?NewsID=20990&LangID=E; Sarah McCloskey, Why Kazakh political prisoner Max Bokayev should be released, openDemocracy, April 2019, https://www.opendemocracy.net/en/odr/why-kazakh-political-prisoner-max-bokayev-should-be-released/[12] Catherine Putz, Kazakhstan Cracks Down on Weekend Protests, The Diplomat, May 2016  https://thediplomat.com/2016/05/kazakhstan-cracks-down-on-weekend-protests/; Eurasianet, Kazakhstan Takes Autocratic Turn With Mass Detentions, May 2016, https://eurasianet.org/kazakhstan-takes-autocratic-turn-mass-detentions[13] Catherine Putz, Kazakhstan Bans Sale of Agricultural Lands to Foreigners, The Diplomat, May 2021, https://thediplomat.com/2021/05/kazakhstan-bans-sale-of-agricultural-lands-to-foreigners/[14] David Trilling, China’s water use threatens Kazakhstan’s other big lake, Eurasianet, March 2021, https://www.intellinews.com/china-s-water-use-threatens-kazakhstan-s-other-big-lake-207026/[15] The move also came 30 years after his elevation to become First Secretary of the Communist party.[16] Paolo Sorbello, Kazakhstan celebrates its leader with two more statues, Global Voices, July 2021,  https://globalvoices.org/2021/07/06/kazakhstan-celebrates-its-leader-with-two-more-statues/; Andrew Roth, Oliver Stone derided for film about ‘modest’ former Kazakh president, The Guardian, July 2021, https://www.theguardian.com/world/2021/jul/11/oliver-stone-film-ex-kazakhstan-president-nursultan-nazabayev; Joanna Lillis, Kazakhstan’s golden man gets the Oliver Stone treatment, Eurasianet, July 2021,  https://eurasianet.org/kazakhstans-golden-man-gets-the-oliver-stone-treatment[17] Catherine Putz, Kazakhstan Remains Nazarbayev’s State, The Diplomat, October 2019, https://thediplomat.com/2019/10/kazakhstan-remains-nazarbayevs-state/[18] Global Monitoring, COVID-19 pandemic – Kazakhstan, https://global-monitoring.com/gm/page/events/epidemic-0001994.sOJcVU487awH.html?lang=en[19] World Health Organisation, COVID-19 Kazakhstan, https://covid19.who.int/region/euro/country/kz[20] Qazaqstan TV News, Doctors of the capital showed the situation inside the hospital, July 2021, https://qazaqstan.tv/news/143209/[21] William Tompson Twitter post, Twitter, April 2021, https://twitter.com/william_tompson/status/1385102759117180931?s=20; Dmitriy Mazorenko, Dariya Zheniskhan and Almas Kaisar, Kazakhstan is caught in a vicious cycle of debt. The pandemic has only made it worse, openDemocracy, June 2021, https://www.opendemocracy.net/en/odr/kazakhstan-caught-vicious-cycle-debt-pandemic-has-only-made-it-worse/[22] Bagdat Asylbek, Diagnosis: "devastation". Kazakhstani health care and pandemic, Radio Azattyq, August 2020, https://rus.azattyq.org/a/kazakhstan-coronavirus-national-health-system/30768857.html; Almaz Kumenov, Kazakhstan: Former health minister arrested, Eurasianet, November 2020, https://eurasianet.org/kazakhstan-former-health-minister-arrested[23] Bakhytzhan Toregozhina, Pandemic and Human Rights: Only Repressive System is Functioning in Kazakhstan, Cabar Central Asia, July 2020, https://cabar.asia/en/pandemic-and-human-rights-only-repressive-system-is-functioning-in-kazakhstan?pdf=36177. Though Kazakhstan already had laws in place against ‘disinformation’ that were able to be used.[24] Madina Aimbetova, Freedom of expression in Kazakhstan still a distant prospect, says prosecuted activist, Global Voices, July 2020, https://globalvoices.org/2020/07/15/freedom-of-expression-in-kazakhstan-still-a-distant-prospect-says-jailed-activist/[25] IPHR, Kazakhstan: Massive restrictions on expression during Covid-19; sudden banning of peaceful opposition, August 2020, https://www.iphronline.org/kazakhstan-massive-restrictions-on-expression-during-covid-19-sudden-banning-of-peaceful-opposition.html;Asim Kashgarian, Rights Groups: Kazakh Authorities Use Coronavirus to Smother Political Dissent, VOA News, November 2020, https://www.voanews.com/extremism-watch/rights-groups-kazakh-authorities-use-coronavirus-smother-political-dissent[26] Jeff Bell, Twitter post, Twitter, January 2021, https://twitter.com/ImJeffBell/status/1347934173433106435?s=20[27] Almaz Kumenov, Kazakhstan: Authorities use pandemic to quash protests, Eurasianet, March 2021, https://eurasianet.org/kazakhstan-authorities-use-pandemic-to-quash-protests[28] DW, Kazakhstan abolishes death penalty, January 2021, https://www.dw.com/en/kazakhstan-abolishes-death-penalty/a-56117176[29] Radio Azattyk, Direct elections of rural akims: the campaign has not started yet, but obstacles are already being raised, May 2021, https://rus.azattyq.org/a/31240547.html[30]OSCE Office for Democratic Institutions and Human Rights, Parliamentary Elections, January 2021, https://www.osce.org/odihr/elections/kazakhstan/470850[31] OSCE Office for Democratic Institutions and Human Rights, Parliamentary Elections, January 2021, https://www.osce.org/odihr/elections/kazakhstan/470850[32] Joanna Lillis, Kazakhstan: Civil society complains of pre-election pressure, Eurasianet, December 2020,   https://eurasianet.org/kazakhstan-civil-society-complains-of-pre-election-pressure[33] Almaz Kumenov, Kazakhstan: Nervous authorities keep election observers at arm’s length, Eurasianet, January 2021, https://eurasianet.org/kazakhstan-nervous-authorities-keep-election-observers-at-arms-length[34] The Economist, All the parties in Kazakhstan’s election support the government, January 2021, https://www.economist.com/asia/2021/01/09/all-the-parties-in-kazakhstans-election-support-the-government[35] Almaz Kumenov, Kazakhstan: Nervous authorities keep election observers at arm’s length, Eurasianet, January 2021, https://eurasianet.org/kazakhstan-nervous-authorities-keep-election-observers-at-arms-length[36] RFE/RL, Kazakh Opposition Figure Calls On Supporters To Vote To Expose 'Opposition' Party, November 2020, https://www.rferl.org/a/kazakh-opposition-figure-calls-on-supporters-to-vote-to-expose-opposition-party/30956477.html[37] For a good summation of the history of the history of this case see the chapter in Joanna Lillis, Dark Shadows: Inside the Secret World of Kazakhstan, IB Taurus, October 2018.[38] Ibid.[39] Hogan Lovells, Hogan Lovells Secures Major High Court Victory for BTA Bank in US $6bn Fraud Case, August 2018, https://www.hoganlovells.com/en/news/hogan-lovells-secures-major-high-court-victory-for-bta-bank-in-us-6bn-fraud-case[40] Rupert Neate, Arrest warrant for Kazakh billionaire accused of one of world's biggest frauds, The Guardian, February 2012, https://www.theguardian.com/business/2012/feb/16/arrest-warrant-kazakh-billionaire-mukhtar-ablyazov[41] RFE/RL Kazakh Servicem Italian Officials Imprisoned Over 'Unlawful' Deportation Of Former Kazakh Banker's Wife, Daughter, October 2020, https://www.rferl.org/a/30895138.html[42] Dmitry Solovyov and Robin Paxton, Kazakhstan in move to ban opposition parties and media, Reuters, November 2012,  https://www.reuters.com/article/uk-kazakhstan-opposition-idUKBRE8AK0SE20121121; Human Rights House, Kazakhstan opposition leader sentenced in politically motivated trial, October 2012, https://humanrightshouse.org/articles/kazakhstan-opposition-leader-sentenced-in-politically-motivated-trial/[43] Vladimir Kozlov, https://www.wikiwand.com/en/Vladimir_Kozlov_(politician)#[44] Almaz Kumenov, Kazakhstan is throttling the internet when the president’s rival is online, Eurasianet, July 2018, https://eurasianet.org/kazakhstan-is-throttling-the-internet-when-the-presidents-rival-is-online[45] Manshuk Asautay, Activists demanded the removal of the "Street Party" from the list of banned organisations, Radio Azattyq, https://www.azattyq.org/a/31318167.htm;l RFE/RL Kazakh Service, Kazakh Activists Start Hunger Strike To Protest Opposition Party Ban, June 2021, https://www.rferl.org/a/kazakh-hunger-strike-koshe-party/31318852.html[46] RFE/RL Kazakh Service, Hundreds Rally In Kazakhstan To Protest Growing Chinese Influence, March 2021, https://www.rferl.org/a/kazakhstan-almaty-anti-china-rally-arrests/31172559.html; Joanna Lillis, Nazarbayev ally wins big in Kazakhstan election after hundreds arrested, The Guardian, June 2019, https://www.theguardian.com/world/2019/jun/09/hundreds-arrested-as-kazakhs-protest-against-rigged-election; See footage here via Maxim Eristavi’s Twitter feed: https://twitter.com/MaximEristavi/status/1348182003351511042?s=20[47] Andrey Grishin, When Kazakhstan Will Stop Making “Extremists” of Ordinary People? CABAR Central Asia, March 2020, https://cabar.asia/en/when-kazakhstan-will-stop-making-extremists-of-ordinary-people; Legislationline, Criminal codes – Kazakhstan, https://www.legislationline.org/documents/section/criminal-codes/country/21/Kazakhstan/show; Article 405 of the Criminal Code states - ‘Organisation and participation in activity of public or religious association or other organisation after court decision on prohibition of their activity or liquidation in connection with carrying out by them the extremism or terrorism’; Human Rights Watch, Kazakhstan: Crackdown on Government Critics, July 2021, https://www.hrw.org/news/2021/07/07/kazakhstan-crackdown-government-critics; From Our Member Dignity – Kadyr-kassiyet (KK) from Kazakhstan and Bir Duino from Kyrgyzstan – Anti-Extremist Policies in Russia, Kazakhstan, the Kyrgyz Republic and Tajikistan. Comparative Review, Forum-Asia, April 2020 https://www.forum-asia.org/?p=31521[48] Human Rights Watch, Kazakhstan: Crackdown on Government Critics, July 2021, https://www.hrw.org/news/2021/07/07/kazakhstan-crackdown-government-critics; European Parliament, RC-B9-0144/2021, https://www.europarl.europa.eu/doceo/document/RC-9-2021-0144_EN.html[49] For example both groups chose to protest on Capital day this year, despite meeting at different times both were swept up in the same rounds of ‘preventative’ arrests. See Joanna Lillis, Twitter post, Twitter, July 2021, https://twitter.com/joannalillis/status/1412272738547421187?s=20[50] RFE/RL’s Kazakh Service, Kazakh Journalist Convicted Of Money Laundering, Walks Free In ‘Huge Victory’, September 2017, https://www.rferl.org/a/kazakh-journalist-mamai-convicted-money-laundering-ablyazov/28721897.html[51] RFE/RL’s Kazakh Service, Kazakh Activist Demands Registration Of Party Before Parliamentary Vote, November 2020, https://www.rferl.org/a/kazakh-activist-demands-registration-of-party-before-parliamentary-vote/30942877.html; RFE/RL’s Kazakh Service, Kazakh Opposition Group Allowed To Hold Rally Challenging Upcoming Polls, November 2020, https://www.rferl.org/a/kazakh-opposition-group-allowed-to-hold-rally-challenging-upcoming-polls/30933581.html; Radio Free Europe/Radio Liberty, Twitter post, Twitter, November 2020, https://twitter.com/RFERL/status/1327704146221412352[52] Bruce Pannier, Hectic Times in Kazakhstan Recently, And For The Foreseeable Future, RFE/RL, June 2019, https://www.rferl.org/a/hectic-times-in-kazakhstan-recently-and-for-the-foreseeable-future/30000862.html[53] Colleen Wood, New Civic Movement Urges Kazakhstan to ‘Wake Up’, The Diplomat, June 2019, https://thediplomat.com/2019/06/new-civic-movement-urges-kazakhstan-to-wake-up/[54] Medet Yesimkhanov, Pavel  Bannikov and Asem Zhapisheva, Dossier: Who is behind lobbying for the abolitions of laws and the spread of conspiracy theories in Kazakhstan, Factcheck.kz, February 2021, https://factcheck.kz/socium/dose-kto-stoit-za-lobbirovaniem-otmeny-zakonov-i-rasprostraneniem-konspirologii-v-kazaxstane/; Medet Yesimkhanov, Dossier: CitizenGO – an ultra-conservative lobby disguised as a petition site, Factcheck.kz, November 2020, https://factcheck.kz/v-mire/dose-citizengo-ultrakonservativnoe-lobbi-pod-vidom-ploshhadki-dlya-peticij/[55] Mihra Rittmann, Kazakhstan’s ‘Reformed’ Protest Law Hardly an Improvement, Human Rights Watch, May 2020, https://www.hrw.org/news/2020/05/28/kazakhstans-reformed-protest-law-hardly-improvement[56] Legislation Online, On the procedure for organising and holding peaceful assemblies in the Republic ofKazakhstan, May 2020, https://www.legislationline.org/download/id/8924/file/Kazakhstan%20-%20Peaceful%20assemblies%20EN.pdf[57] Mihra Rittmann, Kazakhstan’s ‘Reformed’ Protest Law Hardly an Improvement, Human Rights Watch, May 2020, https://www.hrw.org/news/2020/05/28/kazakhstans-reformed-protest-law-hardly-improvement[58] Human Rights Council, Rights to freedom of peaceful assembly and of association, United Nations General Assembly, May 2019, https://undocs.org/en/A/HRC/41/41[59] Indymedia UK, A brief history of “kettling”, November 2010, https://www.indymedia.org.uk/en/2010/11/468945.html As described by the OSCE, kettling (or corralling) is a ‘strategy of crowd control that relies on containment […], where law enforcement officials encircle and enclose a section of assembly participants.’[60] Paul Lewis, Human rights court backs police ‘kettling’, The Guardian, March 2012, https://www.theguardian.com/uk/2012/mar/15/human-rights-court-police-kettling[61] Freedom House, Countries and Territories, https://freedomhouse.org/countries/freedom-world/scores?sort=desc&order=Total%20Score%20and%20Status[62] Front Line Defenders, Authorities pressurize human rights groups – Kazakhstan, December 2020, https://www.frontlinedefenders.org/ru/statement-report/human-rights-groups-under-pressure-kazakhstan?fbclid=IwAR2g_4jdv1OeFfSHHc92lmuVz11RnJxNYdFbl2FqEggOm8gpRlnH7A-_vjg; ACCA, Kazakhstan may suspend the activities of the International Journalism Center, January 2021, https://acca.media/en/kazakhstan-may-suspend-the-activities-of-the-international-journalism-center/; Almaz Kumenov, Kazakhstan: Government’s war on NGOs claims more victims, Eurasianet, January 2021, https://eurasianet.org/kazakhstan-governments-war-on-ngos-claims-more-victims[63] RFE/RL’s Kazakh Service, Kazakh Authorities Drop Changes Against NGOs After Outcry, February 2021, https://www.rferl.org/a/kazakh-authorities-drop-charges-ngos-outcry/31087863.html; Bagdat Asylbek, Human Rights Bureau and NGO Echo won lawsuits against tax service, Radio Azattyq, April 2021, https://rus.azattyq.org/a/31190073.html[64] OMCT, Harassment on the part of the Kazakh tax authorities against human rights NGOs international legal initiative, June 2021, https://www.omct.org/en/resources/urgent-interventions/harassment-on-the-part-of-the-kazakh-tax-authorities-against-human-rights-ngo-international-legal-initiative; Human Rights Watch, Kazakhstan: Rights Groups Harassed, February 2017, https://www.hrw.org/news/2017/02/22/kazakhstan-rights-groups-harassed[65] ICNL, Kazakhstan, May 2021, https://www.icnl.org/resources/civic-freedom-monitor/kazakhstan[66] Government of Kazakhstan, President Tokayev Signs a Decree on Further Measures of the Republic of Kazakhstan in the Field of Human Rights, June 2021, https://www.gov.kz/memleket/entities/mfa-delhi/press/news/details/215657?lang=kk[67] ACCA, Expert: there are no political prisoners in Kazakhstan, but they are, July 2021, https://acca.media/en/expert-there-are-no-political-prisoners-in-kazakhstan-but-they-are/[68] RFE/RL’s Kazakh Service, Jailed Kazakh Political Prisoner In Solitary After Slitting Wrists, Rights Group Says, RFE/RL, April 2021, https://www.rferl.org/a/jailed-kazakh-political-prisoner-in-solitary-after-slitting-wrists-rights-group-says/31193040.html; EU in Kazakhstan, Twitter post, Twitter, April 2021, https://twitter.com/EUinKazakhstan/status/1380141287760859141; RFE/RL Kazakh Service, Jailed Opposition Activist Unexpectedly Granted Early Release, July 2021, https://www.rferl.org/a/kazakh-activist-abishev-release/31359606.html[69] U.S. Department of State, 2020 Country Reports on Human Rights Practices: Kazakhstan, https://www.state.gov/reports/2020-country-reports-on-human-rights-practices/kazakhstan/; Chris Rickleton, Kazakhstan: Activist dies in detention, piling pressure on the authorities, Eurasianet, February 2020, https://eurasianet.org/kazakhstan-activist-dies-in-detention-piling-pressure-on-the-authorities[70] RFE/RL’s Kazakh Service, Kazakh Writers Urge President To Release Dissident Poet Atabek, RFE/RL, February 2021, https://www.rferl.org/a/kazakh-writers-urge-president-to-release-dissident-poet-atabek/31121177.html; English PEN, Kazakhstan: take action for imprisoned poet Aron Atabek, https://www.englishpen.org/posts/campaigns/kazakhstan-take-action-for-imprisoned-poet-aron-atabek/[71] European Parliament, RC-B9-0144/2021, https://www.europarl.europa.eu/doceo/document/RC-9-2021-0144_EN.html[72] Kazakhstan International Bureau for Human Rights and Rule of Law, Dostiyarov was reportedly beaten, July 2021, https://bureau.kz/kk/ysty%d2%9b/belsendi-dostiyarovtyng-soqqygha-zhyghylghany-habarlandy/[73] ACCA, Expert: people are deprived of civil and political rights in Kazakhstan, May 2021, https://acca.media/en/expert-people-are-deprived-of-civil-and-political-rights-in-kazakhstan/[74] IPHR, Kazakhstan: Massive restrictions on expressions during COVID-19; sudden banning of peaceful opposition, August 2020, https://www.iphronline.org/kazakhstan-massive-restrictions-on-expression-during-covid-19-sudden-banning-of-peaceful-opposition.html; IPHR, Kazakhstan: Free civil rights defender Asya Tulesova, June 2020, https://www.iphronline.org/kazakhstan-free-civil-rights-defender-asya-tulesova.html; RFE/RL’s Kazakh Service, Kazakh Court Convicts Activist Charged With Assaulting Police, August 2020, https://www.rferl.org/a/kazakh-court-convicts-activist-charged-with-assaulting-police/30779401.htmlIPHR, Kazakhstan: Free civil rights defender Asya Tulesova, June 2020, https://www.iphronline.org/kazakhstan-free-civil-rights-defender-asya-tulesova.html[75] RFE/RL, Kazakh Activist Receives Sentence For Links With Banned Political Group, December 2020, https://www.rferl.org/a/another-kazakh-activist-receives-parole-like-sentence-for-links-with-banned-political-group/31015204.html[76] Asemgul Mukhitovna, A resident of Makanchi died at the police station. A case was initiated under the article “Torture”, Radio Azattyq, October 2020, https://www.azattyq.org/a/30900922.html[77] U.S. Department of State, 2020 Country Reports on Human Rights Practices: Kazakhstan,  https://www.state.gov/reports/2020-country-reports-on-human-rights-practices/kazakhstan/; Human Rights Commissioner in the Republic of Kazakhstan, https://www.gov.kz/memleket/entities/ombudsman/activities/1030?lang=en[78] See State Department Ibid and ACCA, Kazakhstan: tired of bullying, convict threatens to hang himself, March 2021, https://acca.media/en/kazakhstan-tired-of-bullying-convict-threatens-to-hang-himself/[79] Duke University, Kazakhstan Rule of Law project, January 2020, https://researchfunding.duke.edu/kazakhstan-rule-law-project[80] Saniyash Toyken, A group of people who demanded a meeting with Asanov spent the night in the building of the Supreme Court, Radio Azattyq, June 2021, https://www.azattyq.org/a/31310280.html[81] Court, An Introduction, https://court.aifc.kz/an-introduction/[82] Christian Schaich and Christian Reitemeier, The Republic of Kazakhstan’s New Administrative Procedures Code, ZOIS, June 2021, https://en.zois-berlin.de/publications/the-republic-of-kazakhstans-new-administrative-procedures-code; Code of the Republic of Kazakhstan, Administrative Procedural and Procedural Code of the Republic of Kazakhstan, (with changes as of 01.07.2021), https://online.zakon.kz/Document/?doc_id=35132264#pos=1;-13[83] Mehmet Volkan Kasikci, Documenting the Tragedy in Xinjiang: An Insider’s View of Atajurt, The Diplomat, January 2020, https://thediplomat.com/2020/01/documenting-the-tragedy-in-xinjiang-an-insiders-view-of-atajurt/[84] Reid Standish, Astana Tried to Silence China Critics, Foreign Policy, March 2019, https://foreignpolicy.com/2019/03/11/uighur-china-kazakhstan-astana/[85] Agence France-Presse, Xinjiang activist freed in Kazakh court after agreeing to stop campaigning, The Guardian, August 2019, https://www.theguardian.com/world/2019/aug/17/xinjiang-activist-freed-in-kazakh-court-after-agreeing-to-stop-campaigning; Freedom Now, Kazakhstan: UN Declares Detention of Human Rights Activist Serikzhan Bilash a Violation of International Law, November 2020, https://www.freedom-now.org/kazakhstan-un-declares-detention-of-human-rights-activist-serikzhan-bilash-a-violation-of-international-law/[86] Bruce Pannier, Activist Defending Ethnic Kazakhs In China Explains Why He Had To Flee Kazakhstan, RFE/RL, January 2021, https://www.rferl.org/a/31051495.html[87] Reid Standish and Aigerim Toleukhanova, Kazakh Activism Against China's Internment Camps Is Broken, But Not Dead, April 2020, https://www.rferl.org/a/kazakhstan-protests-china-xinjiang-rights-abuses/31186209.html[88] Joanna Lillis, Kazakhstan’s Dugan community stunned by spasm of deadly bloodletting, February 2020, https://eurasianet.org/kazakhstans-dungan-community-stunned-by-spasm-of-deadly-bloodletting; Joanna Lillis, Kazakhstan: Trial over deadly ethnic violence leaves bitter taste for Dungans, Eurasianet, April 2021,  https://eurasianet.org/kazakhstan-trial-over-deadly-ethnic-violence-leaves-bitter-taste-for-dungans[89] ITUC CSI IGN, Kazakhstan: Statement of the ITUC Pan-European Regional Council, April 2017, https://www.ituc-csi.org/kazakhstan-statement-of-the-ituc; RFE/RL’s Kazakh Service, Hunger Strike Protests By Oil Workers Growing In Western Kazakhstan, January 2017, https://www.rferl.org/a/kazakhstan-oil-workers-hunger-strike/28241775.html[90] ITUC CSI IGN, List of affiliated organisations, November 2019, https://www.ituc-csi.org/IMG/pdf/list_of_affiliates_nov_2019.pdf[91] IndustriALL Global Union, IndustriALL calls for release of Kazakh trade union leader, July 2019, http://www.industriall-union.org/industriall-calls-for-release-of-kazakh-trade-union-leader[92] IndustriALL Global Union, Kazakh union leader Erlan Baltabay released, March 2020, http://www.industriall-union.org/kazakh-union-leader-erlan-baltabay-released[93] Human Rights Council, Advance Unedited Version, Freedom Now,  May 2021, https://www.freedom-now.org/wp-content/uploads/AUV_WGAD-Opinion_2021-5-KAZ.pdf; Freedom Now, Kazakhstan: Freedom Now Condemns Treatment of Imprisoned Labour Activist, July 2021,https://www.freedom-now.org/kazakhstan-freedom-now-condemns-treatment-of-imprisoned-labor-activist/[94] Mihra Rittman, Kazakhstan Adopts Long-Promised Amendments to Trade Union Law, Human Rights Watch, December 2020, https://www.hrw.org/news/2020/12/17/kazakhstan-adopts-long-promised-amendments-trade-union-law[95] Human Rights Watch, Kazakhstan: Independent Union Under Threat of Suspension, January 2021, https://www.hrw.org/news/2021/01/28/kazakhstan-independent-union-under-threat-suspension[96] International Labour Conference, Committee on the Application of Standards, July 2021, https://www.ilo.org/wcmsp5/groups/public/---ed_norm/---relconf/documents/meetingdocument/wcms_804447.pdf[97] Radio Azattyk, In Almaty, Glovo couriers who went on strike tried to block the street, July 2021, https://rus.azattyk.org/a/v-almaty-obyavivshie-zabastovku-kurery-glovo-popytalis-perekryt-ulitsu/31345823.html[98] RSF, 2021 World Press Freedom Index, https://rsf.org/en/ranking#[99] Sher Khashimov and Raushan Zhandayeva, Kazakhstan’s Alternative Media Is Thriving—and in Danger, Foreign Policy, July 2021,  https://foreignpolicy.com/2021/07/12/kazakhstan-alternative-media-thriving-danger/[100] Ibid.[101] RSF, Regional newspaper editor harassed after investigating real estate scandal, February 2021, https://rsf.org/en/news/regional-newspaper-editor-harassed-after-investigating-real-estate-scandal[102] Order of the Minister of Culture and Information of the Republic of Kazakhstan dated June 21, 2013 No. 138, https://online.zakon.kz/m/document/?doc_id=31431046#sub_id=100CPJ, Kazakhstan adopts new accreditation requirements that journalists fear will promote censorship, March 2021, https://cpj.org/2021/03/kazakhstan-adopts-new-accreditation-requirements-that-journalists-fear-will-promote-censorship/[103] IPHR, Kazakhstan: Massive restrictions on expression during COVID-19,; sudden banning of peaceful opposition, August 2020, https://www.iphronline.org/kazakhstan-massive-restrictions-on-expression-during-covid-19-sudden-banning-of-peaceful-opposition.html[104] Paolo Sorbello, Kazakhstan Decriminalizes Defamation, Keeps Hindering Free Media, June 2020, https://thediplomat.com/2020/07/kazakhstan-decriminalizes-defamation-keeps-hindering-free-media/; Legislationline, Penal Code of the Republic of Kazakhstan, July 2014, https://www.legislationline.org/download/id/8260/file/Kazakhstan_CC_2014_2016_en.pdf[105] Mike Eckel and Sarah Alikhan, Big Houses, Deep Pockets, RFE/RL, December 2020, https://www.rferl.org/a/kazakhstan-nazarbayev-family-wealth/31013097.html?fbclid=IwAR38vC-WSkYBgPMTm--5XVsTgP5c3oesqt7eomZmsfeUiOjahO5QThDmcGU[106] RFE/RL, After Seven Years, ‘Kazakhgate’ Scandal Ends With Minor Indictment, August 2010, https://www.rferl.org/a/After_Seven_Years_Kazakhgate_Scandal_Ends_With_Minor_Indictment_/2123800.html; Steve LeVine, Was James Giffen telling the truth?, Foreign Policy, November 2010, https://foreignpolicy.com/2010/11/19/was-james-giffen-telling-the-truth/[107] Joanna Lillis, Kazakhstan: Nazarbayev-linked billionaire sucked into UK court battle, Eurasianet, December 2020, https://eurasianet.org/international-criticism-of-duvanov-conviction-mounts-against-kazakhstan. See also Joanna Lillis, Dark Shadows: Inside the Secret World of Kazakhstan, IB Taurus, October 2018.[108] https://eurasianet.org/kazakhstan-nazarbayev-linked-billionaire-sucked-into-uk-court-battle[109] https://forbes.kz/ranking/50_bogateyshih_biznesmenov_kazahstana_-_2020[110] Robert Booth, Prince Andrew tried to broker crown property deal for Kazakh oligarch, The Guardian, July 2016, https://www.theguardian.com/uk-news/2016/jul/03/prince-andrew-broker-crown-property-kazakh-oligarch; Ian Gallagher, Kazakh-born socialite ‘Lady Goga’ who partied with her ‘very, very close friend’ Prince Andrew at her 30^th birthday reveals she leads a far quieter life after turning 40, Mail Online, March 2020, https://www.dailymail.co.uk/news/article-8113173/The-quiet-life-Lady-Goga.html[111] Financial Times, The secret scheme to skim millions off central Asia’s pipeline megaproject, December 2020, https://www.ft.com/content/80f25f82-5f21-4a56-b2bb-7a48e61dd9c6; Eurasianet, Financial Times: Kazakh leader’s son-in-law skimmed millions from Chinese loads, December 2020, https://eurasianet.org/financial-times-kazakh-leaders-son-in-law-skimmed-millions-from-chinese-loans[112] See: Joanna Lillis, Dark Shadows: Inside the Secret World of Kazakhstan, IB Taurus, October 2018.[113] Joanna Lillis, Kazakhstan: Rakhatgate Saga Over as Former Son-in-Law Found Hanged, Eurasianet, February 2015, https://eurasianet.org/kazakhstan-rakhatgate-saga-over-as-former-son-in-law-found-hanged[114]BBC News, Kazakh family win Unexplained Wealth Order battle over London homes, April 2020, https://www.bbc.co.uk/news/uk-52216011[115] Sumaira FH, Nazarbayev’s Daughter Secured Seat In Kazakh Parliament On Ruling Party’s Ticket, Urdu Point, January 2021, https://www.urdupoint.com/en/world/nazarbayevs-daughter-secured-seat-in-kazakh-1138712.html[116] Department for International Trade, Trade & Investment Factsheets, Kazakhstan, UK Gov, July 2021, https://assets.publishing.service.gov.uk/government/uploads/system/uploads/attachment_data/file/998607/kazakhstan-trade-and-investment-factsheet-2021-07-07.pdf[117] Ron Synovitz and Manas Kaiyrtayuly, How Top Officials, Relatives Scooped Up Kazakhstan’s Higher – Education Sector, RFE/RL, June 2021, https://www.rferl.org/a/kazakhstan-universities/31326535.html[118] Pew Research Center, Religious Composition by Country, 2010-2050, https://www.pewforum.org/2015/04/02/religious-projection-table/[119] Legislationline, The Constitution of the Republic of Kazakhstan, https://www.legislationline.org/download/id/8207/file/Kazakhstan_Constitution_1995_am_2017_en.pdf[120] Congress of Leaders of World and Traditional Religions, http://religions-congress.org/[121] United States Commission on International Religious Freedom, Annual Reports, https://www.uscirf.gov/annual-reports[122] Legislationline, The Law of the Republic of Kazakhstan of October 11, 2011, No 483-IV, On Religious Activity and Religious Associations, https://www.legislationline.org/download/id/4091/file/Kazakhstan_Law_religious_freedoms_organisations_2011_en.pdf[123] Felix Corley, Kazakhstan: 134 administrative prosecutions in 2020, Forum 18, February 2021, https://www.forum18.org/archive.php?article_id=2634[124] Zhanagul Zhursin and Farangis Najibullah, The Hijab Debate Intensifies As School Starts In Kazakhstan, RFE/RL, September 2019, https://www.rferl.org/a/the-hijab-debate-intensifies-as-school-starts-in-kazakhstan/30148088.html[125] OSCE, Kazakhstan - Parliamentary Elections, 10 January 2021, https://www.osce.org/odihr/elections/kazakhstan/470850[126] Amina Chaya, What’s wrong with the domestic violence law in Kazakhstan? Part two, Masa Media, November 2020, https://masa.media/ru/site/chto-netak-szakonom-obytovom-nasilii-vkazakhstane-chast-vtoraya[127] Evgeniya Mikhailidi, Alina Zhartieva, Nazerke Kurmangazinova, Victorious Violence, Vlast, February 2021, https://vlast.kz/obsshestvo/43869-pobedivsee-nasilie.html[128] Kazinform, Domestic and domestic violence: MPs and experts talked about the new law, October 2020, https://www.inform.kz/ru/semeyno-bytovoe-nasilie-deputaty-i-eksperty-rasskazali-o-novom-zakone_a3710389[129] Malika Autalipova and Timur Nusimbekov, The Largest Women’s March in the History of Kazakhstan, Adamar, March 2021, https://adamdar.ca/en/post/the-largest-women-s-march-in-the-history-of-kazakhstan; Asylkhan Mamashevich, National values, LGBT rights and “justification before the European Parliament”. How did the society evaluate the women’s march?, Radio Azattyq, March 2021, https://www.azattyq.org/a/kazakhstan-gender-equality-different-opinions/31142716.html[130] Human Rights Watch, Kazakhstan: Feminist Group Denied Registration, September 2019, https://www.hrw.org/news/2019/09/13/kazakhstan-feminist-group-denied-registration; Mihra Rittmann, Activists Detained in Kazakhstan ‘For Their Own Safety’, Human Rights Watch, June 2021, https://www.hrw.org/news/2021/06/01/activists-detained-kazakhstan-their-own-safety[131] The Constitution contains Article 14. 2 which promises ‘No one shall be subject to any discrimination for reasons of origin, social, property status, occupation, sex, race, nationality, language, attitude towards religion, convictions, place of residence or any other circumstances’. See The Constitution of the Republic of Kazakhstan, Legislationonline, https://www.legislationline.org/download/id/8207/file/Kazakhstan_Constitution_1995_am_2017_en.pdf; RFE/RL Kazakh Service, Sexual Minorities In Kazakhstan Hide Who They Are To Avoid Abuse, June 2021 https://www.rferl.org/a/kazakhstan-lgbt-hide-from-abuse/31316186.html^[132] Draft Law ‘On protection of children from information harming their health and development’, 2015; Ministry of Information and Communication of the Republic of Kazakhstan, the Instruction ‘On Classification of Informational Products’ and ‘Methodology of Defining Informational Products for Children (Not) Harming Their Health and Development’, 2018.[133] Zhanna Shayakhmetova, Positive Dynamics Observed in Trade Between Kazakhstan and China, The Astana Times, April 2021, https://astanatimes.com/2021/04/positive-dynamics-observed-in-trade-between-kazakhstan-and-china/[134] Ayia Reno, “You need to have not only beautiful reform packages.” EU special envoy on relations with Kazakhstan, Radio Azattyq, January 2021, https://rus.azattyq.org/a/kazakhstan-eu-relations-peter-burian-special-representative-central-asia/31029755.html; European Parliament, RC-B9-0144/2021,  https://www.europarl.europa.eu/doceo/document/RC-9-2021-0144_EN.html[135] OSCE, Summits, https://www.osce.org/summits [post_title] => Кіріспе: Қазақстандағы адам құқықтарына қысым көрсету туралы зерттеу [post_excerpt] => [post_status] => publish [comment_status] => open [ping_status] => open [post_password] => [post_name] => %d0%ba%d1%96%d1%80%d1%96%d1%81%d0%bf%d0%b5-%d2%9b%d0%b0%d0%b7%d0%b0%d2%9b%d1%81%d1%82%d0%b0%d0%bd%d0%b4%d0%b0%d2%93%d1%8b-%d0%b0%d0%b4%d0%b0%d0%bc-%d2%9b%d2%b1%d2%9b%d1%8b%d2%9b%d1%82%d0%b0%d1%80 [to_ping] => [pinged] => [post_modified] => 2021-09-30 14:44:40 [post_modified_gmt] => 2021-09-30 13:44:40 [post_content_filtered] => [post_parent] => 0 [guid] => https://fpc.org.uk/?p=6087 [menu_order] => 0 [post_type] => post [post_mime_type] => [comment_count] => 0 [filter] => raw )[9] => WP_Post Object ( [ID] => 6107 [post_author] => 3 [post_date] => 2021-09-30 15:00:14 [post_date_gmt] => 2021-09-30 14:00:14 [post_content] => Қазақстан тәуелсіздігінің 30 жылдық мерейтойы қарсаңында жарияланып отырған бұл басылым елдің өз тарихында маңызды бетбұрыс кезеңінде тұрғанын көрсетті. Қазақстанда тұңғыш Президент Н.Назарбаев билігінің біртіндеп Президент Тоқаевқа өтуі және халықтың басым көпшілігінде өмір сүру деңгейінің төмендеуі себебінен әлеуметтік наразылықтардың артуына байланысты, сонымен қоса, қазба байлықтарды пайдаланудан ғаламдық бас тарту болашаққа деген сенімді азайтқан тұста, ел экономикасының болашағы кідіруге және ойлануға итермелейді. Соңғы 30 жыл ішінде Қазақстандағы билік өкілдері қол жеткізген қарқынды экономикалық даму негізінен биліктің пайдасына және елдегі түрлі этникалық топтар арасындағы тұрақтылықты сақтауға қызмет етті.  Шын мәнінде, бұның барлығы саяси тәуелсіздік пен көптеген азаматтардың бас бостандығы есебінен жүргізілді. Үкімет пен оның жақтастары бұрынғысынша Қазақстанның демократияға бет бұруы мен елдегі саяси мәдениетті «дамытуға» біртіндеп қадам жасау арқылы қол жеткізуге болады деп есептесе, оларды сынаушылар соңғы 30 жылда саяси жүйеде ешбір өзгерістің болмағанын айтады. Елдегі реформалар халықтың өмір сүру деңгейі мен мемлекеттік қызмет көрсетуді жақсартқанымен, саяси күш  элитадан азаматтық қоғамға ауысқан жоқ. Мәселен, Қазақстандағы жалғыз саяси таңдау - Тоқаевтың президенттік таққа отыруын билік басындағылар жасады. Президент Тоқаев «Халық үніне құлақ асатын мемлекет» құруға және еркіндік пен Үкіметтің жауапкершілігін арттыратын реформалар жүргізуге уәде берді, алайда қазірше бұл саладағы өзгерістер шектеулі сипатқа ие болды. Президент Тоқаевтың  ұстанымы негізінен қазіргі авторитарлық билік құрылымдарын сақтай отырып, мемлекеттің ықпалдылығы мен нәтижелерін жақсартатын «демократиясыз модернизация» немесе «жүйе ішіндегі реформалар» жолын жалғастыру сипатына ие.. Халықтың басым бөлігі осы уақытқа дейін тұрақсыздық пен қуғын-сүргін арасындағы келісімді қабылдауға келіскенімен (кей кездері еріксіз), соңғы кездері болған наразылықтар болашақта мұндай жағдайды кездейсоқ қабылдауға болмайтынын көрсетті. Қазақстанның мұнай мен газ байлығының болашағына жағымсыз болжамдар қоғамдағы теңсіздікті одан әрі ушықтыруы және қазіргі жүйенің клептократиялық сипатына наразылық артуы мүмкін.[1] Сонымен, Қазақстанда нақты өзгерістерді жасау жолдарын зерттегенде, жергілікті белсенділер екі негізгі жолды ұстанады. Коллин Вуд эссесінде айтылғандай: «Кейбіреулер билікті тәрбиелеу мен мемлекеттік органдармен ынтымақтастық орнату арқылы біртіндеп жүзеге асатын реформаға сенеді. Бұған заң бұзушылықтарды мұқият бақылау және оларды түзету үшін тиісті заңды қолдану кіреді; Ол саяси партияны тіркеу үшін қажетті барлық кедергілерден өтуді, үгіт-насихат жүргізуді және өзіне қажет орынды алуды қамтиды. Екіншілері, біртіндеп реформалауға қарағанда, Қазақстанның басқару жүйесін суперпрезиденттіктен парламенттік жүйеге өзгерту сияқты ауқымды өзгерістер жасауды дұрыс деп санайды. Олар үкіметтің жұмыс топтары мен комитеттеріне наразылық білдірудің қажетті процесін айналып өтуді ақтау үшін олардың конституциямен қорғалатын бейбіт шерулерге құқығын көрсете отырып, тікелей әрекет ету мен көшедегі наразылық шараларын таңдайды. Бұл идеологиялық және тактикалық плюрализм «тиімді» болмауы мүмкін, бірақ барлығының саясатқа қатысу құқығын қамтамасыз ету үшін Қазақстандағы адам құқықтарының жағдайын жақсартуда маңызды орынға ие». Халыққа пайдасы тұрғысынан да, жүйенің сипаты жағынан да Қазақстанда түбегейлі өзгерістер енгізу үшін екі тәсілді бірдей қолдану қажет болады. Белсенділердің екі тобына да әр бағыт бойынша жүруді жеңілдету үшін нақты өзгерістерді қолдау үшін жергілікті деңгейде мобилизация және халықаралық қолдау қажет болады. Президент Тоқаевтың 2021 жылғы маусымдағы «Қазақстандағы адам құқықтары бойынша одан әрі әрекет ету туралы» жарлығы мен алдағы адам құқықтары жөніндегі іс-қимыл жоспары жергілікті және халықаралық серіктестердің ұсыныстарына жауап ретінде үкіметтің ағымдағы бағытын өзгертуге дайындығын бағалау үшін пайдалы негіз болып табылады. Тоқаев Үкіметке негізгі мәселелерді шешу үшін келесі қадамдар жасауға уәде берді:

• БҰҰ шарттық органдарымен өзара әрекеттесу механизмдері және БҰҰ-ның Адам құқықтары жөніндегі кеңесінің арнайы рәсімдері;
• Адам саудасы құрбандарының құқықтарын қамтамасыз ету;
• Мүмкіндігі шектеулі азаматтардың құқықтарын қорғау;
• Әйелдерге қатысты кемсітушілікті жою;
• Бірлестіктердің тәуелсіздік құқығы;
• Сөз бостандығы құқығы;
• Адамның өмір сүруге және қоғамдық тәртіпке құқығы;
• Үкіметтік емес ұйымдармен өзара әрекеттесу тиімділігін арттыру; және
• Қылмыстық сот төрелігі мен құқық қолдану саласындағы адам құқықтары, азаптау мен қатыгездіктің алдын алу. [2]

 Бұл тақырыптар маңызды болғанымен, өткен жетістіктерді ескере отырып, күн тәртібіндегі ең даулы мәселелерді осы қадамдар арқылы айтарлықтай өзгертеді дегенге күмәнмен қарауға болады. Бұл басылымда Қазақстан үкіметі қажет деп тапса, оған күмәнданушыларының қателіктерін дәлелдеудің бірнеше негізгі жолдары көрсетілген. Мысалы, егер үкімет жергілікті азаматтық қоғаммен серіктестік үлгісін құруға және онымен «байланысты жақсартуға» шын ниетімен дайын болса, онда ол үкіметтік емес ұйымдарға 2015-16 жылдары қысым жасауға арналған салықтық тексеру жүргізуді тоқтатып, есептің күрделі талаптарын жеңілдетуі керек. Олардың мүшелері қоқан-лоққы мен қудалаудан қорғалуы тиіс, ал президент Тоқаев өз министрліктері мен ведомстволарының әрекеттері үшін жауапты және олардың өзара қақтығысуына жол бермеуі тиіс. Жергілікті әкімдерге тәуелсіз кандидаттарды қабылдау туралы шешім - бұл маңызды қадам, бірақ кандидаттарды іріктеу алдындағы шектеулер алаңдаушылық туғызады. Алайда, қорыта келгенде, жүйенің біртіндеп өзгеруі 20 000 мүше мен құрылтай конференциясының 1000 қатысушысына және қол қоюшылардың дәл сондай санына қойылатын талаптарға қарағанда, саяси партиялардың тіркеуді жеңілдету арқылы «бірлестік еркіндігін» беруді қажет етеді. Айна Шорманбаева мен Амангелді Шорманбаев партияларды тіркеу үшін 200 адам ең қолайлы сан болатынын болжайды.Тіпті қағаз жүзіндегі заңнан гөрі, президент Тоқаев тарапынан саяси партия құруға қатысы барлар жауапқа тартылмайтыны туралы нақты саяси жауап болуы маңызды. Бұл қазіргі уақытта тіркелмеген немесе жаңадан пайда болған саяси партияларға, тіпті қуғынға ұшырағандардың өзі кейіннен алдағы сайлауларға тіркелуге және қатысуға рұқсат берілуі тиіс. Қазіргі уақытта биліктің кез келген деңгейінде шынайы бәсекелестікке жол беру үшін билік басындағылар Қазақстандағы партиялық жүйенің сипатын айтарлықтай өзгерткісі келетінін көрсететін ешқандай белгі жоқ. Демек, жергілікті тікелей сайлауда, егер олар барлық лауазымды ішкі биліктен немесе қолданыстағы билік құрылымдарымен байланысы бар адам алатын болса, қазіргі уақытта талап ететін саяси мәдениеттің біртіндеп дамуы үшін бәсекелестік әлі қалыптасқан жоқ. Партияларды қаржыландыру көздеріне қатысты халықаралық озық тәжірибе әдетте шетелден ақша ағынына тыйым салатынын және оның қайдан келгенін анықтайтынын ескерсек, қазіргі кезде тыйым салынған саяси партиялардың жағдайы біршама күрделі. Саяси жүйені өзгерткісі келетін бейбіт белсенділерді үкімет экстремистік деп санайтын ұйымдарға мүшелік үшін (Мұхтар Әблязовпен байланысы бар) қуғынға ұшыратқаны және қудалайтыны түсінікті, бірақ бұл белсенділер үкіметті халықаралық қауымдастықпен бөлісетін күш қолдану арқылы құлатқысы келетіні туралы ешқандай дәлел жоқ. Үкімет Қылмыстық кодекстің 405 және 174 -баптарына сәйкес өз өкілеттіктерін қолдануды реформалауы керек, бұл жекелеген наразылық білдірушілерді немесе әлеуметтік желілерде тыйым салынған топтар (QDT / DVK және Көше) туралы жазбаларды ұнататындарды және олардың бостандық құқықтарын қорғайды.[3] 2020 жылғы мамырдағы «Бейбіт жиналыс туралы» Заң реформасынан бастап, 2021 жылы алғаш рет әйелдер шеруін заңды түрде өткізу мүмкіндігі сияқты кейбір жақсартулар болғанымен, бейбіт шеру бостандығын жақсартуға ықпал ету шектеулі болды. Қайта қаралған заң бойынша азаматтар да, «ересек азаматтар тобы» да наразылық туралы хабарлауға болатынын ескере отырып, тіркелмеген партиялар мен топтардың бейбіт шеру бостандығына құқықтарын іске асыруды қиындататын тыйым неге қосылғандығы түсініксіз болып көрінеді. [4]  «Оян Қазақстан» және «Демократиялық партия» сияқты тіркелмеген топтардың белсенділеріне бірнеше рет қысым көрсету президент Тоқаевтың бейбіт шерулер бостандығы мен сөз бостандығын реформалау туралы уәдесіне нұқсан келтіреді. Бейбіт жиналыстар туралы заңдарды тереңірек реформалау қажеттілігі өзекті болып қалғанымен, тіпті қолданыстағы заң шеңберінде де, жергілікті билік тізімін берумен шектелмей, бейбіт наразылық шараларын белсенді түрде қамтамасыз ету үшін орындауы тиіс міндеттер тізімі бар нақты наразылық білдірушілерге қойылатын талаптар бойынша нұсқаулықтар жасау үшін көп нәрсе атқаруға болады. Қазақстан үкіметі де, халықаралық қауымдастық та заңмен рұқсат етілген наразылықтар санын жазуы тиіс. Бұл саладағы одан әрі жетілдіру «бірлестік бостандығына» және «сөз бостандығына құқықты» іске асыру үшін адам құқықтары жөніндегі іс -қимыл жоспарын жетілдірудің негізгі бөлігі болуы керек. Татьяна Чернобиль өз эссесінде көрсеткендей, «кеттлинг» - бұл полицияның бейбіт шерулерге арналған қарапайым рәсімі ретінде емес, наразылықтар зорлық-зомбылыққа ұласу қаупі бар төтенше жағдайларда қолдануға арналған полиция тактикасы. Оны «қылмыстық сот төрелігі мен құқық қорғау органдарында адам құқықтарын» қорғауда қолдануды қамтамасыз ету үшін шектеу керек. Мұны қамауға алудың және наразылық білдірушілерге әкімшілік жаза қолданудың жеңіл баламасы ретінде қарастыруға болмайды, себебі бейбіт шерушілер Конституция мен адам құқықтары жөніндегі халықаралық заңға сәйкес қорықпай, кеттлингсіз немесе тұтқындалусыз бейбіт шеруге шығу бостандығына өз құқықтарын еркін пайдалана алуы тиіс. Қазақстан үкіметінің тәуелсіз белсенділікті шектеуге бағытталған әрекетінің ең жасырын аспектілерінің бірі - белсенділердің үкіметті сынға алу жұмыстарын жалғастыруына кедергі келтіретін түрме жазасының бір бөлігі немесе орнына «бостандыққа шектеулерді» қолдану. Тіпті белсенділер халықаралық қысымнан кейін күмәнді үкімдерден босатылса да, көбінесе олардың блог жүргізуіне, саяси, әлеуметтік немесе кәсіптік одақ белсенділігіне шектеулер сақталады. Бұл саяси, әлеуметтік және еңбек белсенділерінің түрмеге жабылуымен бірге жүретін халықаралық наразылықтың көп бөлігін шектей отырып, азаматтық қоғамға тежеу ретінде әсер ететін үгіттеушілерді қатаң ұстау механизмі. Қазіргі көзқарас бойынша «бірлестік бостандығы құқығын», «сөз бостандығына құқықты» және «қылмыстық сот төрелігі мен құқық қорғау органдарындағы адам құқықтарын» айқын түрде бұзады. Кіріспе мен жеке эсселерде белсенділерден, соның ішінде Макс Боқаев, Әлнұр Ілияшев, Асия Тулесова, Лариса Харьковская, Амина Елеусінова және Ерлан Балтабайдан алынып тасталуы тиіс көптеген шектеулер туралы мысалдар келтірілген. Дәл осылай, «сөз бостандығы» саласында адам құқықтары жөніндегі іс-қимыл жоспары саясаткерлер мен басқа да қоғам қайраткерлерінің «Қоғамдық қорлау мен ар-намысы мен қадір -қасиетіне басқа кедергілерге» қатысты қазақстандық заңдарды реформалауды қамтуы тиіс. Интернетте таралған «қорлау» үшін үш жылға дейін бас бостандығынан айыруға жазаланатын бұл шектеулер саяси сынды шектеу үшін кеңінен қолданылады.[5]  Ғалия Әженованың эссесі жала жабу туралы заңнаманы Қылмыстық кодекстен Әкімшілік кодекске ауыстыру бойынша реформалар жергілікті полицияның журналистерге қатысты көптеген әкімшілік құқық бұзушылықтарды ашуға қалай әкелгенін көрсетеді, бұл қысқа мерзімде оқыту мен қадағалауды жақсарту, жала жабуды азаматтық мәселеге айналдыру үшін одан әрі реформалар қажеттілігін көрсетеді. Сондай-ақ, журналистің қызмет барысында әрекетіне полиция тарапынан қудалау мәселесін шешу қажет. Михра Риттманның эссесінде баяндалған тәуелсіз кәсіптік одақтар бойынша қолданыстағы шектеулер алынып тасталуы керек, соның ішінде отын-энергетика өнеркәсібі одағы жұмысының тоқтатылуы және тәуелсіз конфедерациялар тіркеуге және кедергісіз жұмыс істей алуы керек. Бұл шектеулер мен ереуілге қатысты шектеулер, соның ішінде Риттманның пікірінше, Қылмыстық кодекстің 402-бабы, «бірлестік бостандығына құқықты», сондай-ақ ұйымдастыру құқығын бұзады және бейбіт шерулердің танылуын қамтамасыз ететін шаралармен ауыстырылуы тиіс. ХЕҰ конвенциялары мен ХЕҰ Стандарттарды қолдану жөніндегі комитеті бірнеше рет қабылдаған қорытындыларға сәйкес заңды құқық ретінде тануы тиіс. Президенттің мәлімдемесінде көрсетілген «Әйелдерге қатысты кемсітушілікті жою» мақсаттарын орындау үшін тұрмыстық зорлық-зомбылық туралы жаңа заң дайыгдау және оған құқық қорғау органдары мен жергілікті биліктің реакциясын жақсарту бойынша тоқтатылған заңнамалық күш-жігерге қол жеткізу маңызды болады. Сондай-ақ, қазіргі кезде тоқтап тұрған сексуалдық зорлық-зомбылықпен күресуге арналған заңнамалық шараларды ілгерілету бойынша шаралар қабылдау қажет. Әйгерім Камидоланың эссесінде айтылған гендерлік теңдік тұжырымдамасын қазақ заңынан алып тастау бойынша қолданылып жатқан әрекеттер ел саясатындағы әйелдердің де, LGBTQ + құқықтарына да нұқсан келтіретін және жеккөрушілік қылмыстардың көбеюіне әкелетін күштерді арттырады. Бұл өзгерісті енгізу, сонымен қатар, ПХХРР мен БХКЭК 2 баптары мен CEDAW 1 бабы бойынша оның халықаралық міндеттемелерін бұзуы мүмкін. Камидола өз эссесінде атап көрсеткендей, Еуропалық Кеңестің Әйелдерге қатысты зорлық-зомбылық пен тұрмыстық зорлық-зомбылықтың алдын алу және оған қарсы күрес жөніндегі Стамбул конвенциясын ратификациялау мен орындауды жеделдету Қазақстанның «әйелдерге қатысты кемсітушілікті жоюға», сонымен қатар «адам саудасы құрбандарының құқықтарын қамтамасыз етуге» көмектесетін маңызды қадам болмақ. Анна Гусарованың Қазақстанның цифрлық кеңістігіндегі адам құқықтары туралы эссесінде қамтылған тақырыптар Президент Жарлығындағы бірнеше тақырыптармен сәйкес келеді және оларды адам құқықтары жөніндегі шаралар жоспарындағы арнайы әрекет аймағы ретінде қарастыруға болады. Ол заңнаманы жетілдіру (мысалы, құпиялылық туралы қолданыстағы заң), үкіметтің әлеуетін жоғарылату үшін бірқатар маңызды аргументтер келтіреді (мысалы, цифрлық даму, инновациялар және аэроғарыш өнеркәсібі министрлігінің Ақпараттық қауіпсіздік комитетін күшейту, деректерді қорғауды күшейту агенттігі Қазақстанда цифрлық құқықтардың қорғаушысы ретінде әрекет етеді) және олардың цифрлық кеңістіктегі жұмысының ашықтығын арттырады. Анна Гусарева Қазақстанның көршілес мемлекеттері Қытай мен Ресейдің бақылау  технологиялық құралдары мен қадағалау тактикасын қолданбауды дұрыс ескертеді, керісінше ЕО-ға мүше мемлекеттермен, АҚШ пен Ұлыбританияның деректерді қорғау агенттіктерімен ынтымақтастықты күшейтуге шақырады. Ол Қазақстанға ЕО GDPR жүйесіне сәйкес деректерді қорғау мен басқару ережелерін әзірлеуді ұсынады. Президенттің адам құқықтары туралы Жарлығынан басқа, оның Қазақстанды «халық үніне құлақ асатын мемлекетке» айналдыру туралы уәдесін орындау үшін әлі де атқарар шаруа көп. Жергілікті өзін-өзі басқаруды реформалауға арналған жергілікті әкімдерді тікелей сайлауға мүмкіндік бар, олар осы айдан бастап ауыл деңгейінде басталады, содан кейін болашақта жергілікті басқару деңгейіне дейін көтеріліп, басқару стандарттары мен жергілікті есеп беруді айтарлықтай жақсартады. Алайда, бұл шынайы тәуелсіз кандидаттардың қатысуына рұқсат етілген және (жоғарыда ұсынылған тіркеуге енгізілген өзгерістерден кейін) жаңа партиялар қатыса алатын шынайы сайлау бәсекелестігі болған жағдайда ғана болады. Ашық саяси орта болмаса, тікелей сайлауға көшу жергілікті шенеуніктер тұрғындарға емес, орталық мемлекетке есеп беретін жүйені алмастырады және оны жоғары деңгейдегі Нұр Отан» немесе басқа да үкіметшіл партиялардың көшбасшылары билік орындарында шенеуніктермен алмастырады. . Атап өткендей, ұлттық деңгейде саяси плюрализм нақты перспективаға айналғанға дейін ұзақ уақыт керек, бірақ қазіргі жүйеде мәжіліс пен Адам құқы Омбудсмені кеңсесі секілді ресми бақылау органдарының рөлін одан әрі күшейтуге күш салуы тиіс. Халықаралық құқықтық бастамалар қорының Айна Шорманбаева мен Амангелді Шорманбаевтың эссесінде шағын жергілікті аймақтарды құру және президенттен парламентке елеулі өкілеттіктерді беру арқылы мүмкін болатын құрылымдық реформалар туралы кеңірек көзқарас көрсетілген. Олар бұл ұсыныстар арқылы конституцияны кеңінен реформалау керек деп есептейді. Қазақстанның адам құқықтары саласындағы қызметін жақсартуға әсер еткісі келетін халықаралық қауымдастық мүшелерінің әлеуетті құралдарын зерттей отырып, қазіргі кездегі мүмкіндіктерді де, шектеулерді де мойындау қажет. Қазақстанның орташа табысы жоғары ел ретіндегі ұстанымы халықаралық көмекті айтарлықтай қажет етпейді және дамыған көп векторлы сыртқы және экономикалық саясаты оның басшыларына еркін әрекет етуге үлкен мүмкіндік береді.[6] Өзінің ірі сауда серіктесі ретінде ЕО-мен жасалған жаңа серіктестік пен ынтымақтастық туралы келісімшарты, оның аймақтық көршілерінен бұрын күшіне енді.[7] Алайда, бұл Қазақстанда адам құқықтарына қатысты халықаралық ықпал немесе қысымға төтеп берер иммунитеті жоқ дегенді білдірмейді. Оның басшылығы, әсіресе, бірқатар шенеуніктер мен жас ұрпақтың көшбасшылары Қазақстанның беделі туралы ойлайды және ол өзін жақсы серіктес және заманауи ел ретінде халықаралық деңгейде таныту үшін көп жұмыс жасады. Қазақстан шетелдік инвестициялар мен қолдауды алуға ынталы болып қала береді, әсіресе әлем қазба отыннан алыстап бара жатқан уақытта. Ол сондай-ақ Ресей мен Қытаймен қарым-қатынасты теңестіруге мүдделі, себебі, ол бұрынғы және қазіргі қол сұғушылық пен ықпалдан қорқады. Алайда, бұл пікірлер, әсіресе, мемлекеттің және қауіпсіздік аппаратының жоғары эшелондарының арасында, саяси және экономикалық статус-кво сақтауға деген ұмтылыстан асып түсе ме, жоқ па, белгісіз. Алайда, осы жарияланымда көрсетілгендей, Батыс үкіметінің жергілікті науқандарға қолдау көрсетуі үшін халықаралық құқық қорғау ұйымдарының араласуы мен қысымы адам құқықтарын өрескел бұзу жағдайларында және саяси тұтқындарды босатуда өзгерістерге әкелуі мүмкін. ЕО Қазақстанмен адам құқықтары бойынша құрылымдық диалог жүргізеді, ол көптен бері жабық есік жағдайында мінез-құлыққа әсер етудің кейбір мүмкіндіктері туралы ақпарат береді деп айтылады, дегенмен кейбір белсенділер бұл механизмді қолдануға күмәнмен қарайды. Ұлыбритания ЕО EPCA-ны алмастыру үшін келіссөздер жүргізіп жатқан жаңа екіжақты келісім арқылы адам құқықтары бойынша құрылымдық диалогты қайталауға тырысады деп үміттенемін.[8] Қазақстан саяси биліктің астарлы сипатына неғұрлым шектеулі әсер етіп, қазіргі жүйеде реформаларға қол жеткізу үшін өз жағдайын жаңғыртуға және мемлекеттік қызметтер көрсетуге көмектесу үшін халықаралық техникалық көмекке жүгінуді жалғастыруда. Сондай-ақ Қазақстан қазіргі уақытта халықаралық қаржы институттарынан, соның ішінде 2,43 миллиард еуро портфелі бар ЕҚДБ сияқты 13 жобаға және EBRD сияқты аймақтық даму банктеріне 4,15 миллиард доллар көлемінде Дүниежүзілік банктен қомақты несие алды.[9] Қайталап айтарымыз, қаржылық және техникалық сараптаманың бұл үйлесімділігі нақты нәтижелерді жақсартуға және егер халықаралық қоғамдастық осылайша қолдануға шешім қабылдаса, 62 млрд. мұнай қоры бар Қазақстан ұлттық мұнай қорының шамалы деңгейді  қамтамасыз етуге көмектеседі.[10] Осыған дейін Қырғызстан мен Тәжікстанға қатысты «Шегіну құқығы» туралы жарияланымдарда айтылғандай, сыбайлас жемқорлыққа қарсы жаһандық шаралардың (мысалы, Ұлыбританияның түсіндірілмейтін Әл-ауқат ордері) біртіндеп алға жылжуы мен сыбайлас жемқорлық пен адам құқықтарына бағытталған «Магнитский» санкциялары Батыс елдері үшін авторитарлық және клептократиялық мемлекеттер көшбасшыларын есепке алуға мүмкіндіктер ашуда. Қазіргі кезде «Магнитский» санкцияларын АҚШ, ЕО немесе Ұлыбритания Қазақстанға қолданған жоқ. Ұлыбританияның Қылмыстық істер жөніндегі ұлттық агенттігі практикалық және дипломатиялық себептер бойынша Дариға Назарбаеваға қатысты ісі сәтсіз аяқталғаннан кейін, Қазақстанға қатысты әл-ауқат туралы түсініксіз талаптардың жаңа істерін қабылдауға құлықсыз болуы мүмкін, бірақ оның пікірінше, дәлелдер әрі қарай әрекет етуді талап ететін істерді болашақта жалғастырса, бұған қолдау көрсетілетініне сенімді болу маңызды.. Ұлыбритания мен басқа да елдер қазір талқылап жатқан тағы бір шара-инвесторларға арналған «алтын визалар» деп аталатын реформа. Қазіргі уақытта кемінде 205 қазақстандық бұл инвестициялық визаны иеленеді, бірақ соңғы тіркелген жылы (2019 ж.) Қазақстаннан Ұлыбританияға бір миллион фунттан аз тікелей шетелдік инвестиция енгізді, бұл Ұлыбританияның бірінші кезекте люкс жылжымайтын мүлік нарығында, экономикалық тиімді инвестициялар үшін кең мүмкіндік ретінде емес, жеке байлық үшін пайдаланылғанын көрсетеді.[11]  Ұлыбританияның бенефициарлық меншік реестрін құру бойынша ұзақ мерзімді міндеттемелерін орындауы және оның салықтық баспана туралы есеп беру талаптарына өзгерістер енгізуі Қазақстанның билік элитасы жинаған байлық туралы ашықтықты арттыруға көмектеседі Сонымен бұл жарияланымда зерттеушілер Қазақстан өтпелі кезеңді басынан өткеруде және оның бүгіні мен жақын  болашағы өткенге қарағанда біршама алаңдатады деген қорытындыға келеді. Қазақстандағы адам құқығы саласындағы мәселелерінің ауқымы айтарлықтай үлкен, әсіресе ол елдің билік өкілдері пайда көріп отырған саяси  және экономикалық талаптарды бұзуы мүмкін кез келген нәрсеге қатысты, Президент Тоқаевтың «халық үніне құлақ асатын мемлекет» құруға уәдесі, оның адам құқықтары жөніндегі жақында қабылдаған жарлығы мен реформалар туралы көптеген уәделері тиімділікті бағалауға арналған көрсеткіштер. Бұл міндеттемелерді орындауда жергілікті азаматтық қоғамға қолдау көрсету өте маңызды болды, бұл халықаралық қысымның жиынтығымен (жүйелік өзгерістер үшін де, белгілі бір бұзушылықтарға жауап ретінде) және тіпті қазақстандық азаматтар үшін де нәтижені жақсартатын демократияландырусыз қазіргі модернизация жүйесінде тұрақты техникалық қолдау. Батыс заңнамаларындағы ашықтық пен сыбайлас жемқорлыққа қарсы реформалар қолданыстағы жүйені теріс пайдаланғандарды жауапқа тартуға көмектеседі деп үміттенеміз. Осы жарияланымның зерттеу нәтижелеріне сәйкес Қазақстан Үкіметі:

• Үкіметтік емес ұйымдарды салықтық тексерумен және есептіліктің күрделі талаптарымен қудалауды тоқтату;
• Партияларды тіркеуді жеңілдету және саяси белсенділерді үкіметтің қудалауынан қорғау;
• Қылмыстық кодекстің 405 және 174-баптарына сәйкес экстремизмге қарсы заңнамалық өкілеттіктерді наразылық білдірушілерге немесе әлеуметтік желілерде оппозициялық тұрғыдағы ақпараттарға қолдау білдірушілер немесе таратушыларды қудалау үшін пайдалануды тоқтату;
• Тіркелмеген топтарға қойылатын шектеулерді алып тастау үшін қоғамдық шерулер туралы заңды одан ары қарай реформалау;
• Бейбіт шеруге қатысушыларға кеттлингті (қоршауға алу) полицейлік әдіс ретінде қолдануды тоқтату;
• Үкіметті жауапкершілікке шақыратын белсенділер мен блоггерлерге қатысты шешім шығаруда олардың болашақта жұмысын жалғастыруға кедергі келтіретін «бостандығын шектеу» жазасын қолдануды тоқтату;
• Тәуелсіз кәсіби ұйымдар мен ереуілге шығушы жұмысшыларға қатысты қудалауларды тоқтату;
• Сынау фактілерін азайту үшін қоғамдық ресми тұлғаларға жала жабатын және қадір-қасиетіне нұқсан келтіретін заңдарды қолданыстан шығару;
• Деректерді қорғау мен реттеуді және құпиялылықты сақтауды жақсарту; және
• Гендерлік теңдік құқығын қорғауды сақтай отырып, отбасылық зорлық-зомбылық пен жыныстық қысым көрсету туралы жаңа заңдарды дайындау туралы міндеттемелерді орындау.

 Халықаралық қауымдастық міндетті:

• Жеке өмірде және қоғамдық өмірде де кездесетін жүйелі проблемалар мен жекелеген қиянат көрсету жағдайларын көтеру; және
• Сыбайлас жемқорлық пен клептократияға қарсы күрестің халықаралық тетіктерін, соның ішінде ашықтық талаптарын жақсарту, ‘golden visas’ («алтын виза») реформасын, «Магнитский» санкцияларын және қажет болған жағдайда иесі белгісіз байлықты анықтау сияқты сыбайлас жемқорлыққа қарсы құралдарды қолдануды зерттеу.

 [1] Casey Michel, Nazarbayev and the Rise of the Kleptocrats, October 2016,  https://thediplomat.com/2016/10/nazarbayev-and-the-rise-of-the-kleptocrats/[2] Ibid.[3] Legislationline, Criminal Code of the Republic of Kazakhstan (2014, amended 2016) (English version), https://www.legislationline.org/documents/section/criminal-codes/country/21/Kazakhstan/show[4] Legislationline, On the procedure for organising and holding peaceful assemblies in the Republic ofKazakhstan, May 2020, https://www.legislationline.org/download/id/8924/file/Kazakhstan%20-%20Peaceful%20assemblies%20EN.pdf[5] Legislationline, Criminal Code of the Republic of Kazakhstan (2014, amended 2016) (English version), https://www.legislationline.org/documents/section/criminal-codes/country/21/Kazakhstan/show[6] For example Kazakhstan no longer receives bilateral allocations from the EU’s Development and Cooperation Instrument (DCI) but does have access to some funding from regional programmes. See EU DG International Partnerships, https://ec.europa.eu/international-partnerships/where-we-work/kazakhstan_en[7] EU Commission, DG Trade, https://ec.europa.eu/trade/policy/countries-and-regions/countries/kazakhstan/index_en.htm[8] It should be noted that the UK-Uzbekistan PCA contains human rights as a subset of the wider political dialogue but whatever the format there needs to be a specific process for addressing human rights challenges within the relationship.[9] EBRD, Kazakhstan data, https://www.ebrd.com/kazakhstan-data.html[10] Sam Bhutia, Tracking Kazakhstan’s sovereign wealth funds through the last oil slump, Eurasianet, January 2020, https://eurasianet.org/tracking-kazakhstans-sovereign-wealth-funds-through-the-last-oil-slump[11] Department for International Trade, Kazakhstan Investment Factsheet, July 2021,  https://assets.publishing.service.gov.uk/government/uploads/system/uploads/attachment_data/file/998607/kazakhstan-trade-and-investment-factsheet-2021-07-07.pdf [post_title] => Құқықтық шегініс - Қазақстанд: Қорытынды мен ұсыныстар [post_excerpt] => [post_status] => publish [comment_status] => open [ping_status] => open [post_password] => [post_name] => %d2%9b%d2%b1%d2%9b%d1%8b%d2%9b%d1%82%d1%8b%d2%9b-%d1%88%d0%b5%d0%b3%d1%96%d0%bd%d1%96%d1%81-%d2%9b%d0%b0%d0%b7%d0%b0%d2%9b%d1%81%d1%82%d0%b0%d0%bd%d0%b4-%d2%9b%d0%be%d1%80%d1%8b%d1%82%d1%8b%d0%bd [to_ping] => [pinged] => [post_modified] => 2021-09-30 15:07:14 [post_modified_gmt] => 2021-09-30 14:07:14 [post_content_filtered] => [post_parent] => 0 [guid] => https://fpc.org.uk/?p=6107 [menu_order] => 0 [post_type] => post [post_mime_type] => [comment_count] => 0 [filter] => raw )[10] => WP_Post Object ( [ID] => 6060 [post_author] => 3 [post_date] => 2021-09-30 00:10:56 [post_date_gmt] => 2021-09-29 23:10:56 [post_content] => Почти 30 лет прошло после того, как Таджикистан приобрел независимость, и страна оказалась в очень трудном положении: крайняя форма бедности в ней столкнулась с системой, которая не допускает инакомыслия. Авторитарная форма правления в Таджикистане установилась не сразу. С 1997 года, года окончания Гражданской войны, становление этого процесса стало неизбежным, т.к. с помощью превосходящей силы президент подавлял любые формы инакомыслия, в том числе, и незначительные, и консолидировал всю власть в своих руках, а также в руках членов своей семьи и близких соратников. В настоящее время Таджикистан оказался в самом низу глобальных рейтингов свободы, которые изучают политическую конкуренцию, гражданское пространство, средства массовой информации и свободу вероисповедания. Это произошло в силу того, что для нейтрализации альтернативных голосов, использующих широко распространенную культуру самоцензуры, режим осуществил эффективное применение своего многопланового подхода – "подавить, уступить и использовать". Перед страной стоят реальные проблемы, от которых зависит решение о взаимодействии с ней, и если такое решение принимается, то дальше возникает вопрос о том, когда и каким образом лучше осуществить это взаимодействие, т.к. любой контакт с Таджикистаном подразумевает под собой принятие нелегких решений, при которых первостепенная задача развития и прав человека не всегда соответствует краткосрочной перспективе. Ограниченным остается положительное влияние международных субъектов Запада на ситуацию, которая установилась в стране. Однако важно, чтобы эти субъекты по-прежнему стремились к поиску имеющихся рычагов давления, которые можно использовать для противостояния дальнейшему регрессу и оказания давления на режим с целью сдерживания его злоупотреблений.  Хотя иногда в кулуарах дипломатическое давление и играет определенную роль, деньги остаются наиболее важным инструментом, доступным для тех, кто стремится изменить ситуацию на местах. Это касается как изучения вопроса о том, что еще можно сделать для обеспечения или пересмотра предоставляемой международной помощи, инвестиций и кредитования, так и принятия мер в тех случаях, когда коррупционное движение финансовых средств, источником которых является таджикская элита, проникает в международную финансовую и экономическую систему. За пределами страны предстоит еще многое сделать для того, чтобы защитить эмигрировавших активистов от преследований и экстрадиции со стороны режима, который не рассматривает национальные границы в качестве препятствия для репрессий. Основные рекомендацииПравительству Таджикистана следует: 

• прекратить преследования критиков режима, проживающих в стране и за рубежом. Также прекратить применение пыток;
• отменить законы, которые запрещают "оскорбление" президента и государственных служащих;
• ограничить применение законодательства по противодействию экстремизму с целью противодействия его использования против политических конкурентов;
• развернуть борьбу с широкомасштабной коррупцией, которая расцвела в самом центре государства;
• создать настоящие независимые надзорные механизмы, которые будут использоваться для расследования злоупотреблений;
• прекратить медицинские осмотры, обязательные для каждого гражданина, который хочет вступить в брак, и тесты на ВИЧ, которые являются фактическим требованием для тех, кто устраивается на работу или поступает в образовательное учреждение;
• прекратить блокировку сайтов независимых новостных агентств;
• отменить систему прописки – системы регистрации и ограничений передвижений внутри страны;
• предоставить доступ к Генеральным планам городов и привлечь население к их разработке;
• реформировать и расширить процесс регистрации объектов, представляющих архитектурную и историческую ценность; и
• разработать меры по поощрению участия женщин в трудовой деятельности и их работе на государственных должностях, а также по борьбе с насилием в семье, сексуальными домогательствами и злоупотреблениями со стороны правоохранительных органов.

 Западным странам и международным организациям следует:

• пересмотреть инвестиции международных финансовых институтов и программы оказания помощи, которые предоставляют бюджетную поддержку правительству Таджикистана;
• применять санкции Магнитского и другие меры по борьбе с коррупцией против нарушителей;
• настоятельно рекомендовать операторам социальных сетей улучшить обработку жалоб и модерацию контента о Таджикистане;
• приостановить усилия ЕС по включению Таджикистана в схему "Генеральной системы преференций - плюс" (GSP +) и создать новое расширенное Соглашение о сотрудничестве и партнерстве;
• добавить Таджикистан в британский список приоритетных стран, где существуют проблемы в области прав человека; и
• улучшить доступ к убежищу и временному убежищу для граждан Таджикистана, которые находятся в группе риска, в том числе, применить меры по содействию воссоединению семей в тех случаях, когда родственники активистов подвергались жестокому обращению.

 Фотография Rjruiziii под лицензией Creative Commons (CC). [post_title] => Исчезающие права - Таджикистане: Краткий обзор [post_excerpt] => [post_status] => publish [comment_status] => open [ping_status] => open [post_password] => [post_name] => %d0%b8%d1%81%d1%87%d0%b5%d0%b7%d0%b0%d1%8e%d1%89%d0%b8%d0%b5-%d0%bf%d1%80%d0%b0%d0%b2%d0%b0-%d1%82%d0%b0%d0%b4%d0%b6%d0%b8%d0%ba%d0%b8%d1%81%d1%82%d0%b0%d0%bd%d0%b5-%d0%ba%d1%80%d0%b0%d1%82%d0%ba [to_ping] => [pinged] => [post_modified] => 2021-09-29 19:05:13 [post_modified_gmt] => 2021-09-29 18:05:13 [post_content_filtered] => [post_parent] => 0 [guid] => https://fpc.org.uk/?p=6060 [menu_order] => 0 [post_type] => post [post_mime_type] => [comment_count] => 0 [filter] => raw )[11] => WP_Post Object ( [ID] => 6062 [post_author] => 3 [post_date] => 2021-09-30 00:09:48 [post_date_gmt] => 2021-09-29 23:09:48 [post_content] => Настоящая публикация является второй из серии публикаций, подготовленных "Центром внешней политики" на тему исчезающих прав. Ее целью является подготовка детального обзора ситуации, в которой находится Таджикистан, – страна, которая сталкивается со значительными проблемами в области прав человека и государственного управления, а также с серьезными трудностями в области развития. Однако, прежде чем перейти к описанию нынешних событий и определить, какие шаги можно предпринять для улучшения ситуации, стоит кратко рассказать о том, как страна оказалась на данном пути развития. Краткая история ТаджикистанаТаджикистан расположен между Кыргызстаном на севере, Узбекистаном на западе, Афганистаном на юге и Китаем на востоке. Сюда входит часть Ферганской долины, расположенная на севере, и Памирский тракт. На этой территории в ходе исторического развития проживали разные народности, но что касается современного таджикского народа, то он стал вести свою родословную от империи Саманидов (875-999 гг. н. э.), которая правила территорией из близлежащих Самарканда и Бухары. После приобретения независимости Таджикистан назвал свою валюту "сомони" в честь Исмаила Самани, царя Саманидов.[1] Принимая во внимание связь с Саманидами, таджикский язык в отличие от остальной части Центральной Азии по своему происхождению тесно связан с персидским (фарси), а не с тюркским. Земли, которые входят в состав нынешнего Таджикистана, у Бухарского эмирата и Кокандского ханства отобрала Российская империя. Это произошло постепенно – в период с 1864 по 1885 года. Во время Первой мировой войны противники принудительной воинской повинности помогли поднять восстание басмачей для того, чтобы мусульмане приобрели независимость от контроля России в Центральной Азии. В начале 1920-х годов они вели 2 типа войны: обычную войну без применения ядерного оружия и партизанскую войну, направленную сначала против Имперской России, а затем – против советских войск.  По мере усиления советского контроля в 1924 году была создана Таджикская Автономная Социалистическая Советская Республика (ТАССР) (в составе Узбекской ССР). В конце концов, несмотря на то, что преимущественно этнические таджикские города того времени – Самарканд и Бухара – остались частью Узбекской ССР, в 1929 году ТАССР стала полноправной составной республикой (Таджикская ССР). В 1985 году в результате коррупционного скандала свергли Рахмона Набиева, первого секретаря Коммунистической партии. Вместо него первым секретарем стал Кахор Махкамов. 30-го ноября 1990 года Махкамов станет первым президентом Таджикской ССР (в то время Таджикистан еще входил в состав Советского Союза). Его отстранят от должности в августе следующего года после того, как он поддержит попытку государственного переворота против Горбачева, президента СССР. Его отстранение произошло на фоне нестабильности, которая, несмотря на бурные дебаты вокруг таджикской национальной идентичности (в результате которой из страны уехала часть этнических русских, немцев и евреев), роли ислама и развивающейся динамики местной власти, в дальнейшем  привела к Гражданской войне в Таджикистане. [2] Когда 9 сентября 1991 года в Таджикистане была провозглашена независимость (появилась Республика Таджикистан), в скором времени в условиях вакуума власти во главе страны снова становится Рахмон Набиев, которого в ноябре 1991 года провозглашают первым избранным президентом Таджикистана. Набиев представляет Коммунистическую партию. Однако, по мере того, как различные группировки стремятся к захвату контроля над государством и его ресурсами, нарастают беспорядки, в результате которых в мае 1992 года вспыхнет Гражданская война, и президент раздаст оружие своим соратникам, чтобы те постарались подавить протесты оппозиции, которые происходили в Душанбе. В конечном счете, произойдет слияние бесчисленных фракций и местных воинских формирований в две широкие коалиции. Правительственная фракция, которая состояла из элиты Коммунистической партии и обладала политической силой на севере страны (Ленинабад, ныне известный как Худжанд), смогла объединить свои отряды с вооруженными группами, которые находились в Кулябе (город на юго-западе страны) и его окрестностях (часть Хатлонской области), и стояли во главе "Ситоди милли" (Народного фронта Таджикистана [НФТ]). Их противниками были этнические таджикские националисты, демократы (в том числе Демократическая партия, которая на выборах 1991 года выступала против Набиева), исламисты (во главе с Партией исламского возрождения Таджикистана - ПИВТ) и этнические группы – выходцы из центральной части страны ("гармцы", жившие в долине Рашт) и Горно-Бадахшанской автономной области ("памирцы"), которая расположена на востоке страны и, в основном, состоит из горной системы Памир.[3] После провокации оппозиционных сил, которая произошла в сентябре 1992 года, президент Набиев был вынужден уйти в отставку.[4] К концу года представитель кулябской группировки Эмомали Рахмонов (позже сменил имя на Эмомали Рахмон) стал председателем Верховного Совета и фактическим главой правительства (пост президента был временно отменен). Подобная смена власти ознаменовала переход контроля от ленинабадской коммунистической элиты, большая часть которой все еще составляла раннее "Правительство национального примирения", к кулябским вооруженным формированиям и "Народному фронту". Вскоре проправительственные силы смогли получить решающее военное преимущество за счет того, что в ноябре-декабре 1992 года Душанбе был отвоеван у условной оппозиции, которая контролировала город после свержения Набиева. В ходе насильственной агрессивной кампании, которая была направлена на регионы, поддерживающие оппозицию, сожгли и разрушили 55 000 домов. Кровопролитные сражения привели к тому, что десятки тысяч людей были вынуждены бежать из Таджикистана. Среди сбежавших оказались и многие оппозиционные лидеры.[5] Те оппозиционные фракции, которые продолжили свое существование, формально объединяются в Объединенную таджикскую оппозицию (ОТО – во главе с Саидом Абдулло Нури из ПИВТ) и продолжают борьбу с военных баз, расположенных в Афганистане. Их курирует правительство, которое существовало до прихода Талибов к власти. Во главе этого правительства стояли этнические таджикские лидеры – президент Бурхануддин Раббани и генерал Ахмад Шах Масуд.  Узбекистан, а в итоге и Россия, сыграли значительную роль в оказании поддержки правительству и его сил. В ноябре 1994 года пост президента был восстановлен. В ходе Гражданской войны наступило перемирие, и в поддержку фактического инкумбента [претендент на выборную должность, занимающий ее на момент выборов] были брошены административные ресурсы. ОТО не смогли выдвинуть своего кандидата, а также провести кампанию в его поддержку. И на выборах президента победил Рахмонов, который опередил кандидатуру бывшего премьер-министра Абдумалика Абдулладжанова. Официальное завершение войны пришлось на июнь 1997 года, когда было подписано "Общее соглашение об установлении мира и национального согласия в Таджикистане". Обсуждение условий об урегулировании гражданской войны, прописанных в данном соглашении, длилось почти два года. [6] Согласно условиям об урегулировании, в стране продолжало действовать размещение развернутой Миссии наблюдателей ООН (МНООНТ). Миссия была создана в 1994 году, и ее цели выражались в следующем: наблюдение за более ранним процессом временного прекращения огня; прекращение запрета политических партий-членов ОТО; требование о 30-процентном представительстве ОТО в органах исполнительной власти (министерствах, департаментах, местных органах власти, судебных и правоохранительных органах); интеграция воинских подразделений ОТО в вооруженные силы Таджикистана; создание условий для возвращения беженцев и вынужденных переселенцев; а также оказание содействия в обеспечении акта "взаимного прощения" и "закона об амнистии", которые должны были освободить всех военнопленных и простить все преступления, связанные с конфликтом.[7] По данным Международной кризисной группы, в ходе Гражданской войны "было убито от 60 000 до 100 000 человек, около 600 000 человек – одна десятая населения – попали в категорию внутренне перемещенных лиц, и еще 80000 человек бежали из страны". [8] В течение нескольких лет после окончания войны правительство было не в состоянии полностью контролировать определенные районы страны. Среди них были Гарм и Раштская долина – там местные командиры не приняли условия мирного урегулирования, и в этих районах продолжал процветать бандитизм. 1997-2014Несмотря на то, что с наступлением мира в стране в систему попали ПИВТ и другие политические соперники, Рахмонов непрестанно укрепляет свою власть. Он выиграл повторные выборы 1999 года, когда набрал 97,6% голосов. Незадолго до начала голосования основная оппозиция собиралась бойкотировать эти выборы. На парламентских выборах 2000 года Народно-демократическая партия Таджикистана, которую Рахмонов возглавлял с 1998 года, переняла у коммунистов роль политического инструмента правящей элиты, т.к. от нее в Парламент прошли 15 кандидатов, от коммунистов – 5, а от ПИВТ – только 2.[9] В конечном итоге, правительство Рахмонова не выполнило свое обещание о 30-процентном представительстве бывших членов ОТО в органах исполнительной власти, хотя в высших эшелонах власти Мирзо Зиеев, бывший главнокомандующий ОТО, был назначен на пост главы Министерства по чрезвычайным ситуациям, а Ходжи Акбар Тураджонзода назначили первым заместителем премьер-министра страны. Также, процесс амнистии оказался более ограниченны в реальности, нежели это было прописано в мирных соглашениях.[10] Тем не менее, со слов Джона Хитершоу и Парвиза Муллоджанова, авторитарная консолидация успешно обеспечила "нелиберальный мир", в основе которого оказалась "сделка элит", которая разделила (скудные) ресурсы, находившиеся под контролем государства, с теми, кто был готов оказать поддержку режиму. Эта сделка была сопряжена со значительным уровнем риска, т.к. происходила консолидация государства и корректировка режима. [11] Эксперты отмечают, что со временем от власти отстранили как проправительственных, так и оппозиционных полевых командиров периода Гражданской войны. Многих из них посадили в тюрьму (в том числе Махмадрузи Искандарова, бывшего лидера Демократической партии и генерального директора "ТаджикГаз") или убили (в том числе в 2009 году убили Зиеева), т.к. произошел неизбежный переход власти к семье президента и его окружению.[12] Таджикистан остался бедной страной, зависимой от наличия денежных переводов, неформальной трансграничной челночной торговли, которую вели региональные базары, международной помощи и торговли наркотиками.[13] Наркотики стали побочным результатом того, что Таджикистан расположен на юге Афганистана, в связи с чем большую часть этого времени через страну проходит транзитный маршрут примерно 30 процентов афганских наркотиков. В 2001 году торговля наркотиками составляла 30-50 процентов национального дохода Таджикистана, а к 2011 году она приносила 2,7 миллиарда долларов незаконного дохода в год – это больше, чем доход от других законных источников, расположенных внутри страны.[14] Подобная ситуация способствовала расцвету коррупции как среди сотрудников таможни, так и среди других государственных служащих, которые были готовы закрыть глаза на торговлю наркотиками или оказать ей активное содействие. В то же самое время для борьбы с наркотиками и улучшения послевоенной безопасности они привлекали международную помощь и содействие в обучении служб безопасности, что, в конечном итоге, усилило контроль правительства над обществом.[15] При отсутствии настоящей оппозиции президент выигрывает на перевыборах 2006-го года и выборах 2013-го года. В 2006 году ПИВТ бойкотируют выборы, а в 2013 оппозиционной коалиции не удается набрать 210 тыс. голосов, необходимых для участия в выборах 2013-го года, т.к. режим полностью сменился на авторитарный.[16] В 2007 году президент пытается создать новую постсоветскую таджикскую идентичность, отсекает окончание "-ов" от своей фамилии и меняет фамилию на Рахмон. Своих соотечественников он призывает последовать его примеру, и в последующие годы государственные служащие с готовностью следуют завету президента.[17] В дальнейшем президент Эмомали Рахмон, у которого уже была обновленная фамилия, предпринял многочисленные попытки по дерусификации названий улиц и памятников архитектуры. В апреле 2020 года, когда мир боролся с COVID-19, в Таджикистане был принят закон, согласно которому этнические таджики не могут использовать русские имена при выборе имени новорожденному ребенку и при получении нового удостоверения личности.[18] Другой попыткой, направленной на продвижение нового Таджикистана, стало провозглашение Душанбе местом, где с 2011 по 2014 года находился самый высокий флагшток в мире – сразу после того, как флагшток возвели во Дворце президента (Дворец Нации). В 2014 году и без того ограниченное политическое и гражданское пространство Таджикистана резко сократилось, т.к. Рахмон предпринял срочные шаги, которые были направлены против потенциальных политических конкурентов и других источников потенциальных проблем, которые исходили со стороны гражданского общества. Политические преследования начались в то время, когда из-за замедления темпов роста российской экономики в 2014-2015 годах резко сократилось количество денежных переводов из России (в 1-ой половине 2015 года – до 696 миллионов долларов США. По сравнению с 1,7 миллиардами долларов США за аналогичный период в 2014 году), и тысячи бывших мигрантов вернулись домой.[19] В начале октября того же года бизнесмен в изгнании Умарали Куватов (жил в Москве, Стамбуле и Дубае и пытался избежать экстрадиции на родину) сделал публичное обращение и призвал к проведению акции протеста 10-го октября 2014 года, которая была бы направлена против правительства Рахмона. Принимая во внимание маленькое количество подписчиков Куватова, результат оказался похож на паническую реакцию, которая наступила 5 октября: в Таджикистане были заблокированы Facebook, YouTube и сотни других сайтов.[20] 9 октября 2014 года Верховный суд запретил Политическое движение "Группа 24", которое основал Куватов (в Таджикистане партия не была зарегистрирована) и обвинил его в экстремизме. Неудивительно, что 10 октября никто не присутствовал на запланированном митинге, но на всякий случай в этот же день власти приостановили функционирование всех служб по обмену текстовыми сообщениями. С 2015 года по настоящее времяКуватова убили в Стамбуле 5 марта 2015 года. Его самого, его жену и двоих сыновей пригласили домой на ужин к другому гражданину Таджикистана. Во время ужина гостям стало плохо (впоследствии было доказано, что их отравили). Куватова убили выстрелом в голову, когда он на улице ждал приезда скорой помощи. Семья бизнесмена выздоровела в больнице.[21] Вскоре после убийства Куватова троих таджикских активистов "Группы 24" посадили в тюрьму на срок от 16,5 до 17,5 лет. Еще двоих приговорили к тюремному заключению на срок от трех до трех с половиной лет.[22] Успех после уничтожения "Группы 24" придал уверенности Рахмону, и его внимание переключилось на полный запрет старого врага – ПИВТ – с помощью шага, который отменил мирное урегулирование 1999 года и который за последние шесть лет породил новую волну репрессий, направленных против членов ПИВТ и их предполагаемых сторонников, которые жили в Таджикистане и за рубежом. В результате выборов, которые прошли в марте 2015 года, ПИВТ уже потеряла два места в парламенте. В июне 2015 года на фоне роста напряженности лидер партии Мухиддин Кабири уехал из страны и решил остаться за рубежом в добровольном изгнании.[23] В конце августа Министерство юстиции сообщило ПИВТ, что партию вычеркнут из списка политических партий, и что местные отделения ПИВТ должны закрыться, т.к. для самой партии ее исключение из парламента является признаком того, что она больше не является партией "республиканского уровня", и поэтому нельзя проводить партийный съезд, который она ранее запланировала.[24] 4 сентября 2015 года в результате нападения на склад военного оружия, расположенный в Душанбе, вспыхнуло насилие. Погибли 26 человек, в том числе девять милиционеров. По утверждению правительства произошедшее было попыткой государственного переворота, организованного заместителем министра обороны Абдухалимом Назарзода, оппозиционера времен Гражданской войны.[25] Некоторые наблюдатели расценили поведение Назарзоды больше как попытку избежать неминуемого ареста, который мог произойти во время процесса "смены режима", а не как настоящую попытку государственного переворота. Но все это закончилось насильственной смертью как для Назарзоды, так и для его последователей.[26] Однако, под предлогом экстремизма правительство использовало это насилие для запрета ПИВТ. При этом официальные лица утверждали, что за предполагаемым восстанием стояло руководство ПИВТ. 16 сентября были задержаны и позже приговорены к длительному тюремному заключению 13 лидеров ПИВТ, в том числе Махмадали Хаит и Сайдумар Хусайни, заместители председателя партии.[27] Впоследствии рабочая группа ООН по произвольным задержаниям установит, что Хаита, которого приговорили к пожизненному, заключили в тюрьму незаконно. Она потребует освобождения Хаита, но его по-прежнему не выпускают. Согласно достоверной информации, Хаита подвергают пыткам.[28] К 29 сентября 2015 года Верховный суд утвердил запрет, согласно которому все материалы, которые имеют какое-либо отношение к партии (в том числе, веб-сайт и газета), должны быть объявлены незаконными по причине экстремизма.[29] После такого богатого на события периода, когда все конкуренты, которые жили в Таджикистане, были ликвидированы, наступил конец 2015 года, когда Рахмону присвоили новый официальный титул "Основатель мира и национального единства — Лидер нации".[30] В результате репрессий против каждого, кто пытался поддержать или оказать непосредственную помощь членам ПИВТ, в тюрьму на 23 года посадили Бузургмехра Ерова, адвоката, который защищал Хаита и других обвиняемых по делу ПИВТ.[31] К лету 2018 года по обвинению в связях с ПИВТ арестовали свыше 100 человек. 27 из них получили тюремные сроки длительностью от трех до 25 лет. Среди них был Алиджон Шарипов, который не был членом партии, но которого осудили на 9 с половиной лет только за то, что он "лайкал" посты партии и делился ими в социальных сетях.[32] Правительство Таджикистана даже попыталось возложить ответственность за убийство четырех западных велосипедистов, которое совершила группа самопровозглашенных сторонников Исламского государства (ИГ), на ПИВТ, что вызвало значительную долю скептицизма у международного сообщества.[33] Со своей стороны, в сентябре 2018 года ПИВТ вместе с тремя другими группировками ("Форум свободомыслящих Таджикистана", "Ассоциация мигрантов Центральной Азии" и народное движение "Реформы и развитие" в Таджикистане") сформировали объединенное оппозиционное движение под названием "Национальный альянс Таджикистана".[34] Географические границы Таджикистана не ограничивают репрессии такого рода, т.к. активисты оппозиционного движения подвергались преследованиям, запугиванию и насилию далеко за пределами страны. Параллельно с этим на их родственников, которые проживают на родине, может оказываться огромное давление для того, чтобы диссиденты, проживающие в изгнании, замолчали, а активисты вернулись домой. Подготовленная Университетом Эксетера база данных, содержащая в себе информацию о людях, изгнанных из Центральной Азии, выявила 68 случаев, когда граждане Таджикистана, которые были за границей, подверглись нападениям.[35] Это второй по величине показатель по Центральной Азии, согласно которому Центральная Азия входит в разряд самых злостных нарушителей на долю населения. Эту тему автор рассматривал в предыдущих исследованиях: в отчете 2017 года "Closing the Door: the challenge facing activists from the former Soviet Union seeking asylum or refuge" [Закрывая дверь: проблема, с которой сталкиваются активисты бывшего Советского Союза, которые ищут убежище или защиту], в публикации 2016 года "No shelter: the harassment of activists abroad by intelligence services from the former Soviet Union" [Убежища нет: преследование спецслужбами активистов бывшего Советского Союза, которые выехали за рубеж] и в публикации 2014 года  "Shelter from the Storm" [Укрытие от шторма].[36] Тесное сотрудничество со службой безопасности и агитационная форма борьбы с исламским терроризмом (сочетание непрекращающихся усилий по ликвидации политической оппозиции и реальных проблем, а также радикализации в диаспоре, которая включает в себя поддержку более радикальных групп, чем ПИВТ) привели к многочисленным случаям экстрадиции из России, Турции и других стран в Центральную Азию, что стало нарушением временных мер против экстрадиции, которые Европейский суд по правам человека принял для ряда случаев. [37] Жертвами экстрадиции стали сторонники ПИВТ и "Группы 24". Среди них был бывший заместитель лидера "Группы 24" Шароффидин Гадоев, которого в 2019 году при сотрудничестве со службой безопасности Таджикистана похитила российская полиция на одной из улиц Москвы. По всей видимости, прежде чем сильное международное давление добилось освобождения Гадоева и его высылки в Нидерланды, где ему было предоставлено убежище, сразу перед выдворением Гадоева из России на родину, ему посоветовали обратиться к другим активистам с призывом вернуться домой.[38] COVID-19Как и во многих странах мира, COVID-19 раскрыл некоторую правду о том, каким образом происходит государственное управление в Таджикистане. Реакция правительства Таджикистана выражалась в том, что как руководители высшего звена, так и их подчиненные отрицали, что COVID-19 в стране существует. Также, отмечалось давление на тех, кто осмеливался оспорить официальную версию.[39] В то время, как в середине марта Казахстан, Узбекистан и Кыргызстан ввели карантин у себя в странах, Рахмон и его правительство закрыли внешние границы страны, но на начальной стадии кризиса не поступили как соседи и не предприняли никаких дальнейших действий. Рахмон, которого не испугала глобальная паника, провел массовые гуляния по случаю празднования Навруза (с 20 по 24 марта 2020 года). Празднование включало в себя проведение собраний и парадов, а также отсутствие соблюдения социального дистанцирования. Послание Президента было о том, что Таджикистан может снизить риск распространения вируса с помощью смекалки бытового уровня: гражданам было поручено содержать свои дома в чистоте.[40] Массовые скопления людей, запланированные на День столицы, отменили только 16 апреля. Приостановку пятничных молитв в таджикских мечетях начали только 18 апреля.[41] Незадолго до 30 апреля – дата прибытия группы экспертов по инфекционным заболеваниям, которую ВОЗ направила в Таджикистан, – в стране официально зарегистрировали первые случаи заболевания COVID-19. В статьях Себастьяна Пейруза, Энн Сандер-Плассманн и Рэйчел Гасовски говорится о том, что, в основном, реакция режима была направлена на отрицание наличия COVID в стране, т.к. принятие реальности могло ускорить осознание того, что халатность и коррупция ослабили и подорвали систему здравоохранения. Также все это могло указать на общую способность правительства справиться с кризисом. В июле 2020 года президент подписал новый закон, который запрещал распространение "ложной", "неточной" и "неправдивой" информации о распространении COVID-19, а также налагал штраф и предусматривал административный арест на срок до 15 суток за нарушение данного закона.[42] Многие восприняли эти меры, не как простое определение тех, кто за счет преднамеренной дезинформации создавал потенциальный риск для здоровья населения, а как попытку задушить общественную дискуссию о том, как правительство справляется с кризисом. На момент написания этой статьи общее число зарегистрированных случаев заболевания в Таджикистане на май 2021 года составило 13 тыс. 308 человек, среди них – всего 90 смертельных случаев. Ни один случай заболевания не был зарегистрирован в 2021 году.[43] 26 января 2021 года Рахмон выступил перед чиновниками в масках с речью о том, что Таджикистан стал страной свободной от COVID.[44] Формально это заявление позволило бы Таджикистану встать в ряд с теми странами, которые по сравнению с остальными странами мира показали наилучшие результаты по борьбе с COVID во время пандемии. Однако, как мы понимаем, в реальности все совершенно по-другому. Хотя официальные данные свидетельствовали о том, что в марте и апреле 2019 года COVID-19 в стране не было, по случайному совпадению в это же самое время произошел всплеск заболевания пневмонией, основной причиной которого министр здравоохранения назвал на редкость дождливую погоду.[45] Официальные лица признали, что по сравнению с предыдущим годом в первой половине 2020 года уровень смертности увеличился на 11 процентов. Однако, они настаивали на том, что это совпадение, т.к. увеличилось количество заболевших пневмонией, гриппом и другими респираторными заболеваниями, симптомы которых частично отличались от симптомов COVID-19.[46] Как отмечает Пейруз в своей статье, анализ данных показывает, что, по сравнению с предыдущим годом, на 2020 год пришлось 8650 "преждевременных смертей". Он отмечает, что больницы отказались выдавать семьям усопших тела людей, предположительно скончавшихся от пневмонии, чтобы семьи не пытались оспорить причину смерти своих родных. В статье Пейруза говорится о том, что, учитывая хрупкость национальных финансов и необходимость поступления налогов, которые поддерживают секторы, имеющие отношение к правящей элите, приоритет правительства во время пандемии, вероятно, был связан с сохранением открытой экономики. Несмотря на низкий уровень официально зарегистрированных случаев COVID, Таджикистан воспользовался фондом срочной помощи, который выделило международное сообщество: помимо другой поддержки, новое финансирование, предоставленное Международным валютным фондом (МВФ), составило 190 миллионов долларов США, а дополнительное финансирование, предоставленное Европейским союзом (ЕС), составило 53 миллиона долларов США.[47] Региональное воздействие пандемии оказало дальнейшее дестабилизирующее воздействие, из-за которого у режима проявился давний страх перед тем, как быть в случае, если бывшие мигранты в большом количестве вернутся в страну, а уровень денежных переводов внезапно снизится. Непосредственно перед пандемией (в конце 2019 года) денежные переводы только из России составили примерно 30 процентов ВВП Таджикистана (при этом, как полагают, число таджикских мигрантов в стране достигло миллиона, а сумма официальных переводов, сделанных через банковскую систему с 2013 по 2018 годы, составила 15 миллиардов долларов США).[48] Россия снова открыла свои границы для таджикских мигрантов только в конце марта 2021 года, но достать билеты на самолет было очень проблематично, поскольку продажи полностью контролировались правительством Таджикистана. Радио Свободная Европа/ радио Свобода (RFE/RL) сообщило, что для покупки билета людям почти неделю приходилось стоять в очереди, а фактические цены могли быть значительно выше тех, что были указаны в официальных источниках. [49] По данным Всемирного Банка, из-за снижения уровня дохода и резкого роста цен на основные товары, представленные на рынках страны, количество голодающих в стране сильно повысилось – треть респондентов, принявших участие в опросе, сообщили о том, что им приходится пропускать приемы пищи.[50] В 2020 году из-за пандемии произошло сокращение экономики на 4,57 процента. В результате этого ВВП на душу населения составил 834 доллара США (3560 долларов США по паритету покупательной способности), что является самым низким показателем по Центральной Азии.[51] Текущая ситуация: коррупция и контрольСегодня Таджикистан – это страна, в политической жизни которой доминирует семья Рахмона и ее приближенные соратники. В течение 30 лет они занимались неизменным укреплением власти и беспощадным устранением как противников, так и бывших союзников. Так они получили почти полный контроль над патронажными сетями и системами институционализированной коррупции – Пейруз описывает все это, как "нео-патримониальный характер политического режима". Режим Рахмона применяет тройную стратегию репрессии, самоцензуры и кооптации. Именно так Эдвард Лемон, Олег Антонов и Парвиз Муллоджанов характеризуют подобный подход в области научных исследований, что также верно и для всего остального общества, которое они описывают, как стратегию подавления инакомыслия, принуждения людей к молчанию и объединению остальных в систему власти и контроля режима. Власть консолидирована до такой степени, что любая оппозиция, какой бы незначительной она ни была, воспринимается как экзистенциальная угроза режиму. Если принять во внимание безжалостный способ, который режим использовал для того, чтобы выкарабкаться из хаоса Гражданской войны и удержаться у власти, то такая угроза, могла бы не только подвергнуть риску подобную развитую систему манипулирования экономическими или законодательными условиями, но и подвергла бы риску свободу и безопасность членов нынешнего режима – если бы к власти пришел кто-то другой (независимо от того, осталась бы сегодняшняя элита в Таджикистане или нет). Рахмон управляет Таджикистаном почти 30 лет. Его переизбрали только в октябре 2020 года, но в течение некоторого времени выдвигались гипотезы о его будущем, а также ходили разговоры о состоянии его здоровья.[52] Теперь многие действия президента рассматриваются через призму их значимости для 33-летнего сына президента Рустама Эмомали, потенциального преемника династической власти. С 2017 года Эмомали занимает пост мэра города Душанбе. Ранее он был главой Таможенной службы (2014-2017 гг.), а также главой Агентства по борьбе с коррупцией и главой Федерации футбола Таджикистана. В 2020 году он также стал председателем верхней палаты парламента Таджикистана, Маджлиси милли (Национальное собрание), в состав которой входят представители местных органов власти и другие назначенные деятели. Формально эта роль делает его следующим в очереди на пост президента. Однако, он не единственный член семьи, у которого в руках сосредоточено фракционное влияние в рамках режима.[53] К примеру, 43-летняя дочь президента Озода Рахмон с 2016 года занимает пост главы администрации президента. Ее муж Джамолиддин Нуралиев является первым заместителем главы Национального банка Таджикистана (центральный банк страны). Считается, что зятья и шурины президента Рахмона получили многое от режима. Хасан Асадуллозода, шурин президента, является главой Ориенбанка, крупнейшего коммерческого банка Таджикистана (а его племянница Зарина Рахмон, дочь президента, служит его заместителем). В 2008 году в утечке дипломатических телеграмм США, раскрытой WikiLeaks, Асадуллозода назвали третьим лицом Таджикистана, у которого в руках сосредоточено огромное влияние. Несмотря на это, с тех пор другие члены семьи тоже набрали силу.^[54] Считают, что у Асадуллозода есть коммерческие интересы в авиации, производстве хлопка, телекоммуникациях, а также в банковской сфере.[55] Вероятно, одним из самых важных активов, который общественность относит к активам, подконтрольным Асадуллозода, является "Таджикская алюминиевая компания" (ТАЛКО). Номинально она принадлежит государству и является крупнейшим законным источником дохода внутри страны (официальный доход от экспорта в 2008 году составил 48 процентов; количество электроэнергии, которую в то же самое время использовала ТАЛКО, составило около половины от всей потребляемой электроэнергии в стране).[56] В фундаментальной работе "Диктаторы без границ", которую Александр Кули и Джон Хизершоу посвятили клептократии в Центральной Азии, задокументирована сложная история о том, как в 2004 году режим захватил алюминиевую компанию. На этом было построено чрезвычайно дорогостоящее дело, которое рассматривали в лондонских судах.[57] Также, в процессе поглощения участвовала российская фирма "Русал", которой руководил Олег Дерипаска, и норвежская фирма "Hydro". Однако отношения с "Русал" испортились, и это привело к ряду успешных международных арбитражных дел против ТАЛКО. В результате того, что появился открытый доступ к судебным документам, общественности стала доступна информация о характере контроля режима, а также информация о компаниях, зарегистрированных на Британских Виргинских островах.[58] Многолетнее сотрудничество, а также сложности, которые были у таджикского правительства с международными партнерами со стороны России и Запада, привели к тому, что теперь для модернизации и диверсификации деятельности ТАЛКО таджикское правительство стремится к использованию инвестиций из Китая.[59] В течение многих лет, прежде чем в 2019 году появились слухи о закрытии "Фароз", зять президента Шамсулло Сохибов, муж Рухшоны Рахмоновой, сотрудницы Министерства иностранных дел, управлял конгломератом "Фароз" из числа других связанных с ним коммерческих предприятий.[60] К слову, до того, как Сохибов взял "Фароз" под свой контроль, компания принадлежала ее основателю Умарали Куватову, лидеру "Группы 24", убитому по политическим мотивам. Проект по проведению расследований об организованной преступности и коррупции (OCCRP) опубликовал отчет о том, что Сохибов заставил Куватова уйти из компании.[61] В развернутом отчете, подготовленном Радио "Свободная Европа"/ радио "Свобода", говорится о том, что, несмотря на условную ликвидацию холдинговой компании, предприятия, входящие в состав конгломерата, продолжали функционировать.[62] Modus operandi режима ясно указывают на то, что компаниям, близким к семье, предоставляется привилегированный доступ к ключевым секторам бизнеса, а государственные контракты с милицией, судебными органами и службами безопасности используются для помощи в "сборе урожая", когда независимые компании становятся слишком большими или конкурируют не с теми людьми.[63] Кроме того, как в своей статье отмечает Пейруз: "значительная доля фармацевтического сектора находится под контролем членов семьи президента. "Сифат Фарма" и "Орион-фарм" – две компании, которые доминируют на фармацевтическом рынке Таджикистана, – принадлежат Парвине, дочери президента, и его сыну Рустаму Эмомали".[64] Остальные собеседники, с которыми говорил автор, предположили, что, по слухам, у семьи есть свой интерес в автомобильных номерных знаках, водительских правах, аренде такси, медицинских лабораториях, строительстве, цементе и сфере заработной платы.  Как отмечалось выше, единственная билетная касса, в которой весной 2021 года мигранты могли приобрести авиабилеты в Россию, принадлежала дочери президента – так уж получилось.[65] Кое-кому из обширного окружения президента удалось сохранить за собой сытную должность. Однако, эксперты полагают, что им все чаще приходится сталкиваться с ростом конкуренции со стороны семьи. Экс-глава "Таджикских железных дорог" Амонулло Хукуматулло был вынужден уйти в отставку после того, как один из его сыновей задавил насмерть троих человек, когда на своей машине участвовал в уличных гонках (времяпрепровождение, которое, по-видимому, обожают отпрыски из элитных семей), что создало угрозу начала общественных беспорядков. Тем не менее, как следует из отчета OCCRP, он сохранил свое состояние и в 2018 году купил элитную недвижимость в Чешской Республике. Ее стоимость составила 10,6 миллионов, и, по-видимому, все это стало возможным благодаря связям с семьей президента.[66] В статье Ксении Мироновой отмечается роль семьи Бега Сабура в строительном секторе. Бег Сабур – глава Службы связи, один из сыновей которого женат на дочери Рахмона Зарине.[67] Кого-то другого из окружения президента, как, например, бывшего мэра г. Душанбе и бывшего председателя Национального совета Махмадсаида Убайдуллоева отправили на пенсию, т.к. на его место пришел Рустам Эмомали. Остальные, как рассказывалось выше, пострадали еще сильнее от немилости президента. Появляются сообщения об увеличении числа милицейских проверок, которые используются для борьбы с коррупцией, существующей на низовом уровне, в то время как система сбора налогов является давним источником разногласий. Госдепартамент США отмечает "давление на Налоговый комитет, целью которого является произвольное применение или переосмысление налоговых правил, которое используется для достижения постоянно растущих целевых показателей по доходам". К нему приводят чрезмерно оптимистичные цели годового темпа роста, в результате чего для того, чтобы соответствовать подобным национальным прогнозам, местным налоговикам приходится искать способы увеличения прибыли.[68] OCCRP предполагает, что размер нерегулируемой теневой экономики составляет около 20% от размера экономики в целом. При этом в качестве основной причины не декларировать доходы указывается желание избежать налогового давления, а около 30% предприятий признаются в том, что они дают взятки сборщикам налогов, чтобы в дальнейшем можно было избежать уплаты полной суммы в казну.[69] Согласно Индексу восприятия коррупции, в 2020 году Таджикистан занял 149-е место среди 180 стран мира. Этот показатель является вторым среди самых худших показателей по Центральной Азии: Таджикистан идет следом за Туркменистаном. Также, он стоит на 116-м месте из 137 в Индексе трансформации Бертельсманна.[70] Политическая ситуация и положение в области прав человекаИз информации выше следует, что за последние 20 лет политическая среда перешла от полуавторитарной системы, в которой допускалось существование соперничающих политических движений, которым не разрешалось явно критиковать структуры власти, к полностью авторитарной, где все подчинено режиму. По оценкам Freedom House, в индексе свободы в мире страна занимает 198-е место из 210, где уровень политических прав равен нулю.[71] В конечном счете, в октябрьских выборах 2020 года участвовали 5 провластных кандидата, и Рахмон набрал 92 процента голосов.[72] Следует подчеркнуть, что в то время как четыре остальных кандидата могли выполнить обременительные регистрационные требования по сбору 245 тыс. подписей, которые для видимости нужно было собрать с 6 августа по 10 сентября (5 процентов избирателей, обладающих правом голоса – аналогичный показатель для такой страны, как Великобритания, составит 2,38 млн. человек), никто из них даже близко не набрал столько голосов, сколько они могли набрать подписей (ближайший соперник Рахмона набрал 128,182 голоса).[73] 30-летний юрист и член Горно-Бадахшанского областного Совета Фаромуз Иргашев совершил необычный поступок, когда объявил в социальной сети о своем намерении баллотироваться в президенты. На следующий день к нему пришли побеседовать сотрудники службы безопасности.[74] Хотя он говорит о том, что ему удалось собрать 70 тыс. подписей (больше, чем получили на выборах Коммунистическая и Социалистическая партии), избирательная комиссия отклонила его кандидатуру, т.к. не были соблюдены требования к подписям, а также из-за юридических ограничений, запрещающих независимым кандидатам баллотироваться в президенты. Небольшая Социал-демократическая партия Таджикистана (СДПТ) – единственная официально зарегистрированная оппозиционная партия, которая осталась в стране, – решила не участвовать в выборах и призвала к их бойкоту. Несмотря на это, 22 сентября неизвестные напали на лидера партии Рахматилло Зойирова и сломали ему руку.[75] Также, накануне выборов имело место давление на тех, кто связан с ПИВТ, арест Джалолиддина Махмудова, а также троих сыновей одного из основателей ПИВТ – Саида Кимитдина Гози.[76] Гози убили в 2019 году в тюрьме, когда члены ИГ подняли бунт и убили 29 человек, среди которых по случайности оказался и Гози , а также еще один деятель ПИВТ – религиозный деятель, который критиковал режим и не был связан с ИГ.[77] С момента проведения выборов давление не ослабевает на тех, кто критикует режим, а также на тех, у кого может быть опора, которая никак не связана с президентом. В конце марта 2021 года похитили и при загадочных обстоятельствах отправили в Таджикистан знаменитого московского активиста Иззата Амона, который возглавлял НПО "Центр таджиков в Москве" и оказывал поддержку многочисленной диаспоре таджиков, проживающих в России. Несмотря на то, что сначала российские суды отрицали свою причастность к этому делу, Иззату Амону аннулировали российское гражданство. Также, после того, как Амона против его воли доставили в Душанбе, ему были предъявлены уголовные обвинения в мошенничестве.[78] Что касается причины высылки Амона в Таджикистан, то было высказано несколько возможных предположений, среди которых была и его постоянная критика режима в социальных сетях, а также то, что еще в 2019 году он вынашивал идею о создании политической партии (что в сочетании с его популярностью среди сообществ мигрантов могло рассматриваться как политический риск), хотя другие говорили о его возможном (незначительном) расположении к ПИВТ, которое он выказывал партии до момента ее запрета в 2015 году.[79] Также высказывалось предположение о том, что за решением о высылке стояли именно россияне, которым надоела гражданская активность Амона, которая шла вразрез с  тем, как они обращались с представителями таджикской диаспоры.[80] Дело Амона еще раз делает акцент на тесных рабочих отношениях, которые установились между российскими властями и Государственным комитетом национальной безопасности Таджикистана (ГКНБ). Они основываются на общем подходе к политическому инакомыслию и на искренних опасениях того, что в сообществе диаспоры произойдет радикализация, у которой будет связь с такими насильственными группами, как ИГ (кроме сирийцев и иракцев, таджики составили наибольшее количество из числа борцов за ИГ).[81] Однако, в течение многих лет борьба с экстремизмом позволяет как таджикским, так и российским спецслужбам открыто депортировать в Таджикистан (как законными, так и незаконными средствами) активистов, которые ведут ненасильственную деятельность. Как рассказывает автор в своих предыдущих публикациях, в более широком плане Таджикистан использует систему Интерпола для того, чтобы попробовать заставить политических оппонентов вернуться в страну. При этом иногда западные правительства готовы согласиться с запросом или готовы не обратить внимание на потенциальные последствия.[82] В случае с Хизбулло Шовализодой, предполагаемым членом ПИВТ, правительство Австрии отклонило его ходатайство об убежище и депортировало его обратно в Таджикистан. Хотя в конечном итоге Верховный суд Австрии отменяет это решение и ссылается на то, что на тот момент были нарушены процедуры и отсутствовала соответствующая информация о текущей ситуации с правами человека в Таджикистане, Шовализода уже был в Таджикистане и его посадили на 20 лет по обвинению в членстве в запрещенной группе и ряду других связанных с этим обвинений.[83] Как уже отмечалось выше, общей чертой подхода режима к инакомыслию является давление на членов семьи активиста, который находится в изгнании. Хумайра Бахтияр, бывшая журналистка "Азия-Плюс", столкнулась с давлением на ее семью: милиционеры пригрозили увольнением ее отцу и брату в случае, если она не вернется домой.[84] За день до выступления активистки Шабнам Худойдодовой на сессии конференции по человеческому измерению, организованной ОБСЕ БДИПЧ , девятилетняя дочь Худойдодовой, которая живет в Таджикистане у бабушки с дедушкой, столкнулась с нападками со стороны школьников, учителей, местных чиновников и телевизионщиков, которые пришли в класс девочки и обвинили ее в том, что она является "дочерью террористки" и "врага народа", а затем преследовали ее до дома. На следующий день какая-то другая группа людей совершила физическое нападение на племянницу Худойдодовой. В конце ноября 2020 года отца и брата Фатхуддина Саидмухидинова допросили в ГКНБ. Там же им сказали оказать давление на Саидмухидинова, чтобы тот закрыл свой блог, свой канал в YouTube, и свои аккаунты в социальных сетях. Более того, он не должен был связываться с другими оппозиционными активистами. В качестве доказательства о совершении должностного преступления ГКНБ также использовала его предыдущее участие в конференции по человеческому измерению, которую организовала ОБСЕ БДИПЧ.[85] Цель предельно ясна – в какой-бы точке мира не находились активисты, полностью изолировать и заставить их прекратить свою деятельность. Шаги, предпринимаемые правительством, включают в себя четкое предупреждение о том, что не следует пытаться помогать тем, кто ведет активную деятельность против государства, т.к. это может сказаться на работе, средствах к существованию и свободах. Людей также пугают тем, что их родственников будут преследовать по закону. Даже пожилые люди не застрахованы от такого давления: подобный случай произошел с Дониером Набиевым, бывшим членом ПИВТ 80-и лет, которого арестовали в августе 2020 года, а затем на 7 лет посадили за то, что он оказал небольшую финансовую помощь семьям политических заключенных.[86] В своей статье Фавзия Назарова и Нигина Бахриева рассказывают о том, что пытки и жестокое обращение (в том числе сексуальное насилие) со стороны сотрудников правоохранительных органов являются серьезной проблемой при задержаниях и в тюрьмах. Эта тема остается одной из немногих областей, в которой местным правозащитникам разрешается проявлять активность. Функционирует Коалиция против пыток, которая при отсутствии у Международного Комитета Красного Креста какого-либо независимого доступа в тюрьмы или другие места лишения свободы в некотором роде может проводить свои собственные расследования на местах (иногда совместно с Управлением омбудсмена по правам человека).  Несмотря на рекомендации Комитета ООН против пыток (КПП), Комитета по правам человека (КПЧ) и Специального докладчика по вопросу о пытках, в Таджикистане отсутствуют по-настоящему независимые механизмы, которые могли бы расследовать нарушения и привлекать виновных к ответственности. Нынешний омбудсмен разрешает только два процента дел (любого типа), которые к нему попадают.^[87] КПП ООН также подверг критике отсутствие независимости и активности среди сотрудников кабинета омбудсмена.[88] Гражданское обществоГражданское общество Таджикистана стало центром международного внимания после окончания Гражданской войны. Многочисленные международные НПО и доноры поддержали местные инициативы, направленные на восстановление страны и решение проблем, связанных с последствиями Гражданской войны. Предыстория страны и продолжающаяся консолидация режима предоставили некоторое пространство для гражданских свобод как внутри НПО, так и среди широких слоев населения (в том числе и в академических кругах). Ряд международных НПО присутствует в стране и по сей день. Они работают над проектами в области развития (включая водоснабжение и санитарию, а также сокращение бедности) и инициативами в области построения мира. Например, в стране действуют британские НПО, среди которых: Oxfam, Save the Children, Saferworld и International Alert.^[89] Даже Фонды "Открытое общество" смогли сохранить офис в стране, в отличие от многих других мест в Центральной Азии.[90] Однако, как было описано выше, по мере укрепления контроля режима происходило сокращение гражданского пространства, которое сопровождалось непрерывным применением стратегии "подавить, уступить и использовать", которую применял режим. От гражданского общества остался только сектор, который ходит на цыпочках вокруг режима, и который должен быть все более осторожным в плане своих высказываний; который пытается сохранить свои позиции внутри ужесточающихся границ, установленных для допустимого поведения; который следит за тем, какие границы режим не позволит пересекать, и какие границы могут сдвинуться в любой момент; и который хорошо осведомлен о той мрачной судьбе, которая может ожидать тех, кто навлечет на себя недовольство режима. Прямая критика президента, его семьи или определенных аспектов особенностей режима недоступны для тех, кто стремится избежать закрытия своих организаций или еще чего похуже. Крайняя нищета, которая царит в стране, по-прежнему указывает на широкий спектр возможностей, которые местное и международное гражданское общество могут использовать для работы по улучшению жизни граждан Таджикистана теми способами, которые не напрямую конфликтуют с режимом. Однако, тем, кто работает в более правовой сфере, приходится сужать фокус до менее скандальных тематик, таких как поддержка детей с ограниченными возможностями или до тематик, которые относятся к тем немногим областям – к примеру, работа Коалиции против пыток, – где все еще есть место для критики практических недостатков, законодательства и проблем, которые включают в себя системы более низкого уровня – при этом, более острые политические вопросы должны тщательно избегаться. Поэтому вместо того, чтобы пойти по пути, который избрал Узбекистан при Каримове, когда при ужесточении своей власти режим либо закрыл, либо изгнал независимые НПО из страны, Таджикистан сохранил многие из этих групп на местах. Такая политика позволяет правительству указывать на присутствие НПО в стране, как на доказательство сохранения своей доброй воли. Режим использует их в качестве силы воздействия, которая существует из-за потенциальной угрозы закрытия всех НПО в будущем. Это сдерживающее средство используется тогда, когда международная критика усиливается, но в то же время режим всегда следит за тем, чтобы международное финансирование поступало в страну. Такой подход создает дилемму для ряда международных организаций, которым в той или иной степени приходится проявлять самоцензуру, или которые для того, чтобы сохранить официальное присутствие в стране, намеренно избегают потенциально спорной деятельности. В настоящее время подсчеты указывают на то, что в соответствии с требованием Министерства юстиции Таджикистана, в стране все еще официально зарегистрировано около 2800-3000 НПО, хотя некоторые из них похожи на неактивные, т.к. их функциональность приостановлена. Действующий закон "Об общественных объединениях" устанавливает ряд достаточно жестких бюрократических оперативных требований к НПО, которые включают в себя требования о публикации подробных финансовых отчетов на веб-сайтах организаций (согласно законодательству, наличие веб-сайтов является обязательным для организаций, несмотря на то, что не многие из них могут себе это позволить). Но, возможно, самым важным требованием является раздел о регистрации и одобрении иностранного финансирования. [91] В соответствии с "разделом 2 статьи 27 об источниках формирования имущества общественного объединения", все иностранное финансирование подлежит регистрации в "Реестре гуманитарной помощи общественным объединениям Республики Таджикистан". Правительство Таджикистана утверждает, что данное требование является частью работы по борьбе с терроризмом. Однако, оно обеспечивает государству эффективную возможность наложить вето на те проекты, реализация которых дальше ему нежелательна. В докладе "Обсерватории по защите правозащитников" за 2019 год подробно описывается, как проверки налоговых органов, Министерства юстиции (в случае НПО, зарегистрированных как "Общественные объединения") и других государственных органов используются в качестве инструмента для преследования НПО и их сторонников.[92] Учитывая экономическую ситуацию и характер политического контроля в стране, возможности для увеличения их внутренней доходной базы ограничены, что сопряжено со значительными рисками, с которыми могут столкнуться потенциальные местные доноры. Помимо формального сектора НПО, статья Парвиза Муллоджанова отмечает, как пандемия помогла катализировать новые формы общественной мобилизации с помощью неформальных ассоциаций и групп, которые были организованы онлайн, и которые помогли в сборе средств, а также в предоставлении волонтеров, оказавших помощь в областях, которые расширили возможности как государственных, так и классических НПО. Важно будет увидеть, как это будет развиваться в течение последующего года, и в какой степени они смогут сохранить свою свободу действий, т.к. кое-кому в государстве от такой свободы действий явно не по себе. Подобная самоорганизация общины основывается на традициях "хашар", коллективного общинного труда (хотя иногда и под давлением местных чиновников), который часто использовался в прошлом для заполнения пробелов государственного обеспечения.[93] Свобода СМИКак и в случае с другими свободами в Таджикистане, в последние годы ситуация со свободой СМИ существенно ухудшилась. Согласно Индексу свободы прессы, который составляет и публикует организация "Репортеры без границ", рейтинг свободы прессы Таджикистана в 2021 году снизился со 115-го места, которое страна занимала в 2014 году, до 162-го. Общее количество стран – 180.[94] На данный момент медиа-агентство "Азия-Плюс" остается единственным более или менее независимым новостным порталом (сюда входят веб-сайт, служба новостей, радиостанция и газета), хотя оно и соблюдает определенную степень самоцензуры.[95] Однако, почти все время на протяжении последних двух лет правительство блокировало сайт информагентства. Также, по данным ОБСЕ, сайт был заблокирован и во время выборов президента в 2020 году.^[96] В декабре 2020 года "Азия-Плюс" сообщили, что они должны освободить свои офисы в здании, которое полностью принадлежит правительству.[97] На другие независимые СМИ давили, чтобы эти СМИ самоликвидировались. Например, после многолетних преследований в 2019 году была вынуждена закрыться независимая газета "Озодагон".[98] В феврале 2020 года Верховный суд Таджикистана официально запретил независимый новостной сайт Akhbor.com. Причиной этого стало освещение информации об оппозиционных группах, находящихся в изгнании, среди которых была и ПИВТ. Эту информацию "Ахбор" освещал в рамках ряда вопросов повестки дня, в силу чего суд постановил, что новостной сайт предоставлял "платформу для террористов и оппозиционных групп, проживающих в изгнании".^[99] Двумя годами ранее из-за многочисленных попыток заблокировать сайт в Таджикистане доступ к нему можно было получить только через VPN.[100] Сайт принял решение о своем закрытии с ноября 2020 года, т.к. давление на организацию не прекращалось, и оказывалось непосредственное давление на семью основателя "Ахбор" Мирзо Салимпура. Также, риску судебного преследования подвергались и те, кто читал публикации на сайте.[101] В связи с закрытием Akhbor, был создан новый новостной сайт Bomdod.com со штаб-квартирой в Праге. Его контент содержит аналогичный набор освещаемых новостей. Частью хитрой игры в кошки-мышки со службами безопасности стали каналы, открытые представителями таджикской диаспоры на YouTube и в других социальных сетях. Их завели для привлечения местных подписчиков. Тем не менее, скорость интернета остается медленной, а цена высокой, хотя интернет-пакеты для мобильных телефонов включают в себя бесплатный доступ к определенным приложениям социальных сетей.[102] Телевидение (как государственное, так и частное), а также местные печатные издания все еще полностью курируются режимом. В 2010-х таджикская служба Радио Свобода/ Радио Озоди (канал на YouTube насчитывает 1,39 млн подписчиков, страница в Instagram – 1,1 млн подписчиков, а аккаунт в Facebook – 315 484 подписчика) в течение нескольких лет пыталась найти правильный баланс, пока ходила по краю пропасти, и пыталась сохранить способность действовать и говорить открыто непосредственно в Таджикистане.[103]В 2019 году, когда прошло несколько лет, и ропот недовольства стал слишком явным, служба радио "Свобода" подверглась длительной критике из-за подозрений в том, что директор таджикской службы Соджид Джахфаров и директор центральноазиатских программ Аббас Джавади не дали ход нескольким критическим статьям о правящей семье, а также препятствовали репортажам о ПИВТ и других группах, находящихся в изгнании. Их также обвинили в связях с бизнес-империей Хасана Асадуллозоды, и в том, что при них был заключен контракт с радиостанцией, принадлежавшей Асадуллозода, а также в том, что местные офисы Озоди  были расположены в здании, предположительно принадлежащем Асадуллозода.[104] Сразу после того, как происходящее было опубликовано в Eurasianet, Джахфаров и Джавади увольняются в свете общественного мнения, высказанного международными экспертами по стране (на эту тему высказался и Эдвард Лемон, чья публикация есть в этом сборнике статей).  [105] В то время как детальные заявления, сделанные Eurasianet и академиками, убедительно указывают на то, что только для того, чтобы сохранить официальное присутствие на местах модель поведения этих редакторов вышла за рамки самоцензуры (в отличие от Узбекистана и Туркменистана, где журналистам приходится действовать скрытно), после реформ в Озоди местные власти удвоили свои усилия по выдаче отказов или задержке в предоставлении журналистской аккредитации таджикским журналистам – сотрудникам канала.[106] По поводу того, что таджикское правительство старается ограничить контроль международных организаций и поэтому оказывает определенное влияние на эти организации, следует отметить, что Таджикистан сыграл ведущую роль в том, чтобы воспрепятствовать продлению мандатов у Представителя ОБСЕ по вопросам свободы СМИ Арлема Дезира и Директора Бюро по демократическим институтам и правам человека (БДИПЧ) ОБСЕ Ингибьерг Сольрун Гисладоттир. Это произошло после того, как обе организации выступили с критикой слабых показателей в области прав человека в стране.[107] В статье, подготовленной Энн Сандер-Плассманн и Рэйчел Гасовски, освещаются дополнительные проблемы, с которыми сталкиваются журналисты, которые пытаются справиться с системой. Авторы статьи рассказывают о том, как журналисты становятся объектами так называемых "профилактических бесед" со службами безопасности, которые проводятся для того, чтобы заставить журналистов следовать линии правительства. В случае неповиновения журналистам угрожают отзывом аккредитации, лицензии СМИ, дополнительными налоговыми проверками, давлением на членов семьи и потенциальным уголовным или гражданским преследованием. Сандер-Плассманн и Гасовски отмечают, что несмотря на частичное освобождение от уголовной ответственности за клевету, принятое в 2012 году, законодательство до сих является карательным относительно "публичного оскорбления или клеветы в отношении Президента Республики Таджикистан" и "оскорбления Лидера нации, совершенного с использованием печати, сети интернет или других средств массовой информации",– такие случаи караются лишением свободы сроком до пяти лет и потенциальным двухлетним сроком за "оскорбление должностного лица". Еще авторы статьи отмечают пространный текст положений и частое произвольное применение ограничений в отношении терроризма и экстремизма, а также произвольное применение статьи 189 Уголовного кодекса, которая предусматривает наказание сроком до 12 лет за "разжигание национальной, расовой, местной или религиозной розни", потенциальное применение которой используется для замалчивания информирования населения и при других формах инакомыслия.[108] В последние годы несколько громких дел, заведенных против журналистов, привлекли внимание международного сообщества. Хайрулло Мирсаидова, журналиста-расследователя и сатирика сначала арестовали в декабре 2017 года, когда он опубликовал открытое письмо с критикой должностных лиц, проживающих в его родном Согде. Предварительный приговор предусматривал 12 лет тюремного заключения за растрату. Однако, после международной кампании под лозунгом #FreeKhayrullo власти освободили Мирсаидова по апелляции, хотя согласно решению судов, условием его освобождения стало требование выплатить штраф в размере 8500 долларов США, выполнение общественных работ и двухгодичная ежемесячная выплата одной пятой части зарплаты Мирсаидова в пользу государства.[109] В конце концов, Мирсаидов нарушает эти условия и бежит в Грузию, а затем в Польшу. Его заочно приговорили к восьмимесячному тюремному сроку.[110] В 2020 году арест журналиста "Озодагон" Далера Шарипова вызвал такой же протест со стороны мирового сообщества. Шарипова задержали по обвинению в экстремизме по причине того, что он писал о проблемах свободы совести, обсуждал оппозиционные группы, запрещенные в стране, а также хранил материалы, которые, возможно, были связаны с организацией "Братья-мусульмане", которая запрещена в Таджикистане.[111] В конечно итоге, несмотря на давление со стороны Сената США и других международных органов, Шарипов отсидит в тюрьме год .[112]Хумайра Бахтияр, бывшая журналистка "Азия-Плюс", о которой говорилось выше, столкнулась не только с сильным давлением на членов ее семьи, которые так и живут в Таджикистане, но и с тем, что на протяжении нескольких лет она была объектом скоординированной онлайн травли.[113] Кампания по ее дискредитации началась с нападок со стороны фейковых аккаунтов в Facebook (2013-2015 гг.). Затем в ней приняли участие проправительственные молодые люди (2015-2017 гг.), в том числе и студенты, которым, вероятно, платят за троллинг. Затем, давление стало оказываться со стороны представителей диаспоры (которых, возможно, соблазнили обещаниями о том, что их имена будут удалены из черного списка или о том, что им заплатят). Как в своей статье отмечают Олег Антонов, Эдвард Лемон и Парвиз Муллоджанов, часто такие попытки по очернению и преследованию в интернете могут быть связаны с так называемой "Фабрикаи чавоб" ("Фабрика ответов"). Авторы статьи говорят о том, что правительство " в своей миссии по надзору за интернетом заручилось поддержкой «добровольцев»". Эта поддержка, в особенности, исходит от учителей, профессоров и государственных служащих, на которых оказывают давление или которым платят за создание поддельных аккаунтов, используемых для критики оппозиции. Расследование Радио "Свободная Европа"/ радио "Свобода", которое разоблачило систему, показало, что в 2019 году, вероятно, как минимум 400 человек были членами "Фабрики троллей", известной как "Аналитическая информационная группа" при Министерстве образования.[114] Сообщали, что в своих попытках дискредитировать журналистов, которые занимались освещением информации внутри Таджикистана, "Фабрика ответов" проявила себя активно в подготовке и публикации ответов. Так произошло и в случае с журналистом Абдулло Гурбати, а также тогда, когда были совершены разные попытки по дискредитации прошлого молодого кандидата в президенты Фаромуза Иргашева.[115] Верховенство законаИз вышесказанного следует, что характер и возможности государственной власти подразумевают, что в Таджикистане существуют значительные проблемы, связанные с верховенством закона. В докладе Международной комиссии юристов "Без сдержек и противовеса: судебная система Таджикистана" говорится о том, как предыдущие усилия по реформированию судебной системы привели к ограниченным результатам. Из доклада следует, что почти всегда в уголовных судах выносятся обвинительные приговоры. Также там показывается, что низкая заработная плата судей приводит к тому, что судьи становятся открытыми для коррупции. В нем также рассказывается о том, что те, кто находится у власти, злоупотребляют механизмами продвижения по службе. Поэтому Комиссия выступает за сокращение полномочий председателей судов и повышение активности и независимости Ассоциации судей.[116] Как и во многих правовых системах Центральной Азии, доминирующая роль в системе отводится Генеральной прокуратуре. Суды, в основном, следуют подходу, который устанавливает прокурор. При этом, по словам правительства США, работа органов правопорядка в Таджикистане страдает от "нехватки ресурсов, низких зарплат и недостаточной подготовки, [что] приводит к высокому уровню коррупции и непрофессионализму, которые возникают среди правоохранительных органов".[117] При этом часто ГКНБ берет на себя ведущую роль в борьбе с критиками режима и уделяет основное внимание предотвращению любой проблемы, которая может помешать статусу-кво. Как уже отмечалось выше, адвокаты-правозащитники и другие специалисты, которые занимаются защитой оппонентов режима, подвергались безжалостному давлению. Также, было много случаев, когда из-за их подзащитных самих адвокатов и других защитников оппонентов арестовывали и сажали в тюрьму.[118] В их число входит и Шухрат Кудратов, названный "Правозащитником года" в 2011 году. Кудратов провел 4 года в тюрьме, и, в конце концов, его освободили. Теперь Кудратову запрещено заниматься юридической практикой.[119] РелигияАтмосферу крайнего ограничения свободы вероисповедания в стране создают наследие Гражданской войны, светско-националистическое формирование таджикской идентичности, которое проводит режим Рахмона, репрессии против исламски настроенных политических движений, настоящие проблемы, связанные с радикализацией (Гражданская война, близость к Афганистану и ситуация в стране) и укоренившаяся враждебность к деятельности, которая ведется без надзора или контроля государства. Комиссия США по вопросам международной свободы вероисповедания относит Таджикистан к числу 14 стран, которые вызывают особую озабоченность, и отмечает, что "и без того неутешительные показатели правительства Таджикистана в области свободы вероисповедания продолжают ухудшаться".[120] Официальная религиозная деятельность, которая санкционируется государством, находится под контролем Комитета по делам религии при Правительстве Республики Таджикистан. Комитет курирует Совет улемов Исламского центра Таджикистана, группу религиозных лидеров, которые координируют религиозную деятельность большинства мусульман-суннитов. Из-за того, что в 2010 году произошли изменения в системе и ряд религиозных лидеров был устранен, местные имамы стали более зависимыми от структур светского государства.[121] Большинство памирцев Горно-Бадахшанской автономной области являются последователями исмаилитской религиозной традиции. До сегодняшнего дня Фонд Ага Хана – основной игрок в вопросе развития региона (основателем и руководителем Фонда является мировой религиозный лидер исмаилитов) – допускает некоторую независимость. [122] В Таджикистане практика официального ислама сопряжена с рядом ограничений. Лица младше 18 лет могут посещать мечети только во время религиозных праздников и на похоронах. Они не могут посещать регулярную пятничную молитву.[123] За последние 10 лет значительно ограничили количество строящихся мечетей. Многие мечети были вынуждены закрыться. Также закрылись религиозные школы, раннее поддерживаемые государством.[124] Как и в некоторых соседних центральноазиатских странах, в Таджикистане действует фактический запрет на ношение хиджабов в общественных местах. Он работает через ограничения, которые существуют в дресс-коде обязательном для образовательных учреждений и государственного сектора. Также, существует неформальное давление со стороны милиции и других должностных лиц, которые строго регулируют признаки выраженной религиозности, что иногда может проявляться через давление на мужчин, когда их заставляют подстричь или отрезать длинные бороды.[125] В сельских районах масштабы такого неформального давления ниже, чем в городских. Как описано выше, расправа над религиозными группировками, которые выходят за рамки государственного контроля, может быть жестокой. Для мусульман это не только политические сторонники (относительно умеренные в политическом отношении) ПИВТ, сторонники запрещенных ненасильственных экстремистских групп, таких как "Хизб ут-Тахрир" (которых жестоко преследовали особенно в 2000-х) и "Братья-мусульмане" (в апреле 2021 года к тюремному сроку от пяти до 23 лет были приговорены 117 человек, которых подозревали в членстве в этой группировке), но также и сторонники насильственного экстремизма и вооруженных групп, к которым относятся Исламское движение Узбекистана, Аль-Каида и ИГ.[126] На фоне ограничений по регистрации религиозных групп, из-за которых многие независимые религиозные группы не могут получить юридическое признание, с аналогичным давлением со стороны государства сталкиваются протестантские группы, которые стремятся всех обратить в свою веру, и Свидетели Иеговы.[127] Свидетели Иеговы также подвергаются судебному преследованию, если их члены отказываются от обязательной службы в вооруженных силах Таджикистана по соображениям совести.[128] Таким образом, в светско-националистическом видении Таджикистана у Рахмона присутствует осуждение и частое ограничение властями праведного ислама. Однако, власти принимают более распространенный, культурный или "народный" ислам, в котором ислам является социальным идентификатором, компонентом таджикской национальной идентичности и основой для поддержки традиционализма и культурного консерватизма (без приверженности регулярной молитве или строгому соблюдению религиозных законов).^[129] Права женщин и меньшинствВ таджикском обществе широко распространено традиционное и светско-консервативное отношение к вопросам пола и сексуальности, которые являются частью подхода Президента к формированию постсоветской таджикской идентичности. Примером подобного подхода, который свидетельствует о более широкомасштабной картине, является то, как Международный женский день 8 марта, который во время существования СССР отмечали в Таджикистане, в 2009 году был переименован правительством Таджикистана в "День матери". Подобный подход показывает, что институты государственной власти преимущественно изображают женщин в роли матерей и воспитательниц. Такая картина наблюдается и в динамике многих местных общин.[130] В Таджикистане представительство женщин на официальных должностях остается относительно низким – хотя показатели лучше, чем в некоторых из соседних стран. 14 женщин-депутатов заседают в Маджлиси намояндагон (Ассамблея представителей), которая является Нижней палатой парламента и состоит из 63 человек.[131] Восемь из 31 членов Национального собрания (Верхняя палата парламента) являются женщинами, при том, что три члена Кабинета министров – женщины: заместитель премьер-министра Сатториен Амонзода, министр труда, миграции и занятости населения Амонзода Шоди и министр культуры Давлатзода Давлат.[132] В условиях сильного социального давления ранние браки в Таджикистане являются обычным явлением. Хотя в 2011 году законодательно повысили брачный возраст до 18 лет, в сельских общинах все еще остается проблема принуждения девочек к вступлению в исламский брак, который не признается государством. Также, там имеют место случаи похищения невест и принудительного брака.[133] Средний возраст, в котором женщины впервые выходят замуж, – 20 лет и 2 месяца.[134] Обычно от женщины ждут, что после замужества она переедет в дом своего мужа и под контролем родителей мужа будет заботиться о всей семье. Наибольшее давление оказывается на самую младшую невестку (арус). Нестабильная ситуация с занятостью населения действует на женщин по-разному. Недостаток возможностей на местах создает определенную степень социального давления на женщин, которые присоединяются к местным работникам. Однако, явным большинством трудовых мигрантов из Таджикистана являются мужчины, что означает, что женщины играют большую в сельских общинах, когда занимаются управлением "приусадебных садово-огородных участков" и дехканскими хозяйствами.[135] Профессиональных услуг по уходу за детьми дошкольного возраста не хватает. Зачастую они недоступны для многих семей, и это является еще одним препятствием для включения женщин в число официально занятых. В вопросе ношения хиджаба государство активно поощряет и фактически принуждает женщин к ношению консервативного, но светского стиля одежды (неофициальный Кодекс одежды), а Министерство культуры публично пропагандирует кампании против ношения черного, хиджаба или коротких юбок. Также, оно пропагандирует ношение традиционной одежды в национальном стиле. В своей статье Фавзия Назарова и Нигина Бахриева рассказывают о мучительном физическом, сексуальном и психологическом насилии, с которым сталкиваются некоторые женщины, когда попадают в систему уголовного правосудия (в качестве подозреваемых, жертв и свидетелей). Также они рассказывают о том, как отношение во всем обществе заставляет жертв испытывать чувство стыда и отверженности. В более широком смысле, насилие в семье – это та проблема, которую правительство Таджикистана и значительная часть общества стараются сгладить. Обследование, которое правительство провело вместе с Оксфам, показало, что 97 процентов мужчин и 72 процента женщин считают, что к насилию в семье нужно относиться терпимо, т.к. это поможет в предотвращении распада семьи.[136] Правительство не ведет полную всестороннюю отчетность поступающих жалоб на насилие в семье. Однако, НПО отслеживают рост зарегистрированных случаев, и молодежь Таджикистана все чаще начинает говорить о нем публично.[137] Аналогичным образом, женщины стали более открыто высказываться против проблемы сексуальных домогательств, которая широко распространена в обществе. Однако, реакция властей остается весьма неоднозначной.[138] В то время как в Узбекистане и Туркменистане гомосексуализм остается незаконным, в Таджикистане он был исключен из числа уголовно наказуемых дел в 1998 году. Однако, таджикское сообщество ЛГБТИ по-прежнему сталкивается с систематической дискриминацией, а также сильным социальным давлением, из-за которого представителям сообщества приходится скрывать свою идентичность.[139] В стране нет НПО, которые могли бы открыто выступать за права представителей ЛГБТИ, а также защищать их от системы, в которой отсутствует правовая база для борьбы с дискриминацией в отношении сообщества. По сообщениям "Международного партнерства за права человека", известно, что милиция и местные чиновники "избивали, насиловали и эксплуатировали" членов сообщества.[140] Издевательства включали в себя принуждение представителей ЛГБТИ сообщества к прохождению медицинских осмотров (на основании ограничения распространения заболеваний, передающихся половым путем), сексуальное и физическое насилие, шантаж и вымогательство (включая подставы, целью которых становились более зажиточные члены сообщества). Власти неоднократно опровергали утверждения о том, что для того, чтобы снизить потенциальный риск распространения ВИЧ, чиновники создали реестр членов ЛГБТИ сообщества.[141] ЖильеКак отмечалось выше и как следует из статей Ксении Мироновой и Шоиры Олимовой, подозрения на коррупцию на государственном и местном уровне, а также политический характер деятельности строительной отрасли помогают сформировать сектор, который изо всех сил пытается удовлетворить потребности простого народа. Иногда быстрые темпы физических изменений в Душанбе и, в какой-то степени, в других крупных городах оказывали негативное влияние как на городское наследие, так и на права жителей, которые уступают интересам влиятельных людей. Частью подхода правительства к планированию современного образа Таджикистана является реконструкция городского ландшафта. С этой целью правительство использует значительные объемы инвестиций, поступающие из Китая и Саудовской Аравии. Тяжелой техникой сносят исключительно здания советской эпохи, чтобы на их месте были построены новые здания – процесс национального строительства через строительство.[142] Наряду с заменой ветшающих многоквартирных домов на более высокие новые дома (разного качества строительства) власти снесли и популярные здания, среди которых театр им. Маяковского и кинотеатр "Джоми". На месте снесенных зданий власти не спешат строить что-то. [143] Рынок Шохмансур (в народе "Зеленый базар") снесли в 2017 году. Возможно, это сделали для того, чтобы у торгового центра Ашан, который не так давно открыли неподалеку, не было особой конкуренции.[144] Стране было бы выгодно разработать эффективную систему комплексной регистрации и защиты объектов, представляющих архитектурную и историческую ценность, до того, как тяжелая техника все это снесет, поскольку, несмотря на давление общественности, власти Душанбе определили список только из 15 зданий со всего города, которые стоят того, чтобы их наследие было сохранено.[145] Наши авторы отмечают, что хотя вопросы незаконного сноса домов и принудительного выселения все еще могут создать проблему, теперь ситуация уже не такая критическая, как это было несколько лет назад. В какой-то степени режим признает, что в этой проблеме кроется возможный стимул для недовольства, поэтому по большей части он обеспечивает выплаты хотя бы некоторой компенсации даже в тех случаях, когда процессы, посредством которых происходит реконструкция, остаются непрозрачными. По словам Мироновой, "властям следует организовать общественные слушания на тему реконструкции и перепланировки столицы Таджикистана и других городов, а также обеспечить гражданскому обществу доступ к Генеральным планам Душанбе и остальных городов" соответственно. Также, чтобы проследить вертикаль ответственности, необходимо предоставить официальную дополнительную информацию о том, какие компании реализуют конкретные проекты. Миронова также говорит о все еще актуальных проблемах, которые связаны с системой прописки – необходимость регистрации своего местожительства в местном отделении милиции. Без регистрации могут возникнуть сложности с доступом к медицинской помощи, образованию, открытию банковского счета или даже покупкой сим-карты. В настоящее время процедура регистрации дискриминирует тех, кто не может приобрести собственное жилье по месту жительства и работы, при этом возможность временной регистрации остается. Так что картина неоднозначная. Этот процесс все еще создает дополнительные возможности для процветания коррупции в милиции.[146] Пограничные конфликты Из-за распада Советского Союза на различные национальные государства этнически смешанные общины, проживающие на территории Ферганской долины и на близлежащих территориях, столкнулись с определенными новыми проблемами. До обретения независимости у административных границ Советских Социалистических Республик было ограниченное реальное влияние на местах. Также была общая валюта, язык (русский), экономические и транспортные связи, а также другая инфраструктура, которая не нуждалась в жестком разделении в соответствии с национальными границами. После приобретения независимости возникли серьезные проблемы с точным определением того, где на самом деле проходят границы (в том числе и посреди дорог), а также усугубились проблемы, связанные со сложным характером местного контроля. В Таджикистане есть два эксклава – Ворух и Лолазор (бывший Кайрагач), которые полностью окружены территорией Кыргызстана, а также Сарваком, который расположен внутри Узбекистана. С течением времени создание новой инфраструктуры национального уровня, которая фокусируется на объединении людей, проживающих в одной стране, переход от общих рынков и общей валюты в экономике, а также отказ от русского, как от языка межэтнического общения, поспособствовали сокращению органического (дружественного) общения между людьми. В последние годы на границе между Таджикистаном и Кыргызстаном наблюдается особая нестабильность, для которой характерно, что граждане решают свои локальные проблемы с применением некоторого насилия. Иногда из-за решения этих проблем возникают небольшие стычки между пограничниками. Время от времени пограничники также пытаются вымогать деньги у граждан другой страны. В настоящее время расстояние только в 519 км от всей границы между Таджикистаном и Кыргызстаном протяженностью в 972 км разграничено и демаркировано.[147] С тех пор, как прошлой осенью к власти пришло новое правительство Кыргызстана, в ответ на инициативы, выдвигаемые президентом Узбекистана Мирзиеевым, было заявлено о желании урегулировать нерешенные пограничные споры с соседними странами. Фактически в конце марта председатель Комитета национальной безопасности Кыргызстана Камчыбек Ташиев с гордостью заявил о соглашении по урегулированию вопросов на узбекско-кыргызской границе: “Вопрос по границам с Узбекистаном решен на 100%. Были сложные вопросы, но в ходе переговоров они решены. Спорных вопросов не осталось”.[148] На практике это соглашение быстро развалилось из-за давления со стороны кыргызов, живущих на приграничной территории. При составлении соглашения их мнение о переезде не учитывалось. Также в конце марта Ташиев открыто предложил, чтобы Таджикистан отдал Ворух под контроль Бишкека, а в обмен было предложено 12 000 гектаров земли, расположенной на территории кыргызской провинции Баткен. Сразу за этими высказываниями вблизи упомянутых районов кыргызы провели военные учения.[149] В начале апреля Рахмон отправился в Ворух, чтобы заверить жителей Воруха в лояльности Душанбе по отношению к ним. Президент открыто опроверг план Ташиева.[150] Пререкания подобного рода, которые ведутся на глазах у народа и никак не могут привести к общему мнению о статусе границ, создают контекст для самых ожесточенных столкновений, которые когда-либо происходили между двумя странами. Искра вспыхнула 28 апреля 2021 года, когда между местными жителями Исфаринского (Таджикистан) и Баткенского (Кыргызстан) районов разгорелся спор из-за видеокамеры, которую (на своей территории) установили таджики для того, чтобы наблюдать за водозаборной станцией (которая расположена на территории Кыргызстана) и является частью ирригационной системы обеих стран. Высказывались опасения о том, что кыргызы смогут поменять водоснабжение, что негативно скажется на воде, поступающей в Таджикистан. Вода – критически важный ресурс для страны, где только у 36 % населения есть доступ к безопасной питьевой воде. А ирригационные системы нужны для того, чтобы засушливые сельскохозяйственные угодья стали пригодными для ведения сельского хозяйства. Эти вопросы остаются горячей темой, и из-за них между местными возникают постоянные споры.[151] Для Таджикистана сильная реакция правительства на события в апреле оказалась нетипичной. Возможно, она возникла из-за того, что местное население критиковало вопрос о контроле в регионе. На следующее утро (29 апреля) между пограничниками обоих государств произошла перестрелка. Ситуация быстро накалилась, и Таджикистан мобилизовал свои регулярные вооруженные силы, чтобы совершить вторжение в Кыргызстан. Во время вторжения использовались ракеты, выпущенные с боевых вертолетов, минометы, а также тяжелая бронетехника. В общей сложности, по обеим сторонам границы произошло 17 столкновений. Хотя имущество было уничтожено по обе стороны границы, большая часть ущерба пришлась на сторону Кыргызстана.[152] Несмотря на недавнее давление, и в отличие от своих таджикских коллег, СМИ Кыргызстана все еще сохраняют ощутимую свободу. Им удалось активно осветить разрушения на кыргызской стороне, а также оказать публичное давление на правительство Кыргызстана, чтобы последнее отреагировало на произошедшее. У Таджикистана ушло гораздо больше времени на то, чтобы сделать официальное заявление. В нем практически отсутствовала информация о том, сколько человек было убито и ранено. Поэтому в интернете поползли слухи о том, что же произошло на самом деле, и кто именно погиб. Также, было много обвинений. К 6-му мая в двухстороннем официальном заявлении сообщили о 36 погибших с кыргызской стороны и 19 погибших с таджикской стороны. Большинство погибших были гражданскими (включая детей). В начале конфликта 58 тыс. кыргызстанцев были эвакуированы из региона.[153] Несмотря на гибель людей, сдержанной оказалась и официальная реакция международного сообщества, хотя присутствие Рахмона на параде Победы 9 мая (празднование победы во Второй мировой войне) было расценено как публичное одобрение действий таджикского лидера со стороны Путина.[154] После завершения конфликта обе стороны предприняли серию депортаций и высылок представителей противоположной этнической принадлежности. Среди них были студенты университетов и граждане с двойным гражданством. Хотя у многих жителей приграничных районов есть двойное гражданство, это противоречит законодательству обеих стран (Кыргызстан отказывается от двойного гражданства с соседними странами, а Таджикистан признает двойное гражданство только с Россией). До последнего конфликта вопрос наличия таджикско-кыргызского гражданства оставался актуальным.^[155] Международные отношенияМеждународные отношения Таджикистана главным образом строятся за счет взаимоотношений с Россией и Китаем. Выше рассказывается, что денежные переводы из России составляют значительную часть ВВП Таджикистана. А Китай – единственный крупнейший международный инвестор, которому принадлежит почти половина внешнего долга страны.[156] Таджикистан входит в возглавляемую Россией Организацию Договора о коллективной безопасности и Шанхайскую организацию сотрудничества, в которых с недавним ростом использования китайских технологий наблюдения особое внимание уделяется устойчивому сотрудничеству служб безопасности, в основе которого лежит общее понимание определения экстремизма, рассматривающее различных политических оппонентов.[157] В стране присутствуют военные базы России и Китая. Однако, Таджикистан до сих пор не присоединился к Евразийскому экономическому союзу, который сосредоточен вокруг России (членами ЕАЭС являются Кыргызстан и Казахстан, а Узбекистан к ключевому транзитному партнеру не относится). Присоединение Таджикистана к ЕАЭС существенно снизило бы доходы страны от таможенных сборов, но значительно улучшилось бы положение трудовых мигрантов – на фоне пандемии в отношении вопроса трудовых мигрантов появились разногласия.[158] В отличие от Узбекистана и Казахстана режим Рахмона практически не заинтересован в получении расположения со стороны Запада или в каком-то другом общественном мнении со стороны международного сообщества. Кроме того, в отличие от своих соседей, правящая элита Таджикистана вкладывает только маленькую часть своих денежных средств в рынок недвижимости США и Великобритании. Основные средства направляются в Дубай и Москву.[159] У Таджикистана не так много природных ресурсов или других экономических возможностей, которые могли бы привлечь западных инвесторов. Несмотря на существующие проблемы страны, именно существенные трудности в области развития, которые наблюдаются у страны с низким уровнем дохода, а также потребности в постконфликтной стабилизации и усилия по борьбе с радикализацией и контрабандой наркотиков, которые создают угрозу экспорта наркотиков за пределы страны, лежат в основе некоторой вовлеченности западных партнеров. Именно эти потоки финансирования обеспечивают некоторые из немногих (ограниченных) рычагов влияния на эффективность и поведение режима. В 2019 году общие расходы международной помощи в целях развития (МПР) на проекты в области развития составили 372,350 млн. долларов США. Однако большая часть инвестиций со стороны Китая и стран Персидского залива выходит за рамки этих официальных рамок.[160] ЕС и страны, входящие в его состав, предоставляют около 40 % от всего количества МПР. Сюда входят 63 % от общего количества финансирования учреждений, направленного на первичную медицинскую помощь, а также проекты для детей с ограниченными возможностями и проекты по подготовке учителей.[161] Стоит отметить, что почти на 100 миллионов евро ЕС сократил инвестиции, запланированные на 2014-2020 бюджетный цикл. Это было связано с тем, что правительство Таджикистана не выполнило свои обязательства.^[162] В настоящее время прогресс в составлении нового "расширенного" Соглашения о партнерстве и сотрудничестве с Таджикистаном, которое Таджикистан запросил в 2019 году, движется очень медленно. Со второй половины 2020 года официальное открытие переговоров по-прежнему сдвигается.[163] США описывают свои отношения с Таджикистаном как отношения, основанные на "таких областях, как борьба с наркотиками, борьба с терроризмом, нераспространение ядерного оружия, а также региональное экономическое сотрудничество и безопасность".[164] В особенности, участие Таджикистана сформировалось в условиях давнишних обязательств США в Афганистане, после чего Таджикистан недавно появился в расширенном списке возможных стран, где после вывода американских войск из Афганистана может быть расположена новая военная база США. Однако еще до того, как будут рассмотрены проблемы местного управления, подобный выбор окажется проблематичным, т.к. Таджикистан сохраняет свое членство в ОДКБ и ШОС.[165] Министерство иностранных дел и международного развития Великобритании (FCDO), к которому перешли функции Министерства Великобритании по международному развитию (DFID), присутствует в стране в течение длительного времени. Основные проекты министерства – проекты в области развития. Однако на момент написания статьи было неясно, какое влияние окажет нынешнее существенное сокращение расходов Великобритании в составе МПР на присутствие Великобритании в стране, в том числе и на партнерские отношения с международными НПО, которые расположены в Великобритании. Международные финансовые институты являются крупнейшими донорами Таджикистана. В 2020 году тремя из пяти самых крупных доноров помощи стали Всемирный банк (152,561 млн. долл. США), Азиатский банк развития (50,934 млн. долл. США) и Европейский банк реконструкции и развития (28,814 млн. долл. США).[166] Как уже отмечалось выше, реакцией на пандемию COVID стало увеличение объема доступного финансирования со стороны Всемирного банка, Азиатского банка развития и МВФ, который предоставил почти 190 миллионов долларов США в виде фонда чрезвычайной помощи. Также, финансирование было предоставлено и со стороны Евразийского банка развития, который находится в Казахстане.[167] Пример Таджикистана наглядно демонстрирует не только некоторые проблемы, связанные с работой в стране, в которой присутствуют значительный уровень бедности, плохое государственное управление и повсеместная коррупция, но и некоторые нелегкие решения, которые касаются целей области развития и прав человека. Международные организации, которые хотят сохранить возможность работы на местах, должны проявлять определенную степень самоцензуры или, по крайней мере, намеренно избегать потенциально спорной деятельности, которая, к сожалению, является побочным результатом содействия узаконивания политической системы, которая в настоящее время существует в Таджикистане. Выводы к данной публикации содержат информацию о сложностях подобной балансировки. Также, там описывается возможный план дальнейших действий. Фотография Rjruiziii под лицензией Creative Commons (CC). [1] Камолуддин Абдуллаев и Кэтрин Барнс, Политика компромисса: мирный процесс в Таджикистане, апрель 2001 года, https://www.c-r.org/accord/tajikistan/tajik-civil-war-causes-and-dynamics; Франсиско Олмос, Государственные мифы в Центральной Азии, FPC, октябрь 2019 года, https://fpc.org.uk/state-building-myths-in-central-asia/[2] Камолуддин Абдуллаев и Кэтрин Барнс, Политика компромисса: мирный процесс в Таджикистане, апрель 2001 года, https://www.c-r.org/accord/tajikistan/tajik-civil-war-causes-and-dynamics[3] Там же.[4] Стивен Эрлангер, After Week of Turmoil, Tajik President Is Forced Out, "Нью-Йорк таймс", сентябрь 1992 года, https://www.nytimes.com/1992/09/08/world/after-week-of-turmoil-tajik-president-is-forced-out.html[5] Джон Хитершоу и Парвиз Муллоджанов, Elite Bargains and Political Deals Project: Tajikistan Case Study, Stabilisation Unit, Правительство Великобритании, февраль 2018 г., https://assets.publishing.service.gov.uk/government/uploads/system/uploads/attachment_data/file/766056/Tajikistan_case_study.pdf[6] Миротворец Организации Объединенных Наций, Общее соглашение об установлении мира и национального согласия в Таджикистане, июнь 1997 года, https://peacemaker.un.org/tajikistan-general-agreement97#:~:text=Document%20Retrieval-,General%20Agreement%20on%20the%20Establishment%20of%20Peace%20and%20National%20Accord,Summary%3A&text=Agreement%20between%20the%20President%20of,National%20Reconciliation%20(23%20December%201996)[7] Камолуддин Абдуллаев и Кэтрин Барнс, Политика компромисса: мирный процесс в Таджикистане, апрель 2001 года, https://www.c-r.org/accord/tajikistan/key-elements-tajikistan-peace-agreement[8] Международная кризисная группа, Таджикистан: хрупкий мир, декабрь 2001 года, https://www.crisisgroup.org/europe-central-asia/central-asia/tajikistan/tajikistan-uncertain-peace[9] БДИПЧ ОБСЕ, Республика Таджикистан. Выборы в Парламент. 27 февраля 2000 года, май 2000 года, https://www.osce.org/files/f/documents/5/e/15984.pdf[10] Джон Хитершоу и Парвиз Муллоджанов, Elite Bargains and Political Deals Project: Tajikistan Case Study, Stabilisation Unit, Правительство Великобритании, февраль 2018 г., https://assets.publishing.service.gov.uk/government/uploads/system/uploads/attachment_data/file/766056/Tajikistan_case_study.pdf[11] Там же.[12] Там же; Таджикская служба Радио Свобода/ Радио Озоди, Tajik Politician Sent To Remote Jail After Interview, Радио Свободная Европа/ радио Свобода, август 2015 года, https://www.rferl.org/a/tajik-politician-sent-remote-jail-after-rferl-interview/27196543.html; Саодат Махбатшо, Таджикистан: таинственная гибель бывшего полевого командира заострила внимание на проблеме возвращения в страну боевиков, Eurasianet, июль 2009 года, https://eurasianet.org/tajikistan-mysterious-death-raises-concerns-about-militant-returns[13] Bartlomiej Kaminski и Saumya Mitra, Borderless Bazaars and Regional Integration in Central Asia,  Всемирный банк, май 2012 г., http://documents1.worldbank.org/curated/en/108461468016850647/pdf/693110PUB0publ067926B09780821394717.pdf[14] Bardia Rahmani, How the War on Drugs Is Making Tajikistan More Authoritarian, The Diplomat, июль 2018 года https://thediplomat.com/2018/07/how-the-war-on-drugs-is-making-tajikistan-more-authoritarian/; Хотя, по данным Всемирного банка, к этому времени денежные переводы заменили их в качестве наиболее существенного вклада в общий ВВП – 52 процента к 2013 году; David Trilling, Tajikistan: Migrant Remittances Now Exceed Half of GDP, Eurasianet, апрель 2014 года https://eurasianet.org/tajikistan-migrant-remittances-now-exceed-half-of-gdp[15] Foreign Assistance, Tajikistan: Foreign Assistance, апрель 2021 года, https://www.foreignassistance.gov/explore/country/Tajikistan[16] ОБСЕ, Выборы в Таджикистане, https://www.osce.org/odihr/elections/tajikistan?page=1[17] Lenta.ru, Президент Таджикистана отрезал от своей фамилии русское окончание, март 2007 года, https://lenta.ru/news/2007/03/21/name[18] Таджикская служба Радио Свобода/ Радио Озоди, В Таджикистане узаконили запрет на русифицированные фамилии, Радио Свободная Европа/ радио Свобода, апрель 2020 года, https://www.rferl.org/a/tajik-lawmakers-approve-bill-banning-russified-surnames/30583762.html[19] Khiradmand Sheraliev, A Critical Lesson for Tajikistan: The State of Migrant Workers in 2020, The Diplomat, январь 2021 года, https://thediplomat.com/2021/01/a-critical-lesson-for-tajikistan-the-plight-of-migrant-workers-in-2020/; Eurasianet, What’s Behind Tajikistan’s Web Woes, сентябрь 2015 года, https://eurasianet.org/whats-behind-tajikistans-web-woes[20] Таджикская служба Радио Свобода/ Радио Озоди, SMS Services Down In Tajikistan After Protest Calls, Радио Свободная Европа/ радио Свобода, октябрь 2014 года, https://www.rferl.org/a/tajikistan-sms-internet-group-24-quvatov-phone-message-blockage-dushanbe/26630390.html[21] Таджикская служба Радио Свобода/ Радио Озоди, Three Arrested As Tajik Opposition Tycoon Buried In Istanbul, Радио Свободная Европа/ радио Свобода, март 2015 года, https://www.rferl.org/a/slain-tajik-opposition-tycoon-to-be-buried-in-istanbul/26889471.html[22] Таджикская служба Радио Свобода/ Радио Озоди, Tajik Activists Jailed For Ties To Banned Opposition Group, Радио Свободная Европа/ радио Свобода, апрель 2015 года, https://www.rferl.org/a/tajikisatn-jails-two-activists-group-24-quvatov/26946831.html[23] Farangis Najibullah, Tajikistan’s Islamic Renaissance Party On Life Support, Радио Свободная Европа/ радио Свобода, март 2015 Года, https://www.rferl.org/a/tajikistan-islamic-renaissance-party-on-the-ropes/26880001.html; David Trilling, Tajikistan Drives Top Opposition Leader Into Exile, Eurasianet, июнь 2015 г., https://eurasianet.org/tajikistan-drives-top-opposition-leader-into-exile[24] В отеле Sheraton перед самым началом партийного съезда неожиданно отключили свет. В результате отключения партийный съезд отменили; Колумбийский университет, проект "Global Freedom of Expression", The Case of the Islamic Renaissance Party of Tajikistan, https://globalfreedomofexpression.columbia.edu/cases/case-islamic-renaissance-party-tajikistan/; Akbar Borisov, Tajikistan’s Islamic opposition party faces ban amid crackdown, Yahoo News, август 2015, https://news.yahoo.com/tajikistans-islamic-opposition-party-faces-ban-amid-crackdown-183932617.html?guccounter=1&guce_referrer=aHR0cHM6Ly9lbi53aWtpcGVkaWEub3JnLw&guce_referrer_sig=AQAAAMMaYF4kth41fEZu5EyiP57kLAnm0WWSURoBe0X2MKE0V0e9zXRmGrUrwk_vpYYYErFF8A6K5TfjltMlQ359PJddE1qhSkD6U54Bg1E9YHfNjzU8HlPwYYwsfXk564iMdueORTKHoMkeyyVLm-FAmJ2Iv9fTcaeS7HtDsm_DE30A[25] Таджикская служба Радио Свобода/ Радио Озоди, More Detained in Tajikistan As Manhunt Continues For Ousted Defense Official, Радио Свободная Европа/ радио Свобода, сентябрь 2015 года, https://www.rferl.org/a/tajikistan-renegade-nazarzoda-hunt/27230296.html[26] Таджикская служба Радио Свобода/ Радио Озоди, Tajikistan Confirms Death of Mutinous Former Deputy Defense Minister, Радио Свободная Европа/ радио Свобода, сентябрь 2015 года, https://www.rferl.org/a/tajikistan-renegade-general-killed/27251919.html; В то время независимый ресурс "Eurasianet" отметил ряд несоответствий, которые были в официальных отчетах, рассказывающих о текущей ситуации – Eurasianet, Tajikistan: Digging for Answers About Armed Clashes, сентябрь 2015 года, https://eurasianet.org/tajikistan-digging-for-answers-about-armed-clashes[27] HRW, Таджикистан: задержаны активисты оппозиции, сентябрь 2015 года, https://www.hrw.org/news/2015/09/18/tajikistan-opposition-activists-detained[28] Freedom now, Mahmadali Hayit, https://www.freedom-now.org/cases/mahmadali-hayit/; Eurasianet, Tajikistan: Rights groups demand release of tortured political prisoner, март 2019 года, https://eurasianet.org/tajikistan-rights-groups-demand-release-of-tortured-political-prisoner[29] Колумбийский университет, проект "Global Freedom of Expression", The Case of the Islamic Renaissance Party of Tajikistan, https://globalfreedomofexpression.columbia.edu/cases/case-islamic-renaissance-party-tajikistan/[30] Eurasianet, Tajikistan: State Media Forced to Always Call President By Unwieldy Title, апрель 2017 года, https://eurasianet.org/tajikistan-state-media-forced-always-call-president-unwieldy-title[31] https://lawyersforlawyers.org/en/lawyers/buzurgmehr-yorov/ Также смотрите требование ЕС о его освобождении, которое быо составлено сразу после решения, подготовленного Рабочей группой ООН по произвольным задержаниям https://eeas.europa.eu/regions/europe-and-central-asia/88547/12th-eu-tajikistan-human-rights-dialogue_en[32] Farangis Najibullah, Tajikistan’s Banned Islamic Party Claims Former Members Hit By ‘Wave Of Arrests’, Радио Свободная Европа/ радио Свобода, июнь 2018 года, https://www.rferl.org/a/tajikistan-s-banned-islamic-irpt-party--members-hit-by-wave-arrests/29283941.html[33] Singeli Agnew (продюсер/режиссер), The Weekly: When ISIS Killed Cyclists on Their Journey Around the World, The New York Times, июнь 2019 года, https://www.nytimes.com/2019/06/21/the-weekly/isis-bike-attack-tajikistan.html[34] Eurasianet, Tajikistan’s exiled opposition adrift as strongman rule hardens at home, январь 2020 года, https://eurasianet.org/tajikistans-exiled-opposition-adrift-as-strongman-rule-hardens-at-home; Malgosia Krakowska, Tajik opposition movement, modern diplomacy, август 2020 года, https://moderndiplomacy.eu/2020/08/03/tajik-opposition-movement/[35] Exeter University Central Asian Studies Network, Central Asian Political Exiles (CAPE) database, https://excas.net/projects/political-exiles/[36] Адам Хаг (ред.), Closing the Door: the challenge facing activists from the former Soviet Union seeking asylum or refuge, FPC, декабрь 2017 года, https://fpc.org.uk/publications/closing-the-door/; Адам Хаг (ред.), No shelter: the harassment of activists abroad by intelligence services from the former Soviet Union, FPC, ноябрь 2016 года, https://fpc.org.uk/publications/noshelter/; Адам Хаг (ред.) Shelter from the storm? The asylum, refuge and extradition situation facing activists from the former Soviet Union, FPC апрель 2014 года, https://fpc.org.uk/publications/shelter-from-the-storm/[37] EDAL, Communicated cases against Russia and Poland, январь 2019 года, https://www.asylumlawdatabase.eu/en/content/communicated-cases-against-russia-and-poland[38] Таджикская служба Радио Свобода/ Радио Озоди, Tajik Activist Gadoev Says He Was Abducted, Tortured, Given Ultimatum, Свободная Европа/ радио Свобода, март 2019 года, https://www.rferl.org/a/tajik-activist-gadoev-says-he-was-abducted-tortured-taken-to-dushanbe/29807051.html[39] IPHR, Tajikistan and the COVID pandemic: denial, cover-up and downplay, сентябрь 2020 года, https://www.iphronline.org/tajikistan-and-the-covid-pandemic-denial-cover-up-and-downplay.html[40] Eurasianet, Tajikistan: Feast in the time of coronavirus, март 2020 года, https://eurasianet.org/tajikistan-feast-in-the-time-of-coronavirus[41] IPHR, Tajikistan and the COVID pandemic: denial, cover-up and downplay, сентябрь 2020 года, https://www.iphronline.org/tajikistan-and-the-covid-pandemic-denial-cover-up-and-downplay.html[42] IPHR, Tajikistan: Cover-up and downplay of Covid-19; massive restrictions on expression, октябрь 2020 года, https://www.iphronline.org/tajikistan-cover-up-and-downplay-of-covid-19-massive-restrictions-on-expression.html[43] Университет Джона Хопкинса, Covid-19 Dashboard, https://www.arcgis.com/apps/opsdashboard/index.html#/bda7594740fd40299423467b48e9ecf6[44] Catherine Putz, If Only It Were That Easy: Tajikistan Declares Itself COVID-19 Free, The Diplomat, январь 2021 года, https://thediplomat.com/2021/01/if-only-it-were-that-easy-tajikistan-declares-itself-covid-19-free/[45] IPHR, Tajikistan and the COVID pandemic: denial, cover-up and downplay, сентябрь 2020 года, https://www.iphronline.org/tajikistan-and-the-covid-pandemic-denial-cover-up-and-downplay.html[46] Искандар Фируз и Барот Юсуфи, Агентство по статистике: в Таджикистане смертность увеличилась на 11%, но это не связано с COVID-19, Радио Озоди, июль 2020 года, https://rus.ozodi.org/a/30757379.html[47] Таджикская служба Радио Свобода/ Радио Озоди, In Tajikistan, COVID-19 Patients, Families Scoff At Pledge Of ‘Free Treatment’, Свободная Европа/ радио Свобода, февраль 2021 года, https://www.rferl.org/a/tajikistan-covid-19-coronavirus-free-treatment-scam-big-bills/31112946.html[48] Khiradmand Sheraliev, A Critical Lesson for Tajikistan: The State of Migrant Workers in 2020, The Diplomat, январь 2021 года, https://thediplomat.com/2021/01/a-critical-lesson-for-tajikistan-the-plight-of-migrant-workers-in-2020/[49] Фарангис Наджибулла, Россия открывает границы для таджикских мигрантов, но авиабилеты им не по карману, Свободная Европа/ радио Свобода, апрель 2021 года, https://www.rferl.org/a/russia-tajikistan-migrants-remittances-borders-pandemic/31193152.html[50] Farangis Najibullah, Many Tajiks Forced To Skip Meals As Poverty Deepens, Survey Shows, Свободная Европа/ радио Свобода, январь 2021 года, https://www.rferl.org/a/tajikstan-covid-poverty-economy-survey/31031706.html[51] World Data Atlas, Tajikistan - Gross domestic product per capita in current prices, https://knoema.com/atlas/Tajikistan/GDP-per-capita[52] В марте 2021 года Рахмон исчез из поля зрения СМИ на несколько недель. BNE - Intellinews, Mystery as Tajik president Rahmon disappears from public view, март 2021 года, https://www.intellinews.com/mystery-as-tajik-president-rahmon-disappears-from-public-view-205910/; Радио Озоди, The delay in Rahmon's visit to Bactria sparked reports of "his health condition", март 2021 года, https://www.ozodi.org/a/31163696.html[53] Tamiris Esfandiar, Tajikistan: President’s Family Expands Grip with Key Positions, Eurasianet, май 2014 года, https://eurasianet.org/tajikistan-presidents-family-expands-grip-with-key-positions[54] Catherine Putz, Hired: Tajik President’s Daughter Lands Deputy Post at a Major Bank, июль 2017 года, https://thediplomat.com/2017/07/hired-tajik-presidents-daughter-lands-deputy-post-at-a-major-bank/[55] Eurasianet, Tajikistan's ruling family extends control over telecoms, апрель 2018 года, https://eurasianet.org/tajikistans-ruling-family-extends-control-over-telecoms[56] Александр Кули и Джон Хизершоу, Диктаторы без границ. Власть и деньги в Центральной Азии, издательство Йельского университета, 2017 год. Краткое содержание книги можно найти по ссылке: https://www.opendemocracy.net/en/odr/dictators-without-borders/[57] Там же.[58] David Trilling, Russian Aluminum Giant Pries Open Books at Tajikistan’s Largest Factory, июнь 2014 года, https://eurasianet.org/russian-aluminum-giant-pries-open-books-at-tajikistans-largest-factory[59] Eurasianet, Report: Tajikistan to yield share in aluminium plant to China, декабрь 2019 года, https://eurasianet.org/report-tajikistan-to-yield-share-in-aluminum-plant-to-china; Нива Яу, Китай в Центральной Азии: так чей же это все-таки "Пояс и путь"?, Eurasianet, сентябрь 2020 года, https://eurasianet.org/china-business-briefing-whose-belt-and-road-is-it-anyway[60] Таджикская служба Радио Свобода/ Радио Озоди, "Закрывшаяся" бизнес-империя зятя Эмомали Рахмона, Свободная Европа/ радио Свобода, декабрь 2019 года, https://www.rferl.org/a/family-ties-tajik-style-presidential-son-in-law-s-business-empire-still-active-despite-shut-down-claim/30342381.html; Таджикская служба Радио Свобода/ Радио Озоди, Чужие там не ходят. Как связанная с зятем президента фирма получила прибыльный госконтракт, Свободная Европа/ радио Свобода, октябрь 2020 года, https://www.rferl.org/a/firm-linked-to-tajik-president-s-son-in-law-awarded-13-million-government-contract/30909107.html[61] Влад Лавров, Илья Лозовский и Бермет Талант, Смерть в Стамбуле, OCCRP, июнь 2018 года, https://www.occrp.org/en/moneybymarriage/a-murder-in-istanbul[62] Радио Озоди, Расследование Радио Озоди: Большинство компаний "Фароза" продолжают работать, декабрь 2019 года, https://rus.ozodi.org/a/radio-ozodi-investigation/30328126.html[63] Paolo Sorbello, Tajikistan’s Presidential Family Ousts Competitor in the Fuel Market, The Diplomat, ноябрь 2017 года, https://thediplomat.com/2017/11/tajikistans-presidential-family-ousts-competitor-in-the-fuel-market/[64] Елена Короткова, Эмомали Рахмона обвиняют в наживе на эпидемии коронавируса в Таджикистане, News Asia, июнь 2020 года, http://www.news-asia.ru/view/13889; Eurasianet, Таджикистан: паника из-за коронавируса ставит под угрозу страдающих другими болезнями, май 2020 года, https://eurasianet.org/tajikistan-coronavirus-panic-puts-sufferers-of-other-illnesses-in-grave-danger[65] Eurasianet, Tajikistan: As Russia cracks open gate, rush for air tickets ensues, апрель 2021 года, https://eurasianet.org/tajikistan-as-russia-cracks-open-gate-rush-for-air-tickets-ensues?utm_source=dlvr.it&utm_medium=twitter[66] Таджикская служба Радио Свобода/ Радио Озоди, Tajik Official’s Son Questioned Over Deadly Accident, Свободная Европа/ радио Свобода, октябрь 2013 г., https://www.rferl.org/a/tajikistan-road-death-rahmon-relative/25144985.html; Таджикская служба Радио Свобода/ Радио Озоди, Tajik President Sacks Railways Chief Amid Crash Controversy, Свободная Европа/ радио Свобода, февраль 2014 года https://www.rferl.org/a/tajikistan-railways-official-son-tragedy/25252762.html; Павла Холкова, Влад Лавров и OCCRP Таджикистан, Чешское золотое дно экс-главы "Таджикских железных дорог", OCCRP, январь 2018 года https://www.occrp.org/en/corruptistan/tajikistan/ex-tajik-railways-chiefs-czech-bonanza; В разных отчетах предполагается, что еще один из его сыновей может быть женат на одной из дочерей Рахмона, однако, достоверность этих утверждений не ясна.[67] Eurasianet, Таджикистан: члены президентской семьи распродают активы, сентябрь 2019 года, https://eurasianet.org/tajikistan-more-presidential-family-members-sell-off-assets[68] Государственный департамент США, 2020 Investment Climate Statements: Tajikistan, https://www.state.gov/reports/2020-investment-climate-statements/tajikistan/; В страновом отчете по индексу трансформации Бертельсманна за 2020 год отмечается "безудержная коррупция и вымогательства со стороны налоговых и регулирующих органов" - https://www.bti-project.org/content/en/downloads/reports/country_report_2020_TJK.pdf[69] OCCRP, Проверки выявили в Таджикистане обширную теневую экономику, август 2019 года, https://www.occrp.org/en/daily/10384-officials-examine-sprawling-shadow-economy-in-tajikistan[70] Transparency International, Индекс восприятия коррупции 2020, https://www.transparency.org/en/cpi/2020/index/tjk; Индекс трансформации Бертельсманна, Таджикистан, https://www.bti-project.org/en/reports/country-dashboard-TJK.html[71] Freedom House, Страны и территории, https://freedomhouse.org/countries/freedom-world/scores?sort=desc&order=Total%20Score%20and%20Status[72] ЦИК Республики Таджикистан, Решение Центральной комиссии по выборам и референдумам, октябрь 2020 года, http://kmir.tj/2020/10/14/qarori-komissiyai-markazii-intihobot-va-rajpursi-25/[73] ОБСЕ БДИПЧ, Республика Таджикистан, президентские выборы, 11 октября 2020: миссия БДИПЧ по оценке выборов. Заключительный отчет, январь 2021, https://www.osce.org/files/f/documents/c/6/477019.pdf; Национальное статистическое управление Великобритании, Электоральная статистика, Великобритания: март 2020, январь 2021, https://www.ons.gov.uk/peoplepopulationandcommunity/elections/electoralregistration/bulletins/electoralstatisticsforuk/march2020#:~:text=The%20total%20number%20of%20UK%20Parliamentary%20electoral%20registrations%20in%20March,increased%20by%20484%2C000%20(1.0%25)[74] Свободная Европа/ радио Свобода, Tajik Lawyer Questioned By Security Agents After Announcing Bid For President, сентябрь 2020 года, https://www.rferl.org/a/tajik-lawyer-arrested-after-announcing-he-would-run-for-president/30821651.html; Видеозапись его заявления можно найти по ссылке: https://www.youtube.com/watch?v=uleKlGfcRFY[75] Akhbor.com, Рахматилло Зойиров сообщил, что на него было совершено нападение, сентябрь 2020 года, https://akhbor-rus.com/-p5613-118.htm[76] Eurasianet, Tajikistan: With elections come repressions, август 2020 года, https://eurasianet.org/tajikistan-with-elections-come-repressions?utm_source=dlvr.it&utm_medium=twitter[77] Reuters in Dushanbe, Dozens killed in riots at Tajikistan prison holding Isis militants, The Guardian, май 2019 года, https://www.theguardian.com/world/2019/may/20/tajikistan-prison-riot-guards-inmates-killed-isis-militants[78] Эдвард Лемон, пост в Twitter, Twitter, март 2021 года, https://twitter.com/edwardlemon3/status/1375829741761085445?s=11[79] Брюс Панниер, Суд, лишение гражданства, депортация. Как Россия выслала активиста, помогавшего трудовым мигрантам, Свободная Европа/ радио Свобода, март 2021 года, https://www.rferl.org/a/russia-tajikistan-migrant-laborers-activist-charges/31178041.html; Eurasianet, Tajikistan: Migrants advocate deported from Russia, март 2021 года, https://eurasianet.org/tajikistan-migrants-advocate-deported-from-russia[80] Нигора Фазлиддин, пост в Twitter, Twitter, март 2021 года, https://twitter.com/NigoraFazliddin/status/1376372442973810690?s=20[81] Свободная Европа/ радио Свобода, Six Tajiks Get Lengthy Prison Terms On Terror Charges In Russia, февраль 2018 года, https://www.rferl.org/a/tajik-terror-charges-prison-russia-islamic-state/29057298.html; Фруд Бежан, Смертоносный экспорт Таджикистана, Свободная Европа/ радио Свобода, март 2017 года, https://www.rferl.org/a/tajikistan-deadly-export-islamic-state-suicide-bombers/28365044.html[82] Адам Хаг (ред.), Closing the Door: the challenge facing activists from the former Soviet Union seeking asylum or refuge, FPC, декабрь 2017 года, https://fpc.org.uk/publications/closing-the-door/; Адам Хаг (ред.), No shelter: the harassment of activists abroad by intelligence services from the former Soviet Union, FPC, ноябрь 2016 года, https://fpc.org.uk/publications/noshelter/; Адам Хаг (ред.) Shelter from the storm? The asylum, refuge and extradition situation facing activists from the former Soviet Union, FPC апрель 2014 года, https://fpc.org.uk/publications/shelter-from-the-storm/[83] Таджикская служба Радио Свобода/ Радио Озоди, Tajik Prosecutor – General Rejects Austria’s Move To Invalidate Extradition Of Tajik Activist, Свободная Европа/ радио Свобода, июль 2020 года, https://www.rferl.org/a/tajik-prosecutor-general-rejects-austria-s-move-to-invalidate-extradition-of-tajik-activist/30725651.html[84] Bruce Pannier, Tajik Officials Use Family Members To Pressure Critics To Return, Свободная Европа/ радио Свобода, июнь 2019 года, https://www.rferl.org/a/tajik-officials-use-family-members-to-pressure-critics-to-return/30022245.html[85] Норвежский Хельсинкский комитет, Tajikistan: Dissident’s family interrogated, threatened, декабрь 2020 года, https://www.nhc.no/en/tajikistan-dissidents-family-interrogated-threatened/[86] Steve Swerdlow, пост в Twitter, Twitter, январь 2021 года, https://twitter.com/steveswerdlow/status/1352886133760299008[87] Государственный департамент США, Страновые доклады о соблюдении прав человека за 2019 год: Таджикистан, https://www.state.gov/reports/2019-country-reports-on-human-rights-practices/tajikistan/[88] Договорные органы Организации Объединенных Наций по правам человека, База данных договорных органов ООН, https://tbinternet.ohchr.org/_layouts/15/treatybodyexternal/Download.aspx?symbolno=CAT%2FC%2FTJK%2FCO%2F3&Lang=en[89] Поисковик "NGO Explorer" обнаружил 51 британскую НПО, которая ведет свою деятельность в Таджикистане, https://ngoexplorer.org/country/tjk[90] Фонды "Открытое общество", Фонды "Открытое общество" в Таджикистане, март 2021 года, https://www.opensocietyfoundations.org/newsroom/open-society-foundations-tajikistan[91] Ассоциация развития гражданского общества, НПО Таджикистана хотят предложить поправки в закон РТ "Об общественных объединениях", январь 2019 года, https://en.cso-central.asia/tajik-ngos-would-like-to-propose-amendments-to-the-law-of-the-republic-of-tajikistan-on-public-associations/; Неофициальный перевод (2020), Закон Республики Таджикистан "Об общественных объединениях", https://www.legislationline.org/download/id/8634/file/Tajikistan_law_public_associations_2007_am2019_en.pdf[92] FIDH, Их последний рубеж? Как вытесняют правозащитников из Таджикистана, отчет Миссии, июль 2019 года, https://www.fidh.org/IMG/pdf/report_tajikistan_eng_web.pdf[93] Taj Nature, Комитет охраны окружающей среды при Правительстве Республики Таджикистан, апрель 2021 года, http://tajnature.tj/?p=19211&lang=en; Cabar Asia, Таджикистан: жители сел жалуются на плохие условия в медицинских пунктах (фоторепортаж), октябрь 2020 г.,https://cabar.asia/en/tajikistan-rural-residents-complain-about-poor-conditions-of-the-healthcare-centers-photoreport[94] RSF, Praising the “Leader of the Nation”, https://rsf.org/en/tajikistan[95] АЗИЯ-Плюс, О нас, https://asiaplustj.info/en/info/about[96] ОБСЕ БДИПЧ, Республика Таджикистан, президентские выборы, 11 октября 2020: миссия БДИПЧ по оценке выборов. Заключительный отчет, январь 2021, https://www.osce.org/files/f/documents/c/6/477019.pdf[97] RSF на английском языке, пост в Twitter, Twitter, декабрь 2020 года, https://twitter.com/RSF_en/status/1333771642103803905?s=20[98] Catherine Putz, Tajik Journalist Facing Extremism Charges, The Diplomat, февраль 2020 года, https://thediplomat.com/2020/02/tajik-journalist-facing-extremism-charges/[99] Akhbor.com, Заявление: “Ахбор” прекращает свою деятельность, ноябрь 2020 года, https://akhbor.com/-p13782-117.htm; ОБСЕ БДИПЧ, Республика Таджикистан, президентские выборы, 11 октября 2020: миссия БДИПЧ по оценке выборов. Заключительный отчет, январь 2021, https://www.osce.org/files/f/documents/c/6/477019.pdf[100] Eurasiant, Tajikistan: Court says news website serves as platform for terrorists, апрель 2020 года, https://eurasianet.org/tajikistan-court-says-news-website-serves-as-platform-for-terrorists[101] CPJ, Tajikistan authorities question family members of exiled journalist, июль 2020 года, https://cpj.org/2020/07/tajikistan-authorities-question-family-members-of-exiled-journalist/[102] Ardasher Khashimov and Colleen Wood, In conservative Tajikistan, Gen Z activists are using Instagram to right for feminism, The Calvert Journal, сентябрь 2020 года, https://www.calvertjournal.com/articles/show/12165/feminism-tajikistan-instagram-internet-activism-post-war-civil-liberties; Katherine Long, Dushanbe’s millennials are reconnecting a broken city – with the Internet, Ozy, сентябрь 2018 года, https://www.ozy.com/around-the-world/dushanbes-millennials-are-reconnecting-a-broken-city-with-the-internet/89082/[103] Ozodivideo, YouTube, https://www.youtube.com/user/Ozodivideo; Радио Озоди, Instagram, https://www.instagram.com/radioiozodi/?hl=en; Радио Озоди, Facebook, https://www.facebook.com/radio.ozodi/[104] Питер Леонард, Финансируемый США вещатель вызвал подозрения в потворстве таджикским авторитарным властям, Eurasianet, март 2019 года, https://eurasianet.org/us-funded-broadcaster-under-scrutiny-for-enabling-tajikistans-strongman-rule[105] openDemocracy, Open letter: What is going on at RFE/RL’s Tajik service?, март 2019 года, https://www.opendemocracy.net/en/odr/rferl-ozodi-tajik-service-media/[106] United States Mission to the OSCE, Concern about Accreditation for RFE/RL Radio Ozodi, ноябрь 2019 года, https://www.osce.org/files/f/documents/3/7/438218.pdf; Пресс-релиз Радиостанции Свободная Европа/ радио Свобода, Tajikistan Again Fails To Fully Accredit RFE/RL Journalists, январь 2020 года, https://pressroom.rferl.org/a/tajikistan-again-fails-to-fully-accredit-rferl-journalists/30391852.html; US Agency for Global Media, Journalists in Tajikistan denied accreditation. Again, август 2020 года, https://www.usagm.gov/2020/08/26/journalists-in-tajikistan-denied-accreditation-again/[107] Bruce Pannier, How Tajikistan Blocked Term Extensions For Key OSCE Officials, Свободная Европа/ радио Свобода, июль 2020 года, https://www.rferl.org/a/how-tajikistan-blocked-term-extensions-for-key-osce-officials/30738021.html[108] ARTICLE 19, Представление АРТИКЛЬ 19 в Универсальный периодический обзор Таджикистана, 39-я сессия Рабочей группы, март 2021 года, https://www.article19.org/wp-content/uploads/2021/03/ARTICLE-19_Tajikistan-UPR_25.03.2021.pdf[109] Eurasianet, В Таджикистане журналист приговорен к 12 годам тюремного заключения, июль 2018 года,https://eurasianet.org/tajikistan-sentences-journalist-to-12-years-in-jail[110] Таджикская служба Радио Свобода/ Радио Озоди, Tajik Authorities Issue Arrest Warrant In Absentia For Prominent Journalist, Свободная Европа/ радио Свобода, февраль 2019 года, https://www.rferl.org/a/tajik-authorities-issue-arrest-warrant-in-absentia-for-prominent-journalist/29765348.html[111] Catherine Putz, Tajik Journalist Facing Extremism Charges, The Diplomat, февраль 2020 года, https://thediplomat.com/2020/02/tajik-journalist-facing-extremism-charges/[112] Freedom Now, Tajik Journalist Daler SharipovReleased from Detention,  https://mailchi.mp/freedom-now/freedom-now-3599010?e=2ae12a39e1[113] International Bar Association Human Rights Institute, Independent High Level Panel of Legal Experts onMedia Freedom, 2020, https://www.ibanet.org/Document/Default.aspx?DocumentUid=E1971BEB-58A0-4AD7-BC37-203DC9B604AD; Также см. CPJ, Tajik authorities harass journalist Humayra Bakhtiyar and family, июль 2019 года, https://cpj.org/2019/07/tajik-authorities-harass-journalist-humayra-bakhti/[114] Радио Озоди, "Фабрика троллей" Таджикистана: главные лица и исполнители. Расследование Радио Озоди, май 2019 года, https://rus.ozodi.org/a/29926413.html[115] Eurasianet, Таджикистан: коронавирус, как прикрытие для очередных нападок на СМИ, июнь 2020 года, https://eurasianet.org/tajikistan-covid-19-outbreak-offers-cover-for-fresh-assault-on-free-press; Eurasianet, сентябрь 2020 года, Interview with Tajikistan’s would-be youthful change candidate https://eurasianet.org/interview-with-tajikistans-would-be-youthful-change-candidate[116] Международная комиссия юристов, Без сдержек и противовеса: судебная система Таджикистана, декабрь 2020 года, https://www.icj.org/new-icj-report-calls-for-a-comprehensive-reform-of-the-judiciary-in-tajikistan/[117] OSAC, Tajikistan 2020 Crime & Safety Report, март 2020 года, https://www.osac.gov/Country/Tajikistan/Content/Detail/Report/59bbeb63-ead5-4c9c-9b4f-181c2f803f23[118] Human Rights Watch, Tajikistan: Free Human Rights Lawyers, май 2016 г., https://www.hrw.org/news/2016/05/04/tajikistan-free-human-rights-lawyers[119] IFEX, Human rights lawyer Shukhrat Kudratov, июнь 2019 года, https://ifex.org/faces/human-rights-lawyer-shukhrat-kudratov/; Bruce Pannier, The Breaking Of A Tajik Defense Lawyer, RFE/RL, июнь 2016 года, https://www.rferl.org/a/tajikistan-qishloq-ovozi-tabarov-deathsaidov/27799302.html[120] Комиссия США по вопросам международной свободы вероисповедания, Таджикистан, https://www.uscirf.gov/countries/tajikistan[121] Свободная Европа/ радио Свобода, Tajikistan Announces Reforms To Islamic Council, сентябрь 2010 года, https://www.rferl.org/a/Tajikistan_Announces_Reforms_To_Islamic_Council/2156971.html; Саодат Олимова, Политический ислам и конфликт в Таджикистане, CA&C Press AB https://www.ca-c.org/dataeng/11.olimova.shtml[122] Joshua Kucera, The Aga Khan’s tightrope walk in Tajikistan, Al Jazeera, август 2013 года, https://www.aljazeera.com/opinions/2013/8/31/the-aga-khans-tightrope-walk-in-tajikistan[123] Свободная Европа/ радио Свобода, Tajik President Signs Law Banning Children From Mosques, август 2011 года, https://www.rferl.org/a/tajik_president_signs_law_banning_children_from_mosques/24285911.html[124] Paul Goble, Tajikistan, Most Muslim Country in Central Asia, Struggles to Rein In Islam, Jamestown Foundation, февраль 2018 года, https://jamestown.org/program/tajikistan-muslim-country-central-asia-struggles-rein-islam/; Forum 18, Tajikistan: Last madrassahs finally closed, 6 сентября 2016 года, https://www.refworld.org/docid/57cee73f4.html[125] Mushfig Bayram, Forum 18, Tajikistan: Hijab-wearing and beards ban continues, Forum 18, октябрь 2018, https://www.forum18.org/archive.php?article_id=2421[126] Мирзонаби Холикзод, От 5 до 23 лет: в Таджикистане завершился судебный процесс против предполагаемых последователей "Братьев мусульман", Радио Озоди, апрель 2021 года, https://rus.ozodi.org/a/31199680.html[127] Mushfig Bayram, Forum 18, and John Kinahan, Forum 8, Tajikistan: Religious freedom survey, декабрь 2020 года, https://www.forum18.org/archive.php?article_id=2625[128] Там же.[129] Саодат Олимова, Политический ислам и конфликт в Таджикистане, CA&C Press, https://www.ca-c.org/dataeng/11.olimova.shtml[130] Свободная Европа/ радио Свобода, Women’s Day Becomes Mother’s Day In Tajikistan, март 2009 года, https://www.rferl.org/a/Womens_Day_Becomes_Mothers_Day_In_Tajikistan/1506575.html; Правительство Республики Таджикистан, Президент Республики Таджикистан, http://www.president.tj/taxonomy/term/5/83[131] Парламент Таджикистана, депутаты Маджлиси намояндагон Маджлиси Оли Республики Таджикистан, https://www.parlament.tj/en/deputats[132] Правительство Республики Таджикистан, Президент Республики Таджикистан, http://www.prezident.tj/taxonomy/term/5/135[133] Нилуфар Каримова, Таджикистан: подростковые браки продолжаются, IWPR, май 2014 года, https://iwpr.net/global-voices/teenage-marriage-persists-tajikistan; Сарвиноз Рухулло: "Он угрожал меня убить!" В Таджикистане 46-летний мужчина женился на 12-летней девочке, Радио Озоди, август 2020 года, https://rus.ozodi.org/a/30783109.html ; Ardasher Khashimov and Colleen Wood, In conservative Tajikistan, Gen Z activists are using Instagram to right for feminism, The Calvert Journal, сентябрь 2020 года, https://www.calvertjournal.com/articles/show/12165/feminism-tajikistan-instagram-internet-activism-post-war-civil-liberties[134] Медико-демографическое исследование Таджикистана 2017 года, https://dhsprogram.com/pubs/pdf/SR250/SR250.pdf[135] Nozilakhon Mukhamedova and Kai Wegerich,  The feminization of agriculture in post-Soviet Tajikistan, Journal of Rural Studies, январь 2018 г., https://www.sciencedirect.com/science/article/pii/S0743016717301766[136] HRW, “Насилие на каждом шагу”, недостаточное реагирование государства на проблему семейного насилия в Таджикистане, сентябрь 2019 года, https://www.hrw.org/report/2019/09/19/violence-every-step/weak-state-response-domestic-violence-tajikistan[137] Cabar Asia, Таджикистан: когда правосудие насилует женщину, https://cabar.asia/en/tajikistan-when-justice-assaults-a-woman[138] Fergana News, Душанбинца оштрафовали за непристойное предложение замужней женщине, июль 2020 года, https://fergana.site/news/120594/; Sher Khasimov and Steve Swerdlow, Is This Tajikistan’s #MeToo Moment?, The Diplomat, ноябрь 2020 года,https://thediplomat.com/2020/11/is-this-tajikistans-metoo-moment/[139] Зебо Назарова, "Брат сказал: не перестану быть геем – изнасилует." Как живут ЛГБТ в Таджикистане, Настоящее время, июнь 2020 Года, https://en.currenttime.tv/a/30684238.html[140] IPHR, ЛГБТ в Таджикистане: избиения, насилие и вымогательство со стороны сотрудников милиции, июль 2017 года, https://www.iphronline.org/lgbt-people-tajikistan-beaten-raped-exploited-police.html[141] Таджикская служба Радио Свобода/ Радио Озоди, Tajikistan Creates Registry Of ‘Proven’ LGBT People, Official Journal Says, Свободная Европа/ радио Свобода, октябрь 2017 года, https://www.rferl.org/a/tajikistan-lgbt-registry/28800614.html[142] Ardasher Khashimov and Tahmina Inoyatova, Young People, Social Media, and Urban Transformation of Dushanbe, Общество Оксус по Центральной Азии, май 2021 года, https://oxussociety.org/young-people-social-media-and-urban-transformation-of-dushanbe/[143] Ксения Миронова, Как исчезает советская архитектура Центральной Азии, Voices on Central Asia, декабрь 2019 года, https://voicesoncentralasia.org/destructing-soviet-architecture-in-central-asia/#:~:text=The%20myriad%20of%20other%20Soviet,arches%20(Leningradskie%20doma%20or%20Doma[144] Esfandiar Adineh, Demolishing Dushanbe: how the former city of Stalinabad is erasing its Soviet past, The Guardian, октябрь 2017 года, https://www.theguardian.com/cities/2017/oct/19/demolishing-dushanbe-former-stalinabad-erasing-soviet-past[145] Радио Озоди, Список 15 исторических зданий Душанбе, не подлежащих сносу, апрель 2016 года, https://rus.ozodi.org/a/27703145.html[146] Валентина Касымбекова, Как прописка нарушает права граждан, и почему ее до сих пор не уберут?, АЗИЯ-Плюс, ноябрь 2019 года, https://asiaplustj.info/ru/news/tajikistan/society/20191109/kak-propiska-narushaet-prava-grazhdan-i-pochemu-eyo-do-sih-por-ne-uberut[147] Вестник Кавказа, Aggravation of situation on Kyrgyzstan-Tajikistan border reported, апрель 2021 года, https://vestnikkavkaza.net/news/Aggravation-of-situation-on-Kyrgyzstan-Tajikistan-border-reported.html[148] https://thediplomat.com/2021/03/kyrgyzstan-uzbekistan-border-resolved-100-percent/[149] Christian Hale, пост в Twitter, Twitter, май 2021 года https://twitter.com/christianhale84/status/1388546278439673857?s=11[150] Свободная Европа/ радио Свобода, No Plans To Swap Volatile Vorukh Exclave For Kyrgyz Land, Tajik President Tells Residents, апрель 2021 года, https://www.rferl.org/a/tajikistan-rahmon-vorukh-border-disputes-kyrgyzstan-/31195194.html[151] Всемирный банк, Всемирный банк в Таджикистане, https://www.worldbank.org/en/country/tajikistan/overview; Асель Мурзакулова, научный сотрудник, Институт исследования горных сообществ, УЦА и Ирэн Местр, Динамики в управлении природными ресурсами в приграничных сообществах Кыргызстана и Таджикистана, Университет Центральной Азии, апрель 2016 г., https://www.ucentralasia.org/Research/Item/1148/EN[152] Свободная Европа/ радио Свобода, In First Official Count, Tajikistan Says 19 Killed In Kyrgyz Border Clashes, май 2021 года, https://www.rferl.org/a/tajikistan-first-official-victims-kyrgyzstan-border-clashes/31240919.html; Брюс Панниер, Кровопролитие на границе: как изменится отношение кыргызов и таджиков друг к другу и к своим лидерам?, Свободная Европа/ радио Свобода, май 2021 https://www.rferl.org/a/kyrgyzstan-tajikistan-border-fighting-perceptions/31237942.html[153] Там же.[154]ОБСЕ, Calls between OSCR Chairperson-in-Office Linde and Foreign Ministers of Kyrgyzstan and Tajikistan, май 2021 года, https://www.osce.org/chairmanship/485162; Isabelle Khurshudyan, At Russia’s Victory Day parade, a show of military might amid tensions with the West, The Washington post, май 2021 года, https://www.washingtonpost.com/photography/interactive/2021/russia-parade-victory-day-putin/[155] Доклад о двойном гражданстве, Кыргызстан, https://www.dualcitizenshipreport.org/dual-citizenship/kyrgyzstan/#:~:text=Dual%20Citizenship%20Kyrgyzstan,-Restricted&text=Pursuant%20to%20the%20Constitution%2C%20the,Kyrgyz%20Republic%20is%20a%20party[156] Bradley Jardine and Edward Lemon, Pespectives: Tajikistan’s security ties with China a Faustian bargain, Eurasianet, март 2020 года, https://eurasianet.org/perspectives-tajikistans-security-ties-with-china-a-faustian-bargain[157] Adam Hug (ed.) Sharing worst practice: How countries and institutions in the former Soviet Union help create legal tools of repression, FPC,  май 2016 г., https://fpc.org.uk/publications/sharingworstpractice/; Bradley Jardine, China’s Surveillance State Has Eyes on Central Asia, Foreign Policy, ноябрь 2019 года, https://foreignpolicy.com/2019/11/15/huawei-xinjiang-kazakhstan-uzbekistan-china-surveillance-state-eyes-central-asia/[158] Umida Hasimova, Will Tajikistan Ever Join the Eurasian Economic Union? Диопломат, август 2020 года, https://thediplomat.com/2020/08/will-tajikistan-ever-join-the-eurasian-economic-union/; Eurasianet, Россия использует кризис в Таджикистане, чтобы заманить его в ЕАЭС?, февраль 2021 года, https://eurasianet.org/russia-using-crisis-in-tajikistan-to-advance-eaeu-agenda[159] Хотя, как известно, британские заморские территории – отличное прикрытие для некоторых таджикских компаний.[160] Всемирный банк, Net official development assistance and official aid received (constant 2018 US$) – Tajikistan, https://data.worldbank.org/indicator/DT.ODA.ALLD.KD?locations=TJ[161] Комиссия Европейского Союза, Таджикистан, https://ec.europa.eu/international-partnerships/where-we-work/tajikistan_en[162] Eurasianet, Tajikistan: Coronavirus brings bonanza of aid, but zero accountability, июль 2020 года, https://eurasianet.org/tajikistan-coronavirus-brings-bonanza-of-aid-but-zero-accountability[163] Комиссия Европейского Союза, New EU-Tajikistan partnership & cooperation agreement – authorisation to open negotiations, https://ec.europa.eu/info/law/better-regulation/have-your-say/initiatives/12389-Authorisation-to-open-negotiations-and-negotiate-an-Enhanced-Partnership-and-Cooperation-Agreement-with-Tajikistan; Представительство ЕС в Таджикистане, Отношения между Таджикистаном и ЕС, октябрь 2020 года, https://eeas.europa.eu/delegations/tajikistan/750/tajikistan-and-eu_en[164] Государственный Департамент США, Отношения между США и Таджикистаном, январь 2021 года, https://www.state.gov/u-s-relations-with-tajikistan/#:~:text=The%20United%20States%20and%20Tajikistan,consultation%20process%20to%20enhance%20cooperation[165] Бермет Талант, пост в Twitter, Twitter, май 2021 года, https://twitter.com/ser_ou_parecer/status/1391152101850591240?s=11[166] Development Portal.org, Таджикистан, https://d-portal.org/ctrack.html?country=TJ#view=main[167] Eurasianet, Tajikistan: Coronavirus brings bonanza of aid, but zero accountability, июль 2020 года, https://eurasianet.org/tajikistan-coronavirus-brings-bonanza-of-aid-but-zero-accountability [post_title] => Введение: Как исчезают права в Таджикистане [post_excerpt] => [post_status] => publish [comment_status] => open [ping_status] => open [post_password] => [post_name] => %d0%b2%d0%b2%d0%b5%d0%b4%d0%b5%d0%bd%d0%b8%d0%b5-%d0%ba%d0%b0%d0%ba-%d0%b8%d1%81%d1%87%d0%b5%d0%b7%d0%b0%d1%8e%d1%82-%d0%bf%d1%80%d0%b0%d0%b2%d0%b0-%d0%b2-%d1%82%d0%b0%d0%b4%d0%b6%d0%b8%d0%ba%d0%b8 [to_ping] => [pinged] => [post_modified] => 2021-09-29 19:10:48 [post_modified_gmt] => 2021-09-29 18:10:48 [post_content_filtered] => [post_parent] => 0 [guid] => https://fpc.org.uk/?p=6062 [menu_order] => 0 [post_type] => post [post_mime_type] => [comment_count] => 0 [filter] => raw )[12] => WP_Post Object ( [ID] => 6080 [post_author] => 3 [post_date] => 2021-09-30 00:00:47 [post_date_gmt] => 2021-09-29 23:00:47 [post_content] => После окончания Гражданской войны в Таджикистане становление полного авторитаризма в стране происходило постепенно. Процесс стал неизбежной реакцией на консолидацию всей власти в руках президента, а также в руках его семьи и близких соратников. Ограниченные свободы и политическая конкуренция, которые проявились в послевоенную эпоху, уступили место (особенно с 2014 года) жестокости, которая, несмотря на уровень незначительности или ослабленности инакомыслия, была направлена на его подавление с такой неодолимой силой, которая может разрушить большие семьи и общины. Теперь Таджикистан оказался в самом низу глобальных рейтингов свободы, которые изучают политическую конкуренцию, гражданское пространство, средства массовой информации и свободу вероисповедания. Это произошло в силу того, что режим осуществил эффективное применение своего многопланового подхода – "подавить, уступить и использовать". Таджикистан также является наименее экономически развитой страной Центральной Азии, а по некоторым оценкам он занимает 22-е место среди наибеднейших стран мира.[1] Поэтому перед страной стоят реальные проблемы, от которых зависит решение о взаимодействии с ней (а следовательно, и с режимом), и если такое решение принимается, то дальше возникает вопрос о том, когда и каким образом лучше осуществить это взаимодействие, т.к. любой контакт с Таджикистаном подразумевает под собой принятие нелегких решений, при которых первостепенная задача развития и прав человека не всегда соответствует краткосрочной перспективе. Эта публикация не может волшебным образом ответить на вопрос о том, как разрешить создавшуюся напряженность. В особенности это происходит из-за того, что даже если сравнить возможности воздействия, которые есть в соседних с Таджикистаном странах, возможности для использования международных рычагов воздействия в Таджикистане сильно ограничены. Стране не хватает стремления к международному признанию, которое есть у Узбекистана и Казахстана. Ей также не хватает их возможностей для инвестиций. А что касается гражданского пространства в Таджикистане, то, если сравнить его с уменьшающимся гражданским пространством Кыргызстана, то можно увидеть, что в Таджикистане оно полностью исчезло. Однако это совсем не означает, что для того, чтобы помочь отреагировать на ухудшающуюся ситуацию с правами человека в стране, в Таджикистане ничего нельзя сделать. Начнем с того, что из статей Ларисы Александровой, Ксении Мироновой, Фавзии Назаровой и Нигины Бахриевой становится ясно, что некоторая разница между "почти полностью исчезло" и "исчезло" все еще заметна. Еще есть сферы, в которых правозащитные НПО, которые работают в чрезвычайно сложных условиях, могут провести незначительные, поэтапные изменения (даже в индивидуальном порядке). Нужно понимать, что эти НПО могут проделать работу с учетом того, что они не будут напрямую отвлекаться на решение фундаментальных вопросов политической власти в стране. Вполне разумно предположить, что останутся возможности для некоторого прогресса, который можно будет достичь в устранении системных проблем Таджикистана, связанных с домашним насилием; или что эдвокаси на местах сможет помочь в решении некоторых проблем, которые связаны с пытками и жестоким обращением (в случаях, не имеющих значительного политического измерения); и что согласованные международные протесты, особенно при поддержке западных посольств, иногда могут подтолкнуть режим к изменению (как это произошло в случае с Хайрулло Мирсаидовым или Шароффидином Гадоевым).[2] В настоящем сборнике статей некоторые авторы выделяют сферы для потенциальных реформ. К этим реформам относятся: публикация и обсуждение генпланов города; отмена системы прописки; оказание большей поддержки работающим женщинам, а также оказание поддержки женщинам, которые стремятся к работе на государственной службе;[3] отмена обязательного медицинского осмотра перед свадьбой, а также отмена повсеместно распространенного требования о сдачи анализа на ВИЧ для тех, кто хочет устроиться на работу; улучшение лечения для жертв пыток, а также обучение полиции и спецслужб последствиям применения пыток; в своих статьях авторы предложили много других конкретных прагматичных и последовательных предложений. Хотя даже такие скромные цели все еще сложно осуществить, можно предположить, что некоторые из этих целей вполне достижимы (по крайней мере частично). Однако, если учесть общее состояние гражданского пространства в Таджикистане, то очевидным становится тот факт, что местные группы на местах могут сделать не так уж и много. Когда речь заходит о международном участии на местах, необходимо тщательно продумывать вопрос о том, способно ли присутствие в стране обеспечить измеримые результаты, которые улучшат жизнь именно местного населения. Нужно понимать, что улучшение должно произойти таким образом, чтобы все это вышло за рамки компромиссов, на которые необходимо пойти для получения доступа к базированию в стране. Если учесть подход правительства по предоставлению возможности самоцензуры, как альтернативы вытеснению из сферы, то необходимо отметить тот факт, что по сравнению с тем, что позволяет нынешний уровень репрессий, особая история Таджикистана обеспечивает страну более широким присутствием НПО и средств массовой информации. Однако, как и в принципе Микобера [персонаж романа "Дэвид Коперфильд"], который гласит: "что-то подвернется", в стране не нужно сохранять международное присутствие только ради него самого. Этого не нужно делать в том случае, если в качестве альтернативы те же самые организации и финансирование могут оказать более активную поддержку народу Таджикистана из-за рубежа. Там, где четко определяются результаты развития и существует признание того, что правящая элита проникла во все слои общества, а также, что деньги по максимуму могут обойти государственную систему, существует четкое обоснование того, что такую работу продолжать стоит. Однако, если учесть, что усилия по наращиванию потенциала сопровождаются громадными коррупционными рисками (либо напрямую, либо путем высвобождения других средств, которые могут быть использованы в коррупционных целях), стоит предположить, что есть веские основания для пересмотра механизмов финансирования, которые в обычных обстоятельствах предоставляют бюджетную поддержку правительству Таджикистана.[4] Появился ряд вопросов, который бы хотелось задать международным финансовым институтам (МФИ), в частности, Всемирному банку, Европейскому Банку реконструкции и развития (ЕБРР) и Азиатскому банку развития, которые в определенном смысле обязаны поддерживать эффективное государственное управление, демократию и права человека. Если учесть степень проникновения режима в частный сектор, то стоит отметить, что очень сложно найти местных партнеров, которые действительно умеют быть независимыми. Например, в 2018 году руководители "Арванд Банк" и "Имон Интернешнл" – учреждения со сравнительно хорошей репутацией на местах и партнеры ЕБРР в Таджикистане – были вынуждены уволиться, т.к., по-видимому, они должны были предпринять шаги по сокращению конкуренции в отношении альтернативы, которая находилась под контролем семьи президента.[5] Аналогичным образом, партнерские отношения с государством и местными органами самоуправления, в том числе и с Душанбе, мэром которого является Рустам Эмомали, создают значительные проблемы, которые связаны с потенциальным кумовством и перемещением других средств в коррупционных целях (это происходит даже при хорошем управлении проектами). Если МФИ собираются продолжать инвестировать в Таджикистан – в принципе, нужно пересмотреть этот вопрос за исключением проектов, направленных на получение неотложных результатов развития, – нужны более жесткие условия, связанные с более широким управлением и реформами в области прав человека, выходящими за рамки конкретных проектов. У МФИ и крупных доноров есть возможность улучшить обсуждения, которые ведутся с местным и международным гражданским обществом, целью которых является обсуждение преимуществ таких проектов, которые могут перевесить их недостатки (и это при учете риска дальнейшей законности режима). Существуют веские основания для дальнейшего пересмотра всех расходов МФИ в Таджикистане. Особенно это касается схем, которые предполагают тесное сотрудничество с государственными структурами или прямое финансирование.[6] Как утверждает Шоира Олимова, для того, чтобы повысить уровень подотчетности и увеличить общий объем и детализацию общедоступной информации о проектах, важно обеспечить доступность информации обо всех крупных проектах, финансируемых донорами, которая бы существовала на таджикском языке, на местном уровне. Также существует необходимость в оказании еще большей поддержки инициативам местных НПО. Одним из примеров может служить инициатива "Система раннего предупреждения". Подобные инициативы помогают повысить прозрачность и подотчетность на местном уровне. Также, необходимо рассматривать международные усилия по поддержке сектора безопасности Таджикистана в контексте систематической жестокости, которую службы безопасности применяют по отношению к критикам режима. Запад должен не просто лечить симптомы таким образом, чтобы это могло помочь укрепить институты, которые сами по себе могут вызвать недовольство и нестабильность, а он должен пытаться использовать тот небольшой политический капитал, который у него есть в наличии для устранения первопричины радикализации, в частности, управление страной. Однако, в контексте границы между Таджикистаном и Кыргызстаном в рамках пограничной помощи ОБСЕ могут существовать возможности и альтернатива для сотрудничества в области безопасности (хотя для Душанбе наиболее предпочтительным может стать участие ОДКБ). В то время как Россия и Китай несомненно остаются самыми важными международными партнерами Таджикистана, Таджикистан осознает необходимость (как и другие центральноазиатские державы) того, что не нужно становится полностью зависимым ни от любой из этих стран в отдельности, ни от них обеих. Действительно, стремление Таджикистана сохранить хотя бы видимость многовекторной внешней политики предоставляет некоторым другим игрокам ограниченную возможность оказания влияния на периферии. В настоящее время, несмотря на решение об официальном открытии переговоров, которое должно состояться в конце 2020 года, переговоры по "расширению" существующего соглашения о партнерстве и сотрудничестве между ЕС и Таджикистаном по-прежнему никуда не продвинулись.[7] Учитывая мрачную ситуацию на местах в стране, было бы разумно поставить этот процесс на паузу в особенности из-за того, что из-за состояния репрессий любая возможная сделка, скорее всего, будет с трудом принята Европейским парламентом, который в последние годы с полным на то правом был готов поднапрячься и заблокировать утверждение сделок с наиболее вопиющими нарушителями прав человека. ЕС и Таджикистан также провели предварительное обсуждение членства Таджикистана в специальной системе преференций ЕС, направленной на устойчивое развитие и эффективное управление (GSP+), которая поддерживает уязвимые развивающиеся страны, ратифицировавшие 27 международных конвенций по правам человека, трудовым правам, охране окружающей среды, изменению климата и эффективному управлению.^[8] Хотя у Таджикистана неплохая репутация в плане подписания международных договоров, страна очень плохо их соблюдает. Предварительным условием по включению страны в схему должно стать принятие важных шагов по устранению этого недостатка. По всей видимости, Таджикистан – не настолько значимая центральноазиатская страна для Великобритании, чтобы, как это было с Узбекистаном, существующее Соглашение с ЕС о партнерстве и сотрудничестве было преобразовано в двустороннее соглашение. Однако Соединенному Королевству следует подумать о том, какие выгоды принесет подобная формальная структура. Также, ему следует убедиться в том, что в каждом будущем двустороннем соглашении все положения о правах человека, которые существуют между ЕС и Таджикистаном, уже отражены – их не выкинули. Как и в случае с ЕС, если не будет существенных изменений на местах, ему не следует стремиться к составлению соглашения с расширенными выгодами для Таджикистана. Учитывая, что в большинстве международных рейтингов по правам человека Таджикистан либо уже достиг низа, либо находится почти в самом низу, то необходимо отметить, что существуют веские аргументы в пользу того, чтобы Таджикистан добавили в британский список приоритетных стран в области прав человека. В настоящее время в данном списке находятся соседи Таджикистана – Узбекистан и Туркменистан.[9] Когда дело доходит до изучения постафганских баз в Центральной Азии (с целью продолжения оказания Афганистану внешней помощи в области безопасности), становится понятно, что у правительства США нет хороших вариантов. Однако, все указывает на то, что и Таджикистан – не лучший вариант для этого. Такая ситуация сложилась не только из-за соображения прав человека и государственного управления, но и на том основании, что в стране уже есть военное присутствие России и Китая. Во введении уже говорилось о том, что таджикская оппозиция заблокировала кандидатуры бывших лидеров правозащитных механизмов ОБСЕ для повторного назначения. Но остается надеяться, что опасения, что такая ситуация может заново повториться, не повлияют на принятие решений их преемниками. Важно, чтобы ОБСЕ, как институциональная структура, и ее государства-члены активно отстаивали права граждан Таджикистана выступать открыто на Конференции по человеческому измерению, которую организует БДИПЧ, и чтобы таджикистанцы не боялись за свою безопасность или за безопасность своих семей. Тоже самое касается и того, что 4 ноября 2021 года Таджикистан будут рассматривать в рамках Универсального периодического обзора (УПО) – поэтому необходимо предпринять активные меры, которые помогут обеспечить полное участие активистов в процессе ООН.[10] Международным партнерам стоит рассмотреть возможность использования УПО в качестве отправной точки, которая позволит подтолкнуть Таджикистан к более узконаправленному набору приоритетных вопросов. В этом им может помочь список вопросов, которые страны обычно поднимают через механизм УПО. Центральное значение как для решения задач развития страны, так и для любой надежды на реформирование ее системы управления имеет поиск путей, которые позволят бороться с коррупцией в Таджикистане. Хотя та роль, которую играет "семья" в политической и экономической жизни страны будет препятствовать усилиям, которые будут направлены на проведение реформ на местах, в Таджикистане все еще могут помочь международные действия. Во введении уже отмечалось, что хотя незаконные денежные средства из Таджикистана поступают, в основном, не в Лондон, еще многое предстоит сделать для того, чтобы британские заморские территории не стали каналом для создания непрозрачных компаний, которые были бы связаны с ключевыми игроками из Таджикистана. Тем не менее, как у Великобритании, так и у США должна быть возможность применения санкций Магнитского либо с помощью механизмов защиты прав человека, либо с помощью отслеживания коррупционных путей, а также других механизмов, которые можно применить для борьбы с лицами, ответственными за злоупотребления в Таджикистане. На первый взгляд, если учитывать более широкий контекст коррупции и гражданского общества, решение Инициативы прозрачности добывающих отраслей (ИПДО) об отмене приостановки деятельности Таджикистана в ИПДО, которое было принято в январе 2020 года, кажется непонятным.[11] В своей статье Олег Антонов, Эдвард Лемон и Парвиз Муллоджанов отмечают, что, учитывая степень давления, которому подвергаются потенциальные местные партнеры, нужно помнить, что во время взаимодействия с университетами Таджикистана необходимо проявлять осторожность. Они утверждают, что, столкнувшись с подобной ситуацией, внешние академические партнеры должны избирательно участвовать и поднимать проблемы прав человека с помощью подхода критического взаимодействия.[12] Это имеет особое значение тогда, когда участников системы образования заставляют или принуждают к участию в троллинге, организованном против политических оппонентов. Когда размышляешь о "Фабрике ответов", то понимаешь, что провайдеры социальных сетей могут сделать больше для того, чтобы поддержать жертв троллинга и клеветы – кампаний, которые государство организует для травли несогласных, а также тех, кто проживает в диаспоре. Поддержка со стороны провайдеров может состоять из поиска путей для расширения доступа к модерации на таджикском языке, выявления фейковых аккаунтов, совершенствования внутренних механизмов правовой защиты, которые позволили бы жертвам принимать незамедлительные меры (особенно для тех, кто стал жертвой неоднократных злоупотреблений), а также поиска путей для повышения чувствительности к использованию клеветы сексуального характера и других тактик, в особенности ориентированных на женщин. Донорам необходимо рассмотреть вопрос о том, какую дополнительную поддержку можно оказать жертвам такого целенаправленного воздействия, которая бы включала в себя социально-психологическую помощь и оказывалась бы во время документирования случаев жестокого обращения. Западным странам необходимо лучше реагировать на потребности таджикистанцев, которые из-за давления, которому они подвергаются на родине, вынуждены искать убежище за рубежом. Граница между Польшей и Беларусью, до которой можно добраться наземными путями из России, причинила множество проблем таджикистанцам, поскольку иногда им месяцами не разрешали въезд в Польшу, где они могли бы запросить убежище. Как следствие, как только службы безопасности узнавали в чем дело, людей сразу же депортировали из Беларуси обратно в Таджикистан.[13] Дело Хизбулло Шовализоды, которого из-за запоздалого решения Верховного суда Австрии незаконно депортировали из страны, подчеркивает, что существует очевидная необходимость того, чтобы министерства внутренних дел и иммиграционные службы подобных стран должным образом понимали ситуацию с правами человека в Таджикистане, в частности, чтобы они знали о способах, при которых обвинения в "экстремизме" используются для преследования политических оппонентов, и что ранее с помощью подобных обвинений происходило злоупотребление системой объявления Интерполом в розыск. Принимая во внимание тот факт, что в ряде стран, среди которых и Великобритания, происходит ужесточение общих правил по воссоединению семей, западным странам важно полностью осознать давление, с которым могут столкнуться члены семей активистов. В тех случаях, когда семьи активистов становятся мишенью властей, западным странам также следует найти новые способы, с помощью которых родственники активистов смогут воссоединиться со своими родными, которые находятся в изгнании. Также необходимо, чтобы европейские системы предоставления убежища лучше осознавали опасность, с которой могут столкнуться даже обычные граждане Таджикистана, когда возвращаются на родину. В особенности, это касается тех, кто соблюдает религиозные обряды. Западные службы безопасности должны знать об экстратерриториальной работе Таджикистана, которая направлена на оказание давления и ведется против членов диаспоры. К ней относятся не только тщательно задокументированные случаи насилия, которые были совершены в отношении активистов, находящихся в изгнании, но и способы, с помощью которых оказывается давление на других членов диаспоры Таджикистана (часто путем оказания давления на их семьи, которые находятся на родине), и целью которых является преследование этих активистов.^[14]  Хотя это несколько выходит за рамки данной публикации, очевидно, что необходимо удвоить усилия, чтобы попытаться восстановить (ранее неполное, а теперь сниженное в разы) соблюдение Россией своих обязательств перед Европейским судом по правам человека. В особенности, это касается соблюдения правила 39 о временных мерах, с помощью которого в нарушение российского и международного права можно прекратить дела о быстрой депортации таджиков. Таким образом, прошло почти 30 лет со дня провозглашения независимости в Таджикистане, а страна практически оказалась в очень трудном положении, т.к. между собой в ней перемешались крайняя форма бедности и система, не допускающая инакомыслия. Положительное влияние международных субъектов Запада на установившуюся ситуацию в стране ограничено, но важно, чтобы эти субъекты по-прежнему стремились к поиску имеющихся рычагов давления, которые можно использовать для противостояния дальнейшему отступлению и оказания давления на режим с целью сдерживания его злоупотреблений.  Деньги остаются наиболее важным рычагом, независимо от того, идет ли речь о том, что еще можно сделать для обеспечения или пересмотра международной помощи, инвестиций и кредитования, или о принятии мер в тех случаях, когда коррупционные финансовые потоки таджикской элиты проникают в международную финансовую систему. За пределами страны предстоит сделать еще многое для того, чтобы защитить эмигрировавших активистов от преследований и экстрадиции со стороны режима, который не рассматривает национальные границы в качестве препятствия для репрессий. Рекомендации В свете исследований и анализа, изложенных в этой публикации, автор пытается дать ряд возможных рекомендаций к действию.[15] Рекомендации правительству Таджикистана Существует очень много областей, в которых правительству Таджикистана необходимо провести реформы в соответствии с международными обязательствами, под которыми оно подписалось, – гораздо больше, чем можно указать в данной публикации. Тем не менее, ниже представлен широкий выбор некоторых действий, которые правительство должно постараться сделать. Ему следует:

• положить конец преследованиям критиков режима как в стране, так и за рубежом, а также прекратить применять пытки в уголовно-исполнительной системе и системе уголовного правосудия;
• из Уголовного кодекса убрать статьи, в которых запрещается "оскорбление" президента и государственных служащих;
• ограничить применение законодательства по противодействию экстремизму до широко признанных насильственных групп и отдельных актов насилия, предотвращая тем самым его применение в отношении политических оппонентов;
• развернуть борьбу с широкомасштабной коррупцией, которая расцвела в самом центре государства, и принять меры по уменьшению конфликта интересов среди государственных чиновников;
• восстановить политический плюрализм через предоставление независимым партиям разрешения о регистрации и через снижение требований к сбору подписей, необходимых для выдвижения на государственные должности, а также через предоставление разрешения независимым кандидатам баллотироваться;
• реформировать офис омбудсмена и создать новые независимые механизмы для расследования пыток и злоупотреблений властью со стороны сотрудников полиции и служб безопасности;
• улучшить подготовку сотрудников следственных органов по вопросам проведения расследований случаев применения пыток и жестокого обращения, а также разработать комплексную программу реабилитации жертв пыток с особым акцентом на женщин;
• прекратить медицинские осмотры, обязательные для каждого гражданина, который хочет вступить в брак, и тесты на ВИЧ, которые являются фактическим требованием для тех, кто устраивается на работу или поступает в образовательное учреждение;
• прекратить блокировку сайтов независимых новостных агентств и гражданских групп;
• отменить систему прописки – системы регистрации и ограничений передвижений внутри страны;
• предоставить доступ к Генеральным планам Душанбе и других городов, а также привлечь население к их разработке;
• реформировать и расширить процесс регистрации объектов, представляющих архитектурную и историческую ценность, а также учесть мнение местного населения по этому вопросу;
• разработать меры по поощрению участия женщин в трудовой деятельности и их работе на государственных должностях; и
• решить проблему домашнего насилия, сексуальных домогательств и издевательств в отношении ЛГБТИ-сообщества.

 Рекомендации западным странам и международным организациям Им следует:

• пересмотреть инвестиции международных финансовых институтов и программы оказания помощи, которые предоставляют бюджетную поддержку правительству Таджикистана;
• применять санкции Магнитского и другие меры по борьбе с коррупцией в отношении тех участников системы, кто несет ответственность за нарушение прав человека и взяточничество;
• обеспечить лучшую поддержку жертвам кампаний по троллингу, которые организует государство, а также настоятельно рекомендовать операторам социальных сетей улучшить модерацию контента на таджикском языке и упростить процедуру подачи жалоб;
• приостановить усилия ЕС по включению Таджикистана в схему "Генеральной системы преференций - плюс" (GSP +) и создать новое расширенное Соглашение о сотрудничестве и партнерстве;
• добавить Таджикистан в британский список приоритетных стран, где существуют проблемы в области прав человека; и
• улучшить доступ к убежищу и временному убежищу для граждан Таджикистана, которые находятся в группе риска, а также применить меры по содействию воссоединению семей в тех случаях, когда родственники активистов подвергались жестокому обращению.

 Фотография Kalpak Travel под лицензией Creative Commons (CC). [1] Avery Koop, Mapped: The 25 Poorest Countries in the World, Visual Capitalist, April 2021, https://www.visualcapitalist.com/mapped-the-25-poorest-countries-in-the-world/; Ситуация с Таджикистаном немного получше по паритету покупательной способности.[2] В реальности это возможно в тех случаях, которые не связаны с ПИВТ.[4] Исключение чрезвычайной помощи, связанной с COVID.[5] ЕБРР, Проект по модернизации систем водоснабжения и водопроводно-канализационного хозяйства Файзобода, май 2021 года, https://www.ebrd.com/work-with-us/project-finance/project-summary-documents.html?1=1&filterCountry=Tajikistan; Eurasianet, Breaking Tajikistan’s banks: The north falters as ruling family cements position, апрель 2018 года, https://eurasianet.org/breaking-tajikistans-banks-the-north-falters-as-ruling-family-cements-position[6] Всемирный Банк, Проекты в Таджикистане, https://projects.worldbank.org/en/projects-operations/projects-list?lang=en&countrycode_exact=TJ&os=0[7] Комиссия Европейского Союза, New EU-Tajikistan partnership & cooperation agreement – authorisation to open negotiations, июнь 2020 года, https://ec.europa.eu/info/law/better-regulation/have-your-say/initiatives/12389-Authorisation-to-open-negotiations-and-negotiate-an-Enhanced-Partnership-and-Cooperation-Agreement-with-Tajikistan[8] Таджикистан уже является участником основной "Обобщенной схемы преференций" ЕС, которая обеспечивает развивающиеся страны более легким доступом на рынки.[9] FCO and FCDO, Corporate report: Human rights priority countries: ministerial statement, January to June 2020, Gov.uk, ноябрь 2020 года, https://www.gov.uk/government/publications/human-rights-priority-countries-autumn-2020-ministerial-statement/human-rights-priority-countries-ministerial-statement-january-to-june-2020[10] Совет ООН по правам человека, Универсальный периодический обзор, https://www.ohchr.org/EN/HRBodies/UPR/Pages/UPRMain.aspx[11] ИПДО, Правление ИПДО согласовало, что Таджикистан достиг значимого прогресса в целом во внедрении Стандарта ИПДО 2016, январь 2020 года, https://eiti.org/board-decision/2020-02; Или если выразиться более мягко, то они провели отчасти узконаправленную оценку своих формальных критериев, чем можно было бы ожидать при более широких обстоятельствах.[12] См. также John Heathershaw and Edward Schatz, Academic freedom in Tajikistan endangered: what is to be done? openDemocracy, февраль 2018 года, https://www.opendemocracy.net/en/odr/academic-freedom-in-tajikistan-endangered/; Здесь также приведены две статьи, в которых выдвигаются аргументы в пользу дальнейшего более широкого участия на местном уровне. Karolina Kluczewska, Academic freedom in Tajikistan: western researchers need to look at themselves, too, openDemocracy, февраль 2018, https://www.opendemocracy.net/en/odr/academic-freedom-in-tajikistan/; Malika Bahovadinova, Academic freedom in Tajikistan: why boycotts and blacklists are the wrong response. openDemocracy, февраль 2018 года, https://www.opendemocracy.net/en/odr/academic-freedom-in-tajikistan-boycotts/[13] См. Адам Хаг (ред.), Closing the Door: the challenge facing activists from the former Soviet Union seeking asylum or refuge, FPC, декабрь 2017 года, https://fpc.org.uk/publications/closing-the-door/[14] Exeter University Central Asian Studies Network, Central Asian Political Exiles (CAPE) database, https://excas.net/projects/political-exiles/[15] Хотя некоторые из этих рекомендаций построены на анализе и предложениях, сделанных отдельными авторами статей, данные рекомендации являются исключительной ответственностью редактора настоящей публикации. Он прекрасно понимает, что при нынешних обстоятельствах некоторые рекомендации правительству Таджикистана, а в особенности первоначальные запросы, являются несколько амбициозными. [post_title] => Исчезающие права - Таджикистане: Выводы и рекомендации [post_excerpt] => [post_status] => publish [comment_status] => open [ping_status] => open [post_password] => [post_name] => %d0%b8%d1%81%d1%87%d0%b5%d0%b7%d0%b0%d1%8e%d1%89%d0%b8%d0%b5-%d0%bf%d1%80%d0%b0%d0%b2%d0%b0-%d1%82%d0%b0%d0%b4%d0%b6%d0%b8%d0%ba%d0%b8%d1%81%d1%82%d0%b0%d0%bd%d0%b5-%d0%b2%d1%8b%d0%b2%d0%be%d0%b4 [to_ping] => [pinged] => [post_modified] => 2021-09-29 20:00:09 [post_modified_gmt] => 2021-09-29 19:00:09 [post_content_filtered] => [post_parent] => 0 [guid] => https://fpc.org.uk/?p=6080 [menu_order] => 0 [post_type] => post [post_mime_type] => [comment_count] => 0 [filter] => raw )[13] => WP_Post Object ( [ID] => 6005 [post_author] => 3 [post_date] => 2021-07-22 11:10:45 [post_date_gmt] => 2021-07-22 10:10:45 [post_content] => As we approach the 30^th anniversary of Kazakhstan’s independence this publication finds the country in a period of change. The gradual passing of the torch from First President Nazarbayev to President Tokayev, growing social protests as living standards have been squeezed for many, and an uncertain future that lies ahead given the global move away from fossil fuels, make it an important time to take stock of the current state of human rights and governance in Kazakhstan. Over the last 30 years Kazakhstan’s ruling elite has delivered substantial economic growth - albeit particularly benefiting itself - and has mostly maintained stability between the country’s different ethnic groups. This has come at the cost of almost all political freedoms and many civil liberties. The Government and its supporters still argue that gradual steps will enable Kazakhstan to transition to democracy and help ‘evolve’ the political culture in Kazakhstan. Their critics point to the lack of change at the heart of the country’s political system over the last 30 years, where reforms have helped deliver improvements in the standards of living and the delivery of public services but have not lead to a meaningful transfer in political power from the elite to the citizen. The only political choice in Kazakhstan, such Tokayev assuming the Presidency, is exercised by those already in power. President Tokayev has promised a ‘listening state’ and committed to delivering reforms that would improve freedoms and make the Government more responsive but change so far has been limited. His approach seems to be continuing the path of ‘modernisation without democratisation’ or ‘reform within the system’ that improves state efficiency and outcomes while mostly retaining existing authoritarian power structures. The widespread use of ‘freedom restrictions’ that prevent activists from continuing their work is indicative of the objective to curb criticism and silence dissent. There are opportunities for local activists and the international community to apply pressure to address human right abuses and to help deliver reform, particularly in areas of governance that do not address the wider balance of power. Achieving more systemic change is a greater challenge and one that will likely involve further action at an international level to expose corruption. Key recommendations Based on the findings of the research in this publication the Government of Kazakhstan should:

• Stop targeting NGOs with punitive tax inspections and burdensome reporting requirements;
• Make it easier for parties to register and protect political activists from state harassment;
• End the use of anti-extremism legislation powers under Criminal Code Article 405 and Article 174 to target protestors or those liking or sharing opposition posts on social media;
• Further reform the law on public assembly to end restrictions on unregistered groups;
• Stop using kettling as a policing tactic for peaceful demonstrations;
• End the use of ‘freedom restrictions’ in sentencing that prevent activists and bloggers from continuing their work holding the Government to account;
• Stop the continued harassment of independent trade unions and striking workers;
• Remove laws on insulting the honour and dignity of public officials used to silence criticism;
• Improve data protection and privacy regulation and enforcement; and
• Deliver on commitments to produce new laws on domestic violence and sexual harassment, while retaining protections on the right to gender equality.

 The international community should:

• Raise systemic problems and individual cases of abuse both in private and in public; and
• Examine the use of international mechanisms for tacking corruption and kleptocracy, including improved transparency requirements, reform of ‘golden visas’, Magnitsky sanctions and anti-corruption tools such as Unexplained Wealth Orders where appropriate.

 Image by Jussi Toivanen under (CC). [post_title] => Retreating Rights - Kazakhstan: Executive Summary [post_excerpt] => [post_status] => publish [comment_status] => open [ping_status] => open [post_password] => [post_name] => retreating-rights-kazakhstan-executive-summary [to_ping] => [pinged] => [post_modified] => 2021-07-22 10:57:02 [post_modified_gmt] => 2021-07-22 09:57:02 [post_content_filtered] => [post_parent] => 0 [guid] => https://fpc.org.uk/?p=6005 [menu_order] => 0 [post_type] => post [post_mime_type] => [comment_count] => 0 [filter] => raw )[14] => WP_Post Object ( [ID] => 6003 [post_author] => 3 [post_date] => 2021-07-22 11:09:46 [post_date_gmt] => 2021-07-22 10:09:46 [post_content] => Kazakhstan is a country that has worked hard to position itself to its people and to the world as Central Asia’s success story. On a number of key measures that reputation would seem justified, not least the rapid economic growth that has taken place since independence and its relative stability when compared to its regional neighbours, but that has come at the non-negotiable price of the on-going repression of threats, both real and perceived, to the power of the ruling elite. This publication assesses the situation in Kazakhstan today and the emerging pressures on that political settlement. It comes after a time of significant upheaval following not only the COVID-19 pandemic but after the formal (though incomplete) transition of power in 2019 from the country’s founding President Nursultan Nazarbayev to his successor President Kassym-Jomart Tokayev. A very brief history of KazakhstanThe vast expanse of territory that makes up modern Kazakhstan (at 2,724,900 square kilometres it is the 9^th largest country on earth) was home to a number of different tribes throughout its early history. Political consolidation in the region is seen to have begun with the arrival of the Mongol Empire and its successor state the Golden Horde in the mid-13^th Century. Upon the fragmentation of the Golden Horde the Kazakh Khanate was founded as its successor in 1465, marking the gradual emergence of Kazakh identity within the land that would ultimately become Kazakhstan. Within the Khanate three constituent tribes or hordes (Juz/Zhuz) would emerge: the Senior or Great Horde (Uly juz), the Middle Horde (Orta Juz) and the Junior Horde (Kishi juz).The history of the Kazakh Khanate has been used as a building block of Kazakhstan’s post-Independence national identity, with the state celebrating the 550^th anniversary of the Khanate’s founding in 2015 with conspicuous pageantry.[1] Russian expansion into what is now Kazakhstan began in 1584 with the creation of a Cossack military settlement in Oral (Uralsk) in West Kazakhstan (the part of Kazakhstan on the western side of the Ural river which places it geographically within Europe) that would expand into the Russian settlement of Yaitskiy Gorodok in 1613. Amid pressure from rival Dzungar Khanate (the Aktaban Shubyryndy known as the barefooted flight or great disaster) the leadership of the Kazakh hordes one by one pledged their fealty to the Russians who were gradually expanding into the territory. By the 1820s Russia expanded to hold direct control over the Kishi and Orta Juz, and while the combined Khanate would briefly rise again from 1841-47 as part of resistance to Russian rule, the death of the Khan in battle in 1847 marked the end of the Kazakh Khanate as a political entity. The Russians completed their capture of the territory of what is now Kazakhstan by 1864, fully absorbing them into the Empire. Russian rule continued, mostly, uninterrupted until 1916 when efforts to conscript ethnic Kazakhs and Kyrgyz into the Russian army to fight on the Eastern front led to the Central Asian (Semirechye) revolt of 1916, which would leave between 150,000-250,000 dead after its repression by Tsarist forces. Following the collapse of central control in the wake of the Russian Revolution local Kazakh leaders declared the creation of the Alash Autonomy, on land roughly coterminous with modern Kazakhstan in December 2017. This flowering of independence would last until 1920 when the Bolsheviks completed their conquest of the region. In August 2020 the Soviet Union established in its place the Kyrgyz Autonomous Soviet Socialist Republic later renamed the Kazak Autonomous Soviet Socialist Republic in 1925, subsequently becoming a full Soviet Socialist Republic (SSR) in 1936. The early Soviet period was one of great upheaval for ethnic Kazakhs of the region. Stalin’s forced collectivisation in the early 1930s of the previously nomadic peoples of the region led to the Kazakh famine of 1931–1933, which is believed to have led to the deaths of 1.5 million people (of which 1.3 million were ethnic Kazakhs, 38 per cent of the total Kazakh population) amid the context of the wider Soviet famines of 1932-33. The 1950s would see the mass transfer of ethnic Russians to the Kazakh SSR as part of the ‘Virgin Lands’ campaign to boost Soviet agricultural production, leading them to outnumber ethnic Kazakhs in their titular republic until the 1980s. The period from 1949-1963 would also see the Kazakhstan SSR used as the testing ground for the Soviet Union’s nuclear weapons programme with over 110 above ground weapons tests whose fallout impacted 1.5 million people and left lasting environmental damage in the area around Semipalatinsk (now Semey).[2] From 1960-62 and 1964- 1986 Kazakhstan was ruled by Dinmukhamed Kunaev, First Secretary of the Communist Party of Kazakhstan (and from 1971 a full member of the Politburo) and a close ally of Leonid Brezhnev. Kunaev’s undoing would in part stem from his appointment in 1984 of an ambitious, young (by Soviet standards) reformer Nursultan Nazarbayev as the Chairman of the Council of Ministers (equivalent to Prime Minister of the SSR). The power struggle between the two men began in January 1986 when Nazarbayev publically criticised the First Secretary’s brother Askar Kunaev over his management of the Kazakhstan Academy of Sciences, leading to an escalating political crisis which ultimately led to the removal of both Kunayevs from their posts. Nazarbayev however was not the immediate beneficiary of this change, with Gennady Kolbin, a Russian politician who had never previously lived in Kazakhstan, being parachuted in to take over. This decision would lead to an upsurge in unrest amongst ethnic Kazakhs that peaked in the Jeltoksan (December) protests in Alma-Ata (now Almaty) that were ruthlessly suppressed with the deaths of up to 200 protestors. However, by June 1989 Nazarbayev would get the promotion he had been angling for and became First Secretary of the Communist Party of Kazakhstan. He subsequently became Chairman of the Supreme Soviet for a brief period in spring 1990 before taking over the new post of President in April 1990. As the Soviet Union collapsed Kazakhstan would be the last republic to formally declare its independence on December 16^th 1991, formally joining the Commonwealth of Independence States on December 21^st that had been created by the Alma-Ata Protocol. Independent KazakhstanUpon independence Kazakhstan wrestled with many of the same challenges as other newly independent republics: stabilising a cratering economy on its transition out of the Soviet planned system into something approximating the free market; trying to build a sense of national identity and unity in the newly formed country; while trying to keep a lid on potential ethnic tensions that were sparking across the region. Balancing these latter two challenges was a particular concern in Kazakhstan where ethnic Kazakhs had only recently (as of the 1989 Soviet census) and narrowly become a plurality of the republic’s population again as there were almost the same number of ethnic Russian citizens (6,534,616 and 6,227,549 respectively). The ethnic Russia population significantly outnumbered ethnic Kazakhs in many parts of Kazakhstan’s northern regions.[3] In 1992 and again in 1999-2000 there were efforts, of various degrees of seriousness, amongst Russian communities in parts of the north to reunite with Russia, all of which fizzled out with the Government of Kazakhstan working to mollify potential concerns.[4] However, over the years since independence through a combination of the gradual migration of ethnic Russians to Russia, the return of ethnic Kazakhs from East Asia and higher birth rates amongst the Kazakh population have seen the population balance shift to the ethnic Kazakh population, with it being estimated to be more than 68 per cent by the present day.[5] This shift does not prevent the ‘Russian question’ periodically raising its head, with Russian nationalist politicians periodically raising the question of reincorporating the Northern Kazakhstan region that still home to more ethnic Russians than Kazakhs.[6] One of the drivers of the migration of the Russian population in the 1990s was the initially challenging state of Kazakhstan’s economy, with the economy contracting over nine per cent per year on average between 1991 and 1995.[7] However, after weathering the initial storm, Kazakhstan’s immense natural resource wealth enabled it to stabilise in the late 1990s (despite the impact of the 1998 Russian financial crisis on the region) and then drive dramatic GDP growth over the years that followed, with a six fold increase in its GDP per capita since 2002. Kazakhstan has the 12^th largest proven oil reserves in the world and would become by 2018 the ninth largest global exporter of coal and crude oil as well as the 12^th largest exporter of natural gas.[8] This resource wealth has enabled Kazakhstan to significantly improve its overall standard of living beyond that of its Central Asian neighbours. This included substantial investment in the physical transformation of the country which acted both as a literal and metaphorical nation-building exercise. At the heart of this project was the plan, announced in 1994, to move the nation’s capital from the bustling but earthquake prone Almaty (renamed from Alma Ata the year before) to the smaller city in the north of the country Akmola that physically transformed into Astana (meaning capital city in Kazakh) to reflect Nazarbayev’s vision of a modern Kazakhstan, but whose design reflected the tropes of Kazakh folk history and identity he was seeking to promote. For 30 years Nazarbayev’s political control was near total. In every Presidential election he ran either literally unopposed, as in his initial election in December 1991, or with supportive or no hope candidates to create the façade of completion while ensuring the President received vote shares between 91 per cent – 99 per cent. The only exception was the 1999 contest, held after a referendum in 1995 had extended Nazarbayev’s initial term and removed term limits, when Communist party candidate Serikbolsyn Abdildin was able to stand (under heavy restrictions and reports of widespread abuse of process) where the President only received 81 per cent. As set out in more detail below, genuine efforts to create opposition movements either rooted in civil society or by former members of the ruling elite have been blocked through a mix of bureaucratic obstacles and often brutal repression. This political dominance by Nazarbayev, his family and close associates has been inextricably intertwined with the hoarding of economic opportunities by the same elite, further entrenching their power and amplifying the sense of threat from any challenge to the current system. While avoiding the regular bouts of political upheaval seen in neighbouring Kyrgyzstan, the social picture in Kazakhstan has become somewhat more unsettled since the 2008 financial crash, 2014 oil price crash (that has led to lower prices ever since) and the 2014-15 Russian financial crisis, which all accumulated to take the rocket boosters off Kazakhstan’s economy. Labour unrest has periodically flared, most notably and tragically in the 2011 Zhanaozen strike and subsequent massacre that killed at least 14 protestors and saw independent trade union activity cracked down upon, but this has not prevented subsequent protests over wages, attempts to fire and rehire workers on worse contracts and working conditions as the Government has sought to transfer state run assets in the oil sector into private hands.[9] In 2016 economic challenges mingled with concerns over Chinese encroachment into Kazakhstan (tapping into the same deep fears about the country’s sparsely populated rural areas falling into foreign hands that had previously centred on Russia), led to land protests that broke out in response to reforms to the Land Code that would have enabled foreigners to rent agricultural land for up to 25 years. The protests spread across the country in April 2016 ahead of the law’s implementation in the July, sparking a change in public willingness to engage in protest despite the restrictive legal situation.[10] As April turned to May the Government’s response grew harsher. On May 17^th 2016 protesters and environmental activists Max Bokayev and Talgat Ayanov were arrested for their role in participating in and helping to organise protests. Arrests that ultimately escalated into a five year prison sentence and a subsequent three year ‘freedom restriction’ ban on political activism on the grounds of ‘inciting social discord’, ‘disseminating information known to be false’, and ‘violating the procedure for holding assemblies’.[11] At protests in several cities on May 21^st the police made hundreds of arrests and charges on the grounds of ‘hooliganism’.[12] To quell the growing unrest President Nazarbayev ordered a five year moratorium on land sales, a pause that would be turned into a permanent ban in May 2021 before its expiry.[13] The issue of China has been a dimension to a number of other protests in recent years from labour disputes, water use at Lake Baikal, through to protests against the human right abuses towards ethnic Kazakhs in Xinjiang touched on below.[14] In February 2019, the tragic deaths of five young girls (aged between three months and 13 years) in a house fire in Astana while both parents were working overnight shifts, sparked a wave of protests across Kazakhstan arguing for increased social welfare payments for mothers with more than one child, improved housing and better healthcare.[15] These ‘mothers’ protests’, as explained in more detail in the essay by Colleen Wood, touched a public nerve over the extent of inequality in the country and acted as a spark to an unprecedented level of political change throughout the year. After major protests on February 15^th, President Nazarbayev moved to dismiss the Government of Prime Minister Bakytzhan Sagintayev, arguing that they had failed to follow his instructions to address social issues and he ordered that new funding to be directed to increasing support payments and other measures to respond to the protestors concerns. Only a month later however, on March 19^th, Nazarbayev made the much more surprising announcement that he would be immediately resigning from the Presidency to be replaced by Chair of the Senate Kassym-Jomart Tokayev (who had previously also served as Prime Minister and Foreign Minister), initially in an acting capacity before elections that would take place in July 2019. That Nazarbayev might seek to transition away from the Presidency at some point was not entirely a surprise, particularly given the unique powers he had been bestowed with as ‘First President’ and ‘Elbasy’ (leader of the nation) that would endure after he left the Presidency. These life-long powers included remaining as Chair of the National Security Council (a role with wide-ranging powers in international affairs, law enforcement and security matters and as well as powers over political appointments), continuing as leader of the ruling Nur-Otan party and other positions including membership of the Constitutional Council.[16] This special status has allowed Nazarbayev not only to protect himself and his family’s political and economic interests but to play an important role in shaping the country’s development whilst in-effect devolving day-to-day functions to President Tokayev. This has created uncertainty, both within the system and outside, around where power truly lies, acting as a break on Tokayev’s ability to set out his own independent agenda, to the extent that a number of observers still see ultimate power within the political system residing with the ‘First President’ rather than his successor who lacks a clear independent political base of his own. Handing over the duties of President has not significantly hindered the continued promotion of Nazarbayev and his legacy as a central building block in the national narrative. For example, three days after his departure from office Tokayev signed a decree renaming Astana (which had only been renamed from Akimola in 1997) as Nur-Sultan in honour of the Elbasy. While at time of publication we have seen the unveiling of two more large statues of Nazarbayev and launch of an eight hour Oliver Stone directed documentary entitled Qazaq: History of the Golden Man aimed at burnishing Nazarbayev’s legacy for both a national and international audience.^[17] The transition period and early elections were marked by a rising number of political protests, which though firmly repressed, hint at further cracks in the facade of what had been seen as a relatively stable authoritarian system. In his first months in office President Tokayev tried to set out his own stall as someone offering simultaneously both continuity with Nazarbayev’s legacy and systemic reform to respond to the growing calls for change. He described his approach as a ‘listening state’ but in the context of Nazarbayev’s enduring power and influence, both formally and informally behind the scenes, his room for independent manoeuvre was limited and his influence over the state bureaucracy comparatively weak even before the crisis that descended upon Kazakhstan and the world a year after his arrival in the Presidency.[18] COVID-19The COVID-19 crisis has graphically exposed the strengths and weaknesses of political systems around the world and Kazakhstan has been no exception to this rule. The first reported case of the virus was identified in Kazakhstan on March 13^th 2020 and by March 15^th President Tokayev had announced a state of emergency until May, cancelling planned celebrations for Nowruz (unlike his counterpart in Tajikistan) and Victory Day. A quarantine covering Astana and Almaty was introduced from March 19^th, preventing residents from traveling outside their local areas. This was expanded into a lockdown by March 26^th that prevented people from leaving their homes except to buy food or go to work, with meetings of more than three people banned and restrictions on public transport that were soon followed by restrictions on non-essential work.[19] Such measures were seen to have an impact on the initial spread of the virus but the planned reopening in May, as elsewhere in Central Asia, led to a significant spike in the number of cases that far exceeded the initial wave, leading to the reintroduction of a number of restrictions over the summer. 2021 has seen the number of cases in Kazakhstan expand dramatically with peaks in April and at time of writing that exceed the previous peaks from 2020, with the arrival of the more contagious Delta variant adding to the latest peak since mid-June. At time of writing prior to publication (as of July 14^th) Kazakhstan had recorded 520,336 confirmed cases of COVID-19 with 8,173 deaths, though those numbers are expected to continue to surge due to this latest wave.[20] The current wave of COVID cases is seeing state media more openly talking about hospitals being at capacity in a bid to urge the public to change behaviour.^[21] As of mid-July Kazakhstan had administered almost seven million individual vaccine doses (for a population of 18.5 million) using a mix of the Russian Sputnik, Chinese Sinopharm and Kazakhstan’s locally produced vaccine QazVac. As in most countries the political and economic impact have been severe. The impact of the pandemic and initial lockdowns pushed the economy in 2020 into recession (-2.6 per cent) for the first time since the 1998 Russian economic crisis, despite cash injections from the Government and the National Fund of Kazakhstan (the country’s oil fund). While the economy had been expected to return to growth in 2021 the impact of the most recent COVID waves are likely to slow progress. A recent report by openDemocracy and local journalists at Vlast.kz and Mediazona have shown how the pandemic has exacerbated the already heavy reliance many Kazakhstani citizens have on credit to cover the vulnerability of their family finances after years of wage stagnation, with the amount of personal loans jumping by $1.7bn in 2020.[22] The political challenges that have flowed from the crisis have come in a number of different forms. The initial response from the Ministry of Health was heavily criticised for over burdening the resources of the hospital system and other initial missteps in treatment, including drug and testing shortages. The Health Minister Yelzhan Birtanov resigned from his post in June after contracting the virus and would subsequently be arrested on corruption charges relating to longstanding allegations surrounding a major health digitalisation project called Damumed.[23] As elsewhere in Central Asia measures to restrict the spread of disinformation ended up being deployed against online critics of the Government’s response to the crisis and its wider performance.[24] For example, civic activist Alnur Ilyashev was sentenced to three years of parole-like personal restraint, 100 hours of compulsory community service, and a five year ‘freedom restriction’ ban on social and political activism following a conviction for the ‘distribution of misleading information’ that was ‘threatening to public security’ over two Facebook posts critical of the ruling Nur-Otan party, Nursultan Nazarbayev and President Kassym Zhomart-Tokayev, coming after his past efforts to create a new independent political party had previously been cracked down on.[25] COVID also provided cover for the state to intensify pressure against its existing political opponents as outlined in the sections below.[26] Other examples of misuse of the pandemic for political purposes include allegations ahead of the 2021 Mazhilis (Parliamentary) elections that officials were breaching the COVID-19 testing protocols to disrupt the work of independent election observers.[27] More overtly ahead of a proposed anti-Government rally on February 28^th 2021 the city authorities in Nur-Sultan raised the pandemic threat level from amber to red, which imposed strict limits on freedom of movement, for one day only seemingly to head off the potential protest before lowering it again.[28] The situation today: Politics and protestKazakhstan’s ruling elite remains in the process of transition, with Nazarbayev slowly transferring formal powers to President Tokayev and being less visible in public, while retaining strong influence over appointments to positions within Tokayev’s administration and other arms of the Government, both nationally and locally. President Tokayev’s initial reforms have included formal abolition of the death penalty (though a moratorium had been in place since 2003) and the election of local Akims (mayors) in rural areas.[29] On this latter initiative the direct local elections for rural Akims, replacing indirect election by the maslikhats (local councils), are taking place for the first time in July 2021, with independent candidates able to stand. There is understandable hope that this will help make local Akims more accountable and responsive to their local communities, ahead of the planned rollout of the direct election model to other tiers of local Government in the coming years. However, there are prequalification requirements for candidates than include either having worked in the civil service or held a leadership role in the private sector, vague criteria that have the potential to be used to weed out potential critics.[30] Some parts of the state seem willing to engage with NGOs and other experts to consult them over proposed legislative changes, while others parts continue punitive tax investigations against them at the same time, dashing any hopes that Tokayev’s calls for reform would lead to a much wider liberalisation of the system. His framing of the ‘listening state’ aims to continue his predecessor’s approach of trying to manage complaints by ordinary citizens (while continuing to crush dissent that challenges the system) albeit now with a tone of cautious managerialism and institutionalism (at a ministry level) rather than personalisation through the office of the Presidency as under Nazarbayev. This has given greater latitude for ministries to lean into their own preferences towards reform or reaction, with the Ministry of Internal Affairs and National Security Committee being at the heart of the latter tendency. The Government’s overall approach remains broadly transactional in that the state will seek to provide stability and economic growth while the citizenry will not seek to (and not be allowed to) destabilise control by the ruling elite. For most of the post-Soviet period much of the public has remained broadly risk averse, with a middle class focused on protecting their position and wary of the risk of uncertain political change. Part of the reason for that is, as Aina Shormanbayeva and Amangeldy Shormanbayev argue in their essay, the penetration of the state and elite power structure into all aspects of life creates a huge obstacle for those wishing to challenge or hold the powerful to account. However, growing inequality and the slowed growth rates of recent years have seen a greater tendency towards protest, if not yet a wider political mobilisation. Despite putative reforms to Kazakhstan’s party system in 2010 and a formal transfer of powers to Parliament in the 2017 Constitutional reform process, genuine pluralism in Kazakhstan’s politics is conspicuously absent. No new parties have been registered since 2013 despite nine attempts to do so since the previous Parliamentary elections in 2016.[31] Although the party registration requirements have been formally reformed, such as reducing the required number of members from 40,000 to 20,000, practical challenges persist. For example, the OSCE note the retention of requirements that parties should hold a congress of more than 1,000 people, with the same number required for a party’s initiating committee, all of which require significant identity verification and the risk of pressure on those who do participate in the above. At present there is no confidence that even if new parties were to overcome these bureaucratic hurdles that they would be allowed to successfully register, with endless opportunities for bureaucratic quibbling to prevent a new party being formed. At present, partially as a function of operating a party list system, independent candidates are barred from standing for the Mazhilis. The OSCE’s Office for Democratic Institutions and Human Rights (ODIHR) which run the gold standard election observation missions in the wider region have been blunt in their assessment of the political process. In their most recent report they state that ‘the 10 January parliamentary elections in Kazakhstan lacked genuine competition and highlighted the need of the announced political reforms. They were technically prepared efficiently amid the challenges posed by the outbreak of the COVID-19 pandemic. While five parties participated in the electoral process, and their candidates were able to campaign freely, limits imposed on the exercise of constitutionally guaranteed fundamental freedoms restrict the political space.’[32] The five parties were are allowed to stand were all ‘constructive opposition’ that broadly support the President and the current political system. As explained further below it was of little surprise that the recent spate of tax investigations into well-known NGOs took place in the run-up to the Parliamentary polls.[33] The authorities also took steps to prevent NGOs that were not explicitly founded for the purpose of conducting election observation from scrutinising the electoral process and trying to restrict those who were allowed to observe from taking photos, departing from previous practice.[34] The result saw a small drop in the vote for the ruling Nur-Otan party and a slight rise for the Ak Zhol party and the People’s Party of Kazakhstan, with a turnout (63.3 per cent) the lowest since 1999 amid the continuing pandemic and voter apathy. That the levels of pressure on those seeking to scrutinise the elections, despite Tokayev’s initial promises of political competition and the low stakes of an election where every party standing supported the Government, suggests a growing nervousness about the recent economic and social protest movement potentially bleeding through into support to more overt political opposition.[35] There are a number of extra-Parliamentary opposition groups that are at least in theory looking to fill that potential vacuum. The Nationwide Social Democratic Party (OSDP) has been the only registered party that has publically declared its opposition to Nazarbayev and now Tokayev since the mid-2000s, albeit in what Eurasianet described as a ‘highly muted and accommodationist’ manner.[36] The party ultimately decided to withdraw from the 2021 elections following a combination of internal disagreements, the continued unfair electoral terrain but also after the intervention of Muktar Ablyazov (about whom more is explained below) who called on his supporters to vote for the Social Democrats as a vehicle to register dissent with Nur-Otan (despite deriding them as a fake opposition group) and as a move that opened up the party to pressure from both sides.[37] After the OSDP’s withdrawal Ablayazov would turn his attention to calling for a tactical vote for Ak Zhol as a method of showing opposition to the Government (despite Ak Zhol’s support for Tokayev), echoing Alexi Navalny’s ‘smart vote scheme’ in Russia. In any case most of the noise and activity amongst the political opposition lies elsewhere. For the best part of the last two decades the loudest and most controversial opposition figure in the political life of Kazakhstan has been Muktar Ablyazov.[38] Ablyazov first came to prominence in the 1990s as the head of the Kazakhstan Electricity Grid Operating Company before serving an 18 month stint as Minister of Energy, Industry and Trade until October 1999. In 2001, Ablyazov and a broad array of figures from inside the ruling elite, including the Deputy Prime Minister Oraz Zhandosov, Minister of Labour Alikhan Baymenov and the Akim of Pavlodar Region Galymzhan Zhakiyanov, formed a nascent political party called Democratic Choice of Kazakhstan (known as the QDT in Kazakh or DVK in Russian) on a platform calling for further economic and political liberalisation including more powers for Parliament and the election of regional Akims (Governors).[39] Then Prime Minister Tokayev summarily fired all of the serving officials, calling them ‘plotters’, and the Government turned up the political pressure on the group’s members to the extent that the less committed would quietly return to the fold, while other less strident members of the grouping would go on to form Ak Zhol (which is now the pro-Government political party mentioned above),  some of whom would subsequently leave Ak Zhol to form a splinter party that would eventually merge with the National Social Democrats. Ablyazov however pressed on with his own party and soon found himself, in March 2002, arrested as part of a corruption investigation that had been opened but not pursued three years earlier. Initially jailed for six years Ablyazov would soon be freed after issuing a florid apology to Nazarbayev and swearing off any future political involvement. The first incarnation of Democratic Choice of Kazakhstan would be wound up in 2005. Upon his release Ablyazov ostensibly returned to his business activities, acting as Chairman of BTA Bank, which grew rapidly in the years preceding the financial crash to become Kazakhstan’s largest commercial bank. However things began to fall apart by early 2009 when the Bank was taken over by the state in the wake of a $10 billion debt being found and Ablyazov fled to London. The years that followed would see an international hunt for the missing money and disclosures in the UK and US courts about the complex web of offshore holdings through which the now state run BTA argued Ablyazov had committed an extensive fraud, but which he argued were a defence against his money being taken as persecution for his political activities. After years of wrangling, primarily in the UK Courts, lawyers on behalf of BTA secured judgements against Ablyazov demanding the return of $4.8 billion, with efforts to enforce those judgements against assets believed to be owned by Ablyazov, including luxury properties in Surrey and on the Bishop’s Avenue in London (known colloquially as Billionaires Row) and business holdings around the world that are continuing to this day.[40] In 2012 Ablyazov was found guilty of contempt of court at the High Court in London for failing to disclose details of his assets and had to flee to France where he would ultimately gain asylum.[41] However his wife and children would be briefly taken from Italy to Kazakhstan in a scandal that would subsequently see Italian police officers jailed for taking part in a de facto kidnapping and the family returned to Italy after mounting political pressure.[42] What became clear in the years that followed Ablyazov’s departure from Kazakhstan in 2009 was that, despite initial denials, he had continued to be a major financial supporter of opposition parties and media outlets in the years that followed his initial arrest. This was believed to include the unregistered Alga party, formed by former Democratic Choice members in 2005, that served as the largest opposition grouping until it was banned on grounds of extremism in 2012 in the wake of the jailing of its leader Vladimir Kozlov.[43] Koslov would be imprisoned as part of the crackdown that followed the Zhanaozen protests, though he was released in 2016 after years of international pressure over his sentencing.[44] By 2017 Ablyazov began to openly reassert himself directly into the political fray in Kazakhstan with the reestablishment of the Democratic Choice of Kazakhstan as a political movement. The revived QDT/DVK movement was formally banned as an extremist movement by March 2018, with the whole of Kazakhstan’s social media facing blockages and speed restrictions whenever Ablyazov would broadcast on Facebook Live.[45] Following the banning of Ablyazov’s party a new ‘Street Party’ or Koshe started to become active, but was itself banned on extremism grounds in June 2020 on suspicion of links to the QDT.^[46] Public protests by QDT and Koshe supporters have become a notable part of the political landscape, since their involvement in and partial piggy backing on the public protests on the role of China, the 2019 Presidential election (which saw hundreds of protestors arrested) and the social issues that have being roiling in recent years.[47] They have been notable in particular because of the level of ferocity with which the Government has responded, with the movement’s designation as extremist enabling the use of laws designed for combatting terrorism and ‘extremism’ to be deployed against protestors believed to be part of the movement. Article 174 of the Criminal Code on ‘Institution of social, national, generic, racial, class or religious discord’ was used as a regular tool to arrest people, but more often in recent times Article 405 about membership of banned extremist organisations has been the tool of choice with Human Rights Watch documenting over 130 such cases.[48] The use of these laws have not just been applied to physical protestors but to anyone sharing information about the protests or about the QDT and Koshe more generally, with arrests and ‘freedom restriction’ bans on activists being deployed. While the level of anger generated by Ablyazov at the highest levels of Kazakhstan’s Government cannot be understated, most international human rights observers and Western Governments have challenged the banning orders against the QDT and Koshe on the basis that the Government of Kazakhstan is seeking to prohibit peaceful protest movements. While these groups are clearly aiming to achieve a change of government in Kazakhstan, there is not currently evidence available that the QDT and Koshe are seeking to achieve this goal through violence rather than public pressure, with the Government of Kazakhstan unwilling to share the evidence of extremism relied on in court for independent verification.[49] Given Ablyazov’s straight forward political tactic of seeking to insert himself into issues of popular protest it is difficult to gauge the proportion of the public who actively support him, rather than simply share some of his critiques of the Government, though the numbers actively involved in QDT and Koshe protests would seem to be relatively low, albeit given the level of pressure from the state on anyone who does so. Even for those who are openly supportive of the party it would seem clear that ordinary activists are people showing their frustration with the existing order rather than trying to enact a violent overthrow of the Government. Trying, but not always succeeding (literally given they regularly try to protest on similar issues of public discontent on the same days), to keep their distance from the QDT is the Democratic Party of Kazakhstan (QDP or DPT).[50] The QDP was founded in October 2019 with a mixture of older opposition figures (such as Tulegen Zhukeyev) and younger activists, led by 33 year old Janbolat Mamai, formerly a campaigning journalist with the Tribuna Newspaper before being banned from journalism for three years as a ‘freedom restriction’ in 2017 over money laundering claims that the Government said was linked to Ablyazov.[51] The party has tried to capitalise on the mood of change that flowed from the social protests and the sense that the change of the guard that took place when President Tokayev took over should actually presage more significant political change. So far it has been blocked from registering as an official party, though it did succeed in getting official permission for a protest rally in November 2020, an extremely rare occurrence.[52] While explicitly not a political party, the youth-focused social movement Oyan Kazakstan (Wake Up Kazakhstan) has been a regular presence on the streets since its founding in June 2019, leading to its members being swept up in government crackdowns on such protests.[53] Young protestors in their teens and early 20s have been protesting in support of a platform of ideas, including an end to political repression, reforming the distribution of power between the branches of government, free elections in line with international standards, and a system of self-governance at the local level.[54] Unregistered opposition groups and pro-reform social movements are not the only ones trying to make their voice heard at present. As set out above, anti-Chinese nationalist sentiments have been a major feature of political protests and concerns in recent years but Kazakhstan is also to some extent catching up with the rest of Central Asia when it comes to socially conservative activism that links to anti-Western nationalism. Efforts to pass anti-LGBTQ+ ‘propaganda’ bills in 2015 and 2018-19 were pushed back after international pressure but there are rumblings from Parliamentarians for another attempt to pass similar legislation. In her essay in this collection, Aigerim Kamidola documents the rise of ‘anti-Gender’ narratives, feeding off regional and national debates. However, it has been the recent debate about attempts to pass a bill to stop domestic violence that have stirred a nationalist and conspiracist backlash from groups online such as Unity of Conscious KZ and MOD People's Unity (that often link to regional and global networks, such as Citizen Go, promoting anti-vaccine narratives and socially conservative values on family issues).[55] Despite pledges to the contrary in 2019, as the arrest record shows, President Tokayev has not so far significantly delivered on his pledge to make it easier for people to publically protest in practice. As Colleen Wood points out in her essay, the reforms to the law on peaceful assembly passed in May 2020, that had been announced with much governmental fanfare were seen as more cosmetic than meaningful by local activists. Whilst the request process has transitioned from one of asking permission to giving advance notice in practice the authorities still have wide-ranging powers to set the location of and rearrange or cancel proposed gatherings, which have been used to keep it very difficult for protestors to hold legally sanctioned rallies.[56] It is worth noting, however, that even leaving aside some of the banned groups listed above, if an organisation is not formally registered with the Government it is not legally allowed to organise protest.[57] The continuing difficulties have left activists regularly holding single person pickets with protest signs to attempt to draw attention to their causes.[58] Restrictions in the Criminal Code against ‘providing assistance to’ illegal protests have been used to target social media users who have commented or shared information about such events, a worrying trend identified by the UN Special Rapporteur on the rights to freedom of peaceful assembly and of association.[59] While the case for deeper reform remains urgent even within the framework of the current law there is more that could be done to create a clear guidance with list of duties that local authorities should fulfil to proactively enable peaceful protest rather than simply providing a list of demands for protestors, while both the Government of Kazakhstan and the international community should record the number of protests that have ended up being legally sanctioned. It is not only the arrests of activists that have drawn concerns from the international community but how they have been treated by police during the protests. Tatiana Chernobyl’s essay in this collection addresses the growing use of the controversial policing tactic known as kettling, adapted from earlier forms of cordoning police protest by the Metropolitan Police in the UK during protests against the WTO in 1999.[60] Although the tactic has been ruled legal in principle, by for example the European Court of Human Rights, how it its deployed and the protection of protesters contained within the ‘kettle’ remains a sensitive topic, particularly if deployed for non-violent protest in breach of OSCE guidance as Chernobyl points out.[61] At the heart of the issue is how the state perceives any unsanctioned protest as a potential threat to its control, thereby legitimating in its eyes the use of tactics more commonly deployed in higher risk situations. The wider human rights and civil society situationBeyond the heavy crackdown on opposition activists and street movements the wider situation for civil society is somewhat more mixed. Freedom House’s Freedom in the World rankings place Kazakhstan marginally above Russia and three of its Central Asian neighbours (for now Kyrgyzstan remains above it), this stems from a civil liberties score that is somewhat better than its rating for political freedom.^[62] A leading Kazakhstani NGO activist described the three competing forces that shape the Kazakhstani state as: Personality (above all Nazarbayev but also leaders of Ministries and other parts of the ruling elite both in Government, Parliament and in state connected businesses with a great degree of variability of outcome depending on who is exerting influence in a particular area); Protectionism (the desire to protect the wealth and power of ruling elites and eliminate threats to the existing order); and Modernisation (actions by technocratic, often Western-educated sections of the ruling elite that seek to modernise and cautiously reform how the state and society operate within the guardrails of the political status quo). The last few months have neatly illustrated the tension between the last two trends. Firstly not only has the last year seen increased pressure on the political opposition but a campaign of targeted pressure against some of Kazakhstan’s leading NGOs, both before and immediately after the January 2021 elections, in a clear attempt to apply a chilling effect to their public activities around the vote. This included 13 leading human rights NGOs (including Kadyr-Kasiyet and the International Legal Initiative Public Foundation who have provided contributions to this collection) who were placed under investigation by the tax authorities over the reporting of their activities funded by international grants, threatening them with fines and a requirement to temporary suspend their activities.[63] Under sustained international pressure and as time passed since the January elections most of the tax cases were dropped between February and April 2021.[64] Many of these and other NGOs have faced harassment for years through the use of tough reporting requirements that can be deployed punitively to apply pressure to NGOs.[65] The legal framework was made more exacting for NGO’s through changes to the laws governing them in 2015 and 2016 that culminated in requirements to provide large amounts of detailed information about their operations and how much they both receive and spend that comes from foreign sources (with debates about the impact of fluctuating exchange rates fuelling some of the recent cases noted above).[66] However, despite the pressure they faced from the tax authorities many of these organisations were still being invited to participate in official working groups and provide advice to the Government on policy development on areas of their expertise, with further engagement with these stakeholders now taking place in the wake of President Tokayev’s latest initiative on human rights. In a Decree entitled ‘On further human rights measures in Kazakhstan’ signed on June 9^th 2021 President Tokayev commits the Government to creating a human rights action plan to address the topics of:[67]

• ‘Improving the mechanisms of interaction with the UN treaty bodies and special procedures of the UN Human Rights Council;
• Ensuring the rights of victims of human trafficking;
• Human rights of citizens with disabilities;
• The elimination of discrimination against women;
• The right to freedom of association;
• The right to freedom of expression;
• The human right to life and public order;
• Increasing the efficiency of interaction with non-governmental organisations; and
• Human rights in criminal justice and enforcement, and prevention of torture and ill-treatment.’

 Given the Government’s recent track record on a number of topics on this list most observers will treat pledges on politically contentious issues such as freedom of association and expression with a substantial degree of skepticism until proven otherwise. However, the extent of Government-civil society dialogue underway suggests there is at least hope that modest improvements may be made in other areas that do not meaningfully seek to alter the fundamental power structure. Sadly as set out here and in a number of essay contributions not all of these less political topics are necessarily uncontroversial, particularly measures that seek to address domestic violence given the nationalist backlash it is currently generating. So for those who avoid stepping over the state imposed line from civic activism into opposition politics (particularly opposition politics linked to the elite’s bête noire) there can be more room to criticise the Government on its performance and make the case for reforms within the constraints of the system. It is a strategy designed to give activists a stake, a space to exert some degree of influence (to help shape ‘institutional change over the next ten years’ as one put it) provided they do not let measured criticism cross over into explicit demands for a change of political leadership despite the rigged nature of the system. From the perspective of the state a partnership approach with civil society, designed to make the system work better in delivering outcomes for citizens rather than trying to change it makes a lot of sense, at least to the more modernising-wing of the ruling elite. ‘Modernising’ is probably the right word (rather than liberalising or democratising) to use because it is approach that seeks to maintains the status quo power structures, keeping any ‘reformism’ within clear political bounds. It is an approach illustrated by the increased funding being made available to NGOs to deliver services, a set of themes Colleen Wood’s essay in this collection reflects more on. For those unwilling to engage with the Government the situation is even tougher, whether linked to the political opposition or not, and many NGO’s find it difficult to assist political activists due to pressure, though a number of them are able to raise awareness about their cases and call for compliance with international standards at arms-length. Despite Government officials arguing that there are no political prisoners in Kazakhstan local human rights defenders put the figure at  around 20 (many of whom have been prosecuted under Article 405 for participation in banned organisations), though Amnesty International Prisoner of Conscience Max Bokayev was finally released in February 2021.[68] In a high profile case, Aset Abishev, a QDT (DVK) activist jailed for four years in 2018, was granted early release on July 14^th, shortly prior to this report’s publication. Abishev had become a cause for international concern after he slit his wrists in April 2021 in protest at his treatment by prison guards.^[69] Sadly the similarly high profile situation of his fellow QDT activist Dulat Agadil did not have the same ending. Agadil was arrested at his home in February 2020, for failing to respond to a request to appear in court for his activism. The longstanding activist died in police custody in what his family believe were suspicious circumstances, an event that led to protests and widespread public anger.^[70] Not all of Kazakhstan’s contentious prisoner cases are new. Poet and Protestor Aron Atabek was jailed in 2007 for 18 years and remains in prison over organising a protest that led to the death of a police officer. International human rights organisations and local cultural figures have long called for Atabek’s release and argued he has faced ill-treatment (including extended periods of solitary confinement and a broken leg from the guards) particularly following the release of criticism of Nazarbayev made whilst in jail.^[71] In February 2021, the European Parliament passed a hard hitting resolution criticising the deteriorating human rights situation in Kazakhstan, focused on the detention of political prisoners and the crackdown on opposition groups.^[72] This does not seem to have had an impact on how the Government is continuing to approach the political opposition with the Democratic Party leaders currently facing a wave of arrests under administrative code violations at time of writing.[73] Many activists face prohibitions on their political or journalistic activity in addition to or in lieu of their custodial sentences as part of parole type provisions known as ‘freedom restriction’.[74] For example, in June 2020 civic activist Asya Tulesova was threatened with up to three years in prison for knocking the cap off a police officer in protest at how a rally was being policed. After international outcry and two months in pre-trial detention the eventual sentence was a one and a half year probation order that included ‘freedom restrictions’ on her activities.[75] Activists with links to banned groups have been given longer-terms, such as regional QDT activist Marat Duisembiev who received a three and a half year restriction.[76] Irrespective of the reason for the ‘freedom restriction’ it significantly increases the risks of a significant custodial sentence for any form of political activity, however loosely defined they may engage in during the restricted period. Its purpose is very clearly designed to chill civic and political activism without generating the backlash, particularly from the international community, that custodial sentences for these activists would generate. 

---

Monitoring the security situation of human rights defenders By Public Association Kadyr-Kasiyet  The Public Association Kadyr-Kasiyet conducts monthly monitoring of the pressure against human rights defenders in Kazakhstan. Monitoring is conducted in relation to eight broad categories of human rights defenders: human rights defenders, civil activists, lawyers, journalists, activists of trade unions, religious associations, political parties, and public figures. Each of the eight categories of activists supports, strives to protect, promote, or demonstrates how one or more fundamental human rights and freedoms can be enjoyed. This, in turn, creates an idea of what rights and freedoms are under threat. Over the course of 2020, as well as first five months of 2021, the rights under threat have been the same: freedom of peaceful assembly, association, and freedom of expression. In 2020 alone, there were 1,414 threats recorded against 684 people. Of these, the largest number of threats were received against civil society activists (482), journalists (64), political activists (48), human rights defenders (45), lawyers (24), activists of religious associations (ten), public figures (six), trade union activists (five). For five months of 2021 , more than 400 threats were made against 475 people. Analysis of the period showed the following trends: The number of threats decreased due to the introduction of the state of emergency, and restrictions were used against journalists, medical workers, and activists. At the same time, the prosecution of lawyers and journalists covering events related to COVID-19 began. The state of emergency has been lifted, but quarantine measures have been maintained. Banned ‘parties’ the ‘Democratic Choice of Kazakhstan’ and ‘Koshe partiyasy’, which led to criminal cases and summonses for questioning of their members. Despite the coronavirus outbreak and the entry into force of amendments to the law on peaceful assemblies unapproved rallies were held in Nur-Sultan, Almaty and other cities of the country and arrests were made. In different cities of Kazakhstan, citizens were arrested and sentenced for a period of five days to two months and a fine of up to 70 MCI (195,000 tenge) for participating in a memorial service in the family home of the late activist Dulat Agadil. Rallies for a credit amnesty, the release of political prisoners, and against the transfer of land to foreigners took place. A number of non-profit organisations were ‘attacked’ by the tax authorities before the parliamentary elections.  The security situation of human rights defenders and activists is linked and depends on events in the country. For example, in 2020, the largest number of threats was recorded in February and October. In February, Dulat Agadil died in pre-trial detention center in Nur-Sultan. Peaceful rallies in his memory of led to detentions and administrative charges in the form of fines and/or restrictions on freedom of participants. In October, the security situation was affected by a rally authorised by the authorities for political reforms and against repression. In 2021, the largest number was in January, associated with the parliamentary elections. Detentions and restrictions on the rights of election observers were observed throughout the country. Main and secondary threats: Police; Court; Temporary detention facility; Akimat; Unknown persons; Citizens; National Security Committee; Local authorities; and Tax authorities. To access the monthly monitoring reports please visit https://kkassiyet.wordpress.com/projects/projectsrt/msdef/.

---

 In human rights challenges that apply both within and beyond the political sphere the need to improve oversight of the police and prison system remain areas of concern. Driving culture change in policing will need reform of the Ministry of Internal Affairs and measures to provide improved oversight through a new independent police complaints body. Another potential option could be devolving certain management functions to local government as part of Tokayev’s gradual election of local Akims, though country-wide oversight mechanisms would need to remain to limit abuses taking place away from the national spotlight. Torture and ill-treatment are still major problems with the case of Azamat Orazaly, killed in police custody after steeling livestock, highlighting the ongoing problems of ill-treatment by the police.[77] The increases in alleged torture cases reported through the Government’s National Preventive Mechanism against Torture (NPM) is an ongoing concern though it may also be a reflection of improved reporting through the mechanism, though punishment of abusers remains rare and often then lenient.[78] The impact of the pandemic has exacerbated long-standing concerns about harsh and unsanitary prison conditions and aggressive treatment by prison officers.[79] As in many countries of the region the Government’s Office of the Human Rights Ombudsman, whose duties include running the NPM, would benefit from greater capacity, increased powers to hold other arms of the state accountable and greater independence from the political system. Kazakhstan has shares a number of challenges with its many of its neighbours in that the rule of law is impinged by both overly powerful and unaccountable prosecutors office (as Aina Shormanbayeva and Amangeldy Shormanbayev note in their essay) and a judiciary that lacks independence from the state and politically connected interests, despite years of internationally backed reform programmes designed to improve their performance. USAID describes the situation as ‘while well-trained and qualified judges can be found in Kazakhstan, the judicial system overall continues to suffer from (i) lack of independence of the courts, (ii) insufficient training of judges, leading to questionable decisions, (iii) a perception of bias against foreigners in disputes with the state, and (iv) corruption.’[80] As with other parts of the state the personal dimension matters greatly, with protestors able to get reviews of their family member’s cases (for non-political offenses) through the use of single person pickets and other attention raising efforts.[81] In a recognition of some of the challenges the legal system faces, businesses in Nur-Sultan’s financial centre can circumvent the domestic legal system entirely by using an English language Common Law based system headed by 88 year old former UK Chief Justice Lord Woolf and other UK legal luminaries.[82] Some hopes for gradual improvements in the situation, particularly in non-political cases, have been vested in the implementation in July 2021 of the new Administrative Procedures Code that consolidates the country’s administrative law (including civil procedure) in one place for the first time, produced under guidance from the German Government through its Development agency GIZ and the German Foundation for International Legal Cooperation (IRZ).[83] There have also been rumours that the new head of the Supreme Court is keen to see judges act more independently but there is a long way to go before such claims are proved in practice. When it comes to emerging human rights challenges Anna Gussarova’s essay in this collection highlights concerns about both the capacity of the state and its intentions when it comes to protecting the vast quantities of new personal data that have been created by the shift to digital. In response Gussarova argues the case for new laws, improved training for officials and law enforcement and greater transparency to avoid the COVID period ushering in a more intrusive surveillance state on the Chinese model. Issues relating to China’s role in Kazakhstan’s economy and its perceived strategic threat have been a significant political and social mobilising force that triggered a harsh reaction from the Government of Kazakhstan, as noted above. However, these domestically focused China issues are not the only area where the subject of China has led to a local crackdown. The persecution of the 1.5 million ethnic Kazakhs in the Xinjiang region (as well as the Uyghurs) has been a running source of political tension, with local families having relatives in the China. Protest movements swelled in 2018 on this issue and the organisation Atajurt Eriktileri (Homeland Volunteers) became a key NGO involved in the global documentation efforts following the situation in Xinjiang.[84] The Government of Kazakhstan was caught between appeasing local sentiment and heavy pressure from Beijing whose economic and political influence had been growing (and growing angered by the anti-Chinese sentiment on several fronts). In 2018 2,500 ethnic Kazakhs were allowed to leave China for Kazakhstan as a small gesture aimed at mollifying the situation. In March 2019 however Kazakhstani officials raided the offices of Atajurt and arrested its founder Serikzhan Bilash, an ethnic Kazakh born in China, on the grounds that his criticism of the Chinese Government amounted to inciting ethnic tensions.[85] Bilash was forced to accept a ‘freedom freedom’ order agreeing to cease his activism to avoid a seven year jail term, despite the UN Working Group on Arbitrary Detention declaring that his prosecution breached international human rights law and criticised the Article 174 of the Criminal Code (on incitement to social, national, generic, racial, class or religious discord) as being overly broad and lacking legal certainty.[86] Faced with being unable to continue his work in Kazakhstan amid pressure both from the state, through new criminal cases, and people trying to take over his YouTube channel he fled to Turkey in the summer of 2020 and then on to the United States.[87] Activism on the ground in Kazakhstan on this issue is now more muted, though small groups of women continue to protest outside the Chinese consulate in Almaty, as the police are pre-emptively targeting other activists such as Baibolat Kunbolat (who leads an unregistered successor group to Bilash’s Atajurt) who continue to attempt protests to free their loved ones in China.[88] Questions of ethnic tension do not only relate to China or Russia but a bloody outburst of violence, spiralling from a traffic incident, in February 2020 highlighted tensions between local ethnic Kazakhs and members of the small Dungan minority group. The violence left nine Dungan’s and one Kazakh dead, many more people injured and many homes and businesses in the Dungan village of Masanchi burned or damaged.[89] The incident highlighted fears that growing nationalism amongst ethnic Kazakhs has the potential to destabilise the interethnic stability that Nazarbayev put at the centre of his political project. Labour rightsAs set out above and in the essay contribution by Mihra Rittmann the labour situation, after a decade of pressure on household incomes and structural change in the economy, remains challenging. After years of struggle and Government crackdowns in the years since Zhanaozen it has become harder than ever for oil workers to organise at scale to defend their rights. Mihra Rittmann’s essay documents the depressing history of the legal cases and convictions against union leaders Larisa Kharkova, Amin Eleusinov and Nurbek Kushakbaev that included ‘freedom restriction’ bans on being involved in trade union activity. The independent confederations previously led by Larisa Kharkova, firstly the Confederation of Free Trade Unions of Kazakhstan (KSPK) and then Confederation of Independent Trade Unions of the Republic of Kazakhstan (KNPRK), were ultimately liquidated due to bureaucratic harassment despite international pressure and local protests including hunger strikes by 400 union members in 2017.^[90] The largest, state recognised and state sympathetic, trade union confederation the Federation of Trade Unions of Kazakhstan (FPRK) remains suspended by the International Trade Union Confederation (ITUC) for failing to meet its standards on independence.^[91] Erlan Baltabay, leader of the Industrial Trade Union of Fuel and Energy Workers (part of Kharkova’s KNPRK), has been in and out of jail since 2017 on a series of dubious charges, including a sentence in 2019 that combined an initial seven year jail term with a similar length ban on union activity, though after international pressure this was followed by a Presidential Pardon for the initial jail term and given a new five month conviction.[92] Though he was finally released in March 2020 his ‘freedom restriction’ on his activism remains until 2026.[93] Labour activist Erzhan Elshibayev remains in prison on a five year prison sentence after his conviction in 2019 on highly dubious charges that came in the wake of him leading protests against unemployment in Zhanaozen, which included criticisms of Nazarbayev that were subsequently shared online. This is despite a ruling of the UN Working Group on Arbitrary Detention calling for his immediate release and credible concerns that he is suffering abuse by prison guards.[94] Along with the stick wielded against union leaders, the carrot often deployed by the Government when trying to encourage workers to go along with state plans to ‘optimise’ the oil sector and privatise functions of oil service companies was an ‘early retirement’ scheme where they would get an upfront lump sum equivalent to 50 per cent of salary for five years. This would often be alongside support for them to retrain for other forms of work or to start their own businesses, as well as other inducements to prevent or end strike action in order to keep a lid on the potential for wider political unrest. In keeping with the Government’s philosophy of modernisation within the system they have offered training to trade unionists on how to negotiate their grievances through the labour code rather than resorting to strikes that they will continue to repress. The passage in 2020 of long-overdue amendments to the law on trade unions gave some degree of hope for the future if it were to be properly implemented. The changes, which came after repeated criticisms from the International Labour Organisation, would not force local or sectoral unions to become part of a national federation.[95] However, so far signs are not encouraging given that the Industrial Trade Union of Fuel and Energy Workers was suspended for six months in February 2021 on the basis of non-compliance with provisions of the old 2014 Trade Union law that had supposedly been removed in the 2020 amendments.[96] The lack of progress has led the ILO to continue its criticisms over Kazakhstan’s lack of implementation of its reforms at its June 2021 sitting of its Committee on the Application of Standards.[97] In line with their peers around the world workers in Kazakhstan’s gig economy, which has significantly expanded in recent years including through a significant rise in delivery services during the pandemic, have been organising to improve their pay and working conditions amid efforts by bosses to weaken them. Over the last few months couriers working for international companies Wolt and Glovo have engaged in public protests and unofficial strike action, while such protests were narrowly avoided at local firm Chocofood.[98] Attempts at unionising the couriers are ongoing despite risks of reprisals from both the companies and the Government. Media freedom Unsurprisingly, given the political tensions outlined above, Kazakhstan faces a number of media freedom challenges. The country ranks 155^th out of 180 in the Reporters without Borders (RSF) 2021 World Press Freedom Index.[99] As with much else there is some degree of differentiation in the states reaction to outlets with links to the opposition and other organisations that are simply critical of it. Independent news websites such as Vlast.kz and Mediazona have been able to grow their readership and undertake hard hitting investigations, becoming more outspoken in the Tokayev-era and testing the limits of the levels of criticism the system will allow. Radio Free Europe/Radio Liberty (RFE/RL) is able to operate in the country, and is afforded some protection given US Government advocacy on its behalf, but its journalists are facing pressure when covering protests and other contentious issues. Instagram (the country’s most used social media platform) and YouTube are increasingly home to critical voices, albeit ones that often stay focused on social and economic rather than party political challenges.^[100] Traditional media is much more restricted with many opposition and independent newspapers having been forced to close. Independent TV channels were squeezed off the airwaves in the late 90s after a massive hike in licensing fees and tighter bureaucratic pressure on dissenting voices.[101] After a cat and mouse game with the authorities lasting between 2002-2016 the last iterations and offshoots of Kazakhstan’s highest profile opposition-aligned newspaper Respublica were forced to close and a number of its journalists were jailed.[102] The few independent minded print outlets that remain, such as Uralskaya Nedelya in Oral and Dat in Almaty, continue to face heavy pressure. For example, Lukpan Akhmedyarov, editor of Uralskaya Nedelya, faced threats earliest this year for reporting a leak from a high profile local corruption trial.[103] Akmedyarov had previously been heavily assaulted in 2012 for his work in exposing another corruption scandal. Officials have regularly denied accreditation to independent journalists, limiting their ability to cover official government announcements and the rules have now been formally tightened requiring journalists to be pared with an official chaperone (‘a host’) when covering government events.^[104] Similarly media workers have repeatedly been arrested or harassed whilst covering unsanctioned protests over recent years. Overall the Justice for Journalists Foundation recorded 24 incidents of physical attacks or threats of violence against Kazakhstani media workers in 2020, as well as a far broader range of online and bureaucratic harassment.[105] Galiya Azhenova’s essay draws attention to a number of these incidents. There are warning signs ahead for Kazakhstan’s online media. The laws on spreading misinformation during COVID have been used to chill reporting and particularly activism from online commentators with political connections.[106] The case of Temirlan Ensebek, a satirist who was detained by police and forced to close down (on charges of disinformation) his Instagram channel over parodies featuring Nazarbayev, is a reminder that while the criminal offense of defamation (slander) has been recently removed from the Criminal Code, laws against ‘insult’ (the ‘humiliation of honour and dignity of other person’) and in particular insult against government officials remain (including specific provisions, Article 373, relating to Nazarbayev as leader of the nation and his family that could have led to up to three years in prison for Ensebek).[107] Galiya Azhenova also points how the transfer of defamation from the criminal to administrative code has left local police trying to judge complex issues of free speech and therefore instigating lots of administrative cases for criticism of local officials. The Ministry of Information is preparing a new draft law on digital media (on Mass Communications) that is believed to be likely to include a definition of ‘internet resources’ thereby extending a number of different restrictions that apply in print and on television to online platforms as a way of curbing its current relative freedoms. Cashing inKazakhstan’s resource wealth have enabled many of those with access to political influence to become very wealthy, amid the scramble for oil in the mid-1990s and the subsequent boom years, perhaps few more so than First President Nazarbayev’s own family. Gauging the true extent of the family’s wealth is a difficult task but a recent investigation by RFE/RL identified at least $785 million in European and US real estate purchases made by Nazarbayev’s family members and their in-laws in six countries over a 20-year span.^[108] One of the first major public debates about corruption in the ruling elite was the ‘Kazakhgate’ scandal that came to public attention in 2002 and 2003 with US Prosecutors alleging that around $80 million in funds from US oil companies were diverted into Swiss bank accounts for the use by President Nazarbayev and other leading officials in order to help win contracts on the Tengiz oilfields. The US businessman (and Counsellor to the President of Kazakhstan) James Giffen who was at the heart of the case would eventually serve no jail time after most of the charges were dropped, not because the financial transfers did not take place, but on the basis that there were reasonable grounds to believe he had been working with the CIA at the time of the affair.^[109] Kazakhstani journalists who covered the story were less fortunate with one of the main investigators of the case, Sergei Duvanov, subsequently jailed on what were widely seen as fabricated rape charges and pressure was put on newspapers such Respublica that had covered the story.^[110] While, as in Kazakhgate, allegations would occasionally touch Nazarbayev himself (including recently when businessman Bulat Utemuratov, alleged by US diplomats to be his financial fixer, was swept up in the ongoing saga over retrieving BTA assets from Ablyazov, with three billion USD in assets frozen by the UK courts) more often than not public discussion around the family’s wealth centred on his children and in particular the husbands of the oldest two daughters.^[111] Dinara Kulibayeva and her husband Timur Kulibayev, a businessman who held many senior positions in state affiliated bodies (including the sovereign wealth fund Samruk-Kazyna) and throughout the energy industry (including sitting on the board of Russian energy giant Gazprom), have become the second richest people in Kazakhstan.^[112] The Kulibayevs are known to have substantial holdings in the UK, including the former home of Prince Andrew (Sunninghill Park), a connection that would periodically be raised in the British press over allegations that the Prince did favours for Kulibayev whilst serving as UK trade envoy and over his closeness to Kulibayev’s former mistress Goga Ashkenazi.^[113] More recently, in December 2000, the Financial Times alleged Kulibayev’s involvement in a scheme to siphon millions of dollars from a Chinese pipeline contract.^[114] Nazarbayev’s oldest daughter Dariga Nazarbayeva has had the highest profile presence in Kazakhstan’s public life over the years and had been often touted as a potential successor to her father. After a media ownership career in the 1990s, she formally entered politics in 2003 with her own ‘Azar’ party that was elected to the Mazhilis in 2004. Her party would formally merge with her father’s Otan party to create Nur-Otan, the ruling party of Kazakhstan to this day. After sitting out the next Parliament she returned in 2012 on the Nur-Otan list, becoming the Nur-Otan Parliamentary leader and Deputy Chair of the Mazhilis from 2014-15 before becoming Deputy Prime Minister for a year and then joining the Senate in 2016. Upon Tokayev’s assentation to the Presidency Dariga would become Chair of the Senate and the formal next in line to the Presidency. Until 2007 she was married to the controversial oligarch Rakhat Aliyev, whose notorious reputation has repeatedly singed the credibility of the system over his financial dealings and links to criminality. Aliyev would ultimately be carted-off to Vienna as Ambassador to Austria and the OSCE as claims of his involvement in the murders of two bankers began to swirl.^[115] He would ultimately be charged and sentenced in absentia in Kazakhstan for those crimes, alongside allegations of a further murder of opposition politician Altynbek Sarsenbayev, the suspicious death of his former mistress Anastasiya Novikova, as well as allegations of torture, kidnapping and evidence of money-laundering. Aliyev would ultimately be found hanged in an Austrian prison in 2015 while awaiting trial over the murder of the bankers.^[116] The link to Aliyev was of later relevance to a high profile, and ultimately unsuccessful, case by the UK National Crime Agency that sought to use an Unexplained Wealth Order to freeze ownership of three UK homes worth £80 million belonging to Nazarbayeva and her family. The National Crime Agency had argued that the properties came from Aliyev’s ill-gotten gains but the court sided with Nazarbayeva’s position that these assets had been procured with her own money.^[117] However, in the wake of the trial she was surprisingly removed as Chair of the Senate (and from the line of Presidential succession) by President Tokayev in May 2020 and it remains unclear whether this was due to the public impact of the revelations of her wealth or an internal power struggle that led to her removal. Later in 2020 further revelations of the extent of Nazarbayeva’s UK property holdings were revealed when she was found to be the owner of £140 million worth of buildings on Baker Street in Central London.^[118] Despite these further revelations about the size of her personal wealth she made her return to Kazakhstani politics in January 2021 by returning to the Mazhils as a Nur-Otan parliamentarian.^[119] As the situation of Nazarbayev’s daughters and indeed Muktar Ablyazov shown above illustrate the UK is a major external venue for the investments and entanglements of Kazakhstan’s elite. Recent analysis has shown that Kazakhstan was one of the major beneficiaries of the UK’s Tier one Investor visa system (or Golden Visas as they are known) with 205 Kazakhstani’s gain UK residency in the period 2008-2015 (the fifth most common country and the largest per capita excluding microstates).^[120] While luxury property market may act as a store of wealth from Kazakhstan it is worth noting that according to the UK Government’s most recent figures Foreign Direct Investment from Kazakhstan into the UK totalled less than one million pounds in 2019.^[121] The former first family are far from only people with political connections in being able to make their fortunes in post-Independence Kazakhstan. Just to cite one indicative example, RFE/RL recently exposed how former high ranking officials in the Education Ministry, particularly the family of Bakhytzhan Zhumagulov, own most of Kazakhstan’s for-profit colleges and universities.^[122] Access to political influence over sectors of the economy have led to opportunities for officials, their families and associates to enrich themselves. ReligionAs with so many issues in Kazakhstan the state’s approach to religion is rooted in its desire to main stability, both between its citizenry and of the system as a whole. Kazakhstan is a predominantly Muslim Country (72 per cent) but given the residual size of its Russian population Orthodox Christianity retains a significant toe hold (23 per cent) alongside other religions linked to smaller minority groups.[123] So as a result of the post-Independence demographics and Nazarbayev’s own vision of the nation, Islamic identity played less of a role than in its Central Asian neighbours as a building block of Kazakhstani national identity (as indeed did the initial reticence to conflate Kazakhstan’s nation-building project with ethnic Kazakh identity, though it would be infused with Kazakh folk symbolism such as the Samruk bird). As such Kazakhstan’s constitution does not make any reference to Islam or any other specific religion, retaining its secular status.[124] Kazakhstan has used this approach religion as a key part of its nation branding not only internally but on the world stage. Since 2003, Kazakhstan has hosted a Nazarbayev-centric interfaith initiative known as the Congress of Leaders of World and Traditional Religions that brings together senior figures from larger ‘mainstream’ or ‘traditional’ denominations of world religions.[125] It preaches mutual toleration and understanding for the mainstream institutions that the Government of Kazakhstan believes it can do business with at a domestic level and use strategically at an international level to promote an image of tolerance and peace, as well as a role for Kazakhstan (and Nazarbayev personally) as a convenor to promote those goals. For religious groups that fall outside the ‘traditional mainstream’ however it can be much tougher. As a result Kazakhstan can find itself lauded by international actors for promoting religious tolerance, while simultaneously being recommended for placement on the State Department’s Special Watch List for Religious Freedom by the US Commission on International Religious Freedom (albeit the State Department has not given yet it this designation).[126] The challenge in Kazakhstan, as in the secular world, is with the issue of unregistered groups where the state makes it hard to register and cracks down on anything that is not. Kazakhstan’s 2011 Law on Religious Activity and Religious Associations set stringent requirements on what types of groups could be registered and how, with a minimum of 50 Kazakhstani citizens required to set up a local religious organisation through to at least 5,000 members (with 300 in each oblast as well as in Almaty, Nur-Sultan and Shymkent) to set up a national organisation.[127] There are also heavy restrictions on proselytisation, such as requirements that religious materials can only be distributed on the premises of a registered religious groups, which have been seen to target Jehovah’s Witnesses and evangelical protestant groups. There has, however, been a downward trend in the number of administrative offenses recorded each year in relation to this law, with 139 cases reported in 2020 down from 284 in 2017 according to the religious freedom organisation Forum 18.[128] The newly independent state built on the legacy of Soviet religious management and registration by creating the Spiritual Association of Muslims of Kazakhstan under which all registered mosques are affiliated. Wearing of the hijab in schools is restricted through the widespread application of school uniform policy preventing the wearing of religious symbols.[129] As elsewhere in the region concerns about religious radicalisation stem both from concerns about the risk of terrorism and from the growth of groups that fall outside of the state’s control. Non-violent extremist groups such as Tablighi Jamaat and Hizb ut-Tahrir are banned and the use of the term ‘extremist’ has been used widely in arrests of government critics (both religious and secular) without proven ties to violence. Women’s and LGBTQ+ rightsIn terms of women’s political leadership in Kazakhstan’s the OSCE note that ‘women held only one out of 17 (regional) Akim and two out of 22 ministerial positions’ at the time of the January 2021 Parliamentary elections. Despite the introduction of a 30 per cent quota the number of women in the newly elected Mazhilis actually fell from 29 to 28 seats.[130] As noted above and in the essay by Dr Khalida Azhigulova efforts to introduce new legislation focused on improving women’s rights have met with push back from socially conservative forces. At the moment the legislation on tackling domestic violence in Kazakhstan is weak, with cases usually dealt with under the administrative code (for minor offenses) rather than Criminal Code (which is used only for severe assaults), leading to a situation where the penalties for dropping a cigarette on the street (classified as petty hooliganism) are harsher than for most domestic violence cases.[131] In 2020, 45,000 cases of domestic violence were initiated through the administrative code but is far lower than the true extent of the situation due to under reporting and even then more than 60 per cent of the cases are withdrawn before a ruling is made due to pressure for family reconciliation.[132] It is positive that President Tokayev has recommitted to a law on domestic violence as part of his recent Human Rights Decree but the details remain likely to be keenly fought over, such as whether ‘minor beatings’ would become a criminal offense or not.[133] Attempts to bring in laws against sexual harassment have stalled under pressure from the similar social conservative forces. International Women’s day (March 8th) has often been a flashpoint between women’s rights activists and socially conservative forces across Central Asia. In a positive step in 2021 the Women’s March was given permission by the city authorities in Almaty for the first time and between 500-1,000 women’s rights activists were able to protest in what has been described as Kazakhstan’s largest women’s march.[134] However, the state remains reticent to allow groups undertaking more ‘radical’ advocacy on both women’s and LGBTQ+ rights to get a hearing. The group Feminata has been repeatedly denied official registration and its leaders were recently attacked by unknown assailants in Shymkent whilst holding a private meeting on gender equality before being detained by police ‘for their own safety’.[135] More broadly for LGBTQ+ Kazakhstanis the situation remains tough. Homosexuality was decriminalised in 1998 (unlike in Uzbekistan and Turkmenistan) but the legal frameworks to protect the community are piecemeal (based on generalised anti-discrimination provisions in the Constitution) and cultural attitudes remain deeply hostile in large segments of society.[136] In 2015 and 2018-19 attempts were made by the Government to introduce a Russian style law on ‘propaganda’ about ‘non-traditional sexual orientation’ that would have restricted the ability for members of the LGBTQ+ community and rights activists to speak openly about their concerns.^[137] These efforts were pushed back after both local campaigning and pressure from Kazakhstan’s western partners, but there are concerns efforts will be made in Parliament to try again in the near future. Aigerim Kamidola’s essay highlights current measures to past a draft Law ‘On the Introduction of Amendments and Additions to Some Legislative Acts of the Republic of Kazakhstan on Family and Gender Policy’ that would remove the term gender from existing the anti-discrimination law and replace it with ‘equality on the basis of sex’. This move taps into narratives that have seen the concept of gender stigmatised both as a general label attached to LGBTQ+ and Women’s rights (‘gender ideology’) by illiberal or anti-Western ‘anti-Gender’ campaigners across the post-Soviet space, as well as being used in a more narrow sense as to specific debates around rights and protections for transgender people. International influenceKazakhstan has so far successfully pursued a multi-vector foreign policy that has enabled it to negotiate tricky regional relationships and project a positive image of the country on the world stage Kazakhstan. The country has remained part of the Moscow-oriented post-Soviet regional infrastructure such as the Commonwealth of Independent States, the Collective Security Treaty Organisation and more recently the Eurasian Economic Union. Despite the somewhat fraught domestic political challenges China has been steadily growing its influence with over 18 per cent of Kazakhstan’s total trade and almost five per cent of its total inward investment, as well as a deepening security relationship that includes membership of the Shanghai Cooperation Organisation.[138] For a long-time under President Nazarbayev Kazakhstan assumed a regional leadership role within and to some extent on behalf of Central Asia, though in recent years Uzbekistan’s President Mirziyoyev has ended his country’s virtual isolation and the regional balance is somewhat more evenly split between the region’s most populous country (Uzbekistan) and its richest (Kazakhstan). At the same time, Kazakhstan has dramatically deepened its economic ties to the West as touched on above. The EU is Kazakhstan’s largest external trading partner, accounting for 30 per cent of its external trade, and the country is the first in Central Asia to conclude a new Enhanced Partnership and Cooperation Agreement (EPCA) which came into force in 2020. The EU institutions have tended to raise human rights and governance issues within the confines of its formal human rights dialogue processes, though the European Parliament has often been more vocal on these issues despite ratifying the EPCA.[139] The OSCE has always been an important part of Kazakhstan’s diplomatic initiatives with Kazakhstan holding the chairmanship in office in 2010 and using the opportunity to host a rare summit of the organisation’s heads of Government (it was the last time such an event has taken place, with the next most recent OSCE summit taking place in 1999).[140] As a sign of Kazakhstan’s continuing involvement Former Foreign Minister Kairat Abdrakhmanov became the High Commissioner on National Minorities (HCNM) in December 2020. Other initiatives to put Kazakhstan (and particularly Astana, now Nur-Sultan) on the map include the Congress of Leaders of World and Traditional Religions as noted above and the ‘Astana process’ which has seen Kazakhstan host peace talks over the Syrian crisis since 2017. Kazakhstan’s position as a relatively prosperous, well connected country with a broad base to its international relations means that there are some opportunities for international influence over the trajectory of its performance on human rights issues but these should not be overstated. Its leadership, and particularly a number of younger generation of officials and leaders, care about Kazakhstan’s reputation, something it has worked hard to promote internationally as a good partner and modern country. There is an ongoing desire from Kazakhstan to continue to receive foreign investment and support, particularly as the world transitions away from fossil fuels. However, it is far from clear that these considerations outweigh the desire to maintain the political and economic status quo, particularly amongst the upper echelons of the state and particularly the security apparatus. Image by Jussi Toivanen under (CC). [1] Francisco Olmos, State-building myths in Central Asia, Foreign Policy Centre, October 2019, https://fpc.org.uk/state-building-myths-in-central-asia/[2] Wudan Yan, The nuclear sins of the Soviet Union live on in Kazakhstan, Nature, April 2019, https://www.nature.com/articles/d41586-019-01034-8[3] Institute of Demography named after A.G. Vishnevsk National Research University Higher School of Economics, 1989 All-Union Population Census National composition of the population in the republics of the USSR: Kazakh SSR, http://www.demoscope.ru/weekly/ssp/sng_nac_89.php?reg=5[4] Alimana Zhanmukanova, Is Northern Kazakhstan at Risk to Russia?, The Diplomat, April 2021, https://thediplomat.com/2021/04/is-northern-kazakhstan-at-risk-to-russia/; RFE/RL, A Tale Of Russian Separatism In Kazakhstan, August 2014, https://www.rferl.org/a/qishloq-ovozi-kazakhstan-russian-separatism/25479571.html[5] CIA World Factbook, Kazakhstan, https://www.cia.gov/the-world-factbook/countries/kazakhstan/#people-and-society[6] Alimana Zhanmukanova, Is Northern Kazakhstan at Risk to Russia?, The Diplomat, April 2021, https://thediplomat.com/2021/04/is-northern-kazakhstan-at-risk-to-russia/[7] The World Bank, GDP growth (annual per cent) – Kazakhstan, https://data.worldbank.org/indicator/NY.GDP.MKTP.KD.ZG?locations=KZ[8] IEA, Kazakhstan energy profile, April 2020, https://www.iea.org/reports/kazakhstan-energy-profile[9] Maurizio Totaro, Collecting beetles in Zhanaozen: Kazakhstan’s hidden tragedy, openDemocracy, May 2021, https://www.opendemocracy.net/en/odr/yrysbek-dabei-zhanaozen-kazakhstans-hidden-tragedy/[10] Abdujalil Abdurasulov, Kazakhstan's land reform protests explained, April 2016, https://www.bbc.co.uk/news/world-asia-36163103[11] UN Human Rights, “Kazakhstan should release rights defenders Bokayev and Ayan” – UN experts, December 2016, https://www.ohchr.org/EN/NewsEvents/Pages/DisplayNews.aspx?NewsID=20990&LangID=E; Sarah McCloskey, Why Kazakh political prisoner Max Bokayev should be released, openDemocracy, April 2019, https://www.opendemocracy.net/en/odr/why-kazakh-political-prisoner-max-bokayev-should-be-released/[12] Catherine Putz, Kazakhstan Cracks Down on Weekend Protests, The Diplomat, May 2016  https://thediplomat.com/2016/05/kazakhstan-cracks-down-on-weekend-protests/; Eurasianet, Kazakhstan Takes Autocratic Turn With Mass Detentions, May 2016, https://eurasianet.org/kazakhstan-takes-autocratic-turn-mass-detentions[13] Catherine Putz, Kazakhstan Bans Sale of Agricultural Lands to Foreigners, The Diplomat, May 2021, https://thediplomat.com/2021/05/kazakhstan-bans-sale-of-agricultural-lands-to-foreigners/[14] David Trilling, China’s water use threatens Kazakhstan’s other big lake, Eurasianet, March 2021, https://www.intellinews.com/china-s-water-use-threatens-kazakhstan-s-other-big-lake-207026/[15] RFE/RL Kazakh Service, Dozens Of Mothers Protest In Kazakhstan Demanding Government Support, February 2019, https://www.rferl.org/a/dozens-of-mothers-protest-in-kazakhstan-demanding-government-support/29759290.html; RFE/RL Kazakh Service, Angry Kazakh Mothers Demand Reforms After Five Girls Die In House Fire, February 2019,  https://www.rferl.org/a/angry-kazakh-mothers-demand-reforms-after-five-girls-die-in-house-fire/29771963.html[16] The move also came 30 years after his elevation to become First Secretary of the Communist party.[17] Paolo Sorbello, Kazakhstan celebrates its leader with two more statues, Global Voices, July 2021,  https://globalvoices.org/2021/07/06/kazakhstan-celebrates-its-leader-with-two-more-statues/; Andrew Roth, Oliver Stone derided for film about ‘modest’ former Kazakh president, The Guardian, July 2021, https://www.theguardian.com/world/2021/jul/11/oliver-stone-film-ex-kazakhstan-president-nursultan-nazabayev; Joanna Lillis, Kazakhstan’s golden man gets the Oliver Stone treatment, Eurasianet, July 2021,  https://eurasianet.org/kazakhstans-golden-man-gets-the-oliver-stone-treatment[18] Catherine Putz, Kazakhstan Remains Nazarbayev’s State, The Diplomat, October 2019, https://thediplomat.com/2019/10/kazakhstan-remains-nazarbayevs-state/[19] Global Monitoring, COVID-19 pandemic – Kazakhstan, https://global-monitoring.com/gm/page/events/epidemic-0001994.sOJcVU487awH.html?lang=en[20] World Health Organisation, COVID-19 Kazakhstan, https://covid19.who.int/region/euro/country/kz[21] Qazaqstan TV News, Doctors of the capital showed the situation inside the hospital, July 2021, https://qazaqstan.tv/news/143209/[22] William Tompson Twitter post, Twitter, April 2021, https://twitter.com/william_tompson/status/1385102759117180931?s=20; Dmitriy Mazorenko, Dariya Zheniskhan and Almas Kaisar, Kazakhstan is caught in a vicious cycle of debt. The pandemic has only made it worse, openDemocracy, June 2021, https://www.opendemocracy.net/en/odr/kazakhstan-caught-vicious-cycle-debt-pandemic-has-only-made-it-worse/[23] Bagdat Asylbek, Diagnosis: "devastation". Kazakhstani health care and pandemic, Radio Azattyq, August 2020, https://rus.azattyq.org/a/kazakhstan-coronavirus-national-health-system/30768857.html; Almaz Kumenov, Kazakhstan: Former health minister arrested, Eurasianet, November 2020, https://eurasianet.org/kazakhstan-former-health-minister-arrested[24] Bakhytzhan Toregozhina, Pandemic and Human Rights: Only Repressive System is Functioning in Kazakhstan, Cabar Central Asia, July 2020, https://cabar.asia/en/pandemic-and-human-rights-only-repressive-system-is-functioning-in-kazakhstan?pdf=36177. Though Kazakhstan already had laws in place against ‘disinformation’ that were able to be used.[25] Madina Aimbetova, Freedom of expression in Kazakhstan still a distant prospect, says prosecuted activist, Global Voices, July 2020, https://globalvoices.org/2020/07/15/freedom-of-expression-in-kazakhstan-still-a-distant-prospect-says-jailed-activist/[26] IPHR, Kazakhstan: Massive restrictions on expression during Covid-19; sudden banning of peaceful opposition, August 2020, https://www.iphronline.org/kazakhstan-massive-restrictions-on-expression-during-covid-19-sudden-banning-of-peaceful-opposition.html;Asim Kashgarian, Rights Groups: Kazakh Authorities Use Coronavirus to Smother Political Dissent, VOA News, November 2020, https://www.voanews.com/extremism-watch/rights-groups-kazakh-authorities-use-coronavirus-smother-political-dissent[27] Jeff Bell, Twitter post, Twitter, January 2021, https://twitter.com/ImJeffBell/status/1347934173433106435?s=20[28] Almaz Kumenov, Kazakhstan: Authorities use pandemic to quash protests, Eurasianet, March 2021, https://eurasianet.org/kazakhstan-authorities-use-pandemic-to-quash-protests[29] DW, Kazakhstan abolishes death penalty, January 2021, https://www.dw.com/en/kazakhstan-abolishes-death-penalty/a-56117176[30] Radio Azattyk, Direct elections of rural akims: the campaign has not started yet, but obstacles are already being raised, May 2021, https://rus.azattyq.org/a/31240547.html[31]OSCE Office for Democratic Institutions and Human Rights, Parliamentary Elections, January 2021, https://www.osce.org/odihr/elections/kazakhstan/470850[32] OSCE Office for Democratic Institutions and Human Rights, Parliamentary Elections, January 2021, https://www.osce.org/odihr/elections/kazakhstan/470850[33] Joanna Lillis, Kazakhstan: Civil society complains of pre-election pressure, Eurasianet, December 2020,   https://eurasianet.org/kazakhstan-civil-society-complains-of-pre-election-pressure[34] Almaz Kumenov, Kazakhstan: Nervous authorities keep election observers at arm’s length, Eurasianet, January 2021, https://eurasianet.org/kazakhstan-nervous-authorities-keep-election-observers-at-arms-length[35] The Economist, All the parties in Kazakhstan’s election support the government, January 2021, https://www.economist.com/asia/2021/01/09/all-the-parties-in-kazakhstans-election-support-the-government[36] Almaz Kumenov, Kazakhstan: Nervous authorities keep election observers at arm’s length, Eurasianet, January 2021, https://eurasianet.org/kazakhstan-nervous-authorities-keep-election-observers-at-arms-length[37] RFE/RL, Kazakh Opposition Figure Calls On Supporters To Vote To Expose 'Opposition' Party, November 2020, https://www.rferl.org/a/kazakh-opposition-figure-calls-on-supporters-to-vote-to-expose-opposition-party/30956477.html[38] For a good summation of the history of the history of this case see the chapter in Joanna Lillis, Dark Shadows: Inside the Secret World of Kazakhstan, IB Taurus, October 2018.[39] Ibid.[40] Hogan Lovells, Hogan Lovells Secures Major High Court Victory for BTA Bank in US $6bn Fraud Case, August 2018, https://www.hoganlovells.com/en/news/hogan-lovells-secures-major-high-court-victory-for-bta-bank-in-us-6bn-fraud-case[41] Rupert Neate, Arrest warrant for Kazakh billionaire accused of one of world's biggest frauds, The Guardian, February 2012, https://www.theguardian.com/business/2012/feb/16/arrest-warrant-kazakh-billionaire-mukhtar-ablyazov[42] RFE/RL Kazakh Servicem Italian Officials Imprisoned Over 'Unlawful' Deportation Of Former Kazakh Banker's Wife, Daughter, October 2020, https://www.rferl.org/a/30895138.html[43] Dmitry Solovyov and Robin Paxton, Kazakhstan in move to ban opposition parties and media, Reuters, November 2012,  https://www.reuters.com/article/uk-kazakhstan-opposition-idUKBRE8AK0SE20121121; Human Rights House, Kazakhstan opposition leader sentenced in politically motivated trial, October 2012, https://humanrightshouse.org/articles/kazakhstan-opposition-leader-sentenced-in-politically-motivated-trial/[44] Vladimir Kozlov, https://www.wikiwand.com/en/Vladimir_Kozlov_(politician)#[45] Almaz Kumenov, Kazakhstan is throttling the internet when the president’s rival is online, Eurasianet, July 2018, https://eurasianet.org/kazakhstan-is-throttling-the-internet-when-the-presidents-rival-is-online[46] Manshuk Asautay, Activists demanded the removal of the "Street Party" from the list of banned organisations, Radio Azattyq, https://www.azattyq.org/a/31318167.htm;l RFE/RL Kazakh Service, Kazakh Activists Start Hunger Strike To Protest Opposition Party Ban, June 2021, https://www.rferl.org/a/kazakh-hunger-strike-koshe-party/31318852.html[47] RFE/RL Kazakh Service, Hundreds Rally In Kazakhstan To Protest Growing Chinese Influence, March 2021, https://www.rferl.org/a/kazakhstan-almaty-anti-china-rally-arrests/31172559.html; Joanna Lillis, Nazarbayev ally wins big in Kazakhstan election after hundreds arrested, The Guardian, June 2019, https://www.theguardian.com/world/2019/jun/09/hundreds-arrested-as-kazakhs-protest-against-rigged-election; See footage here via Maxim Eristavi’s Twitter feed: https://twitter.com/MaximEristavi/status/1348182003351511042?s=20[48] Andrey Grishin, When Kazakhstan Will Stop Making “Extremists” of Ordinary People? CABAR Central Asia, March 2020, https://cabar.asia/en/when-kazakhstan-will-stop-making-extremists-of-ordinary-people; Legislationline, Criminal codes – Kazakhstan, https://www.legislationline.org/documents/section/criminal-codes/country/21/Kazakhstan/show; Article 405 of the Criminal Code states - ‘Organisation and participation in activity of public or religious association or other organisation after court decision on prohibition of their activity or liquidation in connection with carrying out by them the extremism or terrorism’; Human Rights Watch, Kazakhstan: Crackdown on Government Critics, July 2021, https://www.hrw.org/news/2021/07/07/kazakhstan-crackdown-government-critics; From Our Member Dignity – Kadyr-kassiyet (KK) from Kazakhstan and Bir Duino from Kyrgyzstan – Anti-Extremist Policies in Russia, Kazakhstan, the Kyrgyz Republic and Tajikistan. Comparative Review, Forum-Asia, April 2020 https://www.forum-asia.org/?p=31521[49] Human Rights Watch, Kazakhstan: Crackdown on Government Critics, July 2021, https://www.hrw.org/news/2021/07/07/kazakhstan-crackdown-government-critics; European Parliament, RC-B9-0144/2021, https://www.europarl.europa.eu/doceo/document/RC-9-2021-0144_EN.html[50] For example both groups chose to protest on Capital day this year, despite meeting at different times both were swept up in the same rounds of ‘preventative’ arrests. See Joanna Lillis, Twitter post, Twitter, July 2021, https://twitter.com/joannalillis/status/1412272738547421187?s=20[51] RFE/RL’s Kazakh Service, Kazakh Journalist Convicted Of Money Laundering, Walks Free In ‘Huge Victory’, September 2017, https://www.rferl.org/a/kazakh-journalist-mamai-convicted-money-laundering-ablyazov/28721897.html[52] RFE/RL’s Kazakh Service, Kazakh Activist Demands Registration Of Party Before Parliamentary Vote, November 2020, https://www.rferl.org/a/kazakh-activist-demands-registration-of-party-before-parliamentary-vote/30942877.html; RFE/RL’s Kazakh Service, Kazakh Opposition Group Allowed To Hold Rally Challenging Upcoming Polls, November 2020, https://www.rferl.org/a/kazakh-opposition-group-allowed-to-hold-rally-challenging-upcoming-polls/30933581.html; Radio Free Europe/Radio Liberty, Twitter post, Twitter, November 2020, https://twitter.com/RFERL/status/1327704146221412352[53] Bruce Pannier, Hectic Times in Kazakhstan Recently, And For The Foreseeable Future, RFE/RL, June 2019, https://www.rferl.org/a/hectic-times-in-kazakhstan-recently-and-for-the-foreseeable-future/30000862.html[54] Colleen Wood, New Civic Movement Urges Kazakhstan to ‘Wake Up’, The Diplomat, June 2019, https://thediplomat.com/2019/06/new-civic-movement-urges-kazakhstan-to-wake-up/[55] Medet Yesimkhanov, Pavel  Bannikov and Asem Zhapisheva, Dossier: Who is behind lobbying for the abolitions of laws and the spread of conspiracy theories in Kazakhstan, Factcheck.kz, February 2021, https://factcheck.kz/socium/dose-kto-stoit-za-lobbirovaniem-otmeny-zakonov-i-rasprostraneniem-konspirologii-v-kazaxstane/; Medet Yesimkhanov, Dossier: CitizenGO – an ultra-conservative lobby disguised as a petition site, Factcheck.kz, November 2020, https://factcheck.kz/v-mire/dose-citizengo-ultrakonservativnoe-lobbi-pod-vidom-ploshhadki-dlya-peticij/[56] Mihra Rittmann, Kazakhstan’s ‘Reformed’ Protest Law Hardly an Improvement, Human Rights Watch, May 2020, https://www.hrw.org/news/2020/05/28/kazakhstans-reformed-protest-law-hardly-improvement[57] Legislation Online, On the procedure for organising and holding peaceful assemblies in the Republic ofKazakhstan, May 2020, https://www.legislationline.org/download/id/8924/file/Kazakhstan%20-%20Peaceful%20assemblies%20EN.pdf[58] Mihra Rittmann, Kazakhstan’s ‘Reformed’ Protest Law Hardly an Improvement, Human Rights Watch, May 2020, https://www.hrw.org/news/2020/05/28/kazakhstans-reformed-protest-law-hardly-improvement[59] Human Rights Council, Rights to freedom of peaceful assembly and of association, United Nations General Assembly, May 2019, https://undocs.org/en/A/HRC/41/41[60] Indymedia UK, A brief history of “kettling”, November 2010, https://www.indymedia.org.uk/en/2010/11/468945.html As described by the OSCE, kettling (or corralling) is a ‘strategy of crowd control that relies on containment […], where law enforcement officials encircle and enclose a section of assembly participants.’[61] Paul Lewis, Human rights court backs police ‘kettling’, The Guardian, March 2012, https://www.theguardian.com/uk/2012/mar/15/human-rights-court-police-kettling[62] Freedom House, Countries and Territories, https://freedomhouse.org/countries/freedom-world/scores?sort=desc&order=Total%20Score%20and%20Status[63] Front Line Defenders, Authorities pressurize human rights groups – Kazakhstan, December 2020, https://www.frontlinedefenders.org/ru/statement-report/human-rights-groups-under-pressure-kazakhstan?fbclid=IwAR2g_4jdv1OeFfSHHc92lmuVz11RnJxNYdFbl2FqEggOm8gpRlnH7A-_vjg; ACCA, Kazakhstan may suspend the activities of the International Journalism Center, January 2021, https://acca.media/en/kazakhstan-may-suspend-the-activities-of-the-international-journalism-center/; Almaz Kumenov, Kazakhstan: Government’s war on NGOs claims more victims, Eurasianet, January 2021, https://eurasianet.org/kazakhstan-governments-war-on-ngos-claims-more-victims[64] RFE/RL’s Kazakh Service, Kazakh Authorities Drop Changes Against NGOs After Outcry, February 2021, https://www.rferl.org/a/kazakh-authorities-drop-charges-ngos-outcry/31087863.html; Bagdat Asylbek, Human Rights Bureau and NGO Echo won lawsuits against tax service, Radio Azattyq, April 2021, https://rus.azattyq.org/a/31190073.html[65] OMCT, Harassment on the part of the Kazakh tax authorities against human rights NGOs international legal initiative, June 2021, https://www.omct.org/en/resources/urgent-interventions/harassment-on-the-part-of-the-kazakh-tax-authorities-against-human-rights-ngo-international-legal-initiative; Human Rights Watch, Kazakhstan: Rights Groups Harassed, February 2017, https://www.hrw.org/news/2017/02/22/kazakhstan-rights-groups-harassed[66] ICNL, Kazakhstan, May 2021, https://www.icnl.org/resources/civic-freedom-monitor/kazakhstan[67] Government of Kazakhstan, President Tokayev Signs a Decree on Further Measures of the Republic of Kazakhstan in the Field of Human Rights, June 2021, https://www.gov.kz/memleket/entities/mfa-delhi/press/news/details/215657?lang=kk[68] ACCA, Expert: there are no political prisoners in Kazakhstan, but they are, July 2021, https://acca.media/en/expert-there-are-no-political-prisoners-in-kazakhstan-but-they-are/[69] RFE/RL’s Kazakh Service, Jailed Kazakh Political Prisoner In Solitary After Slitting Wrists, Rights Group Says, RFE/RL, April 2021, https://www.rferl.org/a/jailed-kazakh-political-prisoner-in-solitary-after-slitting-wrists-rights-group-says/31193040.html; EU in Kazakhstan, Twitter post, Twitter, April 2021, https://twitter.com/EUinKazakhstan/status/1380141287760859141; RFE/RL Kazakh Service, Jailed Opposition Activist Unexpectedly Granted Early Release, July 2021, https://www.rferl.org/a/kazakh-activist-abishev-release/31359606.html[70] U.S. Department of State, 2020 Country Reports on Human Rights Practices: Kazakhstan, https://www.state.gov/reports/2020-country-reports-on-human-rights-practices/kazakhstan/; Chris Rickleton, Kazakhstan: Activist dies in detention, piling pressure on the authorities, Eurasianet, February 2020, https://eurasianet.org/kazakhstan-activist-dies-in-detention-piling-pressure-on-the-authorities[71] RFE/RL’s Kazakh Service, Kazakh Writers Urge President To Release Dissident Poet Atabek, RFE/RL, February 2021, https://www.rferl.org/a/kazakh-writers-urge-president-to-release-dissident-poet-atabek/31121177.html; English PEN, Kazakhstan: take action for imprisoned poet Aron Atabek, https://www.englishpen.org/posts/campaigns/kazakhstan-take-action-for-imprisoned-poet-aron-atabek/[72] European Parliament, RC-B9-0144/2021, https://www.europarl.europa.eu/doceo/document/RC-9-2021-0144_EN.html[73] Kazakhstan International Bureau for Human Rights and Rule of Law, Dostiyarov was reportedly beaten, July 2021, https://bureau.kz/kk/ysty%d2%9b/belsendi-dostiyarovtyng-soqqygha-zhyghylghany-habarlandy/[74] ACCA, Expert: people are deprived of civil and political rights in Kazakhstan, May 2021, https://acca.media/en/expert-people-are-deprived-of-civil-and-political-rights-in-kazakhstan/[75] IPHR, Kazakhstan: Massive restrictions on expressions during COVID-19; sudden banning of peaceful opposition, August 2020, https://www.iphronline.org/kazakhstan-massive-restrictions-on-expression-during-covid-19-sudden-banning-of-peaceful-opposition.html; IPHR, Kazakhstan: Free civil rights defender Asya Tulesova, June 2020, https://www.iphronline.org/kazakhstan-free-civil-rights-defender-asya-tulesova.html; RFE/RL’s Kazakh Service, Kazakh Court Convicts Activist Charged With Assaulting Police, August 2020, https://www.rferl.org/a/kazakh-court-convicts-activist-charged-with-assaulting-police/30779401.htmlIPHR, Kazakhstan: Free civil rights defender Asya Tulesova, June 2020, https://www.iphronline.org/kazakhstan-free-civil-rights-defender-asya-tulesova.html[76] RFE/RL, Kazakh Activist Receives Sentence For Links With Banned Political Group, December 2020, https://www.rferl.org/a/another-kazakh-activist-receives-parole-like-sentence-for-links-with-banned-political-group/31015204.html[77] Asemgul Mukhitovna, A resident of Makanchi died at the police station. A case was initiated under the article “Torture”, Radio Azattyq, October 2020, https://www.azattyq.org/a/30900922.html[78] U.S. Department of State, 2020 Country Reports on Human Rights Practices: Kazakhstan,  https://www.state.gov/reports/2020-country-reports-on-human-rights-practices/kazakhstan/; Human Rights Commissioner in the Republic of Kazakhstan, https://www.gov.kz/memleket/entities/ombudsman/activities/1030?lang=en[79] See State Department ibid and ACCA, Kazakhstan: tired of bullying, convict threatens to hang himself, March 2021, https://acca.media/en/kazakhstan-tired-of-bullying-convict-threatens-to-hang-himself/[80] Duke University, Kazakhstan Rule of Law project, January 2020, https://researchfunding.duke.edu/kazakhstan-rule-law-project[81] Saniyash Toyken, A group of people who demanded a meeting with Asanov spent the night in the building of the Supreme Court, Radio Azattyq, June 2021, https://www.azattyq.org/a/31310280.html[82] Court, An Introduction, https://court.aifc.kz/an-introduction/[83] Christian Schaich and Christian Reitemeier, The Republic of Kazakhstan’s New Administrative Procedures Code, ZOIS, June 2021, https://en.zois-berlin.de/publications/the-republic-of-kazakhstans-new-administrative-procedures-code; Code of the Republic of Kazakhstan, Administrative Procedural and Procedural Code of the Republic of Kazakhstan, (with changes as of 01.07.2021), https://online.zakon.kz/Document/?doc_id=35132264#pos=1;-13[84] Mehmet Volkan Kasikci, Documenting the Tragedy in Xinjiang: An Insider’s View of Atajurt, The Diplomat, January 2020, https://thediplomat.com/2020/01/documenting-the-tragedy-in-xinjiang-an-insiders-view-of-atajurt/[85] Reid Standish, Astana Tried to Silence China Critics, Foreign Policy, March 2019, https://foreignpolicy.com/2019/03/11/uighur-china-kazakhstan-astana/[86] Agence France-Presse, Xinjiang activist freed in Kazakh court after agreeing to stop campaigning, The Guardian, August 2019, https://www.theguardian.com/world/2019/aug/17/xinjiang-activist-freed-in-kazakh-court-after-agreeing-to-stop-campaigning; Freedom Now, Kazakhstan: UN Declares Detention of Human Rights Activist Serikzhan Bilash a Violation of International Law, November 2020, https://www.freedom-now.org/kazakhstan-un-declares-detention-of-human-rights-activist-serikzhan-bilash-a-violation-of-international-law/[87] Bruce Pannier, Activist Defending Ethnic Kazakhs In China Explains Why He Had To Flee Kazakhstan, RFE/RL, January 2021, https://www.rferl.org/a/31051495.html[88] Reid Standish and Aigerim Toleukhanova, Kazakh Activism Against China's Internment Camps Is Broken, But Not Dead, April 2020, https://www.rferl.org/a/kazakhstan-protests-china-xinjiang-rights-abuses/31186209.html[89] Joanna Lillis, Kazakhstan’s Dugan community stunned by spasm of deadly bloodletting, February 2020, https://eurasianet.org/kazakhstans-dungan-community-stunned-by-spasm-of-deadly-bloodletting; Joanna Lillis, Kazakhstan: Trial over deadly ethnic violence leaves bitter taste for Dungans, Eurasianet, April 2021,  https://eurasianet.org/kazakhstan-trial-over-deadly-ethnic-violence-leaves-bitter-taste-for-dungans[90] ITUC CSI IGN, Kazakhstan: Statement of the ITUC Pan-European Regional Council, April 2017, https://www.ituc-csi.org/kazakhstan-statement-of-the-ituc; RFE/RL’s Kazakh Service, Hunger Strike Protests By Oil Workers Growing In Western Kazakhstan, January 2017, https://www.rferl.org/a/kazakhstan-oil-workers-hunger-strike/28241775.html[91] ITUC CSI IGN, List of affiliated organisations, November 2019, https://www.ituc-csi.org/IMG/pdf/list_of_affiliates_nov_2019.pdf[92] IndustriALL Global Union, IndustriALL calls for release of Kazakh trade union leader, July 2019, http://www.industriall-union.org/industriall-calls-for-release-of-kazakh-trade-union-leader[93] IndustriALL Global Union, Kazakh union leader Erlan Baltabay released, March 2020, http://www.industriall-union.org/kazakh-union-leader-erlan-baltabay-released[94] Human Rights Council, Advance Unedited Version, Freedom Now,  May 2021, https://www.freedom-now.org/wp-content/uploads/AUV_WGAD-Opinion_2021-5-KAZ.pdf; Freedom Now, Kazakhstan: Freedom Now Condemns Treatment of Imprisoned Labour Activist, July 2021,https://www.freedom-now.org/kazakhstan-freedom-now-condemns-treatment-of-imprisoned-labor-activist/[95] Mihra Rittman, Kazakhstan Adopts Long-Promised Amendments to Trade Union Law, Human Rights Watch, December 2020, https://www.hrw.org/news/2020/12/17/kazakhstan-adopts-long-promised-amendments-trade-union-law[96] Human Rights Watch, Kazakhstan: Independent Union Under Threat of Suspension, January 2021, https://www.hrw.org/news/2021/01/28/kazakhstan-independent-union-under-threat-suspension[97] International Labour Conference, Committee on the Application of Standards, July 2021, https://www.ilo.org/wcmsp5/groups/public/---ed_norm/---relconf/documents/meetingdocument/wcms_804447.pdf[98] Radio Azattyk, In Almaty, Glovo couriers who went on strike tried to block the street, July 2021, https://rus.azattyk.org/a/v-almaty-obyavivshie-zabastovku-kurery-glovo-popytalis-perekryt-ulitsu/31345823.html[99] RSF, 2021 World Press Freedom Index, https://rsf.org/en/ranking#[100] Sher Khashimov and Raushan Zhandayeva, Kazakhstan’s Alternative Media Is Thriving—and in Danger, Foreign Policy, July 2021,  https://foreignpolicy.com/2021/07/12/kazakhstan-alternative-media-thriving-danger/[101] Ibid.[102] See Joanna Lillis, Dark Shadows: Inside the Secret World of Kazakhstan, IB Taurus, October 2018.[103] RSF, Regional newspaper editor harassed after investigating real estate scandal, February 2021, https://rsf.org/en/news/regional-newspaper-editor-harassed-after-investigating-real-estate-scandal[104] Order of the Minister of Culture and Information of the Republic of Kazakhstan dated June 21, 2013 No. 138, https://online.zakon.kz/m/document/?doc_id=31431046#sub_id=100CPJ, Kazakhstan adopts new accreditation requirements that journalists fear will promote censorship, March 2021, https://cpj.org/2021/03/kazakhstan-adopts-new-accreditation-requirements-that-journalists-fear-will-promote-censorship/[105] Justice for Journalists Foundation, Kazakhstan, 2020, https://jfj.fund/report-2020_2/#kz[106] IPHR, Kazakhstan: Massive restrictions on expression during COVID-19,; sudden banning of peaceful opposition, August 2020, https://www.iphronline.org/kazakhstan-massive-restrictions-on-expression-during-covid-19-sudden-banning-of-peaceful-opposition.html[107] Paolo Sorbello, Kazakhstan Decriminalizes Defamation, Keeps Hindering Free Media, June 2020, https://thediplomat.com/2020/07/kazakhstan-decriminalizes-defamation-keeps-hindering-free-media/; Legislationline, Penal Code of the Republic of Kazakhstan, July 2014, https://www.legislationline.org/download/id/8260/file/Kazakhstan_CC_2014_2016_en.pdf[108] Mike Eckel and Sarah Alikhan, Big Houses, Deep Pockets, RFE/RL, December 2020, https://www.rferl.org/a/kazakhstan-nazarbayev-family-wealth/31013097.html?fbclid=IwAR38vC-WSkYBgPMTm--5XVsTgP5c3oesqt7eomZmsfeUiOjahO5QThDmcGU[109] RFE/RL, After Seven Years, ‘Kazakhgate’ Scandal Ends With Minor Indictment, August 2010, https://www.rferl.org/a/After_Seven_Years_Kazakhgate_Scandal_Ends_With_Minor_Indictment_/2123800.html; Steve LeVine, Was James Giffen telling the truth?, Foreign Policy, November 2010, https://foreignpolicy.com/2010/11/19/was-james-giffen-telling-the-truth/[110] Joanna Lillis, Kazakhstan: Nazarbayev-linked billionaire sucked into UK court battle, Eurasianet, December 2020, https://eurasianet.org/international-criticism-of-duvanov-conviction-mounts-against-kazakhstan. See also Joanna Lillis, Dark Shadows: Inside the Secret World of Kazakhstan, IB Taurus, October 2018.[111] https://eurasianet.org/kazakhstan-nazarbayev-linked-billionaire-sucked-into-uk-court-battle[112] https://forbes.kz/ranking/50_bogateyshih_biznesmenov_kazahstana_-_2020[113] Robert Booth, Prince Andrew tried to broker crown property deal for Kazakh oligarch, The Guardian, July 2016, https://www.theguardian.com/uk-news/2016/jul/03/prince-andrew-broker-crown-property-kazakh-oligarch; Ian Gallagher, Kazakh-born socialite ‘Lady Goga’ who partied with her ‘very, very close friend’ Prince Andrew at her 30^th birthday reveals she leads a far quieter life after turning 40, Mail Online, March 2020, https://www.dailymail.co.uk/news/article-8113173/The-quiet-life-Lady-Goga.html[114] Financial Times, The secret scheme to skim millions off central Asia’s pipeline megaproject, December 2020, https://www.ft.com/content/80f25f82-5f21-4a56-b2bb-7a48e61dd9c6; Eurasianet, Financial Times: Kazakh leader’s son-in-law skimmed millions from Chinese loads, December 2020, https://eurasianet.org/financial-times-kazakh-leaders-son-in-law-skimmed-millions-from-chinese-loans[115] See: Joanna Lillis, Dark Shadows: Inside the Secret World of Kazakhstan, IB Taurus, October 2018.[116] Joanna Lillis, Kazakhstan: Rakhatgate Saga Over as Former Son-in-Law Found Hanged, Eurasianet, February 2015, https://eurasianet.org/kazakhstan-rakhatgate-saga-over-as-former-son-in-law-found-hanged[117]BBC News, Kazakh family win Unexplained Wealth Order battle over London homes, April 2020, https://www.bbc.co.uk/news/uk-52216011[118] George Greenwood, Emanuele Midolo, Marcus Leroux and Leigh Baldwin, Strange case of Dariga Nazarbayeva, mystery owner of Sherlock Holmes’s Baker Street address, The Times, November 2020, https://www.thetimes.co.uk/article/strange-case-of-dariga-nazarbayeva-mystery-owner-of-sherlock-holmess-baker-street-address-23q7c2fpl[119] Sumaira FH, Nazarbayev’s Daughter Secured Seat In Kazakh Parliament On Ruling Party’s Ticket, Urdu Point, January 2021, https://www.urdupoint.com/en/world/nazarbayevs-daughter-secured-seat-in-kazakh-1138712.html[120] John Heathershaw, Twitter post, Twitter, July 2021, https://twitter.com/HeathershawJ/status/1414900706771865602?s=20; Susan Hawley, George Havenhand and Tom Robinson, New Briefing: Red Carpet for Dirty Money – The UK’s Golden Visa Regime, Spotlight on Corruption, July 2021,https://www.spotlightcorruption.org/new-briefing-red-carpet-for-dirty-money-the-uks-golden-visa-regime/; Dominic Kennedy, National security review of golden visas for investors, The Times, July 2021, https://www.thetimes.co.uk/article/national-security-review-of-golden-visas-for-investors-mz5zsnf0c[121] Department for International Trade, Trade & Investment Factsheets, Kazakhstan, UK Gov, July 2021, https://assets.publishing.service.gov.uk/government/uploads/system/uploads/attachment_data/file/998607/kazakhstan-trade-and-investment-factsheet-2021-07-07.pdf[122] Ron Synovitz and Manas Kaiyrtayuly, How Top Officials, Relatives Scooped Up Kazakhstan’s Higher – Education Sector, RFE/RL, June 2021, https://www.rferl.org/a/kazakhstan-universities/31326535.html[123] Pew Research Center, Religious Composition by Country, 2010-2050, https://www.pewforum.org/2015/04/02/religious-projection-table/[124] Legislationline, The Constitution of the Republic of Kazakhstan, https://www.legislationline.org/download/id/8207/file/Kazakhstan_Constitution_1995_am_2017_en.pdf[125] Congress of Leaders of World and Traditional Religions, http://religions-congress.org/[126] United States Commission on International Religious Freedom, Annual Reports, https://www.uscirf.gov/annual-reports[127] Legislationline, The Law of the Republic of Kazakhstan of October 11, 2011, No 483-IV, On Religious Activity and Religious Associations, https://www.legislationline.org/download/id/4091/file/Kazakhstan_Law_religious_freedoms_organisations_2011_en.pdf[128] Felix Corley, Kazakhstan: 134 administrative prosecutions in 2020, Forum 18, February 2021, https://www.forum18.org/archive.php?article_id=2634[129] Zhanagul Zhursin and Farangis Najibullah, The Hijab Debate Intensifies As School Starts In Kazakhstan, RFE/RL, September 2019, https://www.rferl.org/a/the-hijab-debate-intensifies-as-school-starts-in-kazakhstan/30148088.html[130] OSCE, Kazakhstan - Parliamentary Elections, 10 January 2021, https://www.osce.org/odihr/elections/kazakhstan/470850[131] Amina Chaya, What’s wrong with the domestic violence law in Kazakhstan? Part two, Masa Media, November 2020, https://masa.media/ru/site/chto-netak-szakonom-obytovom-nasilii-vkazakhstane-chast-vtoraya[132] Evgeniya Mikhailidi, Alina Zhartieva, Nazerke Kurmangazinova, Victorious Violence, Vlast, February 2021, https://vlast.kz/obsshestvo/43869-pobedivsee-nasilie.html[133] Kazinform, Domestic and domestic violence: MPs and experts talked about the new law, October 2020, https://www.inform.kz/ru/semeyno-bytovoe-nasilie-deputaty-i-eksperty-rasskazali-o-novom-zakone_a3710389[134] Malika Autalipova and Timur Nusimbekov, The Largest Women’s March in the History of Kazakhstan, Adamar, March 2021, https://adamdar.ca/en/post/the-largest-women-s-march-in-the-history-of-kazakhstan; Asylkhan Mamashevich, National values, LGBT rights and “justification before the European Parliament”. How did the society evaluate the women’s march?, Radio Azattyq, March 2021, https://www.azattyq.org/a/kazakhstan-gender-equality-different-opinions/31142716.html[135] Human Rights Watch, Kazakhstan: Feminist Group Denied Registration, September 2019, https://www.hrw.org/news/2019/09/13/kazakhstan-feminist-group-denied-registration; Mihra Rittmann, Activists Detained in Kazakhstan ‘For Their Own Safety’, Human Rights Watch, June 2021, https://www.hrw.org/news/2021/06/01/activists-detained-kazakhstan-their-own-safety[136] The Constitution contains Article 14. 2 which promises ‘No one shall be subject to any discrimination for reasons of origin, social, property status, occupation, sex, race, nationality, language, attitude towards religion, convictions, place of residence or any other circumstances’. See The Constitution of the Republic of Kazakhstan, Legislationonline, https://www.legislationline.org/download/id/8207/file/Kazakhstan_Constitution_1995_am_2017_en.pdf;RFE/RL Kazakh Service, Sexual Minorities In Kazakhstan Hide Who They Are To Avoid Abuse, June 2021 https://www.rferl.org/a/kazakhstan-lgbt-hide-from-abuse/31316186.html^[137] Draft Law ‘On protection of children from information harming their health and development’, 2015; Ministry of Information and Communication of the Republic of Kazakhstan, the Instruction ‘On Classification of Informational Products’ and ‘Methodology of Defining Informational Products for Children (Not) Harming Their Health and Development’, 2018.[138] Zhanna Shayakhmetova, Positive Dynamics Observed in Trade Between Kazakhstan and China, The Astana Times, April 2021, https://astanatimes.com/2021/04/positive-dynamics-observed-in-trade-between-kazakhstan-and-china/[139] Ayia Reno, “You need to have not only beautiful reform packages.” EU special envoy on relations with Kazakhstan, Radio Azattyq, January 2021, https://rus.azattyq.org/a/kazakhstan-eu-relations-peter-burian-special-representative-central-asia/31029755.html; European Parliament, RC-B9-0144/2021,  https://www.europarl.europa.eu/doceo/document/RC-9-2021-0144_EN.html[140] OSCE, Summits, https://www.osce.org/summits [post_title] => Retreating Rights - Kazakhstan: Introduction [post_excerpt] => [post_status] => publish [comment_status] => open [ping_status] => open [post_password] => [post_name] => retreating-rights-kazakhstan-introduction [to_ping] => [pinged] => [post_modified] => 2021-07-22 10:59:43 [post_modified_gmt] => 2021-07-22 09:59:43 [post_content_filtered] => [post_parent] => 0 [guid] => https://fpc.org.uk/?p=6003 [menu_order] => 0 [post_type] => post [post_mime_type] => [comment_count] => 0 [filter] => raw )[15] => WP_Post Object ( [ID] => 5987 [post_author] => 3 [post_date] => 2021-07-22 11:00:15 [post_date_gmt] => 2021-07-22 10:00:15 [post_content] => As we approach the 30^th anniversary of Kazakhstan’s independence this publication finds the country at an important inflection point in its history. The gradual passing of the torch from the First President (Nazarbayev) to President Tokayev, the growing articulation of social concerns in recent years as living standards have been squeezed for many, and the uncertain future that lies ahead for its economy given the global transition away from fossil fuels, all give cause for pause and reflection. Over the last 30 years Kazakhstan’s ruling elite has delivered substantial economic growth - albeit particularly benefiting itself - and has mostly maintained stability between the country’s different ethnic groups. This has come at the clear cost of almost all political freedoms and many civil liberties. The Government and its supporters still argue that gradual change will enable Kazakhstan to transition to democracy and help ‘evolve’ the political culture in Kazakhstan. The Government’s critics, understandably point to the lack of change at the heart of the country’s political system over the last 30 years, where reforms have helped deliver improvements in the standards of living and the delivery of state services but have not lead to a meaningful transfer in political power from the elite to the citizen. The only political choice in Kazakhstan, such as Tokayev assuming the Presidency, is exercised by those already in power. While President Tokayev has promised a ‘listening state’ and committed to delivering reforms that would improve freedoms and make the Government more responsive, so far change from what has gone before has been relatively limited. President Tokayev’s approach seems to be an updating of the existing path of modernisation without democratisation or reform within the system that improves state efficiency and outcomes while mostly retaining existing authoritarian power structures. While the bulk of the population has so far broadly (if sometimes grudgingly) accepted the trade-off between stability and repression, the recent protest movements have highlighted that this cannot necessarily be taken for granted going forwards. The negative outlook for Kazakhstan’s oil and gas wealth, may further exacerbate the existing inequalities within society and frustration at the kleptocratic nature of the current system.[1] So when examining how to try to achieve real change in Kazakhstan there are two main tracks that local activists are pursuing. As Colleen Wood puts in well in her essay ‘Some believe in incremental reform that is achieved through educating authorities and collaborating with government bodies. This involves close monitoring of abuses and going through proper legal channels to redress them; it involves going through the hoops required to register a political party, to try and run a campaign and to take a seat at the table.  Others prefer more expansive changes – the overhaul of Kazakhstan’s system of government from a superpresidential system to a parliamentary one, for example – to gradual reform. They opt for direct action and street protests over government working groups and committees, pointing to their constitutionally-protected right to peaceful assembly to justify skirting the required procedure for sanctioned protests. This ideological and tactical pluralism may not be ‘efficient,’ but securing the rights of all to participate in politics is central to improving Kazakhstan’s human rights record.’   What seems clear is that both approaches together are going to be needed in order to drive more fundamental change in Kazakhstan, both in terms of outcomes for citizens and in the nature of the system. Both sets of activists will need both increased local mobilisation and international support to help drive specific changes to make each path more navigable. President Tokayev’s June 2021 Decree ‘On further human rights measures in Kazakhstan’ and the upcoming human rights action plan provide a helpful framework through which to assess the Government’s willingness to change its current course in response to input from local and international partners.^[2] Tokayev has committed the Government to take further steps to address:

• ‘The mechanisms of interaction with the UN treaty bodies and special procedures of the UN Human Rights Council;
• Ensuring the rights of victims of human trafficking;
• Human rights of citizens with disabilities;
• The elimination of discrimination against women;
• The right to freedom of association;
• The right to freedom of expression;
• The human right to life and public order;
• Increasing the efficiency of interaction with non-governmental organisations; and
• Human rights in criminal justice and enforcement, and prevention of torture and ill-treatment.’[3]

 These are important topics but given past performance there is an understandable degree of skepticism that this will amount to substantive change in the more controversial aspects of this agenda. This publication has highlighted a number of key ways in which the Government of Kazakhstan could prove its sceptics wrong if it so chooses. For example if the Government is genuine about wanting to build a partnership model with local civil society and to ‘increase the efficiency of its interactions’ with them it has to stop targeting NGOs with punitive tax inspections and it should reduce the deliberately burdensome reporting requirements created in 2015-16 designed to put pressure on such organisations. Their staff need to be protected from threats and harassment, with President Tokayev taking responsibility for the actions of his different ministries and agencies rather than allowing them to conflict with each other. The decision to allow independent candidates for local Akims is an important step forwards, though the pre-qualification restrictions are a cause of concern. Ultimately, however, even gradual change within the system will require improving ‘freedom of association’ by making it easier for political parties to register than the current requirements for 20,000 members and a 1,000 member initiating conference and a similar number of signatories. Aina Shormanbayeva and Amangeldy Shormanbayev suggest that a more suitable number for registration would be 200. Even more than the law on paper there needs to be a clear political signal from President Tokayev that those who participate in the founding of a political party will not be targeted for reprisals, enabling those currently unregistered or nascent political parties to become registered and stand at future elections. At present there is no indication that those in power wish to substantively alter the nature of Kazakhstan’s party system to allow genuine competition at any level of power. Therefore the direct elections taking place at a local level will struggle to deliver the gradual evolution of the political culture currently being claimed for them if all the positions are taken by those from within or affiliated with the existing power structures. The situation with currently banned political parties is somewhat more complex, given that international best practice around sources of party funding generally prohibit money coming from abroad and place criteria around its provenance. However, what is clear is that peaceful activists seeking change to the political system are being targeted and harassed by the Government simply for membership of organisations that it has deemed extremist (on the basis of the link to Mukhtar Ablyazov) without any evidence that these activists wish to overthrow the Government by violent means, which been shared with the international community. The Government should reform its use of powers under Article 405 and Article 174 of the Criminal Code to stop targeting individual protestors or those liking posts about these banned groups (the QDT/DVK and Koshe) on social media, protecting both their rights to freedom of association and expression.[4] Since the passage of reforms to the law on peaceful assembly passed in May 2020 the impact on improving freedom of assembly has been limited, though there have been some improvements such as the Women’s March being able to be held legally for the first time in 2021. Given that under the revised law both citizens and groups of citizens can give notice of a protest it seems unclear as to why there is a prohibition added to make it harder for unregistered parties and groups to exercise their right to free assembly given that they are a ‘group of adult citizens’.[5] The repeated harassment of activists from unregistered groups such as Oyan, Qazaqstan and the Democratic Party undermines President Tokayev’s promises for reform in the area of freedom of assembly and freedom of expression. While the case for deeper reform of the laws on peaceful assemblies remains urgent, even within the framework of the current law there is more that could be done to create a clear guidance with list of duties that local authorities should fulfil to proactively enable peaceful protest rather than simply providing a list of demands for protestors. Both the Government of Kazakhstan and the international community should record the number of protests that have ended up being legally sanctioned. Making further improvements in this area should be a key part of improvements under the human rights action plan to fulfil the ‘right to freedom of association’ and the ‘right to freedom of expression’. As Tatiana Chernobil writes in her essay ‘kettling’ is a police tactic designed for use in extreme circumstances where protests risk spiralling out of control into violence rather than as a routine policing procedure for peaceful protests. Its widespread use should be curtailed to ensure the application of ‘human rights in criminal justice and enforcement’. It should not be seen as a softer alternative to arrests and the use of administrative sentences against protestors, because peaceful protestors need to be able to freely exercise their rights to free assembly under both the Constitution and International Human Rights law without fear of either kettling or arrest. One of the most insidious aspects of the Government of Kazakhstan’s efforts to clamp down on independent activism has been the growing use of ‘freedom restrictions’ as part of sentences or instead of custodial sentences that prevent activists from continuing their work criticising the Government. Even when activists have been released from dubious sentences after international pressure, the restriction on their blogging, political social or union activism often remains. It is a mechanism that keeps campaigners on a tight leash, casting a chilling effect across civil society whilst limiting much of the international outcry that accompanies imprisoning political, social and labour activists. The current approach clearly breaches ‘the right to freedom of association’, ‘the right to freedom of expression’ and ‘human rights in criminal justice and enforcement’. There are numerous examples listed in the introduction and individual essays of existing restrictions that should be removed from activists including Max Bokayev, Alnur Ilyashev, Asya Tulesova, Larisa Kharkova, Amin Eleusinov and Erlan Baltabay. Similarly in the realm of ‘freedom of expression’ the human rights action plan should look at reforming Kazakhstan’s laws on the ‘Public insult and other infringement on honour and dignity’ of politicians and other public figures. These restrictions, which carry potential prison terms of up to three years in jail for ‘insults’ spread online, are widely used to restrict political criticism.[6] Galiya Azhenova’s essay shows how the reforms to transfer defamation legislation from the Criminal to the Administrative code has led to local police issuing lots of administrative violations against journalists, showing the need for better training and oversight in the short term and the need for further reform to make defamation a civil matter. The targeting of journalist by police when going about their work also needs to be addressed. Ongoing restrictions on independent trade unions, as outlined in Mihra Rittmann’s essay, need to be lifted including the current suspension the Industrial Trade Union of Fuel and Energy Workers, and independent confederations need to be able to register and operate without interference. These restrictions and those on the right to strike, including Article 402 of the Criminal Code noted by Rittmann, are in breach of the ‘right to freedom of association’ as well as the right to organise and should be replaced with measures that ensures that peaceful industrial action is recognised as being a legal right, in line with ILO conventions and the conclusions adopted repeatedly by the ILO Committee on the Application of Standards. In order to fulfil the President’s stated objectives on the ‘the elimination of discrimination against women’ it will be important to make progress on the stalled legislative efforts to create a new law on domestic violence and to improve the response of law enforcement and local authorities in addressing it. Steps should also be taken to move forward with legislative action on sexual harassment that has also stalled. The current efforts to remove the concept of gender equality from Kazakhstan’s legislation, as set out in Aigerim Kamidola’s essay, risks emboldening forces in the country’s politics that may undermine both women’s and LGBTQ+ rights and lead to an increase in hate crime. Making this change is also likely to breach its international obligations under Articles 2 of ICCPR and ICESCR and Article 1 of CEDAW. As Kamidola argues in her essay accelerating the ratification and implementation of the Council of Europe (Istanbul) Convention on preventing and combating violence against women and domestic violence would be an important step that would not only assist Kazakhstan’s efforts towards the ‘the elimination of discrimination against women’, but also on ‘ensuring the rights of victims of human trafficking’. The themes addressed by Anna Gussarova’s essay around human rights in Kazakhstan’s digital space cut across a number of themes within the President’s Decree and perhaps should be addressed as a specific action area within the human rights action plan. She makes a number of important arguments about improving legislation (such as a functioning privacy law), building state capacity (such as strengthening the Information Security Committee of the Ministry of Digital Development, Innovation and Aerospace Industry to become a more powerful Data Protection Agency to act as the guardian of Kazakhstan’s digital rights) and increasing the transparency with which it operates in the digital space. She rightly warns of adopting surveillance technology and tactics from Kazakhstan’s Chinese and Russian neighbours but instead urges it strengthen collaboration with EU Member States, US and UK agencies responsible for data protection. She recommends that Kazakhstan should develop regulations on data protection and management along the lines of the EU’s GDPR system. Beyond the framework of the President’s Human Rights Decree there is a lot more work to be done to fulfil his pledge to make Kazakhstan a ‘listening state’. There is scope for the reforms to local government by the direct election of local Akims, that are starting this month at a village level and then expanding up to higher tiers of local Government in future years, to significantly improve governance standards and local accountability. However, this will only happen if there is genuine electoral competition with true independents allowed to stand and (following on from any changes to registration suggested above) new parties able to compete. Without this, more open political environment the shift to direct election would simply replace a system where local officials are accountable to the central state rather than local people through the means of appointment and replace it with officials owing their position to higher-ups with Nur-Otan or other pro-Government parties. At a national level, as already noted, there is a long-way to go until political pluralism is realistic prospect but there should still be scope within the current system to further strengthen the role of the Mazhils and official oversight bodies such as the Office of the Human Rights Ombudsman to make more limited improvements. The essay by Aina Shormanbayeva and Amangeldy Shormanbayev of the International Legal Initiative Foundation sets out a more expansive vision of possible structural reform through creating smaller local regions and transferring significant powers from the President to Parliament. They believe these proposals should be incorporated in a widespread reform of the constitution. When examining potential tools available to those in the international community wishing to exert influence to improve Kazakhstan’s performance on human rights there needs to be a recognition of both the opportunities and limitations at present. Kazakhstan’s position as an upper middle income country, therefore not a significant recipient of international aid (ODA), and with a well-developed multi-vector foreign and economic policy gives its leaders significant room for manoeuvre.[7] It has already had a new Enhanced Partnership and Cooperation Agreement enter into force with its largest trading partner-the EU- ahead of its regional neighbours.[8] This is not however to imply that Kazakhstan in impervious to international influence or pressure on human rights. Its leadership, and particularly a number of younger generation officials and leaders, care about Kazakhstan’s reputation, something it has worked hard to promote itself internationally as a good partner and modern country. There is an ongoing desire from Kazakhstan to continue to receive foreign investment and support, particularly as the world transitions away from fossil fuels. It also remains extremely keen to balance out its relations with Russia and China, given concerns about encroachment and influence both historic and current. However, it is far from clear that these considerations could yet outweigh the desire to maintain the political and economic status quo, particularly amongst the upper echelons of the state and the security apparatus. Nevertheless, as shown throughout this publication, interventions by Western Governments and pressure from international human rights groups in support of local campaigns can make a difference in particular cases of egregious human rights abuse and to free political prisoners. The EU has a structured human rights dialogue with Kazakhstan which has long argued gives it some ability to influence behaviour in a setting behind closed doors, though some activists remain skeptical about the use of the mechanism. It is to be hoped that the UK can seek to replicate a structured human rights dialogue as part of the new bilateral deal it is negotiating to replace the EU EPCA.[9] Kazakhstan remains keen to receive international technical assistance to help it modernise the state and its delivery of public services to achieve reform within the current system, with a more limited impact on the core nature of political power. Kazakhstan also currently receives significant lending from International Financial Institutions with the World Bank’s $4.15 billion for 13 projects and Regional Development Banks such as the EBRD whose current portfolio totals €2.43bn.[10] Again this mixture of finance and technical expertise can help improve specific outcomes and provide a small degree of leverage if the international community chose to use it in that way but these figures need to be set in the context of the $62 billion reserves in Kazakhstan’s National Oil Fund.[11] As set out in the previous ‘Retreating Rights’ publications on Kyrgyzstan and Tajikistan, the gradual progress of global anti-corruption measures (such as the UK’s Unexplained Wealth Orders) and both corruption and human rights focused ‘Magnitsky’ sanctions provides opportunities for Western countries to hold the elites to authoritarian and kleptocratic states to account. At present Magnitsky sanctions have not been deployed by the US, EU or UK in relation to Kazakhstan. For both practical and diplomatic reasons the UK National Crime Agency may be reticent, in the wake of the failure of its case against Dariga Nazarbayeva, to take on new Unexplained Wealth Order cases that relate to Kazakhstan, but it is important to ensure it is given the support to move forward with future cases where it believes the evidence warrants further action. A further measure the UK and other countries are currently debating is reform of so-called ‘golden visas’ for investors. At present there are at least 205 Kazakhstani holders of these investor visas but less than one million pounds of FDI was coming in to the UK from Kazakhstan in the last recorded year (2019) which suggests that the UK is being used predominantly to store personal wealth in the luxury property market rather than as a wider opportunity for economically productive investment.[12] The UK delivering on its long-overdue commitments to produce a beneficial ownership register for property and reforms to the reporting requirements of its overseas territory tax havens would also help increase transparency about the extent of the wealth accrued by Kazakhstan’s ruling elite. So this publication finds that Kazakhstan is passing through a period of transition with its present and future looking somewhat more unsettled than its recent past. The extent of Kazakhstan’s human rights challenges are substantial, particularly as they relate to anything that could upset the existing political and economic order that the countries’ ruling elite benefit from so substantially. President Tokayev’s stated commitments to create a ‘listening state’, his recent human rights decree and wider promises of reform give benchmarks against which performance can be measured. It will be hugely important to support local civil society in holding him to these commitments, supported by a mix of international pressure (both for systemic change and on specific abuses) and continued technical support, the latter which may still improve outcomes for Kazakhstani citizens even within the current system of modernisation without democratisation. Reforms to transparency and anti-corruption measures in Western jurisdictions can hopefully assist in holding those who have abused the current system to a measure of account. Recommendations Based on the findings of the research in this publication the Government of Kazakhstan should:

• Stop targeting NGOs with punitive tax inspections and burdensome reporting requirements;
• Make it easier for parties to register and protect political activists from state harassment;
• Consider opportunities for constitutional reform that would enhance the powers of Parliament and strengthen checks on executive power;
• End the use of anti-extremism legislation powers under Article 405 and Article 174 of the Criminal Code to target protestors or those liking or sharing opposition posts on social media;
• Further reform the law on public assembly to end restrictions on unregistered groups and improve guidance to local authorities;
• Stop using kettling as a policing tactic for peaceful demonstrations;
• End the use of ‘freedom restrictions’ in sentencing that prevent activists and bloggers from continuing their work. Remove the current restrictions from activists including Max Bokayev, Alnur Ilyashev, Asya Tulesova, Larisa Kharkova, Amin Eleusinov, and Erlan Baltabay;
• Stop the continued harassment of independent trade unions and striking workers;
• Remove laws on insulting the honour and dignity of public officials used to silence criticism;
• End police harassment of independent journalists and improve how officials treat them
• Improve data protection and privacy regulation and enforcement;
• Deliver on commitments to produce new laws on domestic violence and sexual harassment, while retaining protections on the right to gender equality; and
• Ensure that direct elections for local officials provide opportunities for accountability and pluralism. Consider further local government reforms to increase its connection to citizens.

 To the international community:

• Raise systemic problems and individual cases of abuse both in private and in public; and
• Examine the use of international mechanisms for tacking corruption and kleptocracy, including improved transparency requirements, reform of ‘golden visas’, Magnitsky sanctions and anti-corruption tools such as Unexplained Wealth Orders where appropriate.

 [1] Casey Michel, Nazarbayev and the Rise of the Kleptocrats, October 2016,  https://thediplomat.com/2016/10/nazarbayev-and-the-rise-of-the-kleptocrats/[2] President of Kazakhstan, President Tokayev Signs a Decree on Further Measures of the Republic of Kazakhstan in the Field of Human Rights, June 2021, https://www.gov.kz/memleket/entities/mfa-delhi/press/news/details/215657?lang=kk[3] Ibid.[4] Legislationline, Criminal Code of the Republic of Kazakhstan (2014, amended 2016) (English version), https://www.legislationline.org/documents/section/criminal-codes/country/21/Kazakhstan/show[5] Legislationline, On the procedure for organising and holding peaceful assemblies in the Republic of Kazakhstan, May 2020, https://www.legislationline.org/download/id/8924/file/Kazakhstan%20-%20Peaceful%20assemblies%20EN.pdf[6] Legislationline, Criminal Code of the Republic of Kazakhstan (2014, amended 2016) (English version), https://www.legislationline.org/documents/section/criminal-codes/country/21/Kazakhstan/show[7] For example Kazakhstan no longer receives bilateral allocations from the EU’s Development and Cooperation Instrument (DCI) but does have access to some funding from regional programmes. See EU DG International Partnerships, https://ec.europa.eu/international-partnerships/where-we-work/kazakhstan_en[8] EU Commission, DG Trade, https://ec.europa.eu/trade/policy/countries-and-regions/countries/kazakhstan/index_en.htm[9] It should be noted that the UK-Uzbekistan PCA contains human rights as a subset of the wider political dialogue but whatever the format there needs to be a specific process for addressing human rights challenges within the relationship.[10] EBRD, Kazakhstan data, https://www.ebrd.com/kazakhstan-data.html[11] Sam Bhutia, Tracking Kazakhstan’s sovereign wealth funds through the last oil slump, Eurasianet, January 2020, https://eurasianet.org/tracking-kazakhstans-sovereign-wealth-funds-through-the-last-oil-slump[12] Department for International Trade, Kazakhstan Investment Factsheet, July 2021,  https://assets.publishing.service.gov.uk/government/uploads/system/uploads/attachment_data/file/998607/kazakhstan-trade-and-investment-factsheet-2021-07-07.pdf [post_title] => Retreating Rights - Kazakhstan: Conclusions and Recommendations [post_excerpt] => [post_status] => publish [comment_status] => open [ping_status] => open [post_password] => [post_name] => retreating-rights-kazakhstan-conclusions-and-recommendations [to_ping] => [pinged] => [post_modified] => 2021-07-22 10:41:45 [post_modified_gmt] => 2021-07-22 09:41:45 [post_content_filtered] => [post_parent] => 0 [guid] => https://fpc.org.uk/?p=5987 [menu_order] => 0 [post_type] => post [post_mime_type] => [comment_count] => 0 [filter] => raw )[16] => WP_Post Object ( [ID] => 5913 [post_author] => 3 [post_date] => 2021-07-02 12:45:30 [post_date_gmt] => 2021-07-02 11:45:30 [post_content] => If the British Government’s recently announced “tilt to the Indo-Pacific” is to mature from rhetoric to reality, increased engagement in Southeast Asia will be the key to success. This diverse region of ten countries and more than 650 million people is rich with opportunities for deeper economic and security cooperation. However, it is burdened by governance challenges and unmet development needs that have multiplied because of the pandemic. Southeast Asia also lies at the heart of the geopolitical contest of our time – between China, on the one hand, and the US and its allies, on the other. The Integrated Review of Security, Defence, Development and Foreign Policy, unveiled in March, acknowledged the importance of the region to the wider goal of building a ‘Global Britain’.[1] But it did not reflect the challenges inherent in moving closer to Southeast Asia, where most states are run by authoritarian governments that are wary of intensifying competition between the West and China. Last week’s trip to the region by Dominic Raab, the Foreign Secretary, highlighted the extent of these challenges and the diplomatic skills that will be required to thread the needle between values and interests in Southeast Asia. As he left the UK, Raab implemented new sanctions against companies linked to Myanmar’s military junta, which seized power in a coup in February. The UK has taken an admirably principled stance against the coup and the murderous crackdown on the democracy movement that continues to this day. It’s the sort of approach that chimes with the “New Atlantic Charter” that Prime Minister Johnson and US President Biden signed in early June, promising “to defend the principles, values, and institutions of democracy and open societies”. But only hours later, the foreign secretary had landed in Hanoi for warm meetings with the leadership of Vietnam, a Communist dictatorship that mercilessly squashes its opposition, albeit with little of the violence seen in Myanmar. Then he was off to Cambodia, ruled by the personalised dictatorship of Hun Sen, before ending his trip in Singapore, where the ruling People’s Action Party has kept a firm grip on power since independence from the UK. Raab, of course, was not in these countries to preach the values of democracy and free speech. He was pursuing Britain’s interests in broadened economic and diplomatic partnerships. In Singapore and Vietnam, he was pushing Britain’s bid to join the Comprehensive and Progressive Agreement for Trans-Pacific Partnership (CPTPP), an 11-country trade agreement that was backed by the Obama administration before Donald Trump pulled the US out. In Phnom Penh, he was seeking Cambodia’s support for the UK to become an official Dialogue Partner of the Association of Southeast Asian Nations (ASEAN), the regional organisation that Cambodia will chair next year. As a wide range of outside powers court Southeast Asia, from the US and China to Japan, India, Australia and South Korea, the region’s governments are keen to maximise their leverage. The more that foreign governments want, the more that Southeast Asia’s leaders expect in return. Which is why the British Government must play its hand carefully if it is to secure CPTPP membership and become the first new ASEAN Dialogue Partner since 1999, when the organisation initiated a moratorium on new interlocutors. The increasing talk in London, Washington DC and Canberra of the world dividing into democratic and authoritarian camps will not resonate in Southeast Asia, even in the democracies like Indonesia and the Philippines, which fear Western interference in their systems as much as Chinese. But the British Government, alongside its US and Australian allies, clearly believes that it cannot rally public support for a potentially costly pushback against China unless it plays the values card. This is the essential conundrum of deeper engagement in Southeast Asia. It is not unsolvable but it will be difficult to find the right balance between pursing British interests and British values. The best approach is to engage at a practical level, trying to help Southeast Asian leaders solve the thorny problems they are facing, from the pandemic and climate change to uneven economic growth, while working more quietly with civil society to promote better governance. Raab has passed the first test of diplomacy in Southeast Asia by turning up, with this being his fifth trip to the region since he was appointed two years ago. Arriving in Phnom Penh, he became the first British Foreign Secretary to visit Cambodia since 1953. Britain’s renewed engagement in Southeast Asia, including the appointment of a dedicated ambassador to ASEAN in 2019, has been welcomed in the region, with ASEAN endorsing in principle the UK’s bid to become a formal Dialogue Partner. But there will be many difficult conversations in the years to come, starting with Myanmar. While the UK has taken a tough line against the junta, Vietnam and Cambodia are among the ASEAN member states that have frustrated the organisation’s efforts to pressure Myanmar’s generals to stop the violence and seek talks with the ousted elected government. Calling these nations out or pressuring them to do more about Myanmar would likely undermine Vietnam’s backing for Britain’s membership of the CPTPP and Cambodia’s support for Britain’s Dialogue Partner status. Even Myanmar’s generals, who control the machinery of government, could block the latter should they wish, under ASEAN’s consensus-based decision-making process. The Integrated Review pitches the tilt to the Indo-Pacific as being in support of “shared prosperity and regional stability”.[2] The reality, when it comes to Southeast Asia, is that there are many risks ahead, as well as opportunities. Image by Number 10 under (CC). [1] HM Government, Global Britain in a competitive age, The Integrated Review of Security, Defence, Development and Foreign Policy, March 2021, https://assets.publishing.service.gov.uk/government/uploads/system/uploads/attachment_data/file/975077/Global_Britain_in_a_Competitive_Age-_the_Integrated_Review_of_Security__Defence__Development_and_Foreign_Policy.pdf[2] Ibid. [post_title] => UK must thread needle between interests and values in Southeast Asia [post_excerpt] => [post_status] => publish [comment_status] => open [ping_status] => open [post_password] => [post_name] => uk-must-thread-needle-between-interests-and-values-in-southeast-asia [to_ping] => [pinged] => [post_modified] => 2023-01-12 15:34:05 [post_modified_gmt] => 2023-01-12 14:34:05 [post_content_filtered] => [post_parent] => 0 [guid] => https://fpc.org.uk/?p=5913 [menu_order] => 0 [post_type] => post [post_mime_type] => [comment_count] => 2 [filter] => raw )[17] => WP_Post Object ( [ID] => 5930 [post_author] => 3 [post_date] => 2021-06-30 00:15:44 [post_date_gmt] => 2021-06-29 23:15:44 [post_content] => Акыркы 15 жылда Кыргызстан учурдагы президентин үчүнчү жолу кетирип, тез жана ыраатсыз өзгөрүулөрдү башынан кечирип жаткан кези. Жыйында бул көйгөйдүн тамырлары канчалык терең кеткени чагылдырылат. Бул басылышта Кыргызстандагы укук институттарынын башкы кемчиликтери катары паракорчулук менен жазасыздык изилденип, Борбордук Азиядагы башка өлкөлөрдүн маселелерине салыштырмалуу Кыргызстандагы көйгөйлөргө көңүл бурулбай же кичирейтилип ачык айтылбагандыгы көрүнүүдө. Бирок, Ковид-19 пандемиясы бул маселелерди даана ачык айкын көрсөттү. Бул чыгарылыш 2020-жылдын октябрь айындагы орун алган окуялардын жыйынтыгында бошонуп чыккан жаңы президент Садыр Жапаровдун пайда болгонун жана анын Кыргызстандын келечегине тийгизер таасирин түшүндүрүүгө аракет кылат.  Инстинктивдүү антиэлитардык популист, таасирдүү жеке өмүр баянга ээ болгон жана өткөн мезгилде экономикалык улутчулдукка шектелген Жапаров бийликти тез арада өз колуна алуу иш аракетин жасап, ал кадамы көп талаш-тартышты туудурган Конституциялык реформанын жүргүзүлүшүндө байкалат. Либералдуу ой-жүгүрткөн жарандык коом акыркы он жылда оор абалга дуушар болду. Ага мисал катары улутчулдуктуктун өсүшүн жана тез алмашкан бийлик жетекчилери жарандык коомго болушунча таасирин тийгизип аларга болгон басымдын көбөйүшүн айта алабыз. Мунун айынан жана өкмөттүн куралына айланган ЛГБТ коомунун жана аялдардын укутарынын коргогону учун коом тарабынан жарандык активисттерге болгон жек көрүү сезими пайда болду. Азыркы кырдаалды баалоо максатында төмөнкү басылыш Кыргызстандагы донордук демилгелердин үстүнөн тармактык жана түп тамырынан ойлоп чыгууну сунуштап, жардам берүүнүн жаңы жолдорун ойлоп табууга өбөлгө түзүүдө. Мындай жолдорго жергиликтүү маселелерге ийкемдүүрөөк мамиле кылуу керектигин, жаңы идеялар менен уюмдарды колдоо мүмкүнчүлүктөрүн,  башкарууга, ачык-айкындыкка жана отчеттуулукка  жаңыланган көз-карашты  камтысак болот. Паракорчулукка белчеден көмүлгөн “элитанын” өкүлдөрү тапкан байлыктарын чет жака жашыруу аракеттерине, ошондой эле Кыргызстанда акыйкатты орнотуу кыйын болгон учурларда, мисалы Азимжан Аскаровдун кайгылуу окуяга жооп катары Магнитский санкциялары жана глобалдык коррупцияга каршы чаралар көрүлүшү мүмкүн. Адам укуктарынын сакталышынын башкы көрсөткүчтөрүн канааттандыруу үчүн потенциалдуу соода-сатыктын, жардамдын жана инвестицияны тартып келуу шарттарын жакшыртууга мүмкүнчүлүктөр бар. Бул эмгек Кыргызстандын Конституциясынын жаңы мыйзам долбооруна киргизиле турган өзгөртүүлөрдүн багытын сунуштап, социалдык тармактарда ишин алып барган компанияларды, куугунтукка кабылган активисттер менен журналисттерди коргоо максатында активдуу иш-аракеттерге чакырмакчы. Эл-аралык коомчулук Кыргызстанда болгон маселелердин масштабы туралуу иллюзиялык ойдо болбоого тийиш. Ал укук жана эркиндик жолунан артка кайтуу процессин ыкчам түрдө алдын алып, Кыргызстандагы системалык көйгөйлөрдү чечүү үчүн көмөк көрсөтүүнүн жаңы жолдорун табуу зарыл. Кыргызстандын өкмөтүнө, эл-аралык институттарга жана батыш донорлорго берилүүчү кеңештер:

• Жазасыздык, жек көрүү жана коррупция маселелерине олуттуу көңүл буруу;
• Кыргызстанда эл-аралык донорлордун тарабынан каржыланып жаткан долбоорлор системалык түрдө текшерилип турушу керек. Мындай долбоорлорго бюджеттик колдоо, консультация кызматтарын колдонуу жана бейөкмөт уюмдар менен иш алпаруулар кирет. Алардын текшерилиши фактылар менен ар тараптуу катышуунун негизинде жүргүзүлүп, долбоорлордун максаттарына жана алардын ишке ашырылгандыгына көңүл бурулуусу зарыл.
• Өнөктөштөрдү жергиликтүү баалуулуктар менен тааныштырып, аларга көнүп кетүү үчүн мейкиндик жана керектүү каражаттары менен камсыздап, жаңычыл ой жүгүртүүгө жана жаңы добуштарга болгон мүмкүнчүлүктөрүнүн кеңейтүү жолдорун табуу;
• Жапаровдун өкмөтүнө Адам Укуктар боюнча жаңы Улуттук Иштер Планын иштеп чыгууга талап коюу;
• Европа биримдиги менен Улуу Британиянын ортосундагы туюкка кептелип калган өнөктөштүк макулдаштыктарды жөнгө салуу максатында башкаруу жана адам укуктары жаатындагы шарттарды жогорулатуу; карыз жүгүн жеңилдетүү; мамлекеттик жардамды жакшыртуу менен жаңы инвестицияларды тартып келүү;
• Кыргызстанда Магнитский санкцияларын жана башка коррупцияга каршы механизмдерин кененирээк колдонуу;
• Социалдык тармактарда кыргыз тилин жайылтуу жана чыгымдарды төлөө механизмдерин бекемдөө;
• Жаңы Конституциянын мыйзам долбооруна бейөкмөт уюмдарды, профсоюздарды, сөз эркиндигин жана азчылыктардын укуктарын коргоого багытталган өзгөртүүлөрдүн киргизилишине басым жасоо; Башкы прокурордун ыйгарым укуктарын кеңейтилишинен баш тартуу;
• Жарандык консультациялар үчүн жаңы механизмдерди изилдеп чыгуу,   Кыргызстандагы жергиликтүү практикасынан жана башка өнүгүп жаткан өлкөлөрдөгү консультативдик мекемелеринен үйрөнүү, жана жарандык чогулуштарды колдонуу.

[post_title] => Retreating Rights - Кыскача мазмун [post_excerpt] => [post_status] => publish [comment_status] => open [ping_status] => open [post_password] => [post_name] => retreating-rights-%d0%ba%d1%8b%d1%81%d0%ba%d0%b0%d1%87%d0%b0-%d0%bc%d0%b0%d0%b7%d0%bc%d1%83%d0%bd [to_ping] => [pinged] => [post_modified] => 2021-10-08 17:55:41 [post_modified_gmt] => 2021-10-08 16:55:41 [post_content_filtered] => [post_parent] => 0 [guid] => https://fpc.org.uk/?p=5930 [menu_order] => 0 [post_type] => post [post_mime_type] => [comment_count] => 0 [filter] => raw )[18] => WP_Post Object ( [ID] => 5845 [post_author] => 3 [post_date] => 2021-06-30 00:14:30 [post_date_gmt] => 2021-06-29 23:14:30 [post_content] => Бул “Күчү жоголуп бараткан укуктар” аттуу басылманы Кыргызстандагы тез жана башаламан болуп жаткан өзгөрүүлөрдүн убагын жыйынтыктоо аракети десе болот. Кыргызстан учурдагы абалга кандайча келип калганы, ага жараша келечекте жасалчу иш аракеттер тууралуу сөз болмокчу.^[1]  Учурда мамлекеттин болгон акыбалынын түпкү себептери көп жылдар мурун пайда болуп, жадагалса Кыргызстанда ошол убакыттын ичинде пайда болгон көптөгөн инститтуттар андан кийин түптөлгөн. Ушул сыяктуу структуралык маселелердин деталдуу анализи киришүүнүн экинчи бөлүгүндө жана бул жыйынга кирген макалаларда камтылган. Бул долбоорду биринчи жолу 2019-жылдын күз айында кабыл алган маалда, бир канча убакыттан бери бүтүндөй өлкөнү улутчулдук менен коррупция кара булуттай каптап калган эле (буга чейин деле алар ар башка тармактарда болуп келген). Бирок, COVID-19 пандемиясына көрүлгөн начар даярдык менен саткынчы өкмөткө болгон элдин нааразычылыгы акыркы 15 жылдын ичинде үчүнчү төңкөрүшкө алып келди. Борбордук Азиянын башка коңшу мамлекеттерине салыштырмалуу, Кыргызстандагы демократия башкаруу жана адам укуктары жаатында болгон терең жана тамырлап кетип бараткан кээ бир көйгөйлөрдү жаап жашырат. Бийликтин ичиндеги кайнап жаткан атаандаштык жана паракорчулук боюнча болгон коркунучтар мурунку эки башаламандыкка алып келген: 2017-жылдагы чуулгандуу шайлоо жана 2019-жылдын август айындагы орун алган Кой-Таш окуясынан кийинки мурдагы президент Алмазбек Атамбаевдин камакка алынышы тууралуу кеп болмокчу. Кыргызстандын түштүгүндө жашаган өзбек элинин этникалык азчылыгына карата өлкөдөгү зомбулук коомчулук арасында маселени жаратууда. Бул этникалык азчылыгына карата дискриминация уланып жатканы анык, анткени алардын тил жана жеке менчик мүлк укуктары тебеленип, канааттандыраарлык дэңгээлде каралган эмес. Саясий куугунтукка кабылган Азимжан Аскаровдун 2020-жылдагы азаптуу өлүмү ошол кайгылуу көрүнүштүн үзүрү болуп, коомчулук арасындагы чыңалууну көрсөтүп турат. Акыркы он жылдын ичинде, өзгөчө акыркы 2-3 жылда жарандык коомдун активисттери бюрократиялык басымдын, атайын кызматтардын аңдуусу жана улутчулдук мамиленин айынан дуушар болгон көйгөлөрдүн саны артып жатканы боюнча чуу көтөргөнү аракет жасашкан. Тилекке каршы, кедейлик менен өнүгүүнүн башка көрсөткүчтөрүнүн дэңгээли төмөн болуп турганына карабастан, бул маселелер көп учурларда кичирейтилип көрсөтулгөн, себеби жарандык эркиндик менен адам укукатар жаатында Кыргызстанды Боробордук Азия аймагында ийгиликке жетишкен мамлекет катары көрсөтүү кызыкчылыгы орун алган. 2020-жылдын июнь айында эле Европа Биримдиги сыяктуу эл аралык өнөктөштөр “адам укуктары жаатындагы жалпы кырдаалды туруктуу деп белгилеп, региондогу алдыңкы позицияда экенин айтышты. Өкмөт өзүнүн күн тартибинде адам укуктары боюнча маселелерин белгилеп, бул багытта керектүү болгон документтерди кабыл алган, мисал катары 2019-2021 жылдардын Адам укуктар жаатындагы иш-чаралардын Улуттук Планы”.^[2] Көбөйүп бараткан көйгөйлөр көптөн бери көңүлгө алынбагандыктан, орчундуу жана терең өзгөрүүлөрдү токтотуу өтө кеч болуп калган. Кыргызстандагы саясий тынчтыктын казаны бир нече жылдын ичинде акырындап кайнап отуруп, акырында 2020-жылдын аягында элдин чыдамы түгөнүп, көтөрүлүш менен аяктады. Натыйжада, бул окуя Кыргызстандагы саясий тынчтыкты камсыздай турган олуттуу көйгөйлөр жана чечүүгө кеч болуп калган маселелерди ортого чыгарды. Бул басылма жогоруда белгиленген суроолорго жообун табууга аракет кылганын кошумчалай кетебиз. Биз учурдагы кырдаалга кантип келдик: Кыргызстандын кыскача тарыхы Бүгүнкү күндө Кыргызстанга таандык болгон жерлери мурун бир катар өрөөндүн жашоочуларына жана Энесай Кыргыз Каганаты (учурдагы кыргыз элинин ата-бабалары тарабынан негизделген деген божомолдор жок эмес) үчүн дагы мекен болуп келген. Бирок мындай көрүнүш бул жерлерди башка өрөөндүн элдери тартып алган убакытка чейин гана болгон, тартып алгандарды айтканда биринчи кезекте XIII-кылымдагы Монгол империясы эскерилмекчи.^[3] Кыргыз каганатынын түптөлүү заманын (IX кылым) улуттук тарыхы  Кыргызстанда улуттук иденттүүлүк катары кеңири колдонулуп келген, дүйнөдө эң узун поэма катары таанылган “Манас” эпосундагы сүрөттөлгөн окуялары менен негизделет.^[4] Ал заманда кыргыз эли учурдагы Кыргызстандын жери менен чектеш аймактарда көбүнчө көчмөн жашоо таризинде жашап, Кытай эли менен Кыргызстандын түштүгүндө жайгашкан Тимурид сыяктуу отурукташып калган империялар менен иш жүргүзүшчү. Кыргыз элинин Орусия менен, тагырак айтканда Улуу Екатерина менен биринчи жолугушуусу 1775-жылы болуп өткөн. Мындан туура 100 жылдан кийин (1876) кыргыз уруулары Орус империясынын курамына толугу менен кирген. Ал эми 1924-жылы Орусиянын Советтик Социалисттик Республикаларынын курамында Советтер Кара-Кыргыз автономиялык облусун негиздешкен. Кийин, 1936-жылы ал Советтер Союзунун курамына толугу менен кирип, Кыргыз Советтик Социалисттик Республикасына айланган. Советтер Союзунун кыйрашына жакын Коммунисттик партиядагы алда канча беделдүү ишмерлердин арасындагы мамилелер туюкка кептелгенине байланыштуу, Кыргыз Илимдер Академиясынын Президенти Аскар Акаев өлкөнүн Президент кызматына келген. Экономикалык жана саясий либерализация жолунда Борбордук Азиядагы кесиптештерине салыштырмалуу ишин ийгиликтүү жүргүзгөн Аскар Акаев жаңы түптөлгөн Кыргыз Республикасын 2005-жылга чейин башкарат. Борбордук Азиянын советтик дооордон кийинки башкармалыктагы кесиптештерине салыштырмалуу Акаевдин авторитардык амбициялары төмөнурөөк болгонуна карабастан, ал башкарып турган учурда коррупциянын дэңгээли тайбай өсүп жатты. 2005 – 2020-жылдардагы кырдаалМандат боюнча башкаруунун үчүнчү мөөнөтү 2005-жылы бүтөөрүнө байланыштуу кызматын бошотоору тууралуу сөз бергенине карабастан, Акаев башкарыла турган бийликти өз балдарынын бирине берээри же жаңыдан жогорку кызматка ат салышууга тоскоол болгон мөөнөт чектөөлөрдү бузаары жөнүндө ушак-кептер таркап кеткен. Акаевдин башкаруусуна болгон нааразылык өлкө боюнча күчөп, 2005-жылдын февраль айында өтө турчу парламенттик шайлоодо фальсификация коркунучу артып, чыңалуунун туу чокусу Акаевдин мамлекеттен качып кетүүсү (кийин Москвада академиялык карьерасын улантып кеткен) болду. Тарыхта бул окуя “Жоогазын революциясы” деп аталып калган.^[5] Нааразылык кыймылынын башчысы, мурдагы премьер-министр Курманбек Бакиев бир эле убакта убактылуу премьер-министр жана президенттин милдетин аткаруучу кызматтарын ээлеп калып, Акаевди алып тушкөндөн кийинки 2005-жылкы шайлоодо ал жеңип чыккан. Бул жыйындагы бир нече авторлор белгилегендей, Бакиев мурунку ажодой эле, реформаларды убадалаганы менен, кийин өзү коррупцияга белчесинен батып кеткен. Энергетикалык каатчылыктын пайда болушу менен (электрокубаттуулугунун веердик өчүрүлүшү менен өсүп жаткан чыгымдар) Бакиевтин коррупциялык аракеттерине каршылык көрсөткөндөр нааразылык акциялары менен башаламандык иштерин жүзөгө ашырууга бышып жетилип, өкмөттүн маанилүү имараттар менен Ак үй басып алынды. 2010-жылдын апрелинде Бакиевтин кетишине чеийн орун алган олуттуу окуялар 65 адамдын өлүмү менен аяктады. Бирок, буга карабастан Бакиевдин тарапташтары өлкөнүн түштүгүндө мобилизация иштерин улантып, натыйжасында башаламандыктар башталып, чыңалуунун жогорку чекити Оштогу 2010-жылдын июнь айындагы каргашалуу окуялары менен коштолгон. Негизинен бул окуяда этникалык өзбектер Бакиевге каршы чыккандарды колдогону айтылып келет, а бирок жаңжалдын түпкү себеби тууралуу маалымат кийинки бөлүктө сөз болмокчу. Бакиев өз тууган-уруктары жана тегеректеги жакындары менен биргеликте Белорусияда башкалка издеп, тапканы белгилүү. Ошондой эле мурунку премьер-министр Данияр Усеновдун өз аты-жөнүн өзгөртүп, учурда Белоруссия улуттук биотехнологиялык корпорациянын жетекчиси болуп алганы көз жаздымда кала албайт. Ал эми Курманбек Бакиевдин уулу, Максим Бакиев башкалканы Улуу Британиядан тапкан.^[6] 2005-жылы Бакиев менен бир даражада болгон Роза Отунбаева 2010-жылдын июль айында Референдумда Конституция кабыл алынгандан кийин кыска-мөөнөттүк президенттик кызматка аттанган. Жаңы кабыл алынган Конституцияга ылайык мурун Президентке таандык болгон ыйгарым укуктары толугу менен Парламентке (Жогорку Кеңешке же Жогорку Сотко) өткөрүлгөн. 2011-жылдын декабрь айында президенттик кызматты аткарган Роза Отунбаеванын ордуна премьер-министр Алмазбек Атамбаев келген. Кайра эле, бул жыйындын бир катар авторлору белгилегендей, реформалар жасалат деген убадалар менен келип, коррупционер жана башкарууга эпсиз деген аттарга конуп кеткен. Кандай болсо да, постсоветтик Кыргызстандын тарыхында өз кызматында толук мөөнөтүн иштеп кеткен жалгыз президент болуп келет. Атамбаев элди дурбөтпөстөн кызматын өз каалосу менен тарапташына тынч өткөрүп бере алды. 2017-жылы Атамбаев Кыргызстан Социал-демократ партиясындагы кесиптеши жана ал учурдагы премьер-министр Сооронбай Жээнбековго бийликти тапшырган. Бул шайлоо жалпысынан эркин өттү дегенибиз менен, шайлоо учурунда административдик ресурстар колдонулуп көптөгөн добуштар сатылып кеткен.^[7] Бирок Сооронбай Жээнбеков кызматына киришип баштаары менен эле мурунку президент менен ортосунда тез эле келише албастык пайда болуп, Атамбаев жана анын кишилерине каршы бир топ сот иштери козголгон. Бул иш Кой-Таштагы үйүндө Атамбаевдин тарапташтары менен спецназдардын куралдуу тирешүүсүнө алып келип, азыркы убакка чейин каралып жаткан коррупция менен адамды кокустуктан өлтүрүү деген күнөөлөрү боюнча 11 жылга кесилиши менен аяктаган. Кыргызстан Социал- демократтар партиясы Атамбаевдин жана Жээнбековдун тарапташтары деп эки фракцияга бөлүнүп, акырында 2020-жылдагы келе жаткан шайлоого “бийлик партиясы” катары иш жүргүзүү максатында Жээнбековдун жактоочулары “Биримдик” партиясына биригишкен. Кыргызстан “Демократиянын аралчасы” деген репутациясы коңшу мамлекеттердеги демократиянын дэңгээлин салыштыруу максатында колдонулуп, бул фактка Кыргызстандын постсоветтик жылдардын ичинде бир нече жолу басым жасалган. Бирок, ошол жылдардын ичинде Кыргызстандагы демократиянын “саясий ден-соолугу” тууралуу көптөгөн олуттуу кооптор жашап келген,^[8] себеби ар бир шайланган президент эл нааразылыгынан улам кызматынан кеткен же аткарган милдеттеринин мөөнөтү аягына чыкканда түрмөгө отуруп калган.^[9] Калктын жан башына 1 309$ түшкөн ички дүң продукциясынын көрсөткүчү менен постсоветтик аймагында Кыргызстан эң кедей өлкөлөрдүн тизмесинде жана массалык миграция боюнча экинчи сапта турат. Кыргыз мигранттарынын көбүнчөсү Орусияга кетип, ал жактан Кыргызстанга которулган акчанын саны Кыргызстандын ички дүң продукциясынын 28,5% түзөт.^[10] Transparency International (“Трэнспэрэнси интернэшнал” – “эл-аралык ачык-айкын”) Коррупцияны кабылдоо Индекси уюмунун маалыматына караганда, дүйнө жүзү боюнча коррупциясы төмөнкү дэңгээлде болгон өлкөлөрдүн тизмесинде Кыргызстан 124-орунду ээлеген. Ал эми Кыргызстан көптөн бери чыныгы демократиялык өлкө катары эсептелгенине карабастан, Freedom House (“Фридом хаус” – “Эркиндиктин үйү”) бей-өкмөт уюмунун Nations in Transit долбоорунун алкагында жарыяланган отчетуна ылайык 100 баллдык системасында саясий эркиндик критерийи боюнча 11 балл жана жарандык эркиндиги боюнча 27 балл менен Кыргызстандагы саясий абал консолидацияланган авторитардык режимге айланып калганы бир нече жолу белгиленген.^[11] 2016-жылы батыш донорлордун жана кыргыз жарандык коомдун тарабынан жасалган күчтүү басымдын натыйжасында Кыргызстан орустардын чет өлкөлүк агенттерге байланышкан мыйзам долбоорун кабыл алуудан аз жерде калган. Ошондой эле, көптөгөн бей-өкмөт уюмдар таасири чоң көзүрлөр менен байланышкан бейөкмөт субъекттердин жана бийлик тарабынан үзгүлтүксүз жасалган басым тууралуу кабар беришкен.^[12] Акыркы он жылдын ичинде эл арасында көбөйүп бараткан улутчулдук Кыргызстандагы коомдук жашоонун негизги мобилизациялык күчүнө айланганы тууралуу маалымат бул эмгектин киришүү бөлүмүндө жана алдыдагы эсселерде сөз болмокчу.^[13] Бул жагымсыз көрүнүш төмөнкүлөрдө байкалууда, алар: батыш менен Кытайга карата улутчул маанайдын пайда болушу; жергиликтүү орус тилдүүлөргө болгон кастыктын өсүшү (бирок Орусияга тиешелүү эмес); аялдардын, этникалык жана сексуалдык азчылыктардын укук маселеринин чыңалуусу. 2018-жылдын аягынан баштап (чыныгы менен жалганга экөөнө тең тиешелүү) кытайлык мигранттар, өлкөгө Кытайдан тартылып келген инвестициялар менен Кытайдагы этникалык кыргыздарга жасалган мамилеси боюнча бир катар нааразылык акциялары жүргүзүлгөн.^[14] 2019-жылдын август айында тоо кендерин казып чыгуучу “Чжун Цзи” аттуу компаниясы айлана чөйрөгө келтирилген зыян менен жумушчуларга жасалган терс мамиле боюнча айыпталып, бул компанияга таандык болгон “Солтон-Сары” шахтасында жаңжал ортого чыга түшкөн.^[15] Бул жаңжал этникалык жана геостратегиялык жактан маанилүү болгондуктан, мындай нааразачылыктар экономиканын алдыга жылбаганы тууралуу коркунучтарын кеңири таратып, Кыргызстандын кең байлыктарынын пайдасы жергиликтүү элге тийбестен, эл аралык инвесторлордун (жана ички элиталардын) чөнтөгүнө түшүп жатат деген ойду пайда кылды. Кыргызстандын ички дүң продукциясынын 9% түзүп, тоо кендерин казып чыгуучу канадалык “Центерра” фирмасына таандык болгон “Күмтөр” алтын кен булагынын акцияларынын чечүүчү бөлүгү чет-өлкөлүк фирмасынын ээ болушуна болгон каршылык менен нааразычылыктар кыргыз саясий аренасындагы дебаттардын туруктуу темасы болуп келген. Дал ошол эле тема учурдагы президент Садыр Жапаровдун баштапкы популярдуулугунун булагы болуп, 2013-жылы өзү жетектеген мамлекеттештирүүгө каршы протесттердин убагында орун алган адам уурдоо кылмышы боюнча соттоолуусуна негиз болуп берген.^[16] 2020-жылдын башында кытайдын экономикалык кийлигүүшүүсүнө шек саналып ага каршы көпкө узаган протесттер пайда болду. Анын натыйжасында, кытайдын чек арасына жакын Нарын облусунун экономикалык эркин аймакка кирген жана 275 миллион долларды түзгөн кыргыз-кытай логистикалык борбордун курулуш долбоору токтолду.^[17] Аял укуктарын коргоочулар (либералдык жарандык коомдогу тарапташтары менен бирге) жана демонстранттарга каршылык көрсөткөн улутчулдардын арасындагы аял укуктар маселеси өзгөчө уруш-талашты жараткан орчундуу көйгөйгө айланып калган. 2019-жылдын аягында Бишкектеги Кыргыз улуттук көркөм сүрөт жана искуство музейинде феминисттик искусствосун чагылдырган, кыргыз жана эл аралык сүрөтчүлөрдүн тарабынан уюштурулган “Заманбап искусствосунун феминналеси” аттуу көргөзмөсү коомчулукту дүрбөтүп, нааразычылыкты козгогон.^[18] Көргөзмөгө каршылыгын билдирип (бул көргөзмөдө казак сүрөтчүсү Зоя Фалькованын Evermust аттуу иши камтылган. Ал боксердук грушасын үйдөгү болгон зордук- зомбулукту баса белгилөө максатында аялдын тулку бой формасында жасап, көргөзмөгө койгон), нааразычылыгын көрсөтүп жаткан улутчул топтордун кайтарган жообу Маданият министрлиги тарабынан көргөзмөдөгү кээ бир иштерге цензура салынганында билинип, өлтүрүү коркунучтарынын таасиринен улам музейдин куратору ишинен кетүүгө аргасыз болгон.^[19] 8-март күнү белгиленген Эл аралык аялдар күнү жаңжалдын жогоруда белгиленген эки тараптын ортосундагы болгон талаш-тартышы заманбап Кыргызстанда көптөн бери уланып келе жаткан маселени 2020-жылы кайрадан козгоду. ЭрикМакГлинчи өз эссесинде белгилегендей, “2020-жылдын Эл аралык аялдардын 8-март күнү бетине маска тагып, башына  кыргыздын улуттук баш кийимин ак калпакты кийген эркектердин тобу Бишкектин Эски аянтында чогулган зордук-зомбулук, кыздарды ала-качуу менен  турукташып калган жана кенири тараган үй-бүлөдөгү зомбулукка каршы чыккан, активисттердин тобуна кол салган.^[20] Эң кызыктуусу, кол көтөргөндөрдүн тобу камакка алынбай, алардын ордуна аялдардын укугун коргогон 50 активист-кыздар кармалган.”’^[21]  2020 жылдын март-октябрь айларыАялдардын Эл аралык күнүндө болгон ызы-чуудан кийин, Кыргызстанда COVID-19 оорусунун биринчи учурлары катталып, кадимки саясий жашоо дароо эле токтогон. 22-мартта Бишкекте коомдук транспорттордун жүрүшү токтоп, кийин бул кырдаал олуттуу карантин менен коменданттык сааттын киргизилиши менен аяктайт.^[22] Автордун өзүнүн өлкөсүн дагы эске алуу менен дүйнө жүзү боюнча башка мамлекеттердей эле Кыргызстанга кирип келген каатчылык мамлекеттин күчтүү жана көптөгөн алсыз жактарын толугу менен ачык айкын көрсөттү. Бул жыйындагы Рыскелди Саткенин эссеси билдиргендей, пандемия Кыргызстандагы саламаттыкты сактоо системасынын (оорукана орундары менен иштеген персоналы) потенциалын кыйратып, башкаруу, коррупция жана ачык-айкындыктын жок болушуна байланыштуу жергиликтүү маселелердин бетин ачкан. Мындай кырдаал пандемия менен алышууда мамлекетти алсыратканы ачык көрүндү. Ал убакта кычкылтек жана вентиляторлордун жетишсиздиги менен медициналык кызматкерлердин арасында күчөп таралган вирус өтө курч маселелер болуп турган. Ага кошумча болуп медициналык кызматкерлер жеке жана башка  коргонуу каражаттарынын жок болушуна дуушар болгон.^[23] Пандемиянын алгач айларында чыныгы абал жаңылыштык менен тез тез катталып турган пневмониянын көлөкөсүндө калган. Пандемия жаңы пайда болгон учурда бийлик өкүлдөрү ага каршы керектүү чараларды колдонууга бел байлабастан, тескерисинче алардын арасында бири-бирине жоопкерчиликти ыргытуу оюну башталган. 1-апрельде ошол убакытттагы президент Жээнбеков баштапкы маалда вирусту алдын-алуу боюнча иш-аракеттери натыйжасыз болуп калганы үчүн COVID-19 вирусу боюнча атайын түзүлгөн группанын башчыларын кызматынан кетирген. Ал группанын башчылары Саламаттыкты сактоо министри Космосбек Чолпонбаев менен премьер-министрдин орун басары Алтынай Омурбекова болгон.^[24] Кийин, 2020-жылдын ноябрь айында Чолпонбаевге шалакылык боюнча айып тагылып, консалтинг келишимин түзгөнү боюнча коркунучтары тараганынан улам камакка алынат.^[25] Премьер-министр, Мухаммедкалый Абылгазиев 27-майда, демек каатчылыктын так ортосунда дем алууга чыгып, мындан эки жумадан кийин улуттук жыштыктарды сатууга байланышкан коррупциялык иштеринин айынан кызматынан кетет.^[26] Абылгазиевди жөнөтүп жаткан күнү партиялаш министрлер маскасыз жүрүп, социалдык аралыкты сактабаганы видеокамерага түшүп, натыйжада, 28 саясатчы менен аткаминерлерге айып пулу жазылган.^[27] Жөнөкөй жарандар ошол мезгилдеги кырдаалды башаламандык деп табышкан. Башка (Бишкек сыяктуу) ири шаарларга  барып келүүгө байланышкан жумуштардын ээлери жана бул шаарларда каттоосуз же башка расмий документсиз жашап жүргөн көптөгөн жарандар үчүн ички кыймылдын көзөмөлгө алынышы башаламандыкты жаратты десек жаңылбайбыз.^[28] Каатчылык Кыргызстандын эл аралык институттар тарабынан ири көлөмдө ыкчам каржыланышына жол ачкан. 2020-жылдын июль айында жалпы жонунан Кыргызстандын эсебине 627,3 мииилон АКШ доллар каражаттары түшүп, бул акчалар кандай сарпталганы тууралуу отчеттор менен процесстин ачык-айкындыгы боюнча кооптор жаралды.^[29] Буга карабастан, Кыргызстанда мамлекет жасаган иши оңунан чыкпай калганда, ортодо пайда болгон кооптуу кырдаалда ыктыярчылар чыгып, бейтапканалар менен башка медициналык мекемелерге өздөрүн аябастан жардам  берүүгө келишкен.^[30] Жапаровдун администрациясы мурунку өкмөт 2020-жылдагы пандемиянын алгачкы толкунунда өлүмгө учураган адамдардын саны 1393 деп жашырганын аныктап, ал эми чындыгында каза тапкандардын саны 4000 жеткендигин далилдешкен.^[31] Саламаттык сактоо министрилигине таянуу менен мындай каатчылык дүйнө жүзү боюнча орун алган жарандык эркиндикке чектөөлөрдүн коюлушун талап кылып, ошондой эле өкмөткө массалык маалымат каражатттары менен саясий эркиндикке кийинки чектөөлөрдү коюу мүмкүнчүлүктөрүн берди. Элира Турдубаева өз ишинде белгилегендей, көз карандысыз массалык маалымат каражаттар карантиндин убагында өлкөнүн сыртында өз ишин алып бара алган эмес, ал эми өкмөт болсо бей-өкмөт уюмдарга карата бюрократиялык чараларды күчөтүү боюнча мыйзамдарды кабыл алганы аракет жасаган. Атайын кызматтар дагы жөн отурбастан, өкмөт тарабынан пандемияга каршы көрүлгөн чараларды сындаган социалдык тармактардын колдонуучуларын (жеке коргонуу каражаттарынын жок болгонуна нааразычылыгын билдирген медициналык кызматкерелерди дагы)  камакка алынышын күчөткөн.^[32] Даана парламенттик шайлоонун алдында экономикалык жана социалдык тармактары пандемиянын азабын тартып жатканына карабастан, алгач бай манаптар менен жергиликтүү бийликтин ортомчулардын ортосундагы шайлоого карата ички элиталык атаандаштыкты көрө алабыз деген ой болгон, анткени Кыргызстандын Социал-демократтардын партиясы (КСДП) кыйрагандан кийин партиялык система кайрадан түзүлүп баштаган.^[33] Бирок, арадан көп өтпөй эле негизги иш-аракеттердин маңызы эки таасирдүү үй-бүлөлүк кландардын күчтөрүнүн кагылышуусунда жатканы билинип калды. Биринчиси “Биримдик” саясий партиясын тегеректегеп курчаган Жээнбековдун тарапташтары болсо (Сооронбай Жээнбековдун иниси, Асылбек Жээнбеков менен биргеликте), экинчиси өз аракетин шартту түрдө Жээнбековчул “Мекеним Кыргызстан” саясий партиясы аркылуу жүргүзгөн таасирдүү Матраимовдордун үй-бүлөсүнүн (булар тууралуу сөз төмөндө болмокчу) тармагына жакындалган тарапташтары болмокчу. Ыктыярчыларды колдонууга тыюу салган эрежелер потенциалы боюнча ресустарга бай жана мыкты камсыздалган “Биримдик”, “Мекеним Кыргызстан” жана (Жээнбековчул деп эсептелеген) Канатбек Исаевдин “Кыргызстан” партиялары менен алардын атаандаш партиялардын ортосунда чоң өксүктү жаратты.^[34] Бирок, шайлоо алдындагы жүргүзүлгөн кампанияга сарпталуучу формалдуу чыгымдардан дагы маанилүүрөөк болуп, өткөн шайлоодо көнүмүш адатка айланып калган добуштарды сатып алуу практикасын улантып кетиши болгондур. Бул жолкусунда бир гана добуштардын массалык түрдө сатып алынышы менен чектелбестен, кошумча фактор болуп пандемия учурунда жасалган кайрымдуулук демилгелерине кыянаттык келтирип, салтка айланып калган админресурстардын (мамлекеттик мекемелер менен кызматкерлерин добушун берүүгө мажбурлоо) добушун Жээнбековдун партиясына салдыруу (кээ бир учурларда бул ички уруш-тартыш күчөп, мушташуулар менен аяктаганы сейрек эмес) сыяктуу иштери орун алган.^[35] Октябрь айындагы шайлоого аттанышкан 17 саясий партиялардын ичинен  16сы жек көрүүчүлүк тилин пайдаланбоо боюнча БШКнын Жүрүм-турум кодексине кол коюшкан, бирок бул нерсе Интернет талаасында шайлоо алдындагы жүргүзүлгөн кампаниялардын учурунда көбүнчө көңүлгө алынбай калган. Учурдагы кырдаал: 2020-жылдын октябрь айынын баштап бүгүнкү күнгө чейинШайлоо күнү, 4-октябрда социалдык тармактарды шайлоодогу алдамчылык менен видеого катталган добуштардын сатып алынуусунун, бир адамдын бир нече адамдын ордуна добушту салганын жана шайлоочуларды бир шайлаган жеринен экинчи жерге алып барып, добушун бердиртип жаткандын сүрөттөрү жана видеожаздыруулар каптап кеткен. Демек, шайлоо участогунун адресин убактылуу алмаштыруу мүмкүнчүлүгүн кыянаттык менен колдонулганы ири масштабда көрүндү.^[36] Шайлоолордо жүргүзүлгөн байкоо боюнча ЕККУнун акыркы отчетунда белгилегендей, ЕККУнун байкоо миссиясына “добуштарды сатып алуу жана админресурстарын кыянаттык менен пайдаланган учурлар тууралуу маектештерибизден өлкө боюнча көптөгөн ишеничтүү кабарлар келип жатты”.^[37] Шайлоонун алдын ала жыйнытыгына ылайык “Биримдик” партиясы 24.50% көрсөткүчү менен “Мекеним Кыргызстан” партиясынын 23.79% көрсөткүчүнөн аз гана айырмачылык менен  жеңсе (демек 120 квоталык Жогорку Кеңеште бул эки партия 46 жана 45 оорунду ээлеп калмак), үчүнчү болгон “Кыргызстан” партиясы 8.7% артта калып, Жогорку Кеңеште 16 квотаны алмак.^[38] Шайлоонун 7%дык босогосун аттай алган төртүнчү партиясы Жээнбековторго түздөн түз байланышы жок болгон жападан жалгыз “Бүтүн Кыргызстан” партиясы болду. Бул партия 2011 жана 2017-жылдардагы президенттик шайлоолорго катышып, Адахан Мадумаровдун жетекчилигинин алдында ишин алып барып келет. Шайлоо алдындагы жүргүзүлгөн сурам-жылоонун жыйынтыгы боюнча шайлоочулардын үчтөн бир гана бөлүгү учурдагы бийликтин пандемияга каршы көрүлгөн чараларын жетишеерлик деп эсептегенине карабастан шайлоонун жыйынтыгы жогоруда белгиленген көрсөткүчтөргө ээ болгон. Шайлоо алдындагы жүргүзүлгөн сурамжылоонун жыйынтыгы боюнча шайлоочулардын үчтөн бир гана бөлүгү учурдагы бийликтин пандемияга каршы көрүлгөн чараларын жетишеерлик деп эсептегенине карабастан шайлоонун жыйынтыгы жогоруда белгиленген көрсөткүчтөргө ээ болгон.^[39] Шайлоонун алдын ала жыйынтыктары айтылганда, шайлоо босогосунан өтпөй калып, демек Жогорку Кеңештин жаңы чакырылышандагы орундарга илинбей калган көптөгөн партиялардын үгүттөөчүлөрү баш болуп 4-октябрдын кечки маалында шаардын борбордук «Ала-Тоо» аянты менен БШКнын имаратынын алдында нааразычылык акциясына чыга башташкан. Кийинки күндүн таңкы маалында аянтта жана Бишкектин көчөлөрүндө элдин саны орчундуу көбөйүп, мурунку күнү орун алган добуштарга байланыштуу алдамчылыктын фактыларына жана шайлоонун жалпы жыйынтыгына нааразычылыкты ачык билдире башташкан. Ал эми түшкү жана кечки маалга чейин “Ала-Тоо” аянтын каршылыгын билдирген эл толугу менен каптап, желектерди желбиретүү менен улуттук гимнди ырдай башташкан.^[40] Бул убакытка чейин президент Сооронбай Жээнбековдун “Биримдик” партиясынын булактары шайлоону кайрадан өткөрүүгө макулдугун билдиришкен. Бирок, 5-октябрдын кечки маалында абал курчуп, милиция кызматкерлери Ак үйдүн алдындагы жана аянттагы чогулган элди таркатуу максатында суу замбиреги,  светошумовой граната менен жаш агызуучу газ аркылуу күч колдонуп, чыңалуу ого бетер күчөп кеткен.^[41] Таңкы маал саат үчтө эл Ак Үйдүн ичиндеги президент Сооронбай Жээнбековдун кабинетине кирип келип, жада калса Улуттук Коопсуздуктун Мамлекеттик Комитетинин имаратын алып алууга үлгүргөн.^[42] УКМКдан бошонуп чыккандардын арасында мурунку президент Алмазбек Атамбаев менен мурунку Жогорку Кеңештин депутаты Садыр Жапаров болушкан.^[43] Асель Доолоткелдиеванын айтымына ылайык Жээнбеков менен сүйлөшүүлөрдү жүргүзүү мүмкүнчүлүгүн түп тамырынан алсырата турган “Ала-Тоо” аянтындагы нааразычылыгын көрсөтүп жаткан оппозициялык топторго Атамбаев эпсиз кошулуу аракетин жасагыча, Садыр Жапаровго анын колдоочулары кошулушкан. Эгер Атамбаевдин кадамы либералдык лагеринин мыйзамдуулугун алсыратса, Жапаровдун колдоочулары улутчул топтор менен спортчулардын аралашмасынан түзүлүп, кийин Эски аянтты курчап алышкан.^[44] Жапаров түрмөдөн бошотулгандан кийин бир күн өтө электе эле 6-октябрь күнү кечки маалда “Достук” мейманканасында чөк түшүрүп олтурган 4-октябрга чейинки Жогорку Кеңештин акыркы чакырылышынын бир топ депуттары убактылуу премьер-министр кызматына Садыр Жапаровту коюшат.  Бирок, кийинчирээк бул импровизацияланган чогулушту мыйзамсыз деп тапкан оппозиция тарабы ал жыйынды токтотот. Тынчтыкка чакырган видеолордун үзүндүлөрүн эске албаганда, президент Сооронбай Жээнбеков такыр эле жердин астына кирип кеткендей болгондуктан, сыртта атаандашкан фракциялар өздөрү колдой турган жетекчилик тууралуу жарыя жасашып, либералдык оппозиция жаш ишкерди, Тилек Токтогазиевди сунушташат. Чыңалуу бара бара туу чокусуна 9-октябрга туура келип, Жапаров менен оппозициянын тарапташтары мушташып, мурунку президент Алмазбек Атамбаевдин унаасына ок атылат. Муну менен чачырап кеткен оппозициянын кыймылынын жана либералдык ой-жүгүртүүгө жакын болгон митингчилердин эсебинен күчтүн тең салмактуулугу Жапаровдун колдоочуларынын пайдасына өтүп кетет. Бишкек саясий төңкөрүштү башынан кечирип жаткан кезде милициянын туруктуу көзөмөлү жок болгондуктан, көчөлөрдө шаардык тургундардан, ыктыярчылардан жана жөнөкөй жарандардан турган элдик кошуун пайда болгон.^[45]  2005 менен 2010-жылдардагы төңкөрүштөрдөн кийинки орун алган уурдап-тоноо иш аракеттерин кайталатпастан, бул ыктыярчылар шаардын ичиндеги райондор боюнча бөлүнүп, жергиликтүү дүкөндөр менен башка бизнестерди коргоп калуу аракетин жасашкан.^[46] Бара бара 10 жана 14-октябрь күндөрү Жапаров акыры расмий түрдө Парламентте добуш берүү системасынын негизинде премьер-министр болуп шайланып, бул иш Жапаровдун колдоочулары парламентке коркутуу-үркүтүү жасады деген айыптар менен коштолгон.^[47] 15-октябрь күнү Жээнбеков акыры президент кызматын бошотуп, анын ордуна убактылуу шарты менен (премьер-министр кызматына кошо) Жапаров келип, өз жолун туткундан президентикке чейин 10 күндүн ичинде басып аяктаган.^[48] Кыскача айтканда, оппозиция биригип, учурдагы абалга альтернативаны сунуштай алат деген кыска үмүт такыр өчтү, себеби шаттанган, бирок даярдыгы жок болуп калган активисттер төңкөрүштө жеткен жеңишин кандай пайдаланаарын билбей, жаш активисттер менен улуу муундүн өкүлдөрү ортосунда келишпестик ортого чыккан.  Анткени, төңкөрүштүн маанилүүлүгүн эскертүү аракетин жасаган оппозициялык саясатчылар улуу муундагы активисттерди жетиштүү түрдө каралашкан.^[49] Тыңыраак, мобилизациянын жаңы ыкмаларын колдоно билген, кесипкөй эмес инсандын элесин жаратып, өзүнүн жолунда чыныгы колдоочуларды чогулта билген Жапаров саясий аренада пайда болгон боштукту толтурган. Бирок, мурунку “оюнчулар”, өзгөчө экс-президент Бакиев менен болгон байланыштардын үзүлбөгөнү байкалып, мурунку шайлоолордун фальсификациясына катышкан башка көптөгөн көмүскө күчтөргө тиешеси бар деп шектелүүдө.^[50] Жапаровдун көтөрүлүшү                                                                    Садыр Жапаров саясий аренада биринчи жолу 2005-жылы Жоогазын төңкөрүшүнөн кийин парламентке депутат болуп келген. Кийин, Бакиевчилерге каршы коррупция айыбы коюлуп жаткан убакта Коррупцияны алдын алуу боюнча Улуттук агенттигинде иштеп жаткан Жапаров ошол убакыттагы президент Курманбек Бакиевтин кеңешчиси болуп дайындалат. 2010-жылдагы төңкөрүштөн кийин Жапаров Бакиевдин аркасынан Ош шаарына барып, ошол убакта этникалык өзбектер менен кыргыз улутчулдардын отртосундагы этника аралык жаңжалына күбө болгон.^[51] Жапаров мурунку Өзгөчө кырдаал министри Камчыбек Ташиевдин “Ата-Журт” партиясынан депутат катары Оштогу жаңжалдан кийин кайра пайда болот. Ал партия Бакиевдин кайтып келишин колдоп, президенттин укугун жойгон 2010-жылдагы референдумдун токтотулушуна өз салымын кошкон. Ошентсе да, Жапаровдун “Күмтөрдүн” акцияларына ээлик кылган канадалык фирмага карата каршы жасаган иш-аракеттери аны бир жагынан таанымал кылса, экинчи жагынан жаман атка кондурган.^[52] Шахтаны мамлекеттештирүүгө чакырып, бул алтын кен булагына ээлик кылган “Центерра” мамлекетке төлөгөн салыгы аз деп айыптоо менен 2012-жылы Жапаров уюштурган чуулуу чогулушунда Ташиевдин чагымчыл сөзүн кээ бирөөлөр Ак үйдү алыш керек экен деп түшүнүп алышкан. Ташиевдин кээ бир тарапташтары Ак үйдүн ичине кирүүгө далалат кылышып, Ташиев аларды тосмодон өткөрүү аракетин жасаганы тууралуу билдирүүлөр бар болгон.^[53]  Жапаров дагы, Ташиев дагы кылмыш иш-аракеттерге айыпталып, бул тергөө иштин алкагында парламенттеги орундарынан ажыратылышкан.^[54] 2013-жылдагы Жапаровдун “Кумтөргө” каршы кампаниясы  Исык-Көл облусунда жайгашкан  “Кумтөр” алтын кенинин тегерегинде көп айларга созулган нааразылык акцияларына алып келген. 2013-жылдын октябрь айында нааразылыкка чыккан элдин астына келген өкмөт өкүлү Эмиль Каптагаевди унаанын ичине күчтөп салып, ал унаанын үстүнө бензин төгүп жана унаа өзү менен кошо өрттөлөт деген коркунуч орун алган.^[55] Ал убакытта Жапаров бир нече күн мурун өлкөдөн чыгып кеткен болуп, бул окуялардын учурунда өзү жок болгону менен кийин ага зордукту козутуу айыбы тагылган. Каптагаев сот ишин сынга алып, “сот адилеттик системасында акыйкат өлгөн” деп айткан сөздөрүнө карабастан, Жапаров 2017-жылы Кыргызыстанга кайтып келгенине чейин куугунтукта жүрүп, келгенден кийин Каптагаев иши боюнча  11,5 жылга кесилип кетет.^[56] СИЗО менен түрмөдө өткөзгөн убакыттын ичинде ата-энеси менен уулунун өлүмдөрүн башынан кечирип, өзүнө кол салуу аракетин дагы жасап көргөн. Бул кадамы өзүн саясий инсан катары таанытып, жеке кызыкчылыктарга каршы жүргүзгөн үгүттүн азабын өз башы менен тартып жатканы көрүндү. Түрмөдө отурганына карабастан, өзүнүн эски саясатчы-өнөктөшү, төрагалыкты аткарып келген Камчыбек Ташиев менен биргеликте “Мекенчил” саясий партиясын жетектеген. 4-октябрь күнү чуулуу шайлоодо “Мекенчил” партиясы квоталарга ээ болуп калуу үчүн жети пайыздык босогосуна бираз жетпеген 6,85% көрсөткүчү менен жаңы Жогорку Кеңешинин курамына кирбей калган партиялардан эң көп добуш алган. Бирок, башка саясий партиялар добуштарды массалык түрдө сатып алганына байланыштуу, Жапаровко көрсөтүлгөн колдоону “Мекенчил” партиясы топтогон добуштардын көрсөткүчү көп деле чагылдырган жок. Бул жыйынга кирген эсселерде жана мурунку иштеринде Жолдон Кутманов менен Гулзат Баялиева Жапаров өз саясий брендин түзүүдө Фэйсбуктун ойногон маанилүү ролун, фальсификацияланган шайлоодон кийин пайда болгон саясий боштондукту толтуруу максатында тарапташтарын чогултууда WhatsApp тиркеменин, ал жана анын командасы интернет аймагында колдоочуларын табууда Инстаграм менен орусиялык “Одноклассники” сыяктуу социалдык тармактардын тийгизген пайдасын жана маанилүүлүгүн баса белгилешкен. Дээрлик, бардык социалдык тармактарда иштеп, мурунку адаттагыдай эле добуштарды сатып алуу менен саясий сооданын салттуу ыкмаларына көбүрөөк ишенген башка саясатчылардын жанында Жапаровдун командасы өздөрүн мыкты жагынан көрсөткөн.^[57] Жогоруда белгиленген социалдык тармактардагы группалардын арасында айланып жүргөн саясий билдирүүлөр Жапаровдун аброюн актап, адилетсиз түрмөгө камалып, “Кумтөр” маселеси боюнча коррупцияланган элиталарга каршы чыга алган баатыр катары көрсөткөнү аракеттенишкен. Мындай кептер социалдык-консервативдик улуттук риторика жана батышка каршы көз караштар менен кайчылашып, бул көрүнүш акыркы жылдардын ичинде пайда болгон улутчул жана неоконсервативдик маанайлардын негизинде түзүлгөн “Мекенчил” партиясынын интернет маалымат булактарынын тегерегинде байкалган.^[58] Бул тууралуу сөздөр жана сандар Орусиядан кайтып келген жумушсуз калган эмгек мигранттар менен аймактык тургундарынын арасынан Жапаровдун колдоочуларын бириктире  алган. Жыйынтыгында кайтып келген мигранттар Бишкектин көчөлөрүнө өздөрү чыгып, алардын чыгышы кийин мамлекеттин, либералдык ой-жүгүрткөн (көбүнчө шаардык) жаштардын жана адаттагы оппозициялык топтордун күчүн сындыра алган. Садырдын кийинки кадамы Жапаров убактылуу президенттин милдетин аткарган кызматына бекитилгенден кийин, коопсуздук кызматынын жетекчилигин өзүнүн мурунку саясий өнөктөшү Камчыбек Ташиевге ишенип берүү менен бийликтин маанилүү баскычтарына өз таасирин күчөткөн.^[59] Ташиевдин буйругу менен болушунча жарнамаланган жана кээ бир адамдардын ою боюнча алдын-ала ойлонуштурулган бир нече кадамдардын жасалганын көрдүк. Бир жагынан мындай аракеттердин жасалышы коррупцияга каршы иштерине олуттуу кирише баштаганын белгиси болгондой.^[60] Райымбек Матраимовдун кармалышы жана сотко чейинки абакка киргизилиши менен анын тармагына катышы бар деп шектелген кырктай (40) жакындарына карата тергөө иштери башталганы билдирилген.^[61] 30 күндүк “Экономикалык мунапыс” демилгесинин алкагында ырайымды алуу үчүн Матраимов мамлекеттин казынасына 2 миллиард сом (23,6 миллион АКШ доллар) төгүүгө макул болгондугу жарыяланган. Бул демилге мурунку аткаминерлер менен паракорчулуктан пайда көргөндөргө мыйзамсыз тапкан кирешелерин мамлекетке кайтаруу мүмкүнчүлүгүн бермек.^[62] Матраимовтор менен байланышкан интернет-троллдордун уюшулган топтору тарабынан көзөмөлдөнгөн фэйк аккаунтарынын тармагы мурун “Мекеним Кыргызстан” саясий партиясын алдыга илгерилесе, кийин көңүлүн жаңы убактылуу президентти колдоого бурган.^[63] Өлкө боюнча Жээнбековдун өкмөтүнө тиешелүү болгон жергиликтүү мансапкерлерди ээлеген кызматтарынан бошотушкан. Пайда болгон алгачкы башаламандыкта мурунку Бишкек шаарынын мэри Нариман Тюлеев менен карама-каршылыкты жаратып, 2010-жылдагы этника аралык жаңжалына катуу аралашкан Ош шаарынын мурунку мэри Мелис Мырзакматов сыяктуу Бакиевдин убагындагы ишкерлер өздөрүнүн мурунку кызматтарын басып алууга аракет жасашкан. Жаңы бийликтин күмөндүү колдоочулары маанилүү кызматтардын үстүнөн көзөмөлдү колго алганга чейин Тюлеев кыска мөөнөткө мэр болууга үлгүргөн.^[64] Бийликте башаламандык башталып, фракциялар аралык соодалашуунун ортосунда мамлекеттик кызматтардын жетектөө орундарын Жапаров жана Ташиев менен жеке жана саясий байланыштары болгон кишилер тез эле басып алышкан. Оппозиция тарапка өткөн ишмер Тилек Токтогазиев жогоруда белгиленип кеткен адамдардан өзгөчөлөндү. Тилек Токтогазиев өзүн  өлкө лидери деп жарыялаганына карабастан, ал жаатта ийгиликке жеткен эмес, бирок оппозициянын талаптарын канааттандыруу үчүн убактылуу өкмөттүн курамында Айыл чарба министрилигинин башчысына дайындалат.^[65] Убактылуу өкмөттүн жасаган бардык куу кадамдарын расмий легитимдештирүү аракеттеринин негизинде 15-октябрда мөөнөтү бүткөн мандаттарга ээ болгон Жогорку Кеңештин мүчөлөрүнүн макулдугу жаткан. Бишкектин көчөлөрүн каптаган протестчилердин Парламенттик шайлоону кайрадан өткөрүү алгачкы талабын тез тез ишке ашыруу боюнча аракеттенүүнүн ордуна Жапаров өз көңүлүн жеке саясий кызыкчылыктарына буруп алат.^[66] Анын кызыкчылыктарына жаңыдан Президенттик шайлоонун өткөрүлүшү аркылуу өз укуктарын легитимдештирүү менен 2010-жылдан кийин жөнгө салынган конституцияны жокко чыгарууну камтыган эски саясий максатына жетүүсү кирген. Албетте, президент кызматында иштеген Жапаровго мындай кадам президенттин ролун жогорулатууга жол ачып берүүсү анын чырагына май тамызгандай эле. Жаңы саясий бийликтин зоболосун эл-аралык дэңгээлде жогорулатуу максатында болжол менен Жапаровду колдогон бизнесмендердин бири финансалык колдоо көрсөтүп, коомдук байланыштар менен пиар жаатында 1 миллион АКШ долларга келишим түзүлгөн.^[67] Ошентип, президент кызматында иштеген бир айга жетпеген убакыт аралыгында 14 ноябрь күнү Жапаров бул ордунан баш тартып, 2021-жылдын 10-январында мөөнөтүнөн мурун өтө турчу президенттик шайлоо боюнча кампанияны жасоого жетишет. Ташиевдин мурунку “Ата-Журт” партиясынын депутаты Талант Мамытов хореографиялык маңызда ноябрдын башында маңкурт-өкмөтүнүн спикери болуп шайланып, Жапаровго президенттик шайлоого аттануу мүмкүнчүлүгүн берүү менен  президент милдеттерин аткаруучу кызматына жаңыдан келген.^[68] Жапаровдун мурунку биринчи вице премьер-министр кызматында иштеген жаш мамлекеттик кызматкер Артем Новиков ыйгарым укуктуу премьер-министр кызматына жогорулатылган. Экилтик мыйзам долбоорунун экинчи бөлүгү президенттин укуктарын күчөтүп, Жапаров убадалаган өлкөнү башкаруу формасын тандоо боюнча референдум 10-январда президенттик шайлоо менен биргеликте өтөөрү белгиленди. Башында конституциянын мыйзам долбоорун макулдашуу максатында уюштурула турган референдумду 17-ноябрь күнү Жогорку Кеңеш кабыл алып, депуттатардын арасынан төртөөсү гана (Дастан Бекешев, Айсулуу Мамашова, Наталья Никитенко жана Каныбек Иманалиев) референдумга каршы добушун беришкен. Мындай олуттуу чечим кабыл алынып жатканда жалпы 120 кишиден 64 гана депутат Жогорку Кеңештин имаратында отурушкан. Бул факт мындай сунуштун күмөндүүлүгүн гана чагылдырбастан, ошондой эле конституциялык процессти мандатынын мөөнөтү өтүп кеткен депутаттардын жамааты мыйзамсыз башкарганын көрсөттү.^[69] Бул жыйын жарыкка чыккан убакытта бул маселе чаташып калганы кеңири таралган, себеби бул чечим кабыл алынып жатканда кол койгон бир нече депутаттар кол койгондугун танып, бул мыйзам долбоорун көрбөгөнүн жана бул чаралардын кээ бирин колдобогондугун билдиришкен.^[70] Конституциянын жаңы мыйзам долбоору Жапаровдун ой-жүгүртүүсү жана аны тегеректеп курчап алган кээ бир улутчул топтордун реформаларынын баалуулуктары менен шайкеш келгендиги таң калаарлык эмес.^[71] Бул окшоштук мыйзам долбоорундагы көчмөн салтынын негизинде иш алып барган “Элдик Курултай” деген кеңешме форумду түзө турган беренелерде байкалган. “Курултай” демилгесинин тарапташтары да, каршы болгондор да “Курултайды” учурдагы Жогорку Кеңештин ролу менен функцияларын узурпациялоонун бир жолу катары көрүшкөн.^[72] Мындай көрүнүштүн иш жүзүндө мисал катары Казак Элинин Ассамблеясы жана Түркменистандын Элдик Кеңеши (кээ бир учурларда Аксакалдардын Кеңеши деп аталат) болуп бере алат. Биринчиси жергиликтүү жыйындардын өкүлдөрүнөн түзүлсө, экинчиси болсо мүчөлөрдүн шайлануусун авторитардык көзөмөлдөө укугуна ээ болуп, мамлекеттин саясий жетектөө мекемесинин ролун аткарат.  Жаңы Конституциянын сунушталган мыйзам долбоору боюнча Жапаровдун президенттик укуктары күчөтүлмөкчү. Мисалы мындай жаңылануулар киргизилген: жаңы мыйзам долбоору боюнча, президент 5 жылдык 2 мөөнөт катары менен өз талапкерлигин коё алат; Премьер-министр менен министрлер, бөлүмдөр жана жергиликтүү бийликтин өкүлдөрү президент тарабынан дайындалат. Буга кошумча болуп, Жогорку Кеңеште отурган депутаттардын санын 120дан 90го түшүрүү сунушталган. “Маданият жана   адеп-ахлакка” же “Кыргыз элинин  салт-сааналары менен жалпы таанылган моралдык баалуулуктарына” каршы келген маалыматтардын жана массалык маалымат каражаттарынын таркалышына тыюу салган Баш мыйзамдын 23-беренеси эл-аралык коомчулукту өзгөчө дүрбөттү.^[73] Жаңы сунушталып жаткан Башмыйзам иш жүзүндө кандай өзгөрүүлөргө алып келээрин аныктоо иштери жаңы түзүлгөн Конституциялык кеңешмесине жүктөлгөн. Ал кеңешме сунушталган өзгөрүүлөрдү коомдук талкууга алып чыгып, ал өзгөртүүлөрдү кеңейтүү сунушун бериши керек болчу.^[74] Бирок, 10-декабрга чейин ички талаш-тартыш, жарандык нааразычылык менен эл аралык коомчулуктун терс реакциясынын басымынан улам кырдаал толугу менен өзгөрүп, Конституциянын толук мыйзам долбоорун январь айында өтүлчү референдумга коюлушу четке кагылган. Анын ордуна шайлоочуларга башкаруу формасын тандап алуу мүмкүнчүлүгүн ортого чыгарып, деталдуу маалыматтары кийинирээк берилмекчи.^[75] Октябрь окуяларынан кийин моралдык жактан алсырап калган либералдуу ой-жүгүрткөн опппозиция жогоруда белгиленген процессти легитимсыз (мыйзамсыз) деп табууга далалат жасап, Башмыйзамдын алгачкы мыйзам долбоорунун кабыл алынуусуна тоскоолдук жаратуу максатында референдумду бүдөмүктөөгө аракеттенген. Көпчүлүктү өзүнө караткан лидер болуп, жана президенттик шайлоону адилеттүү жеңүү жолун таба билген күчтүү талапкери жок болгонуна карабастан, Садыр Жапаров талапкерлердин ортосунда коомдук дебаттарга келбей, өз саясий кампаниясын жүргүзүү процессине кылдат мамиле жасаган. Октябрда чуулгандуу өткөн шайлоого караганда, январдагы шайлоо жана референдум тынч өттү.^[76]  Шайлоо менен референдумга шайлоочулардын келген саны төмөн болуп, 39,75% жана 39,88% түзгөн. Шайлоого катышкандардын берген добуштары боюнча президенттик шайлоону 79%  менен Жапаров жеңип, референдумда келген шайлоочулардын 80% президенттик башкаруу формасын колдошкон.^[77] Шайлоочулардын аз гана бөлүгү келгенинин себептери бир нече факторлорго байланыштуу болгон, алар: жылдын мезгили, пандемия боюнча коркунучтар жана шайлоонун жыйынтыгы алдын ала белгилүү болгондугу. Көптөгөн оппозиция өкүлдөрү бул иш легитимдүү эмес өтүп жатканын белгилеп, бул жыйындын бир катар авторлору айткандай, шайлоонун бул жолкусунда Жапаровдун үгүт иштеринде добуштардын ачык сатып алуу учурлары 4 октябрдагы жана мурунку шайлоолорго караганда кыйла аз болгон. Мындай көрүнүштүн бирден бир себеби октябрь айынан баштап админресурстарынын басып алынышы, Жапаровдун жеке айланасы менен колдоону талкалай турган паракорчулукка эл өз ыктыяры менен жол бергендиги ачыкка чыкканы болгон. Ошондуктан, добуштарды сатып алууга болгон муктаждык четке кагылган. Авторитаризмге алып келчү коркунучун камтыган президенттик ыйгарым укуктарын кескин кеңейтилишинин колдогон коомду акыркы он жыл аралыгында саясий аренасын каптап кеткен жаңы жүздөр менен фракциялар жана жакында эле болгон башаламындыктын алып келген натыйжасы десек болот. Ошондой эле, мындай кубулуш элдин кээ бир бөлүгүн (ошондой эле жергиликтүү байкоочулардын кээ бири) 15 жылдын ичинде үч президентти алмаштыргандан кийин парламент менен партиялардын өзөгүндө жаткан саясий күчтөрдүн кеңири тараган тармагын чындап өзгөрткөндөн көрө бир президентти кызматынан кетирүү жеңилирээк болот деген ойго алып келген. Февраль айынын башында 48 мүчөнүн ордуна 16 мүчөдөн турган кичирээк, жаңы министрлердин кабинети түзүлүп, көптөгөн мамлекеттик мекемелер менен министрликтер бириктирилген.^[78] Жаңы министрлердин кабинетинин жетекчилигине Эсептөө палатасынын мурунку төрагасы Улукбек Марипов келип, биринчи вице-премьер кызматына Артем Новиков кайрадан келген.^[79] Убактылуу өкмөттүн курамына илинип калган Эльвира Сурабалдиева менен Тилек Токтогазиев сыяктуу Жапаровдун сынчылары өз кызматтарын сактай албагандары таң калычтуу эмес.^[80] Марипов өкмөттүн жетекчилигине дайындалганы жарыяланганда, анын жетекчилик кылуусуна каршы кичи нааразылык акциясы болгон. Элдин каршылыгына Мариповтун атасы, мурунку депутатка коюлган күнөөлөр себеп болгон.^[81] Кыргызстанда бийлик алмашууда көнүмүш адатка айлангандай эле, мыйзам бузууларга тиешелүү болгон мурунку бийликтин кызмат кишилерине жана/же бийликтен алыс болгон учурда жаңы тузүлгөн өкмөттүн өкүлдөрүн жазалагандарга карата доо иштеринин саны өскөн. Ошентсе да, учурдагы ушул сыяктуу иш аракеттердин ылдамдыгы менен масштабы (президенттик шайлоодогу Жапаровдун мурунку эки атаандашы менен мурунку өкмөттүн жогорку кызматтагы аткаминерлерин эске алып) тынчсыздануунун кошумча себебин туудурууда. Конституциялык жыйында болуп өткөн талкулоодон кийин 9-февраль күнү парламент кайрадан каралып чыккан Конституциянын долбоорун жарыялады.^[82] “Адилет” юридикалык клиникасы белгилегендей, Конституциялык жыйындын талкулоосунан жана коомдун басымынан улам Баш мыйзамдын долбоорунун октябрь айындагы жарыяланган биринчи вариантына караганда учурдагы нускасында бир нече оң өзгөртүүлөр киргизилгендиги байкалды. “Моралдык баалуулуктардын үстөмдүгүнө болгон көптөгөн шилтемелер өчүрүлүп, балдар эмгегин колдонуу, ошондой эле баланын кызыкчылыктарынын жогорку дэңгээлде камсыздалышы жана кулчулукка жол берилбестиги тууралуу нормалар каралган. Адамдын  маданият, экономикалык жана социалдык укуктардын кепилдигин бекемдеген жаңы жоболор пайда болгон”. ^[83]  Элдик курултайды түзүү боюнча сунуштары басаңдалганы көрүнүүдө, анткени баштапкы вариантына караганда, оңдолгон мыйзам долбоорунда бул органдын расмий укуктары кыскартылган. Эгерде башында Элдик курултайдын негизги максаты бийлик бутактарындагы мекемелерине кеңеш берүү болгон болсо, азыркы нускасында бул орган өз ишин сотторду тандоодо аткармакчы.  Премьер-министр кызматы толугу менен жоюлуп, ошол эле убакта Конституциянын жаңы мыйзам долбоору боюнча Президенттин Аппарат башчысын “министрлердин кабинетинин төрагалыгына” шайлоо сунушталууда. Ошондо дагы, бей-өкмөт уюмдар менен эл аралык байкоочуларды тынчсыздандыра ала турган эки маселе ортого чыгууда. Биринчиси Баш мыйзамдын доолборунун 8.4 беренесинде камтылган, ал жерде “Саясий партиялар, профсоюздар жана башка коомдук бирикмелердин финансалык жана экономикалык ишмердүүлугүнүн ачык-айкын жүргүзүүгө тийиш” деген талабы коюлуп, ал зыяны жоктой көрүнгөнү менен, бей-өкмөт уюмдардын жүгүн конституциялык жол аркылуу оорлоштуруу аракети бар деген коркунучу жаралууда (ылдыйда талкууланмакчы). “Адилет” юридикалык клиниканын серепчилери “моралдык баалуулуктар” бөлүмү кайрадан каралганы менен, Баш мыйзам долбоорунда дагы деле 10.4 беренеси бар экенине басым жасоодо. Ал берене “Өсүп келе жаткан муунду коргоо максатында Кыргыз Республикасынын элинин коомдук аң-сезими менен моралдык жана этикалык баалуулуктарга карама-каршы келген иш-чараларга мыйзам боюнча чектөө киргизилиши мүмкүн” деген ойду чагылдырган. Конституциялык кеңешменин мүчөлөрүнүн оюна караганда, кайрадан каралып чыккан берене батыштагы порнография сыяктуу зыян тийгизе турган нерселерден балдарды коргоо боюнча конституциялык жоболору менен шайкеш келүүдө.^[84]  Буга окшогон беренелер Орусия сыяктуу башка өлкөлөрдө ЛГБТ жана аялдар укуктары  менен башка социалдык-маданий маселелерди ачыкка чыгарып талкуу жургузуугө жана ал маселелери боюнча активдүүлүккө чектөөлөрдү киргизүү үчүн колдонулган. Ошондой эле, максаттуу аудиторияга багытталбаганына карабастан, жаш балдардын психологиясына терс таасирин тийгизерине байланыштуу кээ бир адамдар тарабынан “салттуу” баалуулуктарга карама-каршы келет деп эсептелген контент менен искусствого цензура коюлган. Президент Жапаров 2021-жылдын 11-апрелде Конституциялык референдумду жергиликтүү кеңештерге шайлоолор менен бир күндө өткөрүү ниетин билдирип, кийинки өзгөрүүлөрдү талап кылуу үчүн жарандык коомдун саналуу гана убактысы калган.^[85] Бул жыйын биринчи жолу жарык көргөндөн кийин, 2021-жылдын 11-апрелинде болуп өткөн Конституциялык шайлоого шайлоочулардын 35% гана келгенине карабастан, алардын ичинен 79%дын  макулдугу менен Баш мыйзамдын жаңы долбоору кабыл алынган. Жаңы Конституцияга Президент кол коюп, 2021-жылдын 5-май күнү расмий түрдө күчүнө кирген. Учурда Жапаров Кыргызстандын саясий иерархиясынын туу чокусунда болуп турганы талашсыз. Башкаруу системасын өздүк жетектөө таризине ылайыкташтырууга болгон аракетин активдүү жумшап жатканы көрүнүүдө. Бирок, Кыргызстан дагы деле экономикалык, социалдык жана саламаттыкты сактоо жаатында олуттуу көйгөйлөргө дуушар болуп, берилген убадаларынын аткарылышына басым жасалууда.  Жапаровдун президенттикке талапкер болуусу эл аралык коомчулук тарабынан сындуу көз караш менен кабыл алынып, буга байланыштуу анын Орусия, Кытай, Батыш жана эл аралык институттар менен болгон мамилелери анын бийликке келишине чейин эле татаалдашты. Бирок, донорлор менен чет өлкөлүк инвесторлорду тынчытуу максатында өзүнүн экономикалык улутчул иш-аракеттеринин кээ бирлеринен баш тарткан, анткени өлкөнү кыйын абалдан чыгарып кетүү үчүн эл аралык жардамдын маанилүүлүгүн түшүнө баштаган.  Улутчул иш-аракеттерине Жапаровду белгилүү кылган (түрмөгө да отургузган) Кумтөрдү мамлекеттештирүү чакырыктарынан алгачкы маалда алыс болуусу дагы кирет. Бирок, бул басылма жарыялангандан кийин эле, Жапаров кайра өз көз карашын өзгөртүп,  парламент “Кумтөр” тоо кенин убактылуу мамлекеттик көзөмөлгө алган чаралады кабыл улууга добушун берген. Ошондой эле, Кыргызстандын өкмөтү шахтанын канадалык ээлери салыктарды төлөбөй, мамлекетке 170 миллион АКШ доллар карыз болуп калганы тууралуу билдирүү жасаган.^[86] Кен байлыктарын казууга уруксат эл аралык компанияларга берилбестиги тууралуу Жапаров бир нече жолу кайталап айтып, бирок учурда түзүлүп калган келишимдер бузулбастыгын белгилеген. Аны менен кошо, Жапаров Кыргызстандын эң маанилүү болуп эсептелген тоо кен секторундагы боштукту толтуруу үчүн жергиликтүү компанияларды керектелген заманбап техникалык каражаттары менен камсыздоо маселелерин көтөрүп чыккан.^[87] Мурунку айтылган сөздөрүнө күмөндөрдү жаратып, табигый ресурстардын, кубаттуулуктун жана кен байлыктарын казуу жаатында кеңейтилген кызматташтыкты көздөгөн жаңы алкактык келишими Кыргызстан менен Түркиянын ортосунда түзүлгөндүгү 24-февралда белгилүү болду.^[88] Жапаровдун жеке саясий брэндинин өзөгүн анти элиталык улутчулдук негиздеп, учурда жасаган иштеринде пайда болгон этияттык аны реалдуу саясий тобокелге салып, Жапаровдун популисттик көңүлү башка нерселерге бурулабы деген суроо ачык бойдон турат. Аксана Исмаилбекова белгилегендей, этникалык улутчулдук (Бакиевтер менен байланыштары бар болгонуна карабастан) Жапаровдун саясатынында башкы орунду ээлеген эмес, бирок анын онлайн тарапташтары алда канча тереңирээк маданият менен консервативдүү мүнөзгө ээ болгонун эске алуу зарыл. Бирок алардын арасында кээ бирөөлөрү этникалык улутчулду колдоп, диний кызматына от башы менен кирип кеткендер дагы болгондуктан, эгерде иштер начарлай баштаса азчылыктардын топтору өсүп жаткан басмырлоонун таасирин сезиши мүмкүн деген коркунучтар пайда болууда.  Жапаров менен Трамп президенттердин ортосунда аналогиялар бир нече жолу жүргүзүлгөн. Георгий Мамедовдун сөздөрүнө караганда, Трамп жана Жапаров экөө тең “саясатты тирешүү (конфоронтация) катары” түшүнүшүп, “өлкө кичи топтун кызыкчылыктарынан улам сазга батып отурат” деген сөздү айтуу менен мындай түшүнүктү чагылдырган риториканы Жапаров чындап эле колдонгон (бирок өзүн популист деген атка конуудан алыс туруу аракетин жасаган).^[89] Күчтүү президент институтун курулушун жан дили менен каалаган Жапаров (бул каалосу анын президентикке келгенге чейин бир топ мурун эле билинчү) жылдап бюрократиялык натыйжасыздык менен ыраатсыздыктан бөлүктөргө ураган өлкөнү бириктирип, күчтөнгөн бир мамлекетти көрүүгө болгон каалоосунун чагылдырып турган. Бул кадам Путиндин өз башкаруусун легитимдештирүү макcатында мамлекетти бекемдөөдө жасаган аракеттерине окшошуп кетээри байкалууда. Биз учурдагы кырдаалга кантип келдик – Системалык көйгөйлөрКыргызстандын учурдагы кырдаалага кептелип калганынын себеби көптөгөн жылдар бою мамлекет ичиндеги иштер аябай эле көп адамдар үчүн туура нукта кетпегенине байланыштуу болушу мүмкүн. Кыргызстанды тегеректеп турган, демократиялык абалы коркунучтуу болгон башка аймактарга салыштырмалуу, Кыргызстан орто дэңгээлде сактай алган ачык-айкындыгы үчүн эл аралык коомчулук кубаттап, мактагысы келгендиги бир нече убакыттын ичинде Кыргызстан дуушар болгон терең түзүлүштүк маселелердин кичирейтилишине же көңүлгө алынбай калышына алып келгендир.  Мындай кырдаалдын түзүлүп калгандыгынын себеби бир гана жакшы жаңылыктарга бай мамлекеттин репутациясын куруу гана болбостон, Кыргызстан салыштырмалуу ачык-айкын өлкө болгонуна байланыштуу көптөгөн уюмдар үчүн аймактык борборго айланып, бул кырдаалды бузууга эч кимдин ниети жоктой эле. “Борбордук Азиядагы жалгыз демократиялуу” өлкөнүн жарандарында мындай “демократия” көбүнчө натыйжасыз жыйынтыктарга алып келүү менен демократиянын кызыктуулугун төмөндөгөнү туурасында ойлонуп чыгууга болгон муктаждык бар. Ошондой эле, мындай көрүнүш кыргызстандыктардын (Кыргызстандагы абалды “башаламандык” деп мүнөздөгөн бул аймактагы башка өлкөлөрдүн жарандарынын дагы) либералдуу институтун куруу мүмкүнчүлүгүнө болгон ишенимин актай алган эмес. Асель Доолоткелдиева менен Жасмин Кэмерон өз иштеринде белгилегендей, мамлекеттин бийлик өкүлдөрү мурунку төңкөрүштөрдөн алуучу сабактарды өздөштүрө албай келе жатат.^[90] Ширин Айтматова жана башкалар билдиргендей, Советтер Союзу кыйрагандан кийин тышкы көрүнүшү үчүн гана түзүлгөн институттар өтө көп учурларда жөн гана сырткы фасадды түзүп, чыныгы бийлик ал фасаддын астында иш жүргүзүп, алардын имараттары ижарага берилген. Мындай көрүнүш эл аралык донорлордун миллиарддаган жардамына карабай болуп келсе, кээ бир учурларда бул кырдаал дал ошол жардамдын айынан түзүлгөн.^[91] Пандемияга чейинки 8,5 миллиард АКШ долларды түзгөн ички дүң продукциясынын көрсөткүчүнө караганда, жүргүзүлгөн эсептөөлөр боюнча 2017-жылы Кыргызстанга кредиттик жана гранттык негизинде 9 миллиарддан ашык АКШ доллар каражаты бөлүнгөн (бул сумманын ичинен 2,5 миллиарддан ашык АКШ доллар каражаты грант болуп берилген).^[92] Cоветтер Союзу кыйраган мезгилден тарта биринин аркасынан бири келген жетекчилер эл аралык каржы институттар берген салттуу (нео-либералдык) саясий сунуштамаларын колдонуп, пайда көрө ала турган (ээликтен ажыратуу менен мамлекеттик мүлктөрүн менчиктештирүү аркылуу), бирок  натыйжасы жок колу буту байланган саясий оюнчулар басып алган склеротикалык жана баарын көзөмөлдөп турган өкмөттү алмаштырышкан. Мамлекеттик институттардын алсыздыгы саясий партиялык системасынын туруксуздуулугунда билинет, анткени саясий топтоолор дегенде чектелген идеологияга байланган айрым адамдардын тарабынан жетектелген бош бирикмелерди гана түшүнсө болот (идеология тууралуу сөз кылганда, айрымдар улутчулдук, либерализм жана орусчул саясат сыяктуу чоң темаларына тийиш амалдарын колдонгону, же президенттик менен парламенттик системаларынын ортосунда жасалчу тандоо сыяктуу конкреттүү саясат темасын колдонушканы кошо белгиленмекчи). Бирок, учурлардын көбүндө (дээрлик баардыгында) партиялардын алгачкы функциясын соцтармактар менен олигархиялык кызыкчылыктарынын ырастоо механизми катары түшүнүүгө болот.^[93] Дайыма кайталанып, калкып чыккан маселе 500 000 баштап 1 миллион долларга чейин параны талап кылган партиялык тизмеде алгачкы орундар болуп келген, себеби бул орундар мыйзамсыз акча табууга жол ачуу менен сот куугунтугунан коргонууну камсыздамак.^[94] Күчтүү президенттик системасына кайтып келүүгө байланыштуу бийликтин бекемделиши тууралуу көптөгөн негиздүү кооптор кандай гана болбосун, мурунку парламенттик система күтүлгөн жыйынтыктарды көргөзө албаганы менен ал убакта бийликтеги мыйзам бузгандарга карата чара көрүлбөгөнү айдан ачык көрүнүүдө. Коррупция жана уюшкан кылмыштуулук Жогоруда айтылып, төмөндө берилген макалалар менен Кыргызстан тууралуу башка көптөгөн маалымат репортаждары мамлекет дуушар болгон көптөгөн көйгөйлөрдүн өзөгүндө паракорчулук жатканын белгилешүүдө. Борбордук Азиянын башка аймактарында тамырлап, бутактап кеткен паракорчулукка өбөлгө тузгөн көптөгөн табигый кең байлыктары Кыргызстанда жок болгонуна карабастан, бул маселеге жергиликтүү дэңгээлден баштап элиталарга чейинки бийлик түзүмдөрү белчесинен аралашкан. Кыргызстандын жайгашуусу бул маселенин маанилүү бөлүгү болуп турат. Орусия, Белоруссия, Казакстан, Армения жана Кыргызстан кирген Евразия экономикалык биримдигинин бажы бирикмесине товарлардын ташылып кирүүсүнүн негизги пункту болуп саналат. Бажы зонасына товарлардын ташылып келиши, өзгөчө Кытайлык товарлардын ташылышы (Орусияга жана Казакстанга жолун Кыргызстандагы “Торугарт” өтмөгү аркылуу улап, Кытайдын түндүк-батышында жайгашкан Кашгарда башталган “Түндүк маршруту”) паракорлукка кенен мүмкүнчүлүктөрүн ачып, таасирдүү оюнчулардын бейрасмий монополиялардын түзүүсүнө жол берет. Расмий бажы өткөрүү-пункттарынан өтүү үчүн төлөнүүчү паранын эсебинен мыйзамсыз киреше табылып, мындай формалдуу иштер көңүлгө алынбаган жерде аткезчилик (контрабанда) мүмкунчүлүктөрүнө кенен жол ачылууда. Товарларды чек-арадан өткөрүү менен алектенген транспорт жана логистика жаатында үстөмдүк кылуу үчүн өлкөгө товарларды өткөрүү ыйгарым укуктарын кыянаттык менен колдонулуусу кирешенин мыйзамсыз табуунун дагы бир жолу болуп эсептелет.^[95] Бул маселенин экинчи жагы Орусия менен Европага карай өйдөдө белгиленген “Түндүк маршруту” Кыргызстандан өтүп, баңгизат аткезчилигинин өткөрүү пункту болуп, биринчи кезекте Ооганстандан героиндин Таджикистан аркылуу ташылышы жөнүндө кеп болмокчу.^[96] Ширин Айтматова өз баяндамасында билдиргендей, Кыргызстандагы көмүскө экономика эбегейсиз көлөмдүү болуп, болжолдуу түрдө келтирилген эң акыркы анын көрсөткүчү Кыргызстандын ички дүң продукциясынын 42% түзгөн.^[97] Эл аралык башкаруучулар менен журналисттер баса белгилегендей, каражаттардын мындай мыйзамсыз табуу булагынын эки түрүн көзөмөлдөп, үстөмдүк кылган таасирдүү күчтөр катары Райымбек Матраимов (бажы) менен Камчы Көлбаев (баңгизат) таанымал болушкан. 2013-жылы Түштүктөгү бажы кызматынын жетекчилигине жетээрден мурда, Кыргызстандын түштүк аймагындагы Бажы башкармалыгынын башкаруучусунун орун басары, кийин 2007-жылы жетектөөчүлүккө келип, Матраимов өз жолун бир нече катардагы кызматтарында иштеп баштаган. 2015-жылы Улуттук Бажы кызматынын башчысынын орун басарлыгына жогорулап, ал убакытка чейин мыйзамсыз киреше табуу айыптарын таануу менен “Раим-миллион” деген атка конуп калган.^[98] 2017-жылы президенттик мөөнөтү аягына чыгаардан мурда Алмазбек Атамбаев Матраимовду кызматынан кетиргенине карабастан, ал мезгилде парламентте бийликти кармап турган Кыргызстан Социал-Демократтардын партиясында Матраимовдун агасы өзүнө орун камдап койгон. Натыйжада, жогоруда белгиленгендей Матраимовдордун үй-бүлөсү “Мекеним Кыргызстан” саясий партиясын негиздешкен. Орто беделдүү бажы кызматкеринин көрүнүктүү байлыктары менен олуттуу таасири Кыргызстанда кеңири белгилүү болсо да, дал Эркин Европа Радиосу/Эркиндик Радиосу (RFE/RL), Коррупция менен уюшкан кылмыштуулукту баяндоо долбоору (OCCRP) жана бул долбоордун кыргыз мүчөсү Kloop борборунун биргелешкен журналисттик иликтөөлөрү Матраимовду өлкөдөгү саясий дебаттардын чордонуна чыгарган.^[99] Алардын репортаждары алгач Дубайда жашаган казакстан жарандыгына ээ болгон этникалык уйгур Хабибула Абдукадырдын Матраимов менен болгон байланышына басым жасаган. Ошондой эле Хабибула Абдукадыр Лондондо, Вашингтондо жана Германияда көлөмдүү мүлктөргө ээлик кылып, тергөө тобунун сөздөрүнө караганда Борбордук Азиядагы жүктөрдүн аткезчилик империясынын борборунда Абдукадырдын тургандыгы ортого чыккан.^[100] Айеркен Саймаитинин берген көрсөтмөлөрүнүн негизинде гана жогоруда айтылган иликтөөлөрдү жүргүзүүгө шарт түзүлгөн, анткени Саймаитинин сөздөрүнөн бул көмүскө тармактарынын атынан 5 жыл бою 700 миллион АКШ доллар каражаттарын которуп, которулган акчалардын изин жашыруу менен алектенгенин жана ортомчунун ролун ойногону белгилүү болгон.^[101] Көмүскө иштердин бетин ачкан Саймаитинин сөздөрүнөн Матраимовдордун үй-бүлөсүнүн фондуна 2,4 миллион АКШ долларга жакын каражаттардын түшкөнү жана Дубайда кыймылсыз мүлктүн курулушу боюнча болжол менен Матраимов менен Абдукадырдын кызматташтыгы тууралуу маалымат ачыкка чыккан.  Мыйзамсыз иштердин жүзүн ачкан иликтөө жарыяланаардан бираз гана мурун Саймаити буйрук менен өлтүрүлгөн. Бул иликтөө Бишкекте коррупцияга каршы протесттерди козгоп, бул жыйынга өз салымын кошкон Ширин Айтматова  баш болгон “Үмүт 2020” кыймылы иш жүргүзүп баштаган.^[102] 2020-жылдын октябрдагы шайлоолордон мурда бул темадагы талкуулоолор кайрадан жанданган, себеби Матраимовдордун “Мекеним Кыргызстан” партиясы алгачкы орунду ээлөөгө күрөшсө, RFE/RL, OCCRP, Bellingcat жана Kloop уюмдарынын репортаждары “Матраимовдун империясы” деген баш сап менен Матраимовдорго көңүлүн кунт койгон.^[103] Репортажды даярдагандардын айтканына караганда, Матраимов өз бизнесин курган механизмдери отчеттордо документтештирилген. Бул иликтөөнүн орчундуу бөлүгүнүн жарыяланышына Матраимовдун жубайы, Аманда Тургунова “элитанын” катарына киргендигин сыланкороздук менен жар салып, соцтармактардагы жеке баракачаларына акылга сыйбаган сатып алуулары менен ысырапкорчулугун көрсөтүүсү салым кошкон.^[104] Аманда Тургунова тууралуу чыккан репортаж элдин кыжырын ого бетер кайнатып, 4-октябрь шайлоо күнү “Мекеним Кыргызстан” партиясынын жана башка Матраимовчулдардын добуштарды сатып алуу аракеттери отко май куйгандай болуп, натыйжада президент Жээнбеков кызматынан кеткен.^[105] Шайлоо өтөөрү менен бийликке Жапаров келгенден кийин эле дароо жаңы бийлик Матраимов боюнча иликтөө иштери жүргүзүлөөрү тууралуу билдирүү жасаган. Ал билдирүүдө Матраимовдор бажы тармагында көмүскө кирешеси мурун айтылган 700 миллион АКШ доллардан ашкан алда канча ири схемаларга тийиштүү экендиги белгиленген.^[106] Ошентип, 2 миллиард сомго жакын (23,6 миллион АКШ доллар) жеке пайда көрүп, мамлекетке зыян келтирген деген айыбы тагылып, 20-октябрда Матраимов камакка алынган. Бирок, жогоруда белгиленгендей Жапаров жана ал койгон УКМКнын жаңы төрагасы Камчыбек Ташиев менен биргеликте экономикалык мунапысты жарыялоо менен түзүлүп калган кырдаалдан чыгуу амалын табышкан. Бул демилгеге ылайык, жасалган кылмыш иштери боюнча орчундуу жазадан кутулуу үчүн мурунку жылдарда паракорчулуктан мыйзамсыз жол аркылуу тапкан кирешесинин бөлүгүн кайтаруу мүмкүнчүлүгү сунушталган. Жарыяланган экономикалык мунапыстын жыйынтыгында мамлекеттин казынасына көптөгөн накталай каражаттар түшүп, убадаланган тез “жыйынтыктарды” көрсөтүү менен өтө эле курч жана ыңгайсыз суроолорду берүүдөн баш тартып, кылдаттыкты талап кылып, түзүлүп келе жаткан аярлуу күчтөрдүн бузулушу эч кимге кереги жоктой эле. Матраимов кайтарып берүүгө макул болгон 2 миллиард сомдон (23,6 миллион АКШ доллардан) 600 миллион сомду Бишкек шаардагы 9 батир жана соода борборун мамлекетке жаздыруу менен кутулган. Акырында, күнөөсүн өз мойнуна алып, (23,6 миллион АКШ долларга кошумча) 3000 АКШ доллар айып пулун төлөөгө макул болуп, Матраимовго карата 2020-жылдын февраль айынан тарта мамлекеттик кызматтарда иштөөгө үч жылдык тыюу салынган.^[107] Бул кадамы элдин жүзүнө түкүрүк катары кабыл алынып, коомдо пайда болгон резонанс нааразылык акцияларын кайрадан жанданткан.^[108] Бул жыйын жазылып жаткан учурда күтүлбөгөн бурулуу болуп Матраимовдун кайрадан УКМК тарабынан камалышы болду, анткени мындан бир жума мурун эле  анын акчалардын изин жашыруу иштери боюнча тагылган айыптары сотто каралып, эки айга алдын ала абакка киргизүү чечими кабыл алынган.^[109] Кыргызстандагы мыйзамдар менен маселелери бар болгонуна карабастан, Матраимов жана анын жубайы 2020-жылдын декабрь айынан баштап паракорчулукка шектелүүнүн негизинде АКШнын Магнитский санкцияларынын тизмесине киргизилишкен.^[110] “Камчы” коюлган аты менен таанылган Камчыбек Кольбаев кыргыз саясатына таасирин көп деле тийгизбегени менен 2011-жылдагы АКШда кабыл алынган “Чет өлкөлүк баңгибарондор” тууралуу мыйзам боюнча “олуттуу чет өлкөлүк баңги соодагер” катары таанылып, 2012-жылдын февраль айынан бери АКШнын Каржы министрилиги тарабынан Кольбаевдин бардык финансалык эсептери тоңдурулган.^[111] Жыйынтыгында, 2012-жылдын декабрь айында Кольбаев Бириккен Араб Эмираттарынан кайра Кыргызстанга экстрадицияланып, абакка 5 жарым жылга камалып, кийин ал мөөнөтү 3 жылга кыскартылып, 2014-жылы май айында акыры абактагы мөөнөтү аягына чыкты деген корутундунун негизинде эркиндикке чыккан. Уюшкан кылмыш топторун жетектеген деген айыптары дагы алынган.^[112] Эркин Европа Радиосу/Эркиндик Радиосу (RFE/RL), Коррупция менен уюшкан кылмыштуулукту баяндоо долбоору (OCCRP), Kloop борборунун жана Bellingcat уюмунун биргелишкен Матраимовдорго карата журналисттик иликтөөлөрү Кольбаев менен Матраимовдун ортосунда байланыштары бар экендигин аныктап, Матраимовдун үй-бүлөсү болжол менен Кольбаевге таандык болгон Ыссык-Көлдөгү вилласында токтошкону белгиленди.^[113] Жапаров менен Ташиевдин ашыкча жарнамаланган коррупцияга каршы кампаниясынын алкагында 2020-жылдын октябрь айында Кольбаев кайра камакка алынган, бирок ага карата чаралардын көрүлүшү белгисиз.^[114] Аксана Исмаилбекова өз эссесинде белгилегендей, мындай ири оюнчулар түптөлүп, тамырларын терең кетирген паракорчулук маданиятынын эң жогорку дэңгээлинде отуруп, бул маданият кылмыштуу таптар менен мамлекеттин бүтүндөй ишмердүулүгүнө сиңип калган. Ишкерлер мамлекет менен кылмыш топтордун аралашма симбиотикалык кызматташуусуна мажбур болуп, жергиликтүү дэңгээлден баштап улуттук дэңгээлге чейин пара берүү менен (расмий жана бей расмий) коргоонууга жана экономикалык мүмкүнчүлүктөргө ээ болууда. Кольбаев менен Матраимов сыяктуу чоң фигуралардан баштап жергиликтүү саясатчыларга чейин өздөрүнүн жеке жактоочу жана кардарлык тармактарына ээ. Мамлекет ийгиликке жете албай калган учурларда анын ордуна ишке киришүүгө даяр болгон социалдык камсыздандыруунун өз схемаларын ири оюнчулар натыйжалуу түрдө иштетишет. Мисалы, социалдык программаларды жүргүзүп жана Оштогу университке барып, окуганга студенттерди колдогон Матраимовдун үй-бүлөсүнүн фондунун Кара-Суу аймагында таасири кыйла эле жогору.^[115] Эрика Марат белгилегендей, пандемия учурунда мамлекет өз милдеттерин аткара албай калганда өзү чыккан Ыссык-Көл районуна Кольбаев колдоо катары керектелген дары-дармектер менен башка керектелген жабдуулардын жеткирилишин камсыздаган.^[116] Жергиликтүү дэңгээлде болсо, өзгөчө Ош жана анын тегерек аймактарында жайгашкан спорттук клубдар менен машыгуучу залдар каржылай турган конкреттүү бир жактоочунун атынан иш жүргүзчүдөй жергиликтүү күчтөр (спортсмендер) менен камсыздоосун улантууда. Бул жигиттер саясий партиялардын атынан шайлоолордо байкоочу болуп берип, ошо жактагы участоктордо аларды каржылап турган кишинин саясий партиясынын атынан добуштарды сатып алуу схемаларын башкарууда пайдаларын көрсөтүшөт. Жогоруда айтылгандай, ар бир келген президент кабинетте ээлеген бийликти жеке чөнтөгүн мүмкүн болушунча толтуруу максатында колдонушкан. 2016-жылы Карнеги фондунан Сара Чейз жүргүзгөн изилдөөсү президенттин (ал убакытта Атамбаев болуп  турган учур) өлкөдө башка клептократтык тармактардын үстүнөн болгон үстөмдүгүн аныктап, ал үстөмдүгү укук коргоо органдар менен соттор президентке баш ийгенинен байкалган.^[117] Мындай үмүтсүз абалга дуушар болгондо, Батыш колдогон паракорчулукка каршы күрөшүүгө багытталган институционалдык реформанын жүргүзүү аракеттери болгон күчү менен элден колдоо табууга умтулган. Кыргызстан учурда ачык-айкындуулукту жогорулатуу максатында өкмөттөр менен иштешкен глобалдуу уюмга, “Ачык өкмөт” өнөктөштүгүнүнө мүчө болуп турат. Бирок, кээ бир министриликтерде маалыматтын жеткиликтүүлүгүндө болгон чектелген прогресс менен Жээнбеков маалында киргизилген пайдалуу, бирок жетиштүү түрдө колдонулбаган электрондук сатып алуу системасына карабастан, өкмөт маанилүү реформалардын ордуна эл аралык донорлор колдогон реформа боюнча өкмөт долбоорлоруна жана схемага болгон мүчөлүктүн пиар пайдаларына кобүрөөк маани берген.^[118] Аксана Исмаилбекова билдиргендей, президент Жапаров «доля» (мамлекеттик мекемелерге бизнестен түшкөн пайданын бир “бөлүгүн берүү”) аттуу системасын жокко чыгарууга убада берип, өйдөдө айтылгандай октябрда бийликке жаңы өкмөттүн келишинен кийин экономикалык мунапыстын натыйжасында каражаттардын бир бөлүгү жеңил опузалоо түрүндө кайтарылган. Кайра эле Исмаилбекованын сөздөрүнө кайрылсак, Жапаровдун паракорчулук боюнча чараларды көрөөрүнө ишенип, аны колдогондордун арасында кээ бирлердин чындап колдогонун себеби мамлекеттеги коррупцияны толугу менен жоё алат дегендиктен эмес. Бишкектин сырткы кээ бир аймактарындагы эл Жапаровду экономикалык популист катары таанып, мурунку кесиптештерине караганда коррупциянын кыжырды кайнаткан учурларына каршы чараларды көрүп, коомчулуктун кызыкчылыктарын эске алуу менен тамырлап кеткен коррупциянын процесстерин кылдаттык менен башкараар деген ой түзүлүп калгандай. Дал ушул контекстте, жөнөкөй жараандардын жашоосун бузган уюшкан кылмыштуулуктун аракеттерине жана жергиликтүү аткаминерлер менен милиционерлердин майда паракорчулукка каршы көрүнүктүү кадамдары чындап жасалса, анда казынага чектелген каражаттардын кайтарылышы менен мунапыстын алкагында колдун чабылышы Жапаровдун колдоосуна өтө эле терс таасирин тийгизбөөгө тийиш. Эгерде Жапаровдун ишмердүүлүгү жогоруда белгиленген нукта кеткен болгондо, бийликтин тузүмдөрүн бекемдеп, жабык эшиктердин аркасында жүргүзүлгөн эбегейсиз чоң коррупцияга өбөлгө түзүлмөк (мындай иш-аракеттери социалдык тармактарга чыгып таркалып кетпөөнүн шартында гана). Башкаруунун мындай жолуна мисал болуп жакын арада эле уюшкан кылмыштуулктун болжолдуу “көзүрү” Кадырбек Досоновдун камалышын айтууга болот. Анын ири мүлктөрү камерага тартылып, Улуттук коопсуздук боюнча мамлекеттик комитети тарабынан ачыкка жарыяланган.^[119] Улутчулдук, салттар, укуктар жана динКоррупциянын өсүүсү менен биргеликте улутчулдук жана ага байланыштуу популисттик, социо-консервативдик жана салттуу кыймылдар кыргыз саясатынын эволюциясынын башкы факторлору болуп саналууда. Советтер Союзунун кыйроо убагында жана андан кийин Кыргызстан жараны болууну түшүнүү процесси ортого чыга баштаган. Кыргыздар өз алдынча этникалык топ болуп жашаганы менен Кыргызстан мамлекети Советтер жана Орусия империяларына толугу менен сиңгенден кийин гана түзулгөн. Ошол мезгилде алгач айтканда Кыргызстандын түштүгүндө жайгашкан өзбектердин жамааты менен империялык жана советтик доордо көчүп келген орустар сыяктуу Кыргызстандын жеринде көптөгөн этникалык улуттар жашашкан.^[120] Президент Акаевдин “Кыргызстан биздин жалпы үйүбүз” аттуу демилгесин жүзөгө ашырып баштаганына карбастан, ал жана андан кийинки саясатчылар өз саясий максаттарын көздөп кыргыз этникалык улутчулдугун түзүп, өнүктүрүүгө жана аны башкарууга умтулушат.^[121] (Кыргызстандын түштүк бөлүгүндө мамлекеттик түзүмдөрүндө көпчүлүктү тузгөн) Этникалык кыргыздар менен (төмөндө белгиленген окуяларга чейинки түштүктөгү экономиканын жеке секторунда көпчүлүктү тузгөн) этникалык өзбектердин ортосунда чыңалуу Ошто жана анын тегерек четинде эки ири баш аламандык менен аяктаган. Биринчиси 1990-жылы болсо (колхоздогу бийликтин талаш-тартышынын жыйынтыгында 300 ашуун  киши каза табышкан), экинчиси 2010-жылы (бул окуяда курмандыкка чалынгандардын саны эмдигиче такталбай турат, бирок болжол менен 426 киши көз жумгандыгын белгилеген отчетту жергиликтүү серепчилерден турган Улуттук комиссиясы жарыялап, бул маалымат эл аралык серепчилер тарабынан сынга алынып, чыныгы саны бир нече миңдин тегерегинде болгонун кошумчалашкан).^[122] 2010-жылы зомбулуктун айынан чыккан чыр-чатак президент Бакиевдин бийлиги кулатылгандан кийин от алып кеткен. Өлкөнүн саясий келечеги боюнча кеңири таралган талаш-тартыштар өзбектер өкмөттун чөйрөсүндө көпчүлүк добушка ээ болуусун талап койгонуна алып келсе, өз кезекте этникалык кыргыздар жер реформасын жүргүзүүгө кайрадан чакырып, кедей жарандарга жерлерин бөлүштүрүп берүү үчүн өзбекетрди өлкөдөн кууп чыгуу чакырыктары дагы кээ бир учурларда орун алган.^[123] Чыңалуу апрель менен июнь айларынын ичинде өрчүп, Жалал-Абадда туу чокусуна жеткен баш аламандыкка айланып, 9 жана 10 июнда Ош шаарында жаңжалдын оту өзгөчө жагылган. Баш аламандыктардан кийин, президент Роза Отунбаева Борбордук Азия боюнча ЕККУнун Парламенттик Ассамблеясынын атайын өкүлүн, Киммо Килджуненди жетекчиликке чакыргандан кийин,  жергиликтүү иликтөөгө кошумчаланып Кыргызстан түштүгүндөгү окуяларды иликтөө боюнча көз-карандысыз эл аралык Комиссиясы түзүлгөн.^[124] Жаңы тузүлгөн Комиссиянын маалыматына караганда каза болгондордун жана жаракат алгандардын жалпы саны 470 барабар болуп (көбүнчөсү этникалык өзбектер болгон), бирок андан дагы артышы мүмкүндүгү белгиленип, 111 миң кыргызстандык өзбектер Өзбекстанга көчүрүлүп, дагы 300 миңге жакын өзбектер Кыргызстан боюнча ар жакка жеткирилген. Бирок, Кыргызстан өкмөтү өзбекчил деген шектин негизинде бул Комиссиянын жыйынтыктарын четке кагып, Кильджуненди персона нон-грата кылып жарыялаган. Эрик МакГлинчи өз эссесинде өкүнүү менен эстегендей, “2010-жылдагы этникалык зомбулук тууралуу пикирлерин билдирген (Ош шаарынын мурунку мэри) Мырзакматовдун, же башка бир кыргыз улутчулунун бир тараптуу баяндамасына бир дагы кыргыз лидери каршы чыгууга аракет жасаган жок. Бул баяндамага каршы чыгуу өзүнө саясий кол салууга барабар эле. Демек, 2010-жылдагы баш аламандыктардан кийин этникалык өзбектерге карата кыргыз сот системасынын тарабынан жасалган одоно сот катасын оңдоого аткаруу бийлигинин эч кимиси аракет кылбаганы таң калаарлык эмес”. 2010-жылдагы каргашалуу окуялардан кийинки жылдардын ичинде этникалык кыргыздардын жамааты түштүктүн жергиликтүү экономикасында өз ролун керек болушунча кеңейткен. Исмаилбекованын ишинде белгиленгендей, зомбулуктун андан нары өрчүп, жалындап кетпеши жана саясий кысымга алынбаш үчүн өзбек калкы өзүн коргоо тактикасын колдонууга мажбур болгон. Мындай тактика шайлоолордун божомолдуу жеңүүчүлөрүн колдоо менен өзбек жамаатынын орчундуу бөлүгү Орусияга жана Өзбекстанга миграцияга кеткенин камтыган. Өсүп жаткан улутчулдуктун фонунда кыргыздарга да, өзбектерге да бир дэңгээлде кыргыз жарандык (этникалык эмес) идентүүлүк демилгесин алдыга сүйрөп чыгаруу аракеттери оңунан чыкпай калган. Басылманын башында белгиленгендей, акыркы он жылдык убакытта өсүп жаткан кыргыз улутчулдук маанайы жергиликтүү өзбек азчылыгына багытталбастан, ар кандай талаш-тартышты туудурган батыш баалуулуктарына каршы пикирлерде, (жогоруда айтылгандай) Кытайдын өсүп жаткан таасири боюнча коркунучтарда жана кыргыз тилин илгерилетүүдө билинген. Тил маселеси кыргыз иденттүүлүгү боюнча талаш-тартыштардын талаасын кеңейтип, шаардыктар менен айылдыктардын ортосунда чоң өксүк менен коштолуп келет, анткени Бишкекте билим алгандар кыргыз тилинин ордуна орус тилине басымдуулук жасаса, айыл жергесинде окуп, чоңойгондор жалаң кыргыз тилинде сүйлөп, орус тилин окуп, колдонууга шарт түзүлбөй, кээ бир учурларда такыр эле жокко тете.^[125] Ошентип, кыргыз тил жана адабиятынын илгерилеши улуттук саясаттын долбоорунун бир бөлүгү гана болбостон, ошондой эле таптык жана аймактык бөлүнүүсүнө негиз болуп, бул учурда кыргыз тилдүүлөр кээ бир орус тилдүү райондордо эмдигиче “артта калган” деп эсептелүүдө. Учурдагы Конституция боюнча кыргыз тили “мамлекеттик тилдин” милдетин аткарса, орус тили дагы деле “расмий тилдин” статусуна ээ. Баш мыйзамдын жаңы долбоорунда орус тилин “расмий статусунан” ажыратуу боюнча бир нече сунуштары тушкөн, бирок бул жасалган аракетке Москва көңүлүн буруп баштаганы негизги себеп болбосо да, 2021-жылдын февраль айында жарыяланган Баш мыйзамдын долбооруна мындай өзгөртүүнүн киргизилишине тоскоолдуктар жаралган.^[126] “Батыш баалуулуктарына” өсүп жаткан терсаяктык акыркы жылдардын ичинде кыргыз улутчулдугунун эң күчтүү кыймылдаткычы болушу ыктымал. Көптөгөн башка мамлекеттер сымал,  улутчулдук көбүнчө ЛГБТ жана аялдардын укуктарын коргоо маселесине келип такалып, орусчул пропагандасы менен кээ бир жерлерде шайкеш келип, “салттуу” кыргыз баалуулуктар менен улуттук иденттүүлүк тууралуу жаңы пайда болуп келе жаткан талаш-тартыштарда улутчулдукутн түп-тамыры жергиликтүү мүнөздө экени айдан ачык көрүнүүдө.^[127] Кыздарды уурдоо (ала-качуу), күйөөсүнүн үйүндө ата-энесине кызмат кылууга мажбурланып, келиндерге карата жасалган орой мамиле, үй-бүлөдөгү зомбулук сыяктуу көйгөйлөрдү чечүү боюнча жасалган эл аралык аракеттери улутчулдуктун таасиринин алдында каралып, салттуу кыргыз эрдиктин жана үй-бүлөнү патриархалдык көз-караш менен куруу концепциялары тыгыз байланышта болууда.^[128] 2011-жылдан баштап үй-бүлөлүк зордук-зомбулуктун катталган саны 400%га өстү.^[129] Мамлекетте жек көрүүнү козутууга же басмырлоого каршы чараларды көргөн орчундуу мыйзам жок болуп, жергиликтүү практикада болсо учурдагы Конституциянын 16-беренеси колдонулат.^[130] “Салттуу” гендердик милдеттерине күчтүү социалдык басым жасалганына карабастан, башка Борбордук Азиянын мамлекеттерине салыштырмалуу Кыргызстандагы саясий табында аялдарга көбүрөөк маани берилип, партиялык тизмелерде 30%дык гендердик квота бөлүнүп, Жогорку Кеңештин учурдагы чакырылышында (2015-2020) 23 аял депутаттык кызматында иштеп келүүдө.^[131] Жогоруда айтылгандай, 2000-жылдарда Отунбаева алдыңкы саясий фигура болуп, президенттин милдеттерин дагы аткарган. Ал эми Жапаровдун 16 кишиден турган өкмөтүндө, болгону экөөсү гана аялдар, алар – юстиция министри Асель Чинбаева менен транспорт, архитектура, курулуш жана коммуникациялар министри Гульмира Абдралиева. “Labrys” (Лабрис) сыяктуу бейөкмөт уюмдардын колдоосу менен жана 2019-жылы аялдардын эл аралык күнүндө түстүү желектерди көтөрүп, “баардыгы үчүн тең-укуктуулук” деген талаптарын коюу менен ЛГБТ коомчулугунун укутарын коргоо боюнча чектелген аракеттердин жасалышына Жылдыз Мусабекова сыяктуу депуттатар жана улутчул топтордун тарабынан олуттуу саясий реакция көрсөтүлгөн.^[132] Ал фэйсбук баракчасына төмөнкүдөй сөздөрдү жазып чыккан: “чай куйгусу келбеген кыздарга жана балалуу болгону ниеттенбеген эркектерге ... каргышка калганы аздык кылат, андайларды ур-токмокко алыш керек... Алардын башынан ушул сыяктуу жиндиликти уруп чыгарыш керек, жакшынакай жигиттер [бул ишти жасоого даяр болгондор] барбы?”, кийин дагы кошумчалап жазган “эгерде биз унчукпай отура берсек...Кыргызстан “Гейстанга” айланып калат”. Коомдун кеңири катмарында мындай мамиле көнүмүш адатка айланып, кичи ЛГБТ коомчулуктун мүчөлөрүнө карата зомбулук кеңири кездешүүдө. Ошондуктан, ЛГБТ коомчулугу чогулуп турган “Лондон” деген коомдук клубу 2017-жылы жабылып, ачык бири бири менен жолугуша албай калышкан.^[133] ЛГБТ коомчулугунун мүчөлөрүн зордуктагандарга карата милиция эч кандай чара көрбөгөнү белгилүү, анткени алар тескерисинче зордукталып калгандардын ата-энелерине алардын “жеке жашоосун” билдирбөө үчүн алардан акча талап кылгандары чындап эле көп кездешет. Баш мыйзамдын учурдагы жана каралып чыккан долбоорунда нике аял менен эркектин ортосунда гана кыйылып, 2016-жылы референдумга коюлган Баш мыйзамдын долбоорунда жубайлардын үйлөнүшү бир жыныстык никелерге тыюу салуу мүмкүнчүлүгү катары кабыл алынган.^[134] World Values изилдөө борборунун 2017 – 19 жылдарда  жүргүзгөн изилдөөсүнө караганда, кыргызстандыктардын 73% гомосексуал коңшулардын жанында жашаганды каалабагандыгын билдирсе, 83% мындай катнаштарды туура эмес деп көрсөтүшкөн (бир гана 1,3% гомосексуалдык мамилелерди нормалдуу эсептеген).^[135] Мааданияттын салттуу көз-караштары элдин аң-сезимине терең сиңип калгандыктан, ЛГБТ коомчулугунун укуктарын коргоо боюнча иш-аракеттери бейөкмөт уюмдар менен эл аралык коомчулук үчүн өтө эле татаалдашып, элди дүрбөтүү максатында иш алып барган, коомдук тартиптин сакталышын көзөмөлдөгөн “Кырк Чоро” сыяктуу улутчулдук уюмдун жеңил олжосуна айланып калган.^[136] Кыргызстандагы социалдык-консервативдүүлүктүн ири бөлүгү салттуу жана улутчул маанайда түп-тамырланса, бул мамилелер өсүп жаткан диний көз-караштарга мындан да бекем байлана баштап, Борбордук Азиянын башка аймактарына караганда бул көрүнүш ачык-айкын көрүнүп турган.  Борбордук Азиянын башка жергесиндей эле, советтер доорунда диний маселелер Борбор Азиядагы мусулмандардын Руханий Башкармалыгы тарабынан катуу көзөмөлгө алынып, бул уюм өз ишин кийин Кыргызстандагы мусулмандардын Руханий Башкармалыгы катары уланткан. Расмий диний жамаатынын үстүнөн көзөмөл өйдөдө турган уюмдан болуп жатканына карабастан, Ислам дининин маңызы кеңири Мусулмандык Умма менен болгон катнаштарды кеңейтүү аркылуу ачылып, араб, пакистан жана түрк фонддорунун каражаттары бир гана мечиттердин курулушуна гана жумшалбастан (мечиттердин саны 1990-жылы 39 болсо, 2019-жылына 2600гө чейин өскөн) сууга жеткиликтүүлүктү камсыздоо менен мектептерди куруу сыяктуу диний социалдык долбоорлорго дагы көңүл бурулуп, Ислам диндин өнүгүүсүнө  өбөлгө түзүлгөн.^[137] Натыйжада, түшкү маалдагы намаз окуу, үй-бүлө жана салттардын түшүнүктөрүндө негизделген ислам иденттүүлүгүнүн маданияттуу формасынан бул динди катуу кармоо түрүнө өтүү иши башталып келе жатат. Борбордук Азиянын аймагында Кыргызстанда хиджаб ачык-айкын кийилет, бирок бүткүл жерде мектептерде атайын формалардын киргизилгенине карабастан, хиджабды мектепте кийүүгө салынган тыюу де-факто эмдигиче сакталып келүүдө.^[138] “Аггрессивдүү прозелитизацияга(бирөөнү кандайдыр бир динге жыгылтуу)” каршы иштелип чыккан эрежелер иш-жүзүндө чындап Кыргыз Республикасынын Дин иштери боюнча мамлекеттик комиссиясында расмий түрдө катталбаган мусулман азчылыктар менен протестанттардын топторуна гана карата колдонулган.^[139] 2020/21 жылдардын Баш мыйзам долбоору каралып жаткан учурда, мамлекет “светтик” болуу талабын (1-берене) жокко чыгаруунун кереги бары жогу тууралуу сөз жүрүп, диний коомчулуктун өзгөрүшүнө басым жасалып, коомдук аң-сезимде секуляризмдин советтик үлгүдөгү атеизм менен болжолдуу аралашмасы талкууланган.^[140] Жыйынтыгында, 2021-жылдын февраль айында жарыяланган Конституциянын долбоорунда мамлекетти “светтик” катары мүнөздөгөн 1-беренеси ордунда калган. Ошентип, улутчулдук менен социалдык консервантизм бара бара күчтөнүп, коомдук либералдык кыймылдарына жасалган басым артып жатты. Кыргыз президенттеринин көпчүлүгү кандайдыр бир дэңгээлде улутчулдук негиздүү шайлоолорду көздөсө, Жапаровдун саясий мүнөзүн популисттик улутчул деп аныктоого мүмкүн. Бирок, социалдык консерватизмдин стандарттуу аныктамаларына карабастан, Жапаровдун саясий көз-карашы экономикалык улутчулдукка байланыштуу болуп, анын негизинде антиэлитардык популизм менен “Кумтөр” кең булагын мамлекеттештирүү боюнча кампаниясынын алкагында жасалган иш-аракеттери жатканы көрүнүүдө. Экономикалык туруксуздуктун шартында эл аралык инвесторлордун (синофобия көрүнуштөрүнүн пайда болгонуна көңүл салып байкап отурган кытайлык инвесторлордун дагы) басымынан улам мамлекеттештирүү маселесине кайтууга мажбур болгонун эске алуу менен популисттик мүнөздүү президент аппараты өз жинин ЛГБТ коомчулугунун жана аялдардын укуктары маселесинен, же бул маселелердин үстүнөн иштеген либералдык жана батышчыл бейөкмөт уюмдарынан чыгаруу ыктымалдыгы жогорулоодо. Жарандык коом Жогоруда жана төмөндө белгиленип кеткен маселелерге карабастан, азыркы маалда Кыргызстан жарандык коомдун ишмердүүлүгүнүн аймактык борбору болуп, мындай абал Кыргызыстандык да, калган Борбордук Азиянын аймактарындагы уюмдар үчүн да тең түзүлгөн. Андай болсо да, акыркы жылдары Кыгызстандагы жарандык коом токтобой кысымга алынганы байкалууда. Башка аймактарда бул жаатта начар болуп турган кырдаал эл аралык байкоочулардын Кыргызстан тушугуп жаткан көйгөйлөрүн терең түшүнүүсүнө жолтоо болушу ыктымал. Жергиликтүү бейөкмөт уюмдар 2000-жылдары күчтүү позицияларга ээ болуп, анын мурунку ишкерлери 2005 жана 2010-жылдардагы митингдерге жана алардын кийинки окуяларга активдүү катышкан деп саналып, жада калса өлкөдөгү өзгөрүүлөрдөн пайда көрүп, алар үчүн күрөшкөн саясатчылардын дагы ишинде тыныгуу алышына себепкер болгон. 2011-жылы өкмөткө караганда, бейөкмөт уюмдарга болгон элдин ишеними алда канча жогору болгон, мисалы – сурамжылоого  катышкандардын 77% бейөкмөт уюмдар социалдык өнүгүүнү аркалап, иштеп жатышат десе, 62% мамлекет дал ошол максатты көздөп иш алып барганына күмөн санашкан.^[141] Бирок, акыркы он жылдын ичинде бейөкмөт уюмдар үзгүлтүксүз басымга жана мыйзамсыздаштыруу кампаниясына кабылып, Эрнест Жанаевдин ишинде бул көрүнүштүн өсүүсү 2014-жылдан тарта байкалып, белгиленген. Мурун документтерде бекитилгендей, жарандык коом аларга карата бюрократиялык жүгүн оорлоштуруу боюнча бир нече аракеттерге дууушар болгон. Ал аракеттеринин бири 2016-жылдагы чет өлкөлүк агенттерге тиешелүү кабыл алынган орусиялык мыйзамды кайталоо болсо, экинчиси 2019 – 2020-жылдары киреше боюнча деталдуу отчет берүүнүн олуттуу жаңы талаптарын киргизип, убактылуу кызматчылардын кабыл алынуусуна тоскоол жаратуу болгон.^[142] Жергиликтүү бейөкмөт уюмдардын активисттери коопсуздук кызматтардын тарабынан күчөп жаткан басым тууралуу кабар берип, алар коопсуздук кызматкерлер тарабынан суракка чакырылып, расмий түрдө да, белгисиз адамдардын жардамы менен да активисттердин аркасынан аңдуу жүргүзүлүүдө. Мындай негизсиз басымга карабастан, жарандык коомдун көптөгөн активисттери калктын адам укуктарынын бузулушунан кабардар болгондугун жогорулатуу боюнча өтө маанилүү ишин аткарууга үлгүрүп, эң азынан азыркы убакытка чейин орун алган системадагы элдин жинин кайнаткан учурларын жөнгө сала алган басымды кайтарып жасай алышты десе болот. Жогоруда айтылгандай түз иш аракеттер жашыруун топтор менен улутчулдук топтор тарабынан мыйзамсыздаштыруунун үзгүлтүксүз аракеттери мындан да кеңири жайылган контексттин алкагында жүзөгө ашууда. Бул аракеттери көрүнүктүү массалык маалымат каражаттарынын колдонулушу жана соцтармактарда түбү белгисиз болгон кампаниялар менен коштолуп, активисттерде бул иштерге атайын кызматтардын (кыргыздардын жана кээ бирөөлөрдүн айтымы боюнча орустардын дагы) тиешеси бар деген шектерди туудурууда. Жергиликтүү көйгөйлөрдүн отун жагып, козгогон бейөкмөт уюмдарга каршы баяндамаларды аймактарда таркатуу иштеринде Орусия кандайдыр бир деңгээлде аралашканы күмөнсүз. Жогоруда белгиленип кеткендей, активисттер салттуу көз-караштар сиңип калган коомду аралаштырууда көптөгөн кыйынчылыктар менен алпурушуп, аялдардын жана ЛГБТ коомчулугунун укуктарын коргоо маселесин чечүү менен алектенген бейөкмөт уюмдар алардын кызыкчылыктары жергиликтүү калктын кызыкчылыктарына дал келбестен батышчыл болуп жатканын баса белгилеген оппоненттердин куралына айланып калышкан. Мындай кырдаал бейөкмөт уюмдарга “грант жегичтер” деген экинчи айыпты тагып, бейөкмөт уюмдар жергиликтүү калктын маселелерин биринчи кезекке койбостон, ар кандай максатта донорлук каражаттарды топтоого гана кызыкдар кишилер катары кабылдоосун мындан дагы жогорулатат. Ошондой баяндоолордун жыйынтыгында ачык-айкын отчетторуна болгон талаптарга ого бетер басым жасалат. Кыргыз Республикасынын Жогорку Кеңеши жакын арада эле “Кесиптик бирликтер жөнүндө” мыйзам долбоорун кайрадан карап, бардык аймактык жана тармактык профсоюздарды Кыргызстандын профсоюздар федерациясына кирүүсүн мажбурлоо аркылуу профсоюздук ишмердүүлүк үстүнөн көзөмөлдү күчөтүүгө багытталган. Ошентип, Кыргызстандын профсоюздар федерациясы Өкмөт тааныган жалгыз жалпы мамлекеттик профсоюздук органдын статусуна ээ болмокчу.^[143] Бул кадам Федерациядагы көзөмөлгө болгон саясий негизделген күрөш менен уланып, саясий байланыштарга чөмүлгөн мурунку баш катчы кызматынан бошотулуп, калган профсоюздагы аткаминерлер менен активисттер өкмөт тарабынан куугунтук кампаниясына кабылган. Адам Укуктарын Байкоо уюмунун (Human Rights Watch) жана Борбордук Азиядагы Эмгек Укуктарын көзөмөлдөгөн Миссиянын мааалыматына таянуу менен аларга карата 50гө жакын кылмыш иштери козголгон. 2020-жылдын аягында жаңы төрагасын шайлоо максатында жыл сайын өткөрүлүүчү конгрессинин өткөрүүсүнө тыюу салынган.^[144] Кыргызстандагы жарандык коомго багытталган акылга сыйбаган күнөөлөөлөрдүн агымында эл аралык коомчулук коргонуу позициясын алууга умтулуп, толгон-токой айыптардан качуу менен өз ишин аткарууга аракеттенип, саясатчылар жасап жаткан терс кылыктары менен күрөшүүдө дипломатиялык басымды колдонушкан.  Акыркы 15 жылдын ичинде үчүнчү төңкөрүш болгондон кийин саясий кысымга каршылык көрсөтүлүшү туура болуп, бир гана ал күрөштү улантуу зарылчылыгы ортого чыкпастан, стратегияны кайрадан ойлонуп чыгууга дагы убакыт келгендей. Эссенин көптөгөн авторлору учурдагы түзүлүп калган шарттарда донорлордун приоритеттерин жана ишмердүүлүгүн өнүктүрүүнүн жолдору тууралуу өз пикирлерин жана идеяларын бул жыйында сунушташкан. Асель Доолоткелдиева чектелген таасирдин факторун эске алуу менен саясий чөйрөдө жарандык коомдун тийгизген таасиринин тереңдигин кайрадан карап чыгууга болгон муктаждык тууралуу мурун эле сөз көтөргөн. Акыркы окуялардын контекстинде, ошол чектелген таасирдин тийгизгендиги бир нече “эр жүрөк активисттер” жетишсиз деп айтуу менен жакынкы келечекте көңүлдү демократизациянын ордуна экономикалык теңдүүлүк долбоолоруна көбүрөөк бурууга чакырыктарда билинүүдө.^[145] Бул жыйынга кошулган Доолоткелдиеванын эмгегинде иштөөнүн жаңы ыкмаларын сунуштоо менен жогоруда белгиленген темасы кеңири ачылууда.  Өз докладында Ширин Айтматова Кыргызстандагы бейөкмөт уюмдардын тармагы өзгөртүлөөргө муктаж болгондугун түздөн-түз белгилеп, жаңы үндөрдү, жаңыча ой-жүгүртүүнү жана каржылоонун механизмдерин жаңыча иштетүүнүн жолдоруна шарт түзүү позициясын коргогон. Көптөн бери созулуп келген жергиликтүү деңгээлдеги отчеттордун маселелерин чечүү үчүн кийинки кадамдардын жасалышы керектелип, жада калса кээ бир донорлор өз өнөктөштөрүнүн жергиликтүү көйгөйлөргө ийкемдүү чара көрүү менен стратегиялык приоритеттери үчүн мейкиндикти камсыз кылууга мажбур болушат.^[146] Буга кошумча болуп, жаңы пайда болуп келе жаткан активисттердин топтору менен баарлашуунун эң ыңгайлуу жолдорун табуунун үстүнөн ой-жүгүртүү керектелеттир. Мындай активисттердин топторуна таажы вирусунун маалында жардамын көрсөткөн ыктыярчыларды, болжолдуу төңкөрүштөн бизнести коргоп, сактап калган кошуундардын мүчөлөрү жана сунушталып жаткан Баш мыйзамдын жаңы долбоорунун кээ бир бөлүктөрүнө каршы кампанияларды уюштурган протесттик “Баштан Башта” аттуу активисттердин бирикмелерин киргизсек болот. Бирок, булардан да сырткары бар болгон инститтутардын ордуна көбүнчө соцтармактар аркылуу уюшуп, башкарылган жаңы социалдык кыймылдары пайда болуп, жарандык жана социалдык активизмге болгон ачкалыгын туруктуу түрдө көрсөтүүдө.^[147] ММК жана интернеттеги эркиндикБорбордук Азиянын башка малекеттерге караганда Кыргызстандагы массалык маалымат каражаттары жана интернет талаалары салыштырмалуу эркиндикке ээ болгону менен терең түзүлүштүк маселелерге кезиккенде, алар билинбей калууда. Аудиториянын ири бөлүгүн мамлекеттик телевидениелер өздөрүнө тартканын улантып, алардын артынан орусиялык каналдар элдин назарына ээ болуп, айыл жергесинде жаңылыктардын жана көңүл ачуунун негизиги булагы дагы деле телевидениелер эсептелет. Ал эми шаардыктардын арасында интернет кеңири таралганына байланыштуу салттуу массалык маалымат каражаттарынан ашып онлайн-каналдар популярдуулугун арттырууда. ММК сектору чалдыккан эң ири маселелердин бири дүйнөлүк журналистика кезиккен маселелердин жергиликтүү өрнөгү болуп, жергиликтүү экономиканын алсыздыгынын жана үстөмдүгү өсүп жаткан онлайн-жарнамалардын (жана алардын соцтармактар менен издөө провайдерлерди каптап кетүүсү) фонунда көз карандысыз массалык маалымат каражаттары пайда көрө баштаган. ММКны каржылоо жана анын менчик маселелери цензуранын жана журналисттик өзүн-өзү цензурага салуунун негизин түзүшөт. Көптөгөн басмаканалардын макалалар жана редакторлук көз-караштары аларды каржылай турган адамдардан көз-каранды болгон “жүргүзгөн оюн үчүн акча төлө” деген саясатын карманганы ММКнын татаал экономикасын ого бетер оорлоштуруп жатат.^[148] Кыргызстан үчүн мындай кырдаал уникалдуу болбосо да, анын таасири көптөгөн тармактарда билинүүдө, мисалы саясий элиталар менен жергиликтүү ишкерлердин тарабынан окуялардын чагылдырылышына тийгизген таасиринен баштап көз карандысыздыкты чектей алган демөөрчүлүккө жана өндүрүмдүн жайгаштырылуусуна жасалган басымдуулукка чейин. Демөөрчүлүккө ишмердүүлүгү тууралуу кабардар болгондукту жогорулатуу максатында ЮНИСЕФ сыяктуу эл аралык уюмдар менен болгон өнөктөштүк мамилелер киргизилип, ММКнын чагылдыруусуна таасирин тийгизишет делген каржылоонун башка булактарына караганда, жогоруда айтылган уюмдар кыйла ишенимдүүрөөк деп эсептелүүдө. Эл аралык колдоо (донорлор менен социалдык тармактык компаниялар тарабынан) жергиликтүү басмаканаларды каржылоонун жаңы булактарын аныктоого жана табууга, ошондой эле жаңылыктарды окуп жаткан аудиториянын көңүлүн тартуу максатында массалык маалымат каражаттарынын жашоо таризине жана ар түрдүү көңүл ачуучу иш-чараларга кызыктырууга керектелиши мүмкүн. Тренингдердин болуп туруу үчүн уюштурулган көптөгөн тренингдерден баш тартуу керектиги айтылса да, жөндөмдүулүктө болгон айырмачылык дагы деле сакталууда, өзгөчө кыргыз тилдүү жана жергиликтүү журналистиканын жаатында. Балким, эл аралык жаңылыктарын кыргыз тилдүү аудиториясына даярдап, жарыялоодо эл аралык өнөктөштөр жергиликтүү басмаканаларга өз жардамын мыдан ары да көрсөтө алаттыр. Бейөкмөт уюмдардай эле, көз карандысыз массалык маалымат каражаттарына жасалган басым бир гана каржылоо маселесине байланыштуу болбостон, саясатчылар, атайын кызматтар, бай жана таасирдүү инсандарга байланыштуу көмүскө күчтөрдүн тарабынан дагы кошумча басым жасалууда. Ковид пандемиясы саясатчыларга “Маалыматты манипуляциялоо жөнүндө” жаңы мыйзамды киргизүү аракетине өбөлгө тузүп берди.^[149] Бул мыйзамдын долбооруна мурунку президент Сооронбай Жээнбеков кол койбой, парламентке кайрадан карап чыгууга жөнөткөн. Бирок, бийлик алмашкан соң жаңы түзүлгөн өкмөт бул мыйзам долбоорун кайра кайтаруу ниетин билдиришкен.^[150] Пандемияга байланыштуу жалган маалыматтын таралышы менен күрөшүү максатында түзүлүмүш болгон мыйзамды эл аралык байкоочулар бул мыйзам долбоорду так эмес жана өтө кеңири деп сыпатташкан. Мыйзам чыгаруу ыйгарым укуктарынан кыянаттык менен пайдалануусу боюнча ачык коркунчутар жогоруда айтылгандай пандемиянын учурунда мамлекеттин көргөн чараларына каршы чыккандарга карата мыйзамдар коопсуздук кызматтар тарабынан бузулганы күчөй баштаган.^[151] 2020-жылдын октябрдагы өткөн шайлоолордо болжолдуу орун алган тартип бузуулар боюнча чыгарган репортаждары үчүн журналисттер онлайн дагы, физикалык дагы басымга кабыл болушкан.^[152] Эрик МакГлинчи өз ишинде белгилегендей, президент Жапаров “Массалык маалымат каражаттары менен сөз эркиндиги кол тийгис баалуулук бойдон кала берет” деген убаданы берген. Бирок, шайлоодогу жеткен жеңиштен кийин жүрөктүн үшүн алган сөзүн кошумчалаган: “ММКнын укугун коргойм, бирок менин же башка саясатчылардын жана чиновниктердин сөзүн бурмалабай, айтылган билдирүүлүрүбуздү контексттен үзүп алып колдонбогонуңарды өтүнөм. Эгерде муну аткарсаңар, силерге эч кандай куугунтуктар жасалбайт.”^[153] Азаттык Радиосуна, жана өлкөдөгү онлайн-жаңылыктар менен радионун негизги булагына маалыматтын таркашына бөгөт коюууну көздөгөн саясатчылар элдин көзүнчө асылып, журналисттер болсо атайын кызматтардын жана мүмкүн алар жүргүзгөн иликтөөлөрүнүн негизги каармандарынын да тарабынан басымга кабылышкан.^[154] Уюшкан кылмыштуулукка тийиштүүлөр менен болжолдуу байланыштары тууралуу жасалган билдирүүлөрдү чагылдырганы үчүн президент Жапаров “Азаттыкты” элдин алдында сынга алган.^[155] Бул кадамы Трамптан кийинки Эркин Европа Радиосу/Эркиндик Радиосу менен жүргүзгөн  стратегиясын кайрадан кененирээк жаңыртуунун жана Жапаровдун администрациясы менен жаңы мамилелердин алкагында Эркин Европа Радиосу/Эркиндик Радиосунун саясий аймагын активдүү коргоодо жана журналисттердин коопсуздугун камсыздоодо Байден администрациясы үчүн чоң мааниге ээ. Учурда Би-Би-Сидеги Кыргыз Кызматы жергиликтүү медиарыногунда жергиликтүү өкүлдөр тарабынан маанилүү оюнчу катары кабыл алынбай, Би-Би-Синин башкармалыгы бул кырдаалды өзгөртүү үчүн жаңы жолдорун (мисалы жеригликтүү басмаканалар менен өнөктөштүктү түзүү) ойлонуп чыгуу зарыл. Интернет-троллинг журналисттерге (жана бейөкмөт уюмдардын активисттерине) карата жасалчу басымдын олуттуу куралы болуп калгандай. Бул троллингдин эки көрүнүктүү булагы билинүүдө. Биринчиси Орусиялык кесиптештердин масштабына жетпесе да, журналисттерге бут тосуп жана аларды аңдуу үчүн төлөнүп, колдонулган уюшкан троллдордун фабрикалары өз ишин жүргүзө башташкан. OpenDemocracy жарыялаган иликтөө репортаждары интернет-троллдор төлөөгө даяр болгондордун атынан жүргүзгөн операцияларын байкап, аныктаган. Каржылагандардын бирисин кээ бирлер Матраимовдор менен байланыштырып, “Kloop”, “Азаттык” жана башка көз карандысыз басылмалардын журналисттерине чабуул жасалгандыгы анын буйругу менен экен деп божомолдоодо.^[156] Бул троллдордун тармагы башында 2020-жылкы октябрдагы шайлоолордо “Мекеним Кыргызстан” партиясынын саясий кампаниясын уюштурууда, жана Жапаровдун шайлоолордон кийинки убакыттагы Конституцияга киргизилүүчү өзгөртүүлөрдү колдогон кампаниясы менен 2021-жылдын январдагы Президенттик шайлоолордо колдонулганы анык.^[157] Экинчи булагын болсо күчү өсүп жаткан улутчул топтор менен Жапаровдун чыныгы колдоосун көргөн популисттик жана улутчул интернет-коомчулугу түзгөн. Башка өлкөлөрдөгү популисттердей эле, мындай көрүнүш убакыттын өтүшү менен кымбат жана тез ылдамдыкта троллдорду түзүүгө муктаждыкты азайта ала турган жол аркылуу төлөнмө троллдордун ишин толуктап, күчөтө алган ээн-эркин жандуу троллдордун пайда болушуна алып келген. Бул жыйынга кирген Гульзат Баялиеванын, Жолдон Кутманалиевдин, Бегаим Усенованын, 19-Макала жана доктор Элира Турдубаеванын эмгектери куугунтуктун көбү жайгашкан кыргыз тилдүү ММКларда пайда болгон онлайн-кыймалдарын жана троллингдин кампанияларын изилдемекчи.^[158] Кыргызстандагы эң көп колдонулган билдирүү кызматтарынын жана социалдык тармактарынын ишин камсыздаган Facebook (Facebook, Instagram жана WhatsApp), Азия-Тынчокеандык аймагына тиешелүү коомдук саясатынын алкагында Кыргызстанды кошо камтыган Борбордук Азия аймагында да көзөмөл жүргүзүүдө. Коомдук саясаттын командасы “Фэйсбук” компаниясынын Борбордук Азияда ишин жүргүзүү үчүн компаниянын коомчулук менен ишин жүргүзгөн (контентентти текшерип, көзөмөлдөгөн командасы) жана юридикалык командалары кошумча өбөлгө болуп берет. “Фэйсбуктун” коомчулук менен ишин жүргүзгөн командасы машиналык окутууга чоң басым жасоодо. “Фэйсбук” компаниясы негизги ишинен тышкары “Ишенимдүү өнөктөштөр” (Trusted Partners) аттуу программасынын серепчилери болуп саналууда.^[159] Mашиналык окутуунун негизги маңызын эске алуу менен жасалма интеллекттин жергиликтүү маданиятты жана анын өзгөчөлүктөрүн түшүнбөгөнү үчүн каталарга жана кээ бир маселелерине көңүл бурулбай калышына алып келиши ыктымал. Ошондуктан, шайлоо жана референдум сыяктуу “курч” темаларга тийиштүү контентти көзөмөлдөө максатында кыргыз тилдүү рецензенттерин көбүрөөк санда ишке аралаштыруу жана ишмердүүлүктү кыргыз тилде жүргүзүү мүмкүнчүлүктөрүн кеңейтүү жолдорун “Фэйсбук” компаниясынын ойлонуп чыгышына маани берилет. Ошондой эле, уюшкан куугунтукка кабылган журналисттер менен активисттер үчүн адам тарабынан башкарылган текшерип чыгуу процесстерине тез жана оңой жеткиликтүүлүктүн камсыздалышы да иштелип чыгышы керек. Мыйзам үстөмдүгүКыргызстандын коомдук жашоосунун башка тармактарындай эле, укук системасынын ишмердүүлүгү жергиликтүү коррупция менен бийликтегилерге кызмат кылуунун айынан токтоп калууда. Бул көрүнүштөрдүн мыйзам үстөмдүгүнө тийгизген начар таасири жыйынга кирген Жасмин Кэмерондун эмгегинде баса белгиленген. Президенттин Аппаратынан баштап жергиликтүү саясатчыларга чейин Башкы прокуратура, укук коргоо органдар жана сот системасы учурдагы мезгилде бийликти башкарып тургандардын орчундуу саясий таасиринин алдында ишин жүргүзгөнү айдан-ачык. Жогорку бийлик тарабынан так аныкталган саясий багыты белгиленбеген учурларда төмөнүрөөк даражада коррупциянын кошумча мүмкүнчүлүктөрүнө жол ачылууда. “Адилет” юридикалык клиникасы сыяктуу жергиликтүү бейөкмөт уюмдар прокурорлор менен сотторго расмий көзөмөл жана тартип механизмдери натыйжасыз болгонун айтып, жазасыздык маданиятын туудурган буйруктарды аткарган чиновниктердин учуруна өзгөчө басым жасалган.^[160] Коррупция менен саясий фаворит кишилердин ишке келгени соттук бийликтин тандалышына таасирин тийгизгени анык. Мисалы, (шарттуу түрдө парламенттик көпчүлүк менен оппозицияга бөлүштүрүлгөн) үчтөн эки бөлүгүн “өз” саясий адамдардан тузүлгөн Сотторду тандоо Кеңеши аркылуу шайлангандар жана Жогорку сотко караштуу адилеттүүлүктүн жогорку мектебинде сотторду даярдоо үчүн тандоодон өткөндөр болуп бере алат. Судьяларды тандоо реформасы 2021-жылдын февраль айындагы Баш мыйзамдын долбооруна киргизилген. Анда, жаңы түзүлө турган “Сот адилеттиги иштери боюнча кеңеши аны түзгөн үчтөн эки бөлүгүнөн кем эмес судьялардан куралышы (куралат) абзел. Бул курамдын үчтөн бир бөлүгү Президенттин, Жогорку Кеңештин, Элдик Курултайдын жана юридикалык коомчулуктун өкүлдөрүнөн түзүлүшү керек” деген маалымат чагылдырылган.^[161] Бир жагынан мындай өзгөрүүлөр саясатчылар менен сот органдарынын ортосунда формалдуу аралыкты кеңейтүү үчүн келечекте өз пайдасын көргөзүшү мүмкүн, бирок учурда болуп турган судьялардын бирикмелеринин жана алардын байланыштарын эч өзгөртө албайт. Жада калса алар дагы деле саясаттагы мыйзам бузууларга карата жана коррупцияны жою боюнча бир да ишти жасабастан бүгүнкү күнгө тузүлүп калган укук маданиятын кийинкиге бекемдей алат. Баш мыйзамга киргизилчү маанилүүлүгү төмөнүрөөк болуп саналган прокуратуранын ыйгарым укуктарын кеңейтүү сунуштамасы болууда. Бул өзгөртүү боюнча “прокуратурага жарандарды, коммерциялык уюмдарды, башка чарбачылык субъекттерди, бейөкмөт жана коммерциялык эмес уюмдарды, мекемелерди, ишканаларды ж.б.у.с. текшерүүгө укук берилмекчи”. Буга “Адилет” юридикалык клиникасы “мындай кадам башка мамлекеттик жана укук коргоочу органдардын ишмердүүлүгүн кайталап калмак”, алгач “Коррупция менен күрөшүүнүн Улуттук коопсуздуктун мамлекеттик комитетинин” жана  жогоруда айтылган органдардын функцияларынын советтик доордогудай кудуреттүү прокуратурада топтолушун мүмкүн кылмак деген түшүндүрмө берүүдө.^[162] Мындай өзгөртүүлөр режим ичинде талаш-тартышууларда ар түрдүү ведомстволорду колдонуу мүмкүнчүлүгүн кыскарта алса дагы, прокурорлор керексиз басым жасоо үчүн көптөгөн баскычтар менен камсыздандандырылууда, анткени Кыргызстандын тарыхында мындай өзгөртүүлөр киргизилген эмес, жана бул кадам чоң этияттык менен гана жасалып, күчтүү кепилдиктердин пайда болушу керек эместей эле. Кэмерон белгилегендей, былтыр милиция кыматкерелеринин колуна түшкөн адамдардын 61%зы пара берүү керектигин билдирип, коррупцияга каршы күрөшүү жаатында укуктардын тебеленишин жана көзөмөлдүн жоктугун ачык айткан. Бул жыйындагы бир катар авторлор ЛГБТ коому жана өзбек ишкерлер сыяктуу аялуу коомчулуктарынын укук коргоо кызматкерлеринин тарабынан опузаланганын конкреттүү мисалдарын келтирүүдө. Ошол эле автордун айтканына көңүл бурсак, коррупция менен бийликти кыянаттык менен колдонулушу биргелешип күмөндүү укук маданиятын жаратып, жарандардын соттук процесстереге ишенбей калышына алып келүүдө. Андай учурларда маселени чечүүнүн башка амалдарын табууга аргасыз кылып, жада калса сот залында каршы тарапка, адвокаттарга жана сот бийлигинин өкүлдөрүнө карата зомбулукка чейин жетүүдө. Башкы прокуратуранын алдында иштеген таасирдүү прокурорлорго караганда коргонууну жүргүзгөн адвокаттардын статусун жогорулатуу боюнча чоң иштерди аткарып чыгуу зарыл, алардын ичинен бирден бир болуп сурактын маалында шектүүлөрдүн жанында адвокаттардын отурушун камсыздоо.^[163] Мындан сырткары, ачык-айкындык менен отчеттуулукту камсыздоо максатында сот залдарына камералардын колдонулушун маанилүүлүгунө басым жасоо менен аларды орнотуу боюнча аракеттери жасалып жатат. Ал эми ABA (American Bar Association – Америкалык юридикалык ассоциациясы) жана Клунинин “Trial Watch” Фонд сыяктуу эл аралык уюмдар талаштуу сот иштеринин каралуу шарттарынын үстүнөн байкоо жүргүзүү максатында расмий байкоочуларды жөнөткөнү далалат кылууда.^[164] Ошондо дагы, бир нече серепчилер билдиргендей, Кыргызстандагы мыйзамдын үстөмдүгүн реформалоого эл аралык уюмдар инвестицияларын тартканына карбастан (мисалы Европа Биримдиги тарабынан 2014-2020 жылдардын ичинде жалпы 38 миллион евронун бөлүнгөнү) азыркы күнгө чейин чектелген гана натыйжалары көрүнүүдө, тартыштуу иштерди өзгөчө белгилей кетүү зарыл.^[165] Кэмерон белгилегендей, үй-бүлөлүк зомбулук кеңири таралган кубулуш болгон өлкөдө 2019-жылы жалпы жонунан үй-бүлөлүк зомбуллуктун 9000 учуру катталган. “Алардын ичинен орто ченем менен алганда 5456 учуру укук коргоо кызматкерлери тарабынан административдик иштер катары катталып, бир гана 784 учуру кылмыш учурлары болуп белгиленген”. Мындай көрүнүш укук коргоо системасына болгон ишенимсиздикти чагылдырып, абдан терең кеткен маданий тоскоолдуктарды көрсөтүүдө.^[166] Жарандык жана саясий укуктар боюнча эл аралык пакт менен байланыштуу болгон кишилерге карата укук бузууларын жана сот иштерин караган серепчи орган Адам укуктары боюнча БУУнун Комитети адам укуктар жаатында талаштуу иштерди кайрадан карап чыгуу өтүнмөлөрүнө жооп берүүдө маанилүү сырткы ролду ойногон. Жалпысынан 25 ишти карап, алардын арасында төмөндө берилген Азимжан Аскаровдун да иши болгон.^[167] Кыргызстанда эл аралык укуктук органдар тарабынан сынга алынган жергиликтүү иштерди кайрадан карап чыгууга талаптарды жокко чыгаруу аракеттери жасалганына карабастан, Аскаровго карата жасалган эл аралык басымга жооп кайтаруу менен Орусия, Улуу Британия жана өзгөчө АКШ тарабынан жасалчу эл аралык көзөмөлгө каршы жүргүзүлгөн иш-аракеттер колдоого алынууда.^[168] 

---

Азимжан Аскаров Айдар Сыдыковдун баяндамасы  Азимжан Аскаров Кыргыз Республикасынын укук коргоочу жана журналист катары кеңири таанымал болгон.  Азимжан Аскаров Эл аралык Мунапыс уюму тарабынан абийир туткуну катары жарыяланып, прессанын эркиндиги үчүн ыйгарылган Эл аралык CPJ (Committee to Protect Journalists – Журналисттерди коргогон комитети) сыйлыгына ээ болгон. 1996-жылы адам укуктарын коргоо жаатында ишин баштап, 2002-жылы “Воздух” аттуу бейөкмөт уюмун түзгөн. Бул уюмдун негизги максаты жергиликтүү милиция менен пенитенциардык мекемелер тарабынан адам укуктарын бузуу фактыларын каттоо жана аларды иликтөө болгон. 2010-жылы Аскаровго жергиликтүү бийлик массалык баш аламандыкты уюштуруу жана ага катышуу, эл аралык чырды козутуу менен Базар-Коргондо (Жалал-Абад облусу) июнь айындагы кыргыз-өзбек тирешүүнүн учурунда милиция кызматкерин өлтүрүү айыптарын моюнуна тагып, эркиндигинен өмүр бою ажыраткан. Көптөгөн укук коргоо уюмдардын пикирине караганда, Аскаров өзү жүргүзгөн укук коргоо ишмердүүлүгү үчүн айыпталган. 2010-жылдагы коогалаңдын учурунда орун алган талкалоолорду, өрттөлгөн субъекттерди, каза тапкандар менен жаракат алгандар (жаңжалга катышпаган жарандарды дагы) тууралуу маалыматты тактап, топтоп жүргөнү айыптоолордун негизин түзгөн. Азимжан Аскаровдун тергөө иши көптөгөн адам укуктарынын одоно бузулушу менен коштолгон. Абакта Аскаров бир нече ирээт кыйноого алынып, катаал мамилеге кабылган. Ал эми мамлекеттик органдар болсо соттук коргоо укугун колдонулушуна жана анын ишин соттун адилеттүү карашына тоскоолдук жараткан. Аскаровдун адвокаты Азимжанга карата жасалган катаал мамиле, кыйноо жана башка бузуулар боюнча бир нече доо арыздарын жазганына карабастан 2010-жылдын 15-сентябрында коюлган айыптар боюнча күнөлүү деп табылып, өмүр бою эркининен ажыратуу өкүмү чыгарылган. Бул өкүмү жогорку соттор тарабынан күчүндө калтырылган. Денесине келтирилген зыянды, кармоо учурунда кыйноо фактыларын тастыктаган бардык медициналык документтер жана эл аралык медициналык серепчилер жүргүзгөн эки медициналык экспертизаларынын жыйынтыктары соттун бардык инстанциялары, прокуратура жана башка мамлекеттик органдар тарабынан бир да көңүлгө алынган эмес. Кыргыз Республикасынын Жогорку Сотунун акыркы чыгарган өкүмүнөн кийин Аскаров жеке доо арызын БУУнун адам укуктары боюнча комитетине узаткан. Ал доо арызында башынан өткөргөн кыйноону, укуктук коргоонун эффективдүү каражаттардын Кыргызстан тарабынан камсыздалбагынын, абактагы зомбулук менен адамгерчиликсиз мамилени, ишин адилеттүү сот текшерүүгө жана өз оюн эркин чагылдырууга болгон укуктарын тебеленгенин билдирген. 2016-жылы БУУнун Адам укуктар боюнча Комитети өз чечиминде Жараандык жана саясий укуктар боюнча эл аралык Пактка ылайк Аскаровдун укуктары бузулганын далилдеген. Комитет токтомунда Кыргызстан Аскаровго келтирген зыядын ордун толтурууга, дароо абактан бошотууга, өкүмүн күчүнөн чыгарып, керек болсо анын ишин адилеттүү каралуу кепилдиги менен кайрадан карап чыгууга милдеттендирген. 2016-жылдын 12-июньда БУУнун Адам укуктар боюнча Комитетинин чечимин жаңы ачылган факттар катары кабыл алып, Кыргызстандын Жогорку Соту мурунку сот өкүмдөрүн жокко чыгарып, анын ишин кайрадан биринчи инстанциядагы сотко карап чыгууга буйрук берген. Тилекке каршы, Аскаров даярдап берген бардык далилдерге жана БУУ чыгарган чечимине карабай, жергиликтүү соттор кыйноо боюнча фактыларын кайрадан карап чыгуудан баш тартып, бул далилдерди окуп-изилдеп чыгууга жана күнөлүүлөрдү табып, жоопкерчиликке тартууга эч кандай аракетин көрбөй коюшкан.  2020-жылдын май айында Жогорку сот жергиликтүү соттордун ишти кайрадан карап чыгуудан баш тартуу чечимин күчүндө калтырып, айып өкүмүн жокко чыгарбастан Азимжан Аскаровду өмүр бою түрмөгө отургузуу чечими күчүнөн ажыраткан эмес. Тилекке каршы, 2020-жылдын 25-июлда адвокатынын жөнөткөн арызына жана Аскаровдун ден-соолугунун начар абалына байланыштуу ага шашылыш түрдө медициналык кароо менен дарылануу керектиги эл аралык деңгээлде коңгуру кагып чыкканына карабастан, COVID-19 пандемиясынын учурунда Азимжан Аскаров абакта көз жумган.

---

 Адам укуктары2020-жылы Аскаровдун кайгылуу өлүмүнө чейин анын иши кыргыз сот системасынын оңунан чыкпай калган эң чуулгундуу иши болуп саналат. Бул иш укук коргоочунун куугунтукталганын олуттуу учурунун жана түштүктөгү этника аралык чыңалууну акыйкаттуу чечүү жолун таба албай калгандыктан пайда болгон саясий “шал оорусунун” уланып жаткан символу катары эсептелет. Бирин бири алмаштырып келген алдыңкы саясатчылар түштүктөгү жергиликтүү таасирдүү адамдарга милдеттүү болуп калып, бул аймактагы этникалык кыргыз калкынын кыжырын кайрадан келтирүүдөн коркушкан.  Кыргызстандагы адилеттүүлүк Аскаров каза болгондон кийин жетишсиз болуп калса да, соттун Аскаровдун жесир жубайына анын аппеляциялык арыз берүү укугунан четтетсе дагы акыйкатыкка жетүү мүмкүнчүлүгүн колдо кармоо менен эл аралык коомчулук тарабынан дагы кандай кадамдар жасоого мүмкүн болушу жөнүндө ой жүгүртүү зарыл.^[169] Азимжан Аскаровдун учурунда анын камакка алынышына болгон системалык жоопкерчиликтин анык эмес болгондугу бул иштин көйгөйлөрүнүн бири болгон. Бирок, бул ишке тиешелүү болгон кызматкерлерге карата Улуу Британия, АКШ, Европа Биримдиги жана башка мамлекеттер тарабынан Магнитскийдин санкцияларын колдонулушуна орчундуу аргумент бар, мисалы мындай кадам бул ишке тиешеси бар болгондордун көпчүлүгү мыйзам ченемде тийгизген таасири аз болгон учурда деле жогоруда айтылган өлкөлөр жазасыздыкка каршы белгини берүүдө. Кыйноо боюнча арыздар катталган учурлардын арасында Азимжан Аскаровдун иши биринчи эмес, мисалы 2019-жылдын биринчи жарым жылында Башкы прокуратурада орун алган кыйноолор боюнча 171 арыз келип түшкөн.^[170] Адвокаттар болобу, бейөкмөт уюмдардын өкүлдөрү болобу, укук коргоочулар атайын кызматтар тарабынан куугунтукка жана интернет талаасында улутчул троллинге үзгүлтүксүз түрдө дуушар болууда.^[171] Бир катар эл аралык укук коргоочулар менен көз карандысыз журналисттердин Кыргызстанга кирүүсүнө эмдигиче тыюу салынган. Алар –  Human Rights Watch (“Адам укуктарынын сакчысы”) бейөкмөт уюмунун өкүлү Михра Риттман, AFP (Agence France-Presse – Франс-пресс агенствосу) журналисти Крис Риклтон жана орусиялык “Мемориал” аттуу укук коргоо бейөкмөт уюмунун Борбордук Азия боюнча бөлүмүнүн директору Виталий Пономарев.^[172] Ошондой эле, кыйноого кабылуу коркунучтарына карабастан  Өзбекстандын журналисти Бобомурод Абдуллаевдин (мурун өзбек бийлик тарабынан кыйноого алынган) экстрадициялоо өтүнмөсүн Кыргызстан күмөн саноо менен кабыл алган.^[173] Эл аралык байланыштар жана алардын Кыргызстанга тийгизген таасири Кыргыз Республикасы кичи жана араңжан экономикага ээ болгон өлкө болгондуктан, Кыргызстандын туруктуулугунун жана жетишкендиктеринин маанилүү фактору болуп, аймактык коңшу өлкөлөр жана эл аралык державалардын ортосундагы болгон мамилелер эсептелүүдө. Мурунураак айтылгандай, Кыргызстан Орусия башкарган Евразия экономикалык бирикмесине мүчө болгону Орусия жана Казакстан менен экономикалык интеграциясынын андан аркы кеңейүүсүнө түрткү берип, ал өлкөлөргө (орто эсеп менен 513 000 Орусияга жөнөгөн мигранттар) ири санда багыттаган экономикалык мигранттардын координациясын кандайдыр бир деңгээлде жакшыртты.^[174] Акыркы жылдары өлкөдө Кытайдын экономикалык кызыкчылыктары кичине карама-каршылыктары менен өсүп, коопсуздук жаатында кызматташтыка басым жасап, Пекин башкарган Шанхай кызматташтык уюмуна да Кыргызстандын мүчө болгонун кошумчалай кетиш керек. Фергана өрөөнүндөгү Өзбекстан жана Тажикистан менен кылдаттыкты талап кылган чек-ара жана суу маселелери Кыргызстандын түштүгүндө жашаган өзбек жана башка азчылыктарынын жамаат аралык  мамилелерде дүрбөлөң атмосферасын күчөтүүдө.^[175] “Манас” авиабазасы Ооганстанда операцияларды жүргүзүү максатында 2014 жылы колдонулганы токтотулгандан кийин, чектелген экономикалык мүмкүнчүлүктөрдүн шарттарында Батыштын стратегиялык кызыкчылыктары көбүнчө баңгизат соодалашуу жана терроризм менен күрөшүү маселелеринде камтылган. Кандай болсо да, Борбордук Азия аймагында орноп калган стандарттары боюнча Кыргызстан ачык өлкө болуп саналып, Батыштын эл аралык жардамы менен ишмердүүлүктүн борборуна айланып калган. Жапаровдун бийлике капыстан келиши Кыргызстандын эл аралык өнөктөштөрүн чочулатты. Батыш мамлекеттердин тынчсыздануу боюнча жасалган билдирүүлөрүнө кошумчаланып мурунку президенттин ордуна келген кишиге карата Путиндин салкын мамилеси, өзгөчө 10-ноябрда өткөн КМШ өлкөлөрүнүн жолугушуусундагы Жапаровду ачык капарга албаганында билинди. Бирок, кийин 10-январдагы президенттик шайлоодон кийин ортодогу мамилелер өз нугуна түшкөн.^[176] Шайлоолук баш аламандыктарга чейин Кыргызстандын тышкы карызынынын 43% на, дээрлик таасир этүүнүн маанилүү баскычтарына ээлик кылган Кытайга карыз маселеси боюнча кайрылган, анткени COVID пандемиясынан улам кырдаал начарланганына карабастан Бишкек карызын жабуу боюнча болгон аракетин жумшаганын көрүп, Кытай карызды төлөө мөөнөтүн жылдырууга макул болгон.^[177] Жапаровдун бийликке келгенден кийин жана ага байланыштуу кытайлык башкаруучулардын баштапкы тынчсыздануусун жою үчүн Кырргызстан эл аралык инвесторлорду (өзгөчө кытайлык) жаңы президенттин мурунку ресурстук улутчулдугуна жана анын кээ бир тарапташтарынын кытайга каршы маанайда (Карнеги Москва Борборунда эмгектенген Темур Умаровго караганда, Жапаров Кытай менен үй-бүлөлүк жана иш байланыштарына ээ) болгонуна карабастан алардын тынчсызданууларына эч кандай негизи жок экенине ынандыруу үчүн мүмкүн болгон бардык аракетин жасады.^[178] Батыш мамлекеттер менен расмий мамилердин алкагында Европа Биримдиги менен Кыргызстандын кеңейтилген өнөктөштүк жана кызматташтыгы боюнча түзүлгөн келишими 2019-жылдын июль айында кол коюлганына карабастан, дагы деле ратификацияланган эмес. Себеби анын котормосу кечигип, ага да кошумча жана маанилүүрөөк болуп Европа парламентинин ратификациясына таасир этүүчү адам укуктары жаатында тузүлүп калган кырдаал сыяктуу потенциалдуу көйгөлөр болгон.^[179] Азыркы маалда Улуу Британия Европа Биримдиги менен Кыргызстандын ортосунда өнөктөштүк жана кызматташтык боюнча 1999-жылда түзүлгөн келишимдин негизинде өнөктөштүк келишимди түзүү боюнча талкуулоолорду жүргүзүүдө. Бирок, бул келишимдин түзүлүшү Улуу Британия үчун пайдасын көбүрөөк тийгизе турган макулдашууларга (Кыргызстан үчүн эң актуалдуу жана кыжырланткан Казакстан менен түзүлгөн келишими болууда) кол коюлгандан кийин гана ыктымал. Албетте, Улуу Британия 1999-жылкы келишимдин ордуна Европа Биримдиги менен Кыргызстандын ортосунда 2019-жылы түзүлгөн келишимдин негизинде макулдашууга кол коюуну сунуштоо менен бул макулдашууну тездетүүгө басым жасап, ордуна башкаруу стандарттарын жакшыртуу жана адам укуктарын коргоодо белгилүү бир чараларды көрүүнү камсыздоо менен өз ак көңүлдүүлүгүн билдирип, таасир кылуунун чектелген баскычтарына ээ боло алмак.^[180] Европа Биримдиги жана анын мүчө-мамлекеттери жардам катары Кыргызстанга 2007-2020 жылдардын аралыгында жалпысынан 907,69 миллион евро (эң ири донор катары Европа Комиссиясы 391,3 миллион евро сарптап, андан кийин 349,69 миллион евро жөнөткөн Германия болгон) каражаттарын которушкан.^[181] Европа Биримдигинин эки тараптуу  өнүктүрүү кызматташтыгынын эң акыркы келишими “2014-2020 жылдардын аралыгында жалпы 174 миллион евро бюджети менен Көп жылдык индикативдик программасына” негизделип, бул программа төмөнкүдөй үч негизги тармакатарга басым жасаган – “Билим берүү (71,8 миллион евро), Мыйзам үстөмдүгү (37,8 миллион евро) жана Айыл жергелерин комплекстүү өнүктүрүү (61,8 миллион евро)”. Кийин, COVID пандемиясына байланыштуу өзгөчө кырдаалдагы жардамдын пакетинин алкагында 2020-жылы кошумча 36 миллион евро бөлүнгөн.^[182] Акыркы убакытка чейин Европа Биримдигинин ичинен Германия эң ири эки тараптуу донор болуп келген, бирок 2020-жылдын май айында Кызматташтык менен экономикалык өнүктүрүүнүн Федералдык министрлиги (BMZ) өз аракеттерин дүйнөнүн башка мамлекеттерине багыттоонун алкагында Кыргызстанды өнүктүрүү максатында эки тараптуу сарптоолорду токтотуу чечимин жарыялаган.^[183] ЮСАИД (USAID) уюмунун 2020-жылда жардамга бөлүнгөн каражаттары 40,17 миллион долларга барабар болду. Чыгашалардын эң ири статьясы башкаруу, демократия жана адам укуктарын коргоо тармагы болгон – 13,3 миллион доллар сарпталып, бюджеттин 33% тузгөн; андан кийин Билим берүү тармагы болгон – 9,07 миллион доллар, 23%; акыркы  экономикалык өнүктүрүү менен саламаттыкты сактоо тармактары болушкан.^[184] Улуу Британия тарабынан 2020/2021 финансылык жылы үчүн түз жардамга бөлүнгөн каражаттарынын саны 7,47 миллион фунт стерлингге жеткен, бирок бул сан 2022/2023 финансылык жылына 5,15 миллион фунт стерлингге чейин төмөндөшү күтүлүүдө, анткени COVID пандемиясынан улам жардамга бөлүнгөн жалпы каражаттардын Улуу британиянын ички дүң продукциясынан 0,7%дан 0,5%га кыскартылганына туздөн түз байланыштуу.^[185] Улуу Британия өкмөтүнүн учурдагы приоритеттери төмөнкүдөй: мамлекеттик каржы маселелерин башкаруунун ачык-айкындыгы; коррупция менен күрөшүү жана натыйжаларын жакшыртуу; көзөмөлдү жакшыртуу максатында өкмөт кызматкерлери менен иш жүргүзүү; жеке секторго инвестицияларды тартуу үчүн укук-ченемдик чөйрөнү жакшыртуу. Бул жыйынга кирген бир катар эмгектерде жана аягындагы корутундусунда белгиленгендей, учурда иштеп жаткан схемаларда жеткен прогресстин деңгээлин кайрадан карап чыгууга жана системадагы саясий партиялар менен формалдуу институттарда колдонулган жашыруун саясат менен алардын контекстинде донорлордун приоритеттерин болжолдуу түрдө карап чыгууга орчундуу негиз бар. Эң аз дегенде бүгүнкү күнгө чейин чыныгы чечимдерди чыгаруу укуктарынын көбү бул системадан сыртта, башка жактарда болгон. Өз мүмкүнчулүктөрүн узак-мөөнөттө кеңейтүүнү көздөгөн донорлордун приоритеттерин эске албаганда, маанилүү кызматтарда тез тез өзгөрүп турган кырдаал ансыз деле Кыргызстандагы чектелген эркиндиктин жолунан таюуну алдын алуунун жаңы жолдорун табууга мажбур кылат. Image by Sludge G under (CC). ^[1] Кыргызстан, Таджикистан жана Казакстанды камтыган эмгектердин сериясынын биринчи жыйыны.^[2] Европа Тышкы иштер Кызматы (EEAS), Европа Биримдигинин 2019-жылдын дүйнөдөгү демократия жана адам укуктары боюнча жылдык доклады, өлкөлөр боюнча жаңы маалыматтар, https://eeas.europa.eu/sites/eeas/files/201007_eu_country_updates_on_human_rights_and_democracy_2019.pdf^[3] Бул окуянын так деталдары кээ бирде талаш-тартышууларды туудурууда.^[4] Франциско Олмос (Francisco Olmos),  Борбордук Азиядагы мамлекет негиздөөчү уламыштар, октябрь 2019, Форэйн Полиси Центр (FPC – Тышкы саясаттын борбору), https://fpc.org.uk/state-building-myths-in-central-asia/. Манас баатырдын тарыхта жашап өткөндүгү көп талаш-тартыштарды туудуруп келе жатат. Бирок, “Манас” эпосу XVIII-кылымда кагаз бетине түшүрүлүп баштаганга чейин оозеки кеп түрүндө сакталып, муундан муунга өтүп келген. Ага карабастан, Манастын ата теги жазууларда белгиленген убакыттан алда канча кийин пайда болгонун белгилеп, Манасты окумуштуулар тарыхый каарман катары кабыл албастан, Артур падышасына жакындаштырып, окшоштурууда.^[5] BBC Жаңылыктардын Каналы, профиль баракчасы: Аскар Акаев, апрель 2005, http://news.bbc.co.uk/1/hi/world/asia-pacific/4371819.stm^[6] Катэрина Путц, Кыргызстан жана Белоруссия: Куттуктоолор жана протест ноталары, август 2020, https://thediplomat.com/2020/08/kyrgyzstan-and-belarus-congratulations-and-notes-of-protest/  https://eurasianet.org/lukashenko-appears-alongside-dead-ex-kyrgyz-pm-after-protests; Бермет Талант, Твиттердеги пост, Twitter, август 2020, https://twitter.com/ser_ou_parecer/status/1292758150333059072?s=11^[7] ЕККУнун Адам укуктары жана демократиялык институттар боюнча Бюросу, ЕККУ, октябрь 2017, https://www.osce.org/odihr/elections/kyrgyzstan/333296^[8] Эл аралык каатчылык тобу,  Он жылга толгон Кыргызстан: “Демократиянын аралчасындагы” маселе, август 2001, https://www.crisisgroup.org/europe-central-asia/central-asia/kyrgyzstan/kyrgyzstan-ten-trouble-island-democracy^[9] Кызматка Отунбаева дайындалган.^[10] Дүйнөлүк Банк, калктын жан башына эсептелген ИДП (учурдагы АКШ доллар боюнча) – Кыргыз Республикасы, https://data.worldbank.org/indicator/NY.GDP.PCAP.CD?locations=KG; Дүйнөлүк Банк, жеке акча которуулардан түшкөн каражаттардын саны (ИДПнын %) –  Кыргыз Республикасы, https://data.worldbank.org/indicator/BX.TRF.PWKR.DT.GD.ZS?locations=KG^[11] Transparency International, Коррупцияны кабылдоо индекси – 2020, https://www.transparency.org/en/cpi/2020/index/kgz#; Freedom House, Nations in Transit 2020, Kyrgyzstan, https://freedomhouse.org/country/kyrgyzstan/nations-transit/2020; Freedom House, 2020-жылдагы дүйнөдөгү эркиндик,Кыргызстан  https://freedomhouse.org/country/kyrgyzstan/freedom-world/2020^[12] Анна Лелик, Талаштуу “Тышкы агент” аттуу мыйзам долбоору Кыргызстандын парламенти тарабынан четке кагылды, The Guardian, май 2016, https://www.theguardian.com/world/2016/may/12/foreign-agent-law-shot-down-by-kyrgyzstan-parliament. Кошумча маалымат: FPC, Начар тажрыйба менен бөлүшүү: Мурунку Советтик Союздагы мамлекеттер жана институттар репрессиянын расмий ыкмаларын иштеп чыгууга көрсөткөн жардамы, май 2016, https://fpc.org.uk/publications/sharingworstpractice/^[13] Форэйн Полиси Борборунун (FPC) 2018-жылкы басылмасында каралган өлкөдөгү улутчул менен дин маселелери: ‘Мурунку Советтер Союзунун мамлекеттеринде либералдык эмес жарандык коомдун өсүшү’, https://fpc.org.uk/publications/the-rise-of-illiberal-civil-society-in-the-former-soviet-union/^[14] Камила Эшалиева, Кыргызстанда Кытайга каршы маанайлар өсүудөбү?, openDemocracy (оупен демокраси – көз карандысыз глобалдык медиа платформасы), март 2019, https://www.opendemocracy.net/en/odr/anti-chines e-mood-growing-kyrgyzstan/; Нурлан Алиев, Кыргыстандагы кытайлык мигранттарга каршы протест: Синофобиябы же социалдык адилеттикке талабыбы?, Борбордук Азия-Кавказ институту, апрель 2019, http://www.cacianalyst.org/publications/analytical-articles/item/13568-protest-against-chinese-migrants-in-kyrgyzstan-sinophobia-or-demands-for-social-justice; Дэвид Триллинг, Изилдөө көрсөткөндөй, өзбектердин жана башка коңшу мамлекеттердин кытайлык инвестицияларга болгон ишеними кичирейүүдө, Eurasianet, октябрь 2020, https://eurasianet.org/poll-shows-uzbeks-like-neighbors-growing-leery-of-chinese-investments; Рэйтерс(Reuters) жамааты, Кыргыз милициясынын кытайларга каршы митингди кууп таратышы, Reuters, январь 2019, https://www.reuters.com/article/uk-kyrgyzstan-protests-china-idUKKCN1PB1L7^[15] Катэрина Путц,  Кыргыз алтын кениндеги чыңалуунун күчөшү, The Diplomat, август 2019, https://thediplomat.com/2019/08/tensions-flare-at-kyrgyz-gold-mine/^[16] RFE/RL’s(Эркин Европа/Эркиндик радиолорунун) Кыргыз кызматы, Кыргыз протестчилер алтын кендеги чоң жолду кайрадан тосуууда, RFE/RL, октябрь 2013, https://www.rferl.org/a/kyrgyzstan-kumtor-gold-nationalization/25129980.html; RFE/RL’s Кыргыз кызматы, Кыргыз протестчилер негизги алтын кендин мамлекеттештирилүүсүн кайрадан талап кылууда, RFE/RL, июнь 2013, https://www.rferl.org/a/kyrgyzstan-kumtor-mine-protest/25029473.html; RFE/RL Кыргыз кызматы, Мурунку депутат Жапаров адамды барымтага алуу айыбы боюнча камакка алында, август 2017, https://www.rferl.org/a/kyrgyzstan-japarov-hostage-taking-charge-jailed/28655237.html; Сэм Бутия,  Кыргызстандын экономикасы жакшы темп менен өсүп келе жатканы айтылууда. Чын элеби?, Eurasianet, ноябрь 2019, https://eurasianet.org/kyrgyzstan-says-its-economy-is-growing-at-a-healthy-clip really#:~:text=The%20Kumtor%20mine%20alone%20contributed,remained%20stable%20in%20recent%20years.&text=Apart%20from%20depending%20on%20one,Kyrgyzstan's%20exports%20are%20not%20diversified^[17] Катэрина Путц, Кыргыз-Кытай биргелишкен ишканасы протесттерден кийин жабылышы,The Diplomat, февраль 2020, https://thediplomat.com/2020/02/kyrgyz-chinese-joint-venture-scrapped-after-protests/^[18] Офелиа Лай, Бишкектеги феминист искусствосунун көргөзмөсүнө тыюу салынышы, ArtAsiaPacific, декабрь 2019, http://www.artasiapacific.com/News/BishkekFeministArtExhibitionCensored^[19] Мохира Суяркулова, Дурус чыкпаган Feminnale: Кыргызстандагы феминисттик искусствосунун “талаштуу”көргөзмөсү тууралуу ички адамдын (инсайдердин) көз карашы, openDemocracy, январь 2020, https://www.opendemocracy.net/en/odr/fateful-feminnale-an-insiders-view-of-a-controversial-feminist-art-exhibition-in-kyrgyzstan/^[20] Ак-калпактын символдуулугу тууралуу кененирээк маалымат алуу үчүн: Ак-калпакты жаратуунун колдонулушу; Эркек кишинин баш кийиминин кийилишинин жана жаратуунун салттуу билими жана ыктары, Материалдык эмес маданий мурасы, UNESCO, https://ich.unesco.org/en/lists^[21] Кыргызстандын борборунда аял укуктары үчүн марш болуп өттү, BBC дүйнөлүк мониторинг бөлүмүнүн алкагындагы BBC Борбордук Азиядагы мониторинг бөлүмү, март 2020, https://advance-lexis-com.mutex.gmu.edu/api/document?collection=news&id=urn:contentItem:5YD2-42T1-DYRV-33TC-00000-00&context=1516831^[22] Рэйтерс(Reuters) жамааты, Таажы вирусунун таркалышы менен Борбордук Азия чектөөлөрдү күчөтүүдө, Рэйтерс, март 2020, https://www.reuters.com/article/us-health-coronavirus-centralasia/central-asia-tightens-restrictions-as-coronavirus-spreads-idUSKBN218090; AFP (Agence France-Presse – француз маалымат агентствосу), КРдын Саламаттык сактоо министри жана вице-премьер пандемияга көрүлгөн начар даярдыктын айынан кызматынан алынышты, Business Standard (“Бизнес стандард” – Индиядагы бизнес жаатындагы жаңылыктардын басмасы), апрель 2020, https://www.business-standard.com/article/pti-stories/kyrgyz-health-minister-vice-premier-sacked-over-coronavirus-response-120040100745_1.html^[23] Бермет Талант,  Коронавирустук пневмониянын катталган учурларынын өсүшү менен Бишкекте ооруканалардагы орундар азаюууда, Medium, июль 2020, https://medium.com/@ser_ou_parecer/bishkek-running-out-of-hospital-beds-as-coronavirus-pneumonia-cases-surge-4817a7a41e1d. Мындай маселелери бүткүл дүйнө жүзү боюнча ортого чыккан, бирок Кыргызстандагы ансыз деле кыйналып жаткан саламаттык сактоо секторун пандемия ого бетер алсыратты.^[24] AFP (Француз маалымат агенствосу),  КРнын Саламаттык сактоо министри жана вице-премьер пандемияга көрүлгөн начар даярдыктын айынан кызматынан алынышты, Business Standard, апрель 2020,  https://www.business-standard.com/article/pti-stories/kyrgyz-health-minister-vice-premier-sacked-over-coronavirus-response-120040100745_1.html^[25] Бактыгуль Осмоналиева, Саламаттык сактоонун мурунку министри Космосбек Чолпонбаев шалакылыкка шектелип, камакка алынды, 24.kg, сентябрь 2020, https://24.kg/english/165292__Ex-Minister_of_Health_Kosmosbek_Cholponbaev_detained_on_suspicion_of_negligence/^[26] RFE/RL’s Кыргыз кызматы, Коррупция иликтөө боюнча Кыргызстандын премьер-министри кызматын бошотууда, RFE/RL, июнь 2020, https://www.rferl.org/a/kyrgyz-prime-minister-abylgaziev-resigns-corruption-probe/30672225.html^[27] Руслан Харизов,  маска тагынуу талабын бузган үчүн Министрлердин кабинетинин мүчөлөрүнө 140 000 сом өлчөмүндө айып пул салынды, 24.kg, июнь 2020, https://24.kg/english/157124_Members_of_Cabinet_fined_140000_soms_for_violation_of_mask_requirement/^[28] Мария Зозуля, Кыргызстандагы өзгөчо кырдаал: маскасыз өкмөт жана баалуу пропусктар, КАБАР, апрель 2020, https://cabar.asia/en/emergency-in-kyrgyzstan-government-without-masks-and-the-precious-passes^[29] Камила Эшалиева, Кыргызстан таажы вирусу менен күрөштө жеңилип жатабы?, openDemocracy, июль 2020, https://www.opendemocracy.net/en/odr/kyrgyzstan-losing-fight-against-coronavirus/^[30] Айзирек Иманалева, Кыргызстан: COVID-19 илдети менен күрөшүүдө ыктыярчылардын эрдиги, Eurasianet, июль 2020, https://eurasianet.org/kyrgyzstan-volunteers-play-heroic-role-in-battle-against-covid-19^[31] Замира Кожобаева, Кыргыз Республикасындагы  COVID-19 пандемиясы: каза тапкандардын чыныгы саны расмий көрсөткүчтөрүнөн үч эсе жогору болушу ыктымал, Азаттык Радиосу, январь 2021, https://rus.azattyk.org/a/covid-19-v-kr-realnaya-smertnost-vyshe-ofitsialnyh-dannyh-v-tri-raza/31053269.html^[32] Aйзирек Иманалиева, Кыргызстан:  Баш мыйзам долбоору бейөкмөт уюмдарды дубалга такоо коркунучун чагылдырууда, Eurasianet, May 2020, https://eurasianet.org/kyrgyzstan-draft-bill-threatens-to-drive-ngos-against-the-wall; Адам укуктары боюнча эл аралык өнөктөштүгү (IPHR),Борбордук Азия: COVID-19 пандемиясынын учурунда өкмөттүн ишин сындагандардын укуктарын чектөө, ноябрь 2020, https://www.iphronline.org/central-asia-tightening-the-screws-on-government-critics-during-the-covid-19-pandemic.html^[33] Бул эки макала өзгөрүү динамикасын атаандашуунун эки башка  бурчтан чагылдырууда: Брюс Панниер, Кыргызстан шайлоолорунда азыркы убакытка чейин лидерлери да жок, таажы вирусун дагы эч ким жое элек, RFE/RL, август 2020, https://www.rferl.org/a/no-coronavirus-postponement-and-no-front-runners-so-far-in-kyrgyz-elections/30771625.html жана Айзирек Иманалиеванын эмгеги, Кыргызстандагы шайлоо: Келбети менен жаңыланган парламент, бирок эски тариздеги саясат, Еurasianet, сентябрь 2020, https://eurasianet.org/kyrgyzstan-vote-new-look-parliament-but-old-style-politics^[34] ЕККУнун шайлоодо жүргүзгөн байкоонун жыйынтыгы төмөнкүдөй маалыматты берген – “Банк отчетторуна таянсак, “Биримдик” саясий партиясы жалпы үгүт кампаниясына 104.6 миллион сомго тете чыгымдарды тарткан, “Кыргызстан” – 123.6 миллион сом жана “Мекеним Кыргызстан” партиясы жалпы жонунан 142.5 миллион сомду короткон. Калган башка пратиялардын отчетторуна карасак, алардын ар бирөөсүнүн чыгымы 53 миллион сомдон ашкан эмес”. ЕККУга караштуу Адам укуктары жана демократиялык институттар боюнча Бюросунун Шайлоолордо чектелген байкоо жүргүзүү Миссиясы, Жыйынтыктоочу отчет, Кыргыз Республикасы, Парламменттик шайлоолор, 4-октябрь 2020, ЕККУ, декабрь 2020, https://www.osce.org/files/f/documents/7/a/472461.pdf^[35] Катэрина Путц,  Мушташуулар менен протесттерди кечирген Кыргызстандагы үгүт кампаниялары Шайлоо күндүн алдында, The Diplomat,  сентябрь 2020, https://thediplomat.com/2020/09/after-brawls-and-protests-kyrgyzstans-campaigns-near-election-day/^[36] Мисал үчүн бул шилтеме менен өтүңүз: Chris Rickleton (Крис Риклтон), Твиттердеги пост , Twitter, October 2020, https://twitter.com/ChrisRickleton/status/1312649397168201729?s=20^[37] Адам укуктары жана демократиялык институттар боюнча Бюросунун Шайлоолордо чектелген байкоо жүргүзүү Миссиясы, Жыйынтыктоочу отчет, Кыргыз Республикасы, Парламменттик шайлоолор, 4-октябрь 2020, ЕККУ, декабрь 2020, https://www.osce.org/files/f/documents/7/a/472461.pdf^[38] Шайлоо боюнча маалыматтык система, Кыргыз Республикасынын Жогорку Кеңешине депутаттарды шайлоо, 4/10/2020, добуштарды эсептөөнүн алгачкы жыйынтыктары, https://newess.shailoo.gov.kg/en/election/11098/ballot-count?type=NW_ROOT^[39] Эл аралык изилдөө институту (IRI – International Research Institute), Кыргызстандагы сурамжылоо боюнча парламенттик шайлоолордун алдында шайлоочулардын добуш берүү ниети жогору болорун божомолдонууда, сентябрь 2020, https://www.iri.org/resource/kyrgyzstan-poll-suggests-high-voter-intent-ahead-parliamentary-elections^[40] Colleen Wood (Коллин Вуд), Твиттердеги пост, Twitter, октябрь 2020, https://twitter.com/colleenwood_/status/1313086167248760832?s=20^[41] Бермет Талант, Твиттердеги пост, Twitter, октябрь 2020, https://twitter.com/ser_ou_parecer/status/1313195446463016963?s=20; Joanna Lillis (Джоанна Лиллис), Твиттердеги пост, Twitter, октябрь 2020, https://twitter.com/joannalillis/status/1313129376976953344?s=20^[42] Bermet Talant, Twitter Post, Twitter, October 2020, https://twitter.com/ser_ou_parecer/status/1313234787029725186?s=20^[43] Peter Leonard (Питер Леонард), Кыргызстанда таң атаары менен өкмөт имараттары протестчилердин көзөмөлүнө өткөн, Eurasianet, октябрь 2020, https://eurasianet.org/as-dawn-breaks-in-kyrgyzstan-protesters-control-government-buildings^[44] Спорттук клубдарда машыккан жаш балдардын топтору социалдык тармактардын ролун аткарып, алар кездешкен учурлардын көбүндө уюшкан кылмыш топтор менен байланышта болгондору айтылууда.^[45] Айзирек Иманалиева, Кыргызстан: Баатырлар аз болгон көтөрүлүштө, элдик кошуундагы ыктыярчылар жаркырашты, Eurasianet, октябрь 2020, https://eurasianet.org/kyrgyzstan-in-an-uprising-low-on-heroes-defense-volunteers-shine^[46] Эрика Марат,  Кыргызстандын таң калаарлык бекемдиги, openDemocracy, октябрь 2020, https://www.opendemocracy.net/en/odr/incredible-resilience-kyrgyzstan/^[47] RFE/RL’s Кыргыз Кызматы,  Кыргызстандын мыйзамчыгаруучулары түрмөдөн бошонуусунан бир нече күн өткөндөн кийин Жапаровду жаңы премьер-министр кылып дайындашты, RFE/RL, октябрь 2020, https://www.rferl.org/a/kyrgyz-japarov-new-prime-minister-political-turmoil-atambaev-arrest/30885681.html; DW (Deutsche Welle – немис эл аралык телерадиокомпаниясы), Кыргызстандын парламенти Жапаровду жаңы премьер-министр катары кабыл алды, октябрь 2020, https://www.dw.com/en/kyrgyzstans-parliament-taps-sadyr-zhaparov-as-new-premier/a-55270788; Адам укуктары боюнча эл аралык өнөктөштүгү (IPHR), Шайлоолордон кийинки протесттер Кыргызстанды каатчылыкка тушуктурууда, октябрь 2020, https://www.iphronline.org/post-election-protests-plunge-kyrgyzstan-into-crisis.html^[48] Брюс Панниер, Кыргызстандагы маселелерди Жээнбеков чече албагандыгынан өз кызматынан кетти, RFE/RL, октябрь 2020, https://www.rferl.org/a/kyrgyzstan-jeenbekov-resignation-analysis-qishloq-ovozi/30896794.html^[49] Питер Леонард, Твиттердеги пост, Twitter, октябрь 2020, https://twitter.com/Peter__Leonard/status/1313052691610951680?s=20; Kaktus Медиа, Толекан Исмаилова: Парламентке эч кандай үмүт жок, жер астына кирип кеткен президент элдин алдына чыгышы керек, октябрь 2020, https://kaktus.media/doc/423327_tolekan_ismailova:_na_parlament_nadejdy_net_prezident_doljen_vyyti_iz_podpolia.html; Аксана Исмаилбекова, Кыргызстандагы башаламандыктардын өзөгүндө жаткан муундар аралык келишпестик, The Diplomat, October 2020, https://thediplomat.com/2020/10/intergenerational-conflict-at-the-core-of-kyrgyzstans-turmoil/^[50] Брюс Панниер,  Ири өзгөрүүлөрдү көздөгөн оппозициянын каалоосу Кыргызстандагы үчүнчү күчтөрдүн тарабынан уурдалышы, A Hidden Force In Kyrgyzstan Hijacks The Opposition’s Push For Big Changes, RFE/RL, October 2020, https://www.rferl.org/a/a-hidden-force-in-kyrgyzstan-hijacks-the-opposition-s-push-for-big-changes/30891583.html^[51] Темур Умаров,  Кыргызстандагы үчүнчү төңкөрүшкө ким жооп берет?, The Moscow Times (Москва шаарында жайгашкан эл аралык англис тилдүү онлайн гезити), октябрь 2020, https://www.themoscowtimes.com/2020/10/26/whos-in-charge-following-revolution-in-kyrgyzstan-a71856^[52] Сэм Бутия, Кыргызстандын экономикасы жакшы темп менен өсүп келе жатканы айтылууда. Чын элеби?, Eurasianet, ноябрь 2019, https://eurasianet.org/kyrgyzstan-says-its-economy-is-growing-at-a-healthy-clip-really#:~:text=The%20Kumtor%20mine%20alone%20contributed,remained%20stable%20in%20recent%20years.&text=Apart%20from%20depending%20on%20one,Kyrgyzstan's%20exports%20are%20not%20diversified^[53] Заирбек Бактыбаев, Ак үйдүн алынышы алдын ала пландалган иш аракетпи? Азаттык Радиосу, октябрь 2012, https://rus.azattyk.org/a/kyrgyzstan_power_opposition/24736283.html; https://eurasianet.org/kyrgyzstan-nationalist-mps-and-rioters-attempt-to-storm-parliament^[54] Дэвид Триллинг,  Кыргызстан: Улутчул депуттар менен козголоңчулардын өкмөттү басып алуу аракети, Eurasianet, октябрь 2012, https://cabar.asia/en/who-is-acting-president-of-kyrgyzstan-sadyr-zhaparov-here-s-the-explanation^[55] RFE/RL’s Кыргыз кызматы, Күмтөрдү мамлекеттештирүүнү талап кылып чыккандардын кыргыз милициясы тарабынан кууп таркалышы, RFE/RL, октябрь 2013, https://www.rferl.org/a/kumtor-kyrgyzstan-gold-mine-hostage/25129053.html^[56] Нуржамал Джанибекова, Кыргызстан: Оппозициячылдарга карата эки сот иши узак-мөөнөттүү өкүмдөр менен аяктады, Eurasianet, август 2017, https://eurasianet.org/kyrgyzstan-two-opposition-trials-conclude-with-lengthy-sentences; Emilbek Kaptagaev, Facebook post, Facebook, August 2017, https://www.facebook.com/permalink.php?story_fbid=728676047334502&id=100005763398264^[57] Гулзат Баялиева жана Жолдон Кутманалиев,  Камакта отурган саясатчынын эс оодарылчу ылдамдыкта бийликке келишине социалдык тармактардын тийгизген таасирси, openDemocracy, October 2020, https://www.opendemocracy.net/en/odr/how-kyrgyz-social-media-backed-an-imprisoned-politicians-meteoric-rise-to-power/;  Гулзат Баялиева жана Жолдон Кутманалиев, Кыргызстандагы социалдык тармактарда орун алган жек көрүүчүлүккө көзөмөл жүргүзүлбөйт, openDemocracy, декабрь 2020, https://www.opendemocracy.net/en/odr/kyrgyzstan-social-media-hate-goes-unchecked/; Елена Короткова, “Абакта отуруп, төңкөрүш жасады.” «Коммерсантка» берген интервьюсунда Садыр Жапаровдун сүйлөгөн сөзу, Кloop, январь 2021, https://kloop.kg/blog/2021/01/11/sdelal-revolyutsiyu-iz-tyurmy-o-chem-rasskazal-sadyr-zhaparov-v-intervyu-kommersantu/^[58] Асель Доолоткелдиева, Твиттердеги пост, Twitter, декабрь 2020, https://twitter.com/adoolotkeldieva/status/1342036354335715332?s=11; Форэйн Полиси Борбору (FPC), Мурунку Советтер Союзунун мамлекеттеринде либералдык эмес жарандык коомдун өсүшү, июль 2018, https://fpc.org.uk/publications/the-rise-of-illiberal-civil-society-in-the-former-soviet-union/^[59] Юрий Копытин, Камчыбек Ташиев Улуттук коопсуздуктун мамлекеттик комитетинин төрага кызматына дайындалды, 24.kg, откябрь 2020, https://24.kg/english/169646_Kamchybek_Tashiev_appointed_Chairman_of_SCNS/^[60] Оксана Гут, “Коррупционерлерди отургузбаш керек, анын ордуна уурдаганын кайра ордуна келтирүүсү жетишиүү болот”, vb.kg, октябрь 2020, https://www.vb.kg/doc/393327_korrypcionerov_ne_nado_sajat_v_turmy_dostatochno_vernyt_ykradennoe.html^[61] Оксана Гут,  Макулдашуу боюнча Матраимовго айып пулу салынуусу күтүлүп, мамлекеттик кызматтарды иштөөгө 3 жылдык тыюу салынат, vb.kg, октябрь 2020, https://www.vb.kg/doc/393320_matraimova_po_soglasheniu_jdet_shtraf_i_zapret_zanimat_gosdoljnosti_3_goda.html; Radio Azattyk, УКМКнын кызматкерлери Матраимовдун жакын чөйрөсүнөн 40 чукул кишини анын коррупциондук схемаларына тийиштүү экендигин аныктап чыккан, октябрь 2020, https://rus.azattyk.org/a/30900569.html^[62] RFE/RL’s Кыргыз кызматы,  Таасирдүү олигарх үй камагына алынгандан кийин президенттин милдетин аткаруучусу “Экономикалык мунапысты” жарыялады,  RFE/RL, октябрь 2020, https://www.rferl.org/a/kyrgyzstan-economic-amnesty-japarov-matraimov-house-arrest-oligarchs/30905101.html; Здравко Любас (Zdravko Ljubas), Кыргызстандагы жаңы бийлик пара берүүгө каршы чыгууда, Матраимов, OCCRP, октябрь 2020, https://www.occrp.org/en/daily/13272-new-kyrgyz-authorities-act-against-graft-matraimov?fbclid=IwAR20RcpzFEsE7Af_pFDWvvyus77DYUIfx5MyL1eKkiLBERmsQ5d5uw3nnlo^[63] Камила Эшалиева, Чыныгы фэйктер: Кыргызстандагы троллдордун фабрикасы кантип иштейт, openDemocracy, ноябрь 2020, https://www.opendemocracy.net/en/odr/troll-factories-kyrgyzstan/?source=in-article-related-story; Kaktus Медиа, Матраимов жана Жапаров. Эки киши үчүн иштеген «троллдордун бир фабрикасы», февраль 2021, https://kaktus.media/doc/432331_matraimov_i_japarov._kogda_na_dvoih_odna_fabrika_trolley.html^[64] RFE/RL, Бишкек шаарынын мурунку мэри коррупцияга шектелип, абакка алынды, июль 2013, https://www.rferl.org/a/kyrgyzstan-bishkek-mayor-corruption/25060829.html; АКИпресс, Нариман Тюлеев Бишкектин мэрин милдетин аткаруучусу болду, октябрь 2020, https://akipress.com/news:649885:Nariman_Tuleev_became_acting_mayor_of_Bishkek/;  Kaktus Media, Twitter Post, Twitter, October 2020, https://twitter.com/kaktus__media/status/1318467547138789376. Бирок, 22-октябрда ал өз талапкерлигин алып салганf: Мария Орлова, Нариман Тюлеев кызматтан баш тартты. Бишкектин мэри: топтордун кир күрөшү, 24.kg, октябрь 2020, https://24.kg/vlast/170262_nariman_tyuleev_otkazalsya_otpostaio_mera_bishkeka_gryaznaya_borba_gruppirovok/^[65] Өкмөт мүчөлөрү, Кыргызстан өкмөтү, https://www.gov.kg/ky/gov/s/103^[66] Убактылуу президенттин каалоосуна ылайык Борбордук шайлоо комиссиясынын шайлоолорду кайрадан өткөрүү боюнча чечими соттор тарабына жокко чыгарылган.^[67] Бермет Талант, Твиттердеги пост, Twitter, ноябрь 2020, https://twitter.com/ser_ou_parecer/status/1324370570507620352?s=20^[68] Eurasianet, Кыргызстан: Парламенттеги орун алмашуулар Жапаровдун бийилигинин бекемделишине жол ачууда, ноябрь 2020, https://eurasianet.org/kyrgyzstan-parliament-reshuffle-paves-way-for-japarov-to-cement-power?utm_source=dlvr.it&utm_medium=twitter^[69] Бул жерде белгиленген Жогорку Кеңештин сайтында жайгаштырылган Баш мыйзамдын жаңы долбоору азыр башка, 2021-жылдын февраль айындагы каралып чыккан варианты менен алмаштырылган: Кыргыз Республикасынын Конституциясы жөнүндө" Кыргыз Республикасынын мыйзам долбоору боюнча референдумду (бүткүл элдик добуш берүүнү) дайындоо тууралуу”  Кыргыз Республикасынын мыйзам долбоору 2020-жылдын 17-ноябрынан тарта коомдук талкууга коюлат, ноябрь 2020, http://www.kenesh.kg/ru/article/show/7324/na-obshtestvennoe-obsuzhdenie-s-17-noyabrya-2020-goda-vinositsya-proekt-zakona-kirgizskoy-respubliki-o-naznachenii-referenduma-vsenarodnogo-golosovaniya-po-proektu-zakona-kirgizskoy-respubliki-o-konstitutsii-kirgizskoy-respubliki; Kaktus Медиа, Жогорку Кеңештин депутаттары референдум боюнча мыйзам долбоорун биринчи жана экинчи окуусунда кабыл алышты, декабрь 2020, https://kaktus.media/doc/427740_depytaty_jogorky_kenesha_priniali_zakonoproekt_o_referendyme_srazy_v_dvyh_chteniiah.html^[70] Катэрина Путц, “Кыргызстандын “Ханституциясында” эмнелер сунушталган?”, The Diplomat, ноябрь 2020, https://thediplomat.com/2020/11/whats-in-kyrgyzstans-proposed-khanstitution/^[71] Бул принциптерин Жапаров төмөнкү интервьюда белгилеген: Kaktus Медиа, Садыр Жапаров конституциялык реформанын долбоору даяр экенин айтты (видео), октябрь 2020, https://kaktus.media/doc/424039_sadyr_japarov_skazal_chto_y_nego_gotov_proekt_reformy_konstitycii_video.html^[72]Айдай Токоева, “Президент өкмөттүн мыйзамдык жана юридикалык тармактарын талкалап жатат.” Өкмөттүн мурунку мүчөсү, Шер-Нияздын Баш мыйзамга киргизилчү өзгөртүүлөр боюнча пикири, Кloop, ноябрь 2020, https://kloop.kg/blog/2020/11/18/prezident-podminaet-pod-sebya-zakonodatelnuyu-i-sudebnuyu-vetvi-vlasti-eks-deputat-sher-niyaz-o-popravkah-v-konstitutsiyu/^[73] Аби Гоял, Твиттердеги пост, Twitter, ноябрь 2020, https://twitter.com/goyal_abhi/status/1328780940777230340?s=21^[74] RFE/RL's Кыргыз кызматы, “Конституциялык кеңешме реформаларды жүзөгө ашыруу үчүн түзүлөт” деп президенттин милдетин аткарган Жапаров айтты, RFE/RL, ноябрь 2020, https://www.rferl.org/a/acting-kyrgyz-president-says-constitutional-council-will-be-established-to-implement-reforms/30927703.html;  Азаттык радиосу, Эдиль Байсалов Жогорку Кеңештин аталышын “Курултайга” же “Элдик Ассамблеясына” алмаштыруусун сунуштады, ноябрь 2020, https://rus.azattyk.org/a/30975946.html^[75] Бектур Искендер, твиттердеги пост, ноябрь 2020, https://twitter.com/bektour/status/1332613244310200320; Human Rights Watch, Кыргызстан:  Баш мыйзамды карап чыгуунун ынтасыз иш аракети, ноябрь 2020, https://www.hrw.org/news/2020/11/21/kyrgyzstan-bad-faith-efforts-overhaul-constitution#; татьяна Кудрявцева, 2021-жылдын 10-январга коюлган өкмөттүн формасын тандоо боюнча референдуму, 24.kg, декабрь 2020, https://24.kg/english/176489_Referendum_on_form_of_government_scheduled_for_January_10_2021/^[76] Адам укуктары жана демократиялык институттар боюнча Бюросу, 2021-жылы 10-январда мөөнөтүнөн мурун өтө түрчү президенттик шайлоо, ЕККУ, https://www.osce.org/odihr/elections/kyrgyzstan/473139^[77] Шайлоочулардын маалыматтык системасы, https://newess.shailoo.gov.kg/en/^[78] RFE/RL’s Kyrgyz Service, Парламент кабыл алагандан кийинки кыскартылган Министрлердин Кабинетинин ант берүүсү, RFE/RL, февраль 2021, https://www.rferl.org/a/kyrgyz-lawmakers-approve-new-government-/31084236.html^[79] AFP (Agence France-Presse – француз маалымат агентствосу), Кыргыз коалициясы жаңы премьер-министрди сунуштады, Barron’s, февраль 2021, https://www.barrons.com/news/kyrgyz-coalition-puts-forward-new-pm-01612174805?tesla=y; Kaktus Медиа, Сурабалдиевасыз калган өкмөт. Улукбек Мариповтун сунуштаган өкмөттүн жаңы курамы, февраль 2021, https://kaktus.media/doc/431074_pravitelstvo_bez_syrabaldievoy._novyy_sostav_predlojennyy_ylykbekom_maripovym.html; Айзирек Иманалиева, Кыргызстан:  Парламент жаңы түзүлгөн жана тартипке келтирилген өкмөттү кабыл алды,  Eurasianet, февраль 2021, https://eurasianet.org/kyrgyzstan-parliament-approves-new-streamlined-government^[80] Kaktus Медиа, Сурабалдиевасыз калган өкмөт. Улукбек Мариповтун сунуштаган өкмөттүн жаңы курамы, февраль 2021, https://kaktus.media/doc/431074_pravitelstvo_bez_syrabaldievoy._novyy_sostav_predlojennyy_ylykbekom_maripovym.html^[81] Гульмира Маканбай, Бишкектеги Улукбек Мариповдун премьер-министр кызматына дайындалышына каршы болуп өткөн митинги, 24.kg, февраль 2021, https://24.kg/english/182213_Rally_against_appointment_of_Ulukbek_Maripov_as_Prime_Minister_held_in_Bishkek/^[82] Кыргыз Республикасынын Жогорку Кеңеши,  Кыргыз Республикасынын Баш мыйзамдын долбоору Жогорку Кеңештин расмий баракчасында жайгаштырылды, февраль 2021, http://kenesh.kg/ru/news/show/11009/proekt-konstitutsii-kirgizskoy-respubliki-razmeshten-na-ofitsialynom-sayte-zhogorku-kenesha; Конституциянын мыйзам долбоорунун жаңыланган варианты тиркелүүдө: Кыргыз Республикасынын Конституциясы жөнүндө "Кыргыз Республикасынын мыйзам долбоору боюнча референдумду (бүткүл элдик добуш берүүнү) дайындоо тууралуу” Кыргыз Республикасынын мыйзам долбоору 2020-жылдын 17-ноябрынан тарта коомдук талкууга коюлат”, November 2020, http://kenesh.kg/ru/article/show/7324/na-obshtestvennoe-obsuzhdenie-s-17-noyabrya-2020-goda-vinositsya-proekt-zakona-kirgizskoy-respubliki-o-naznachenii-referenduma-vsenarodnogo-golosovaniya-po-proektu-zakona-kirgizskoy-respubliki-o-konstitutsii-kirgizskoy-respubliki^[83] “Адилет” юридикалык клиникасы, Кыргыз Республикасынын Конституциясынын мыйзам долбоорун талдоо, февраль 2021, https://adilet.kg/tpost/2i09a01nu1-analiz-proekta-konstitutsii-kirgizskoi-r^[84] Бул мисалда Германиянын Негизги Мыйзамынын 5.2 беренесине шилтеме берилген. Сөз эркиндиги боюнча берене кошумча тактоо менен берилүүдө: “Бул укуктар Жалпы мыйзамдардын, жаш муунду коргоо жана адамдын жеке намысы боюнча жоболор менен чектелет”, Gesetze-im-internet.de, https://www.gesetze-im-internet.de/englisch_gg/englisch_gg.pdf^[85] АКИпресс, Конституциялык референдум жана жергиликтүү шайлоолор 11-апрельге коюлду: Жапароов, февраль 2021, https://akipress.com/news:654513:Constitutional_referendum_and_local_elections_set_for_April_11__Japarov/^[86] Крис Риклтон, Кыргызстан:  Тоо кең казуу сектору мыйзам чыгаруучулардын соккусуна даяр, Eurasianet, ноябрь 2020, https://eurasianet.org/kyrgyzstan-mining-sector-braces-for-regulatory-blow?utm_source=dlvr.it&utm_medium=twitter^[87]Канат Шаку, Чет өлкөлүк инвесторлордун Кыргызстандагы тоо кен казуу секторунун келечек долбоорлорго катышуусуна тыюу салынды, BNE News, February 2021, https://intellinews.com/foreign-investors-banned-from-future-mining-projects-in-kyrgyzstan-201724/^[88] Дэйли Сабах (Daily Sabah), Түркия, Тоо кен казуу секторунда Кыргызстан кызматташтык боюнча алкактуу келишимге кол койду. Февраль 2021, https://www.dailysabah.com/business/energy/turkey-kyrgyzstan-to-sign-framework-deal-for-cooperation-in-mining^[89] Георгий Мамедов,  “Жапаров биздин Трамп”: эмне үчүн Кыргызстан глобалдык саясаттын келечеги болуп саналат, openDemocracy, январь 2021, https://www.opendemocracy.net/en/odr/japarov-is-our-trump-kyrgyzstan-is-the-future-of-global-politics/; Эрика Марат, Твиттердеги пост, Twitter, январь 2021, https://twitter.com/Ericamarat/status/1348273098370519040; Токтосун Шамбетов, Кыргызстандын президенттигине талапкерлер мамлекетти башкаруунун кайсы формасын тандашат?, Азаттык Радиосу, декабрь 2020, https://rus.azattyk.org/a/31011983.html; «Экономист» (The Economist) гезити, Шайлоочулардын көпчүлүгүнүн добуштарына ээ болуп, Садыр Жапаров Кыргызстандын президенти болуп шайланды, январь 2021, https://www.economist.com/asia/2021/01/14/sadyr-japarov-is-elected-president-of-kyrgyzstan-in-a-landslide^[90] Асель Доолоткельдиева, Твиттердеги пост, Twitter, январь 2021, https://twitter.com/ADoolotkeldieva/status/1348230029906489344?s=20^[91] Асель Доолоткельдиева, Твиттердеги пост, Twitter, январь 2021, https://twitter.com/ADoolotkeldieva/status/1348312032337133569?s=20^[92] Рыскелди Сатке,  Кыргызстанга берилген чет өлкөлүк жардамдын тескери жагы,  The Diplomat, June 2017, https://thediplomat.com/2017/06/the-downside-of-foreign-aid-in-kyrgyzstan/; Дүйнөлүк Банк, Кыргыз Республикасы, https://data.worldbank.org/country/KG^[93]“Кландар” деп бир катар байкоочулар кимдерди сүрөттөйт: RFE/RL’s Service, OCCRP, Kloop, and Bellingcat, Кыргызстанда белгилүү үй-бүлөлүк кландын ойногон саясий оюну, RFE/RL, октябрь 2020, https://www.rferl.org/a/30870040.html^[94] Омурбек Ибраев,  Кыргызстандагы саясаттын баасы, WFD, сентябрь 2019, https://www.wfd.org/wp-content/uploads/2017/09/Cost-of-Politics-Kyrgyzstan.pdf; Эрика Марат, Кыргызстандагы протесттердин коррупциялашкан криминалдарды саясаттан четтетүүдө натыйжасыздыгы, Форэйн Полиси (Foreign Policy), октябрь 2020, https://foreignpolicy.com/2020/10/22/kyrgyzstans-protests-wont-keep-corrupt-criminals-out-of-politics/^[95] RFE/RL’s Кызматы, OCCRP, Kloop, жана Bellingcat, Матраимовдун империясы, RFE/RL, октябрь 2020, https://www.rferl.org/a/the-matraimov-kingdom/30868683.html^[96] БУУнун Кылмыштууулук жана баңгизат боюнча бөлүмү (UNODC), Түндүк маршруту менен  ооган апийимдин ташылышы, июнь  2018, https://www.unodc.org/rpanc/en/Sub-programme-4/afghan-opiate-trafficking-along-the-northern-route.html^[97] Эл аралык SHADOW долбоору жүргүзгөн изилдөөнүн жыйынтыктарынын Бишкекте жарыяланышы, IBC Members’ News, декабрь 2020, http://ibc.kg/en/news/members/4807_results_of_a_research_of_the_international_shadow_project_presented_in_bishkek^[98] Элеанор Бейшенбек, “Райым-миллиондун” ийгилигинин сыры, Азаттык Радиосу, август 2015, https://rus.azattyk.org/a/27215390.html^[99] Али Токтакунов,  Кыргызстандан чыгарылып кеткен миллиондогон доллардын изине түшүү, Азаттык Радиосу, май 2019, https://rus.azattyk.org/a/29971887.html; OCCRP, RFE/RL, жана Kloop, 700 миллион АКШ долларга тете адам, RFE/RL, November 2019, https://www.rferl.org/a/the-700-million-man/30284812.html^[100] OCCRP, RFE/RL, жана Kloop, Көмүскө каражаттардын жардамы менен курулган мүлктөрдүн империясы, OCCRP, декабрь 2019, https://www.occrp.org/en/plunder-and-patronage/a-real-estate-empire-built-on-dark-money^[101] OCCRP, RFE/RL, Kloop, жана Bellingcat, “Аны өлтүрүү керек”: Кыргызстандагы акчаны чыгарып кетүү схемасын ачыктаган кишинин аркасынан жалганчы киллердин түшүшү, RFE/RL, ноябрь 2010, https://www.rferl.org/a/man-who-exposed-kyrgyz-smuggling-scheme-was-hunted-by-contract-killers/30940261.html^[102] Нуржамал Джанибекова, Кыргызстан: Импровизацияланган митинг коррупцияга каршылыкты көрсөтүүнүн дагы бир ыкмасына шилтеме берүүдө, Eurasianet, ноябрь 2019, https://eurasianet.org/kyrgyzstan-impromptu-rally-signals-new-way-of-opposing-corruption^[103] RFE/RL’s Service, OCCRP, Kloop, жана Bellingcat, Матраимовдун империясы, RFE/RL, октябрь 2020, https://www.rferl.org/a/the-matraimov-kingdom/30868683.html^[104] OCCRP, RFE/RL’s Азаттык Радиосу, Kloop жана Bellingcat, “Кыргыз бажыдагы чиновниктин кооз жашоосу”, OCCRP, декабрь 2020, https://www.occrp.org/en/the-matraimov-kingdom/the-beautiful-life-of-a-kyrgyz-customs-official^[105] OCCRP командасы, Ошентип, силердин репортаждарыңар уланып жаткан төңкөрүштүн факторуна айланды, эми эмне кыласыздар? Медиум, октябрь 2020, https://medium.com/occrp-unreported/so-your-reporting-became-a-factor-in-an-ongoing-revolution-what-do-you-do-next-54b993a11a39^[106] Здравко Любас, Кыргыз өкмөтү Райымбек Матраимовду абакка киргизди, OCCRP, октябрь 2020, https://www.occrp.org/en/daily/13282-kyrgyz-authorities-arrest-matraimov-the-700-million-man^[107] Настоящее время (Currenttime),  Кыргыз бажы кызматынын башчысынын мурунку орунбасары коррупция иши боюнча 6 миллион долларды мамлекеттик казынага төктү, ноябрь 2020, https://www.currenttime.tv/a/matraimov-kazna-6-mln/30956200.html; OCCRP, Кыргыз бажы кызматынын мурунку кызматкери паркорчулук айыбын моюнуна алып, 3000 долла айып пулун төлөөгө даяр, февраль 2021, https://www.occrp.org/en/daily/13850-kyrgyz-ex-customs-official-matraimov-pleads-guilty-to-graft-fined-3000; Оксана Гут, Макулдашуу боюнча Матраимовго айып пулу салынуусу күтүлүп, мамлекеттик кызматтарды иштөөгө 3 жылдык тыюу салынат Matraimova, according to the agreement, will be fined and banned from holding public office for 3 years, vb.kg, октябрь 2020, https://www.vb.kg/doc/393320_matraimova_po_soglasheniu_jdet_shtraf_i_zapret_zanimat_gosdoljnosti_3_goda.html; Азаттык Радиосу, Radio Azattyk,Матраимов Бажы кызматында коррупциялык схемалдарды түзгөнүн моюна алды. Ага карата сот 260 миң сом өлчөмүндө айып пулун төлөө өкүмүн чыгарган, февраль 2021, https://rus.azattyk.org/a/31097620.html^[108] RFE/RL’s Кыргыз кызматы, Кыргыз активисттери коррупцияга каршы митингге чыгууда, RFE/RL, февраль 2021, https://www.rferl.org/a/kyrgyz-activists-rally-against-corruption/31102170.html^[109] Катэрина Путц,  Кыргызстандагы Бажы кызматынын мурунку кызматкери Матраиомв кайрадан камакка алынды, The Diplomat, февраль 2021, https://thediplomat.com/2021/02/in-kyrgyzstan-controversial-former-customs-official-matraimov-rearrested/; Катэрина Путц,  Акчаны адалдоо жана өлкөдөн чыгаруу боюнча козгологон иши уланып, Матраимов сотко чейин абакка киргизилди, The Diplomat, февраль 2021, https://thediplomat.com/2021/02/matraimov-placed-in-pretrial-detention-as-money-laundering-investigation-moves-ahead/^[110] АКШнын Казына департаменти, Казына департаменти Африка менен Азиядагы коррупционерлерге карата санкцияларды таңуулады, декабрь 2020, https://home.treasury.gov/news/press-releases/sm1206^[111] Лидия Осборн, Камчыбек Кольбаев, OCCRP, июнь 2018, https://www.occrp.org/en/goldensands/profiles/kamchybek-kolbayev^[112] RFE/RL’s Кыргыз кызматы, Белгилүү крим төбөл түрмөдөн чыгат, RFE/RL, май 2014, https://www.rferl.org/a/reputed-kyrgyz-crime-boss-to-be-released-from-prison/25389844.html^[113] RFE/RL’s Кыргыз кызматы, OCCRP, Kloop, жана Bellingcat,  Кольбаевдин байланыштары, RFE/RL, December 2020, https://www.rferl.org/a/matraimov-kolbaev-kyrgyzstan-corruption/30996468.html^[114] RFE/RL’s Кыргыз кызматы, Белгилүү кримтөбөл Бишкекте кармалды, RFE/RL, октябрь 2020, https://www.rferl.org/a/notorious-kyrgyz-crime-boss-detained-in-bishkek/30906562.html^[115] Крис Риклтон жана Бекполот Ибраимов, Кыргызстан: Саясий аренада абал курчаганда көшөгөнүн артына бекинген, Eurasianet,  июль 2019, https://eurasianet.org/kyrgyzstan-kingmaker-lurks-behind-curtain-as-politics-heat-up^[116]Эрика Марат Erica Marat, Кыргызстандагы протесттердин коррупциялашкан криминалдарды саясаттан четтетүүдө натыйжасыздыгы,Форэйн Полиси (Foreign Policy), октябрь 2020, https://foreignpolicy.com/2020/10/22/kyrgyzstans-protests-wont-keep-corrupt-criminals-out-of-politics/^[117] Сара Чейз, Коррупциянын түзүмү: Евразиялык өлкөлөрдүн мисалында системалык талддоо (анализ), Карнеги эндоумент (Carnegie Endowment), июнь 2016, https://carnegieendowment.org/files/CP274_Chayes_EurasianCorruptionStructure_final1.pdf^[118] “Ачык өкмөт” өнөктөштүгү (Open Government Partnership), Кыргыз Республикасы, 2017-жылы “Ачык өкмөт” демилгесине мүчө болгон, Иш-аракет плаы 1, https://www.opengovpartnership.org/members/kyrgyz-republic/^[119] Юрий Копытин,  Кадырбек Досонов кримтөбөлдүн Ош шаарынан Биишкек шаарына жеткизилиши,  24.kg, февраль 2021, https://24.kg/english/183136_Crime_boss_Kadyrbek_Dosonov_brought_to_Bishkek_from_Osh_city/; Kloop, Твиттердеги пост, Twitter, февраль 2021, https://twitter.com/kloopnews/status/1361950547486646274?s=20^[120] Ошондой эле “империялык жана советтик доордо көчүп келген орустар” деген аталышка этникалык казактар дагы кирген.^[121] Алишер Хамидов,  Этника аралык чыңалуунун өрчүшү Кыргызстандын түштүк аймагын тынчсыздандырууда, Refworld, ноябрь 2002, https://www.refworld.org/docid/46cc322dc.html^[122] Эрика Марат,  Оштогу каргашалуу окуялардын улуттук иликтөөсүнун жыйынтыгы аз болууда, Refworld, январь 2011, https://www.refworld.org/docid/4d469cb52.html; Human Rights Watch, “Адилеттик кайсыл жерде?” Кыргызстандын түштугүндөгү кайгылуу окуялар жана анын кесепеттери, август  2010, https://www.hrw.org/report/2010/08/16/where-justice/interethnic-violence-southern-kyrgyzstan-and-its-aftermath^[123]  ЕККУнун улуттук азчылыктар боюнча Жогорку Комиссииясы,  “Кыргызстан боюнча билдирүү”, Вена, 6-май 2010, www.osce.org/documents/hcnm/2010/05/45132_en.pdf^[124] Эрика Марат,  Оштогу каргашалуу окуялардын улуттук иликтөөсүнун жыйынтыгы аз болууда, Refworld, январь 2011, https://reliefweb.int/sites/reliefweb.int/files/resources/Full_Report_490.pdf^[125] Тодар Прусс,  Кыргызстандын борбор шаарында кыргыз тилинде сүйлөө укугу үчүн күрөш, Оксус коому (The Oxus Society), ноябрь 2020, https://oxussociety.org/the-fight-for-the-right-to-speak-kyrgyz-in-kyrgyzstans-capital/^[126] АКИпресс,  Кыргызстандын Баш мыйзам долбоорунда орус тилинин “расмий тил” статусу сакталып калды, ноябрь 2020, https://akipress.com/news:651503:Russian_language_kept_as_official_language_in_draft_of_Constitution_of_Kyrgyzstan/^[127] Форэйн Полиси Центр (FPC), Начар тажрыйба менен бөлүшүү: Мурунку Советтик Союздагы мамлекеттер жана институттар репрессиянын расмий ыкмаларын иштеп чыгууга көрсөткөн жардамы, май 2016, https://fpc.org.uk/publications/sharingworstpractice/^[128] Адам Хьюдж, Киришүү: Либералдык эмес жарандык коом өсүүдөбү? Форэйн Полиси Центр (FPC), July 2018, https://fpc.org.uk/introduction-the-rise-of-illiberal-civil-society/; Асылай Акишева, Кыргызстандагы “Келинизм”: Аял укуктары менен салттуу баалуулуктар, Оксус коому (The Oxus Society), январь 2021, https://oxussociety.org/kelinism-in-kyrgyzstan-womens-rights-versus-traditional-values/^[129] Улуттук демократиялык институту (NDI-National Democratic Institute), Кыргызстан парламентинин аял-мүчөлөрүнүн форуму үй-бүлөлүк зомбулук менен күрөштү баштоодо, май 2020, https://www.ndi.org/our-stories/forum-women-members-parliament-kyrgyzstan-takes-domestic-violence^[130] “Икуэл райтс траст” (The Equal Rights Trust-көз карандысыз эл аралык уюму), Кыргызстан, март 2018, https://www.equalrightstrust.org/sites/default/files/ertdocs/180330%20ERT%20Submission%20to%20CERD%20on%20Kyrgyzstan%20REVISED.pdf; ЕКОМ жаңылыктары, ЕКОМ, “Кыргыз индиго” коомдук уюму жана “Лабрис” ЛГБТ уюму БУУнун Адам укуктары боюнча Комитетине Кыргызстанда ЛГБТ коому үчүн антидискриминациялык мыйзамдардын жоктугу тууралуу билдирүү жасашты, август 2020, https://ecom.ngo/en/kyrgyzstan-unhrc/^[131] Валерия Карди,  Бийликтеги аялдар: Кыргызстан парламентинин эң жаш аял өкүлү ала-качуу маселеси менен аялдарга карата жасалган зомбулукту көңүлдүн чордонуна коюууда, Reuters, октябрь 2017, https://www.reuters.com/article/us-women-rulers-kyrgyzstan-idUSKBN1CU01Q^[132] Лабрис программалары, https://www.labrys.kg/; Пит Баумгартнер, Түстүү кыжыр:Борбордук Азияда биринчи жолу болуп өткөн “Гей-параддан” кийин Кыргызстан ЛГБТ коомчулугуна каршы чыгууда, RFE/RL, март 2019, https://www.rferl.org/a/rainbow-rage-kyrgyz-rail-against-lgbt-after-central-asia-s-first-gay-pride-march/29825158.html^[133] Кэйт Арнольд, Абалдын начарлануусунун жыйынтыгында Бишкектеги жалгыз ЛГБТ клубдун эшиги жабылды, RFE/RL, июнь 2017, https://www.rferl.org/a/kyrgyzstan-lgbt-club-closing-gay-rights-homophobia/28561339.html^[134] RFE/RL’s Кыргыз кызматы, Кыргыз шайлоочулар Конституцияга бир жыныстуу никелерге тыюу салган өзгөртүүлөрдү кайтарууну колдошту, RFE/RL, декабрь 2016, https://www.rferl.org/a/kyrgyzstan-constitutional-referendum-voting/28168872.html^[135] Хаерпфер С., Инглхарт Р., Морено А., Вельцель С., Кизилова К., Диез-Медрано Ж, М. Лагос, П. Норрис, Е. Понарин жана Б. Пуранен жана башшкалар (редакторлор). 2020. Дүйнөлүк баалуулуктар боюнча изилдөө борбору (World Values Survey): 7-айлампа - Өлкөлөр боюнча файлдагы берилиштер, Мадрид, Испания жана Вена, Австрия: JD Systems Institute & WVSA Secretariat. doi.org/10.14281/18241.1 https://www.worldvaluessurvey.org/WVSDocumentationWV7.jsp^[136] Рыскелди Сатке,  Кыргызстандагы либералдык эмес күчтөрдүн айынан аялдардын укуктары коркунучка кабылууда,  Illiberal forces put women’s rights under strain in Kyrgyzstan, Foreign Policy Centre, July 2018, https://fpc.org.uk/illiberal-forces-put-womens-rights-under-strain-in-kyrgyzstan/^[137] Асель Сооронбаева, Кыргызстан: Ийгиликке жетүү үчүн хиджаб тоскоол эмес, КАБАР, февраль 2019, https://cabar.asia/en/kyrgyzstan-hijab-not-an-obstacle-to-success^[138]жогорудагы шилтеме^[139] Европа Баптист федерациясы, (EBF) жана Дүйнөлүк баптист альянсы,  Универсалдык мезгилдик серептин 35-отурумуКыргыз Республикасы, дин туткандын жана диний эркиндик боюнча доклад,  https://uprdoc.ohchr.org/uprweb/downloadfile.aspx?filename=7401&file=EnglishTranslation^[140] Конституция, 2016-жылга чейин киргизилген өзгөртүүлөрдү камтыган 2010-жылкы Кыргыз Республикасынын Баш мыйзамы, https://www.constituteproject.org/constitution/Kyrgyz_Republic_2016.pdf?lang=en^[141] Жарандык коомдун жыйынтык маалыматы (Civil Society Briefs), Кыргыз коому, ноябрь 2011, https://www.adb.org/sites/default/files/publication/29443/csb-kgz.pdf^[142] Айзирек Иманалиева, Кыргызстан: Баш мыйзам долбоору бейөкмөт уюмдарды дубалга такоо коркунучун чагылдырууда, Eurasianet, май 2020, https://eurasianet.org/kyrgyzstan-draft-bill-threatens-to-drive-ngos-against-the-wall; Жарандык тилектештик, Жарандык тилектештик платформасынын Кыргызстандагы уюмдарга карата көзөмөлдүн жана отчеттулуктун кошумча талаптарын Баш мыйзам долбооруна киргизүү сунушу боюнча билдирүүсү,февраль 2020,https://www.civicsolidarity.org/article/1644/civic-solidarity-platform-statement-legislative-proposals-impose-excessive-reporting^[143] Labour Start Campaigns, Кыргызстан: Профсоюздарга басым жасоону токтоткула, https://www.labourstartcampaigns.net/show_campaign.cgi?c=4639^[144] Human Rights Watch, Кыргызстан: Профсоюздардын иштерине кийилигишүүнүн өсүшү, декабрь 2020, https://www.hrw.org/news/2020/12/23/kyrgyzstan-increased-interference-trade-union-activities^[145] Асель Доолоткельдиева, Твиттердеги пост, Twitter, декабрь 2020, https://twitter.com/ADoolotkeldieva/status/1336708028859604993?s=20^[146] Анара Мусабаева,  Кыргызстандагы социалдык тармактарга багытталган бейөкмөт уюмдардын жоопкерчилиги, ачык-айкындыгы жана мыйзамдуулугу, INTRAC, январь 2013, https://www.intrac.org/wpcms/wp-content/uploads/2016/09/Briefing-Paper-34-Responsibility-transparency-and-legitimacy-of-socially-oriented-NGOs-in-Kyrgyzstan.pdf^[147] Айзирек Иманалиева, Кыргызстан: Баш мыйзамдын манипуляциялоосуна жүздөгөн киши каршы чыкты, Eurasianet, ноябрь 2020, https://eurasianet.org/kyrgyzstan-hundreds-rally-against-constitutional-tinkering; Айдай Токоева,  “Ханституцияга жол жок.” Бишкекте өлкөнүн Баш мыйзамына киргизилчү өзгөртүүлөргө каршы тынч маршы өтөт, Кloop, ноябрь 2020, https://kloop.kg/blog/2020/11/18/net-hanstitutsii-v-bishkeke-projdet-mirnyj-marsh-protiv-popravok-v-osnovnoj-zakon-strany/^[148] Дүйнө боюнча ММКлардын редакция саясаты таасири чоң ММКлардын ээлеринин саясий көз карштарынан көз каранды, бирок бул көрүнүш кээ бир басмаканалар сындаган ишке байланыштуу  бир жолку мүнөзгө ээ. Мындвй басмаканалар компаниядын сырткы демөөрчүлөр тарабынан түзүлүшү мүмкүн.^[149] ARTICLE 19, Кыргызстан: “Маалыматты манипуляциялоо” боюнча мыйзамына вето коюлушу керек, июль 2020, https://www.article19.org/resources/kyrgyzstan-law-on-manipulating-information-must-be-vetoed/^[150] Дарья Подольская,  Депутаттар “Маалыматты манипуляциялоо тууралуу” чуулуу мыйзамды түртүп өткөрүүнү көздөөдө,  24.kg, декабрь 2020, https://24.kg/vlast/176430_deputatyi_hotyat_protaschit_skandalnyiy_zakon_omanipulirovanii_informatsiey/?fbclid=IwAR0USXJ0RVvpRQ16pFIUph8qUUew9XpJIl0DygCNNCqN5LCZjJkZTlt-1nk^[151] Айзирек Иманалиева, Кыргызстан: Сезимтал бийлик өкүлдөрү комментаторлорду суракка чакырууда, Eurasianet, August 2020, https://eurasianet.org/kyrgyzstan-thin-skinned-authorities-hauling-in-commentators-for-questioning^[152] CPJ, Кыргызстандагы шайлоолордон кийин жана алардын учурунда да журналисттерге кол салынып, жүргузгөн иштерине бут тосуулар болгон, октябрь 2020, https://cpj.org/2020/10/journalists-attacked-obstructed-during-and-after-parliamentary-elections-in-kyrgyzstan/^[153] Борбордук Азиянын массалык маалымат каражаттарынан негизги учурлар, вебсайт 12 январь 21, BBC дүйнөлүк мониторинг бөлүмүнүн алкагындагы BBC Борбордук Азиядагы мониторинг бөлүмү, январь 2021, https://advance-lexis-com.mutex.gmu.edu/api/document?collection=news&id=urn:contentItem:61RP-B2W1-JC8S-C51G-00000-00&context=1516831; Айдай Токоева, “Оппозиция тарапты биригүүгө чакырмакмын, азчылык көпчүлүккө баш ийүүсү керек0”--Жапаров, KLOOP.KG - Новости Кыргызстана (блог), январь 2021, https://kloop.kg/blog/2021/01/10/ya-prizyvayu-opponentov-obedinitsya-menshinstvo-dolzhno-podchinitsya-bolshinstvu-zhaparov/^[154] Глобалдык массалык маалымат каражаттары боюнча АКШ Агенттиги, RFE/RL Кыргыз кызматындагы иликтөө-репортеру өлүм коркутуу-үркүтүүгө дуушар болду, апрель 2020, https://www.usagm.gov/2020/04/07/rfe-rl-kyrgyz-service-investigative-reporter-receives-death-threat/^[155] Айзирек Иманалиева, Кыргызстандын жаңы жетекчиси эркин маалымат каражаттарын каралоодо, Eurasianet, ноябрь 2020, https://eurasianet.org/new-kyrgyzstan-leader-vilifying-free-press?utm_source=dlvr.it&utm_medium=facebook&fbclid=IwAR0qz5Pn_RxN7mB_5N6_gqZoqQIYTf_-ulT_QEgD8LWasQVMs4pu1htj90s; Пол Бартлет, Президенттик шайлоолорун Жапаров жеңгенден кийин Кыргызстандагы массалык маалымат каражаттарынын күңүрт келечеги, The Moscow Times, январь 2021, https://www.themoscowtimes.com/2021/01/13/bleak-outlook-for-kyrgyzstans-free-press-after-japarovs-landslide-win-in-presidential-poll-a72594^[156] Камила Эшалиева Kamila Eshaliyeva, Чыныгы фэйктер: Кыргызстандагы троллдордун фабрикасы кантип иштейт, openDemocracy, November 2020, https://www.opendemocracy.net/en/odr/troll-factories-kyrgyzstan/^[157] Эльвира Калмурзаева, Твиттердеги пост, Twitter, ноябрь 2020, https://twitter.com/Ekalmurzaeva/status/1330107952271937536?s=20^[158] Бакыт Торегельди, Социалдык тармактардын кыргыз тилдүү бөлүгундөгү коркутуп-үркүтүүлөр, Азаттык Радиосу, ноябрь 2020, https://rus.azattyk.org/a/30964989.html?fbclid=IwAR1JsYHLQsdksWN73HibIdJ1tI-gn0EM4e30gKpxDPCi558ibuJRpGitNwQ^[159] Ар кандай контексттеги “Ишенемдүү өнөктөштөрдүн” схемасынын өрнөгү:   An example of the Trusted Partner scheme in a different context: Адам укуктары боюнча Европалык фонду (EFHR - The European Foundation of Human Rights), Адам укуктары боюнча Европалык фонду Фэйсбуктун “Ишенимдүү өнөктөштөрдүн” каналына кошулду, январь 2018, https://en.efhr.eu/2018/01/29/efhr-welcomed-trusted-partner-channel-facebook/^[160] Юридикалык клиника “Адилет”: https://adilet.kg/^[161] Кыргыз Республикасынын Жогорку Кеңеши, Кыргыз Республикасынын Конституциясы жөнүндө"Кыргыз Республикасынын мыйзам долбоору боюнча референдумду (бүткүл элдик добуш берүүнү) дайындоо тууралуу”  Кыргыз Республикасынын мыйзам долбоору 2020-жылдын 17-ноябрынан тарта коомдук талкууга коюлат, ноябрь 2020, http://www.kenesh.kg/ru/article/show/7324/na-obshtestvennoe-obsuzhdenie-s-17-noyabrya-2020-goda-vinositsya-proekt-zakona-kirgizskoy-respubliki-o-naznachenii-referenduma-vsenarodnogo-golosovaniya-po-proektu-zakona-kirgizskoy-respubliki-o-konstitutsii-kirgizskoy-respubliki (As revised in Febrаuary 2021)^[162] “Адилет”, отчет: “Кыргыз Республикасынын адвокатура менен адвокаттары аңдуулар менен сырткы үркүтүүлөргө кабылып, соккунун алдында калууда, март 2020, https://adilet.kg/tpost/2i09a01nu1-analiz-proekta-konstitutsii-kirgizskoi-r^[163] Юридикалык клиника “Адилет”, Кыргыз Республикасынын Баш мыйзам долбоорунун талдоосу,  февраль 2021, https://adilet.kg/tpost/escvd3gcr1-doklad-advokatura-i-advokati-kirgizskoi; Кыргыз Республикасындагы адвокатура: http://advokatura.kg/; Кыргыз Республикасынын мамлекеттик ишкананын расмий баракчасы: https://new.prokuror.kg/ru^[164] Американын адвокатура ассоциациясы (ABA), Сот ишинин үстунөн жүргүзүлгөн байкоо боюнча отчет: Кыргызстан жана Гульжан Пасанова, май 2020, https://www.americanbar.org/groups/human_rights/reports/kyrgyzstan_vs_Gulzhan_Pasanova1/^[165] Автор менен маек жана бир мисал: Eurasianet, Кыргызстан: Аскаровдун өлүмү боюнча элдин жини ошол бойдон маанисиз болуп калабы?, июль 2020, https://eurasianet.org/kyrgyzstan-will-fury-around-askarov-death-end-up-signifying-nothing^[166] Human Rights Watch, Кыргызстан – 2018-жылдын окуялары,  https://www.hrw.org/world-report/2019/country-chapters/kyrgyzstan#e81181^[167] ЮриспПруденция, https://juris.ohchr.org/search/results^[168] Human Rights Watch, Универсалдуу мезгилдик серептин жыйынтыктарын кабыл алуу,  Кыргызстандын сереби, сентябрь 2020, https://www.hrw.org/news/2020/09/28/adoption-outcome-universal-periodic-review-kyrgyzstan. Мисалы, Орусия адам укуктары боюнча Европа сотунун(ECtHR) чечимдерине өзүнүн сотторунун үстөмдүгүн көрсөтүүчү конституциялык өзгөртүүлөрду кабыл алды, Трамптын администрациясы америкалык аскерий кызмат өтөгөндөрдүн потенциалдуу кылмыштарын тергеген Эл аралык кылмыш сотунун судьяларына карата эл аралык санкцияларын киргизген. Ал эми Улуу Британия болсо Адам укуктары боюнча Европа конвенцияны жумшагыраак колдонуусун билбей, же Адам укуктар боюнча Европа сотунун карамагынан чыгышын билбей, бул маселелер акыркы он жыл бою таалкуулоолордун астында жаткан.^[169] Фронт Лайн Дифендерс (Front Line Defenders - укук коргоочуларды коргогон эл аралык фонду), Азимжан Аскаров өкмөттү сотко берди, https://www.frontlinedefenders.org/en/case/azimjan-askarov-brings-lawsuit-against-government^[170] Каржы, учет жана аудит жаатында бириктирген кесипкөй адамдардын ассоциациясы (ACCA - Association of Chartered Certified Accountants),Кыргызстанда камакка киргизилгендердин ар бир бешинчиси кыйноо учурларына арызданууда, январь 2020, https://acca.media/en/in-kyrgyzstan-every-fifth-detainee-complains-of-torture/^[171] Фронт Лайн Дифендерс (Front Line Defenders), #Kyrgyzstan, https://www.frontlinedefenders.org/en/location/kyrgyzstan^[172] Хью Вильямсон, Твиттердеги пост, Twitter, December 2020, https://twitter.com/HughAWilliamson/status/1333784559314354177?s=20^[173] RFE/RL, Кыргызстан экстрадициялаган өзбек журналисттин тагдыры боюнча АКШ нын тынчсыздануусу, сентябрь 2020, https://www.rferl.org/a/u-s-concerned-over-fate-of-uzbek-journalist-extradited-by-kyrgyzstan/30824802.html^[174] Лира Сагынбекова, Евразия экономикалык бирикменин алкагындагы эл аралык эмгек миграциясы: Орусиядагы кыргыз мигранттардын маселелери жана көйгөйлөрү, Борбордук Азия университети, 39 номерлүү иш документи,  2017, https://www.ucentralasia.org/Content/Downloads/UCA-IPPA-WP-39%20International%20Labour%20Migration_ENG.pdf^[175] Рыскелди Сатке, Твиттердеги пост, Twitter, февраль 2021, https://twitter.com/RyskeldiSatke/status/1357704117418885121?s=20^[176] Крис Риклтон, Твитттердеги пост, Twitter, ноябрь 2020, https://twitter.com/ChrisRickleton/status/1326397172053643266?s=20; TASS, Путин Жапаровду президенттик шайлоолордун жеңиши менен куттуктады, январь 2021, https://tass.com/politics/1243317^[177] Дирк ван дэр Клей, Ковид менен Кыргызстан жана Таджикистандын тышкы карыздарынын жаңы динамикасы, Eurasianet, октябрь 2020, https://eurasianet.org/covid-and-the-new-debt-dynamics-of-kyrgyzstan-and-tajikistan; Крис Риклтон, Кыргызстандын Кытайга болгон карызы: Кескин үнөмдөө менен краудфандингдин ортосунда калуу, Eurasianet, ноябрь 2020, https://eurasianet.org/kyrgyzstans-china-debt-between-crowdfunding-and-austerity^[178] Нива Яу,  Кытай ишкерлиги боюнча кыскача баяндама: Кыргызстандагы абалы менен нааразыбыз, Eurasianet, ноябрь 2020, https://eurasianet.org/china-business-briefing-not-happy-with-kyrgyzstan; Eurasianet, Негизги инфратүзүмдөрдү куруу боюнча Кыргызстандын Кытайга көбурөөк жардам берүү өтүнүчү  Kyrgyzstan pleads for more Chinese help in building key infrastructure, December 2020, https://eurasianet.org/kyrgyzstan-pleads-for-more-chinese-help-in-building-key-infrastructure; Темур Умаров,  Кооптуу байланыштар: Борбордук Азия элиталарынын Кытай тарабынан жоошутулушу,Карнеги Москва борбору (Carnegie Moscow Center), январь 2021, https://carnegie.ru/commentary/83756^[179] Европа Коммиссиясы, Европа Биримдиги менен Кыргыз Республикасынын ортосундагы кеңейтилген өнөктөштүк жана кызматташтык боюнча алгачкы макулдашуусу, июль 2019, http://trade.ec.europa.eu/doclib/press/index.cfm?id=2046#:~:text=On%206%20July%202019%2C%20the,Asia%20Ministerial%20Meeting%2C%20in%20Bishkek.&text=The%20seventh%20and%20final%20negotiating,on%206%2D8%20June%202019^[180] Бул жыйындын киришүү жана корутунду бөлүктөрүндө камтылган мүмкүн болгон сунуштамалардын тизмеси.^[181] Европа Комиссиясы, Реципиенттер (бюджетти кабыл алуучулар), https://euaidexplorer.ec.europa.eu/content/explore/recipients_en^[182] Европа Тышкы иштер Кызматы (EEAS), Кыргыз Республикасы жана Европа Биримдиги, октябрь 2020, https://eeas.europa.eu/delegations/kyrgyz-republic/1397/kyrgyz-republic-and-eu_en^[183] Татьяна Кудрявцева,  Германия Кыргызстан менен кызматташтыгын кыскартуусу тууралуу билдирүү жасады, 24.kg, май 2020, https://24.kg/english/152054_Germany_announces_reduction_in_cooperation_with_Kyrgyzstan/; Кызматташтык менен экономикалык өнүктүрүүнүн Федералдык министрлиги (BMZ), BMZнын 2030-жылга чейинки стратегиялык реформасы: Жаңы ой-жүгүртүү - жаңы багыт,  https://www.bmz.de/en/publications/type_of_publication/information_flyer/information_brochures/Materilie520_reform_strategy.pdf^[184] Тышкы жардам, Кыргызстан, https://foreignassistance.gov/explore/country/Kyrgyzstan; Маалыматты USAID уюмунун көз карашы менен кабыл алуу, өлкө боюнча Американын Кошмо Штаттардын тарабынан көрсөтүлгөн тышкы жардам, https://explorer.usaid.gov/cd/KGZ?measure=Obligations&fiscal_year=2020 - негизиги бенефициарлар АКШнын  өнүктүрүү жана саламаттыкты сактоонун FHI 360 (Family Health International - Эл аралык үй-бүлө саламаттыгынын) бейөкмөт уюму, Өнүктүрүү боюнча “Chemonics” консалтинг фирмасы жана Джон Сноу Интэрнэшинал (John Snow International) аттуу фирмасынын саламаттык сактоо системасындагы конультанттар болгону көрүнүүдө. Өнөктөштөрдүн биринчи ондугуна АКШга таандык болгон фирмалар, бейөкмөт уюмдар жана өкмөт мекемелери кирген.^[185] Development Tracker, Кыргызстан, Тышкы иштердин, Британиялык улуттардын шериктештигинин жана өнүктүрүү боюнча министрлиги  (FCDO-Foreign, Commonwealth and Development Office), https://devtracker.fcdo.gov.uk/countries/KG [post_title] => Кыргызстанда адам укуктарына жасалган басымды изилдөө  [post_excerpt] => [post_status] => publish [comment_status] => open [ping_status] => open [post_password] => [post_name] => %d0%ba%d1%8b%d1%80%d0%b3%d1%8b%d0%b7%d1%81%d1%82%d0%b0%d0%bd%d0%b4%d0%b0-%d0%b0%d0%b4%d0%b0%d0%bc-%d1%83%d0%ba%d1%83%d0%ba%d1%82%d0%b0%d1%80%d1%8b%d0%bd%d0%b0-%d0%b6%d0%b0%d1%81%d0%b0%d0%bb%d0%b3 [to_ping] => [pinged] => [post_modified] => 2021-10-08 17:55:49 [post_modified_gmt] => 2021-10-08 16:55:49 [post_content_filtered] => [post_parent] => 0 [guid] => https://fpc.org.uk/?p=5845 [menu_order] => 0 [post_type] => post [post_mime_type] => [comment_count] => 0 [filter] => raw )[19] => WP_Post Object ( [ID] => 5954 [post_author] => 3 [post_date] => 2021-06-29 11:59:01 [post_date_gmt] => 2021-06-29 10:59:01 [post_content] => “Күчү жоголуп бараткан укуктар” аттуу басылма бүгүнкү күндө Кыргызстан дуушар болуп жаткан маселелердин масштабын көрсөтүү далалатын ишке ашырды. Саясий аренадагы болуп жаткан окуялар Кыргызстан элине  бир эле “кинону” кайталап көрсөтүп жаткандай сезилүүдө  – тез жана баш аламан өзгөрүүлөрдүн алкагында жаңы жетекчилер чоң убадалар менен келип, бирок мурункулардын жасаган каталарын кайталап эле, мындай кубулуш өз алдынча кийинки кайгылуу өзгөрүүлөргө алып келүүдө. Жапаров мурунку саясатчылардын жолуна түшөр түшпөстүгү учурдагы негизги маселе болуп турат.  2020-жылдын октябрь окуяларынан кийин кээ бир маселелер өрчүп кеткенине карабастан, Кыргызстандын көйгөйлөрүнүн басымдуулугу көп жылдардын ичинде түптөлүп, аларын өзөгүндө өз ара байланышып, бири бирин күчөткөн үч маселе жатат: коррупция, жек көрүүчүлүк жана жазасыздык. Бул үч көйгөйдү чечүүгө жардам берүүнү каалагандар үчүн көптөгөн суроолор жаралышы мүмкүн.^[1] Кыргызстан менен иштешкен Батыш өкмөттөрү өлкөдөгү мамлекеттик мекемелердин маселелерине көз жумган эмес, бирок кээ бир учурларда аларды кичирейтип көрсөтүлушүндө кандайдыр бир деңгээлде күнөөсү бардыр. Акыркы убакта адам укуктары жаатында болгон коркунучтуу көрсөткүчтөрү боюнча Кыргызстанды Борбордук Азиянын башка мамлекеттери  менен салыштыруу тенденциясы тузүлүп калган. Анын ордуна Кыргызстанды өзүнүн жетишкендитери менен салыштыруу оң болмок, анткени жогоруда белгиленген маселелерге карата көрүлгөн чаралардын маанилүүлүгү басаңдап калган. Дүрбөлөңдү алдын алуу менен, учурда түзүлүп калган кырдаалды так баамдоого убакыт келип, “терең кабатырланууну” иш-аракеттерге айландыруу максатында мурунку ыкмаларынын жетишкендиктерин (же анын жоктугун) изилдөөгө тийиш. Албетте, чечүүнүн ыңгайлуу жолун сунуштаганга караганда көйгөйдү сыртынан белгилеп коюу алда канча жеңил. Буга карабастан, жыйындын көптөгөн авторлору Кыргызстандагы эл аралык уюмдардын катышуусунун бир нече мүмкүн болгон жолдорун аныктап берүү аракетин жасашты. Корутунду бөлүгү берилген сунуштамаларды ыраатка келтирип, кээ бирлерин кошумчалаганга умтулат. Батыш донорлор көздөгөн максаттарына жана аларды ишке ашырууда колдонулуучу механизмдерине байланыштуу маселелер концептуалдык жана практикалык мүнөзгө ээ. Коомдук жашоонун бардык бөлүктөрүнө жана мамлекеттик тейлөөгө тоскоолдукту жараткан коорупциянын жергиликтүү деңгээли октябрдагы бийликтин кыйрашына жана анын кайрадан түзүлүшүнө алып келген. Буларды жана кыргыз мамлекетинин пандемиянын учурундагы ийгиликсиз иш-аракеттерин эске алуу менен, өкмөттүк министрликтердин, мамлекеттик мекемелердин жана Жогорку Кеңештин (Парламенттин) потенциалын жогорулатууга багытталган долбоорлорду кайрадан карап чыгууга болгон муктаждыгы зарыл болууда. Эл аралык донорлордун колдоосунун (өзгөчө Европа Биримдиги) орчундуу бөлүгү түздөн-түз бюджеттик колдоо түрүндө өкмөткө багытталган.^[2]  Өкмөт менен донорлордун ортосундагы ишенимдүү мамилелердин алкагында бюджеттик колдоонун пайдасына карата жергиликтүү жоопкерчилик менен потенциалды бекемдөөнүн маанилүү аргументтери бар. Бирок, жогоруда айтылган мекемелердеги (донорлор тарабынан каржыланган иштер кылдаттык менен көзөмөлдөнгөн учурда дагы, мындай долбоорлор каржылоонун башка булактарын сүрүп чыгарып, пайдасы аз башка максаттарга жумшалышы ыктымал) коррупциянын туруктуу деңгээлин, Кыргызстан жарандарына берилген отчетторунун жетишсиздиги жана ар түрдүү схемалардын өзгөрмө натыйжаларын эске алуу менен учурда колдонулуп жаткан ыкмаларды карап чыгууга себептер бар.^[3] Биргеликте жүргүзүлгөн долбоорлордун жыйынтыктарын баамдоодо технократиялык ыкмалардын ашыкча колдонуу тенденциялары бар экенин Эрнест Жанаев белгилейт. Бул процесстерге катышкан серепчи катары Эрнест тенденцияларды жөн гана “галочка” үчүн жасалган иш-аракеттер деп сыпаттаган.^[4] 2020-жылдын октябрь айындагы окуялар орун албаган учурда дагы, ушул сыяктуу ачык-айкын обзордун чыгышы күтүлмөк.  Жапаров борбордук мамлекеттин бийлигин бекемдөө жолдорун көздөгөндүктөн, мамлекетти башкаруу системасында чыныгы өзгөрүүлөрдү ишке ашыруу шартында гана эл аралык коомчулук консолидациянын жаңы жолдорун таап чыгууга тийиш. Кыргызстан өкмөтү менен түздөн-түз иштөөдөн сырткары өкмөттүк жана институционалдык донорлор көрсөткөн каржы колдоолорун бюрократиялык механизмдердин англис тилиндеги отчетторун камтыган ири сунуштоолорго бириктирүүдө. Мындай жол жергиликтүү жарандык коомдун (активисттер, уюмдар) потенциалын ар дайым бекемдебейт, жана пайда болуп жаткан маселелерди тез жана жаратмандык менен чечүүгө тоскоолдуктарды туудурат.^[5] Натыйжада, контракттарды консультанттар жана бейөкмөт уюмдар сыяктуу ири эл аралык оюнчулар утуп алышына алып келип, жергиликтүү уюмдар кенже өнөктөштөр катары гана пайда көрүү мүмкүнчүлүгүнө ээ болуп калышат. Киришүү бөлүгүндө жана башка эсселерде айтылгандай, Кыргызстандын жарандык коому тууралуу кеп болгондо, жергиликтүү бейөкмөт уюмдар мыйзам-укуктук жана саясий басымдын алдында болгону ачык көрүнө баштаган. Тилекке каршы, коомчулуктун көпчүлүгүнүн көзүнчө аларды коомдон ажыратып бөлүү боюнча кампаниясы ийгиликтүү ишке ашкан. Асель Доолоткелдиева өз эссесин төмөнкү сөздөр менен аяктайт: ‘учурдагы кырдаалда либералдык бейөкмөт уюмдар менен көз карандысыз жалпыга маалымдоо каражаттары коомчулуктун ишениминен чыгып, батышчыл агенттер деген репутацияга кабылышканын түшүнүү керек. Мындай иш-аракеттердин кийинки уланышы либералдык коом болобу, эл аралык коомчулуктун имиджи болобу, эч кимисине пайда алып келбейт. Адам укуктарынын сакталышына (ошондой эле ЛГБТ коомчулугунун укуктарына да) жасалган басым Батыш мамлекеттеринин имиджин бир кыйла начарлатып, батыш идеалдардын жана долбоорлордун жергиликтүү саясатка тийгизген таасири бара бара төмөндөгөн’.  Ошентип, бардык деңгээлде жүргүзүлгөн ишмердүүлүктүн жыйынтыктары жана аткарылышы боюнча негиздүү кооптонууларды эске алганда, өкмөттөр, көп тараптуу мекемелер (өнүктүрүү банктары) жана Кыргызстандагы эл аралык фонддордун короткон бардык донорлук каражаттарын көз карандысыз, ачык жана бирдиктүү карап чыгууга орчундуу себептер бар болуп, фактыларды чогултуунун кеңири процесстери менен негизделүүсү зарыл. Бул процесстерге кеңири коомдун пикирин (коом өз приоритети катары эмнени көргүсү келгенин аныктоого өбөлгө түзүп, мурунку жумшалган аракеттерди эскерүү менен учурдагы кырдаалды канчалык деңгээлде түшүнүп тургандыгын белгилөө) түзүү үчүн көз карандысыз багыттоо группалардын жана коомдук пикирди сурамжылоонун жүргүзүлүшү кирет.^[6] Мындай сурамжылоого бир гана донорлордун демилгелерине катышкандар кирбестен, Шаршенова белгилегендей, көз караштары айырмаланган кишилер менен дагы иштешип көрүү керек (демек донорлордун ишин орто деңгээлде жана конструктивдүү сын айткандарды камтып, либералдуу көз караштан алыс болгон эксперттер жана кызыкдар болгон институттар болушу мүмкүн).^[7] Кайсыл обзор болбосун, баары жергиликтүү факттарга таянуусу шарт, бирок бул жыйынга кирген эсселердин авторлору өздөрүнүн маанилүү сунуштамаларын бере алышат. Өнүктүрүү жаатында алдыңкы практикага ылайык И. Шаршенова менен А. Доолоткелдиева эл аралык эмес, жергиликтүү деңгээлде  демократиянын жана башкаруунун практикасынын тамырлап кетүүсүнүн жаңы жолдорун табууга чечкиндүү түрдө чакырат.  Шаршенова “демократия мамлекеттин ичинен тузулүп, Европа Биримдиги демократиянын жергиликтүү түшүнүүнүн өзгөчөлүктөрүн жана анын түрлөрүн эске алуусу керек” деп айтса, Доолоткелдиева “Кыргызстанда кенен таралган батышчылдыкка каршы көз карштардын фонунда бейөкмөт уюмдар менен либералдык баалуулуктардын терс образдарын оңго буруу үчүн, батыш өнөктөштөр өздөрү элестеткенинен айырмаланган адам укуктарынын башка образдарын жайылтуунун үстүнөн иштеши керек” деп өз эмгегинде жазган. Бирок, негизги көңүлдү конкреттүү тузүмдөргө эмес, жалпы принциптерге буруу зарыл, анткени батыш институттары менен ишмердүулүгү мисал катары келтирилиши кээде идеяларды чагылдырып, ыкчам түшүнүүсүн камсыздайт. Ал эми Кыргызстанда иштеген система мыйзамдуулукту түзүүдө жергиликтүү баалуулуктарынан, тарыхынан жана башка өнүгүп жаткан өлкөлөрдүн алдыңкы практикаларынан мисалдарды колдонуу мүмкүнчүлүгүнөн пайда көрө алат. Негизги концептуалдык маселелеринин бири болуп эл аралык коомчулуктун приоритеттерин аныктоосу саналууда. Либералдык демилгелерге карата Кыргызстандыктардын көпчүлүгүнө таандык болгон цинизмдин жогорку деңгээлин эске алуу менен, авторлордун кээ бирлери укуктарга эмес, билим берүү менен экономикалык коопсуздук тармактарына артыкчылк берүүнү сунушташкан. Бул маселени бир нече көз караштан баамдоого мүмкүн. Биринчиден, учурда Кыргызстандагы ири донорлук долбоорлордун көбү билим берүүнүн жеткиликтүүлүгүн жакшыртууга жана экономиканын курулушуна багытталып, чектелген аралаш жыйынтыктарына ээ болгон.  Бирок, эгерде жакырчылыкты жоюу жана популисттик нааразычылык менен күрөшүүгө болгон муктаждыкты донорлор стратегиялык приоритет катары кабыл алса, анда  экономикалык теңсиздик маселелерин тикелей чечүүгө көңүлдү буруу мүмкүнчүлүгү пайда болот. Мисалы, жогорку деңгээлдеги бизнес менен ишкерликке басым жасабастан, кирешеси төмөнүрөөк болгон үй-бүлөлөрдүн арасынан муктаждыгы эң чоң болгондорго колдоо көрсөтүү керек. Экинчиден, дүйнө жүзү боюнча  өнүктүрүүгө сарпталган бюджеттерди кыскартуу боюнча глобалдык контекстин баса белгилөө керек. Мисал катары жакырчылыкты жоюу боюнча аракеттер ийгиликтүү аягына чыкты деген билдирүүлөрдүн негизинде жана приоритеттер кайрадын каралып чыкканына байланыштуу Германиянын Кыргызстандагы эки тараптуу донорлуктан чыгып кетиши жана Улуу Британиянын тышкы жардамга бөлүнгөн бюджеттин кескин жана глобалдуу кыскарылышын айтсак болот.^[8] Ошондуктан, COVID боюнча колдоо көрсөтүүнүн ыкчам схемалары токтотулгандан кийин, экономиканын инклюзивдүү өсүшүнүн жаңы жана ири долбоордун каржыланышы ресурстарды табуудан кыйналып калышы ыктымал. Үчунчүдөн, жарандык эркиндик менен демократияга глобалдык контекстте басым жасоодон мурда, “Батыш” донорлордун алгач экономикалык өнүктүрүүгө көңүл буруу керектигин баяндаган факттарды изилдеп чыгуусу маанилүү. Мисалы, 1990-жылдардан баштап Уганда жана Руанда сыяктуу өлкөлөргө батыш мамлекеттери өнүктүрүү максатында ири көлөмдө жардамын көрсөтушкөн. Бул өлкөлөрдө билим берүү тармагында жергиликтүү демилгелери ийгиликтүү ишке ашырылып, таза сууга болгон жеткиликтүүлүк камсыздалып, медициналык-санитардык тез жардамдын жакшыртуусу жана микродеңгээлде экономикалык өсүү орун алган. Бирок, бул эки мамлекет (жана башка жардам кабыл алуучу өлкөлөр) азыр деле авторитардык режимде болуп, Уганда жакынкы шайлоолордо репрессияларды башынан кечирип, Transparency International уюмунун коррупция боюнча рейтингде Кыргызстандан да төмөн сапта жайгашып, начар көрсөткүчкө ээ болгон.^[9]  Албетте, өнүктүрүү жаатында жогорудагыдай демилгелер адамдардын жашоо шарттарын жакшыртууда чоң мааниге ээ боло албайт, бирок келечекте саясий өнүгүү менен реформалар үчүн плацдармды автоматтуу түрдө камсыздалганы тууралуу чектелген далилдер бар. Ошентип, Кыргызстандын экономикалык өсүшүндө, жакырчылыкты жоюу жана теңдикти камсыздоодо алдыга жылыштын жок болгондугу улутчул жана каршы топторго бейөкмөт уюмдардын каржылануусун текебердик менен салыштырууга мүмкүнчүлүк түзүлгөн. Бирок жакырчылык Кыргызстандын экономикалык өсүшүндө жана теңдикти камсыздоодо алдыга жылыштын жок болгондугун түпкү себеби болгон коррупция менен сарамжалсыз башкаруудан алаксатуу үчүн колдонулуп келет. Автор “өнүктүрүүдө” же жарандык менен саясий укуктардын жаатында ультиматум ыкмасын колдонуудан алыс турууга кеңеш берип кетмекчи. Мындай эскертүүнүн себеби Кыргызстандын көйгөйлөрүнүн түбүндө жаткан отчеттуулук, ачык-айкындык жана башкаруу маселелерин чечүү үчүн эки маанилүү программасынын эффективдүү бириктирилип калышы. Бул кеңеш үмүттү үзүп, эл талыкпай эмгектенген үчүн максаттарынан баш тартып, колун түшүрүп отуруп калуу үчүн берилген жок. Адамдардын жашоосуна оң таасирин тийгизип, өткөн мезгилде орун алган көптөгөн программалар бар, жана өнүктүрүү жаатында белгилүү бир маселелерди чечүүдө жардам кылуу үчүн донорлордун кайсы гана жаңы стратегиясы болбосун, ар бири мамлекет менен иштешүүнүн жолдорун таап кетиши керек; азыр дагы эл аралык тажрыйба менен ири масштабда иш жүргүзүү жөндөмдүүлүгүнө маани берилет; жарандык коомдун түзүлүп калган жана жаңы пайда болуп келе жаткан топтор менен иштешүүгө кырдаалдын кийинки өнүгүүсү үчүн чоң мааниге ээ болот. Көптөгөн басымды башынан кечирген укук коргоочулар менен жарандык коомдун активисттерин өзгөчө баса белгилеп кетүү керек. Алар кыянаттыкты алдын алууга жана өзгөрүүлөргө акырындап мандай тери менен жеткени үчүн көптөгөн жеке азап тартышкан. Узак-мөөнөттүн аралыгында кыжырына тийген таасирдүү күчтөрдөн өздөрүн сактап калуу үчүн жөн гана эркиндик менен камсыз кылуу жетишсиз болот. Бирок, ага карабастан, бул тема тууралуу олуттуу ой-жүгүртүүгө мезгил келди. Бул жыйын бардык суроолорго жоопторду камтыбаса да, кээ бир маселелерге чечүү жолдору боюнча сунуштамаларын берип кетмекчи. Демек, каржылоо приоритеттеринде ар бир орчундуу өзгөрүү жогоруда сунушталган  обзордун жыйынтыктарына негизделип, коомчулуктун ишенимин жогорулатуу максатында жергиликтүү талап менен аныкталышы керек. Ошондуктан, бул жыйын сунуштаган анализдин натыйжасында ортого чыккан бир катар маанилүү темаларын карап чыгуу зарыл. Биринчиден, отчеттуулукка, ачык-айкындыкка жана башкаруу процесстерге басымдын жасалышы бул жыйында белгиленген коррупция, жазасыздык жана жек көрүү (көп учурларда улутчулдук, гомофобия жана аялдарды жек көрүүчүлүккө байланыштуу) сыяктуу системалык көйгөйлөрдү чечүүдө маанилүү рол ойнойт. Экинчиден, бул жыйынга салым кошкон авторлор жана бул изилдөөнүн алкагында жүргүзүлгөн сурамжылоого катышкандардын оюна караганда, алар саясий партиялар менен парламенттин эл аралык кызматташтыгы боюнча мурунку ишин кайрадан ойлонуп чыгууга чакырууда, анткени акыркы окуялар саясий механизмдерде болгон боштукту мурункудан дагы ачык көрсөтүштү. Дипломатиянын бир түрү катары жарандык коом менен биргеликте саясий идеяларды өнүктүрүүгө катышууга тыюу салынышын же өкмөт аралык биргелешкен аракеттердин токтотулушун билдирбейт. Бирок учурдагы саясий система бийликтин чыныгы жайгашкан жерин жана партиялык лоялдуулуктун убактылуу мүнөзүн эске алуу менен, эң аз дегенде кыска мөөнөттүн ичинде потенциалды өстүрүү боюнча аракеттер башка көз караш менен каралып чыгышы керек. Үй-булө зомбулугу менен күрөшүү, аялдардын жана ЛГБТ коомчулугунун укуктарын коргоо боюнча иштери донорлор үчүн эң маанилүү тармак болуп саналууда. Себеби, бул коомчулукту коргоо үчүн бөлүнүүчү ички каражаттардын варианттары аз болуп, алар күнүмдүк жашоодо кабылуучу тобокелдер өсүп жаткандыктан, коркунчтардын үстүнөн мониторинг жүргүзүү жана ыктымалдуу зордук-зомбулукту алдын алуу үчүн аракеттеринин зарылдыгы көрүнүүдө. Бирок, мындай аракеттер толук кандуу саясий “куралга” айланып, көбүнчө либералдык маанайдагы демилеглерге жана жалпысынан “Батышка” каршы багытталганы ачык эле билинди. Бул маселелер боюнча коомдун пикирин өзгөртө ала турган көйгөйдүн жөнөкөй чечүү жолдору жок, бирок донорлор бул маселеге башка көз караш менен мамиле жасай алышат. Мисалы, Кыргызстан калкынын калың катмарлары менен кызыкчылыгы бир болгон тармактарга басым жасаган өздөрүнүн ири катышуусунун тегерегинде баяндамаларын өнүктүрүү жана аны алдыга жылдырууну ойлонуштуруп чыгышы. Жергиликтүү тандоолордун жана либералдык жарандык коомдун (журналисттер, укук коргоочулар, бейөкмөт уюмдардын кызматкерлери жана юристтер) жасаган ишине негизделген позитивдүү, бириктирген жана коомду кызыктырган баяндамалардын жаралышы коомдук пикирин бара бара өзгөрүүсүндө мүмкүн эң эффективдүү ыкмасы болуп калар. Факт-чекинг (факттардын далилденип чыгышы) жана мифтердин жоюлушу саясий элиталарды жарандык коомдун иштери менен тааныштыруу үчүн пайдалуу болушу мүмкүн. Бирок, факт-чекинг менен мифтерди жою туралуу жүргузүлгөн кеңири изилдөөлөр мындай ыкманын скептиктерге карата колдонулушу жетишсиз болуп калышын көрсөткөн. Анда маалыматты жеткирүүчү тарапка эл ишенбей, ал эми туура эмес маалыматты таркаткандар болсо (көбүнчө тааныш адамдар) ишенимдүү маалымат булагы деп эсептелген учурларын өзгөчө белгилей кетүү керек. Демек, Гульзат Байалиева менен Джолдон Кутманалиев билдиргендей, калп маалымат менен күрөшүүдө чабуул жасоо тактикасы элдин каршылыгын басаңдатпастан, тескерисинче кайра күчөтүп, элдин ортосундагы түшүнбөстүк жаракасын тереңдетип, калктын калың катмарына багытталган терс маалыматтар учурлардын көбүндө тез таркалышына алып келүүсү ыктымал. Жаңы талкуулоолордун учурунда ортого чыккан айырмачылыктарга сый мамиле жасоо менен жалпы бир пикирге келүүнүн башка, конфронтациясы жеңилирээк болгон жолдор бар.  Өсүп-өркүндөп жаткан психология боюнча дүйнөлүк адабияттан жана маалымат менен алмашуудан сабак алууга мүмкүнчулүк түзүлүп, бул жаатта алдыңкы практикаларын Кыргызстанда жайылтууга умтулуу керек. Либералдык жарандык коомдун жаңы ыктыярчыларын жана социалдык кыймылдарын колдоодо жогоруда белгиленген жолдор тийгизе турган жана тийгизеер таасирин донорлор карап чыгышат.^[10] Доолоткелдиева белгилегендей, өзгөрүүлөрдүн жана бийликтин чыныгы булактары жайгашкан жерин аныктоо максатында жарандык мобилизациянын жандураак формаларынын масштабы менен динамикасын түшүнүү жана чагылдыруу үчүн дагы көп нерселерди жасоого мүмкүн. Бул кыймылдар менен  эл аралык коомчулуктун ортосунда сүйлөшүүлөр активисттердин каалоолорун эске алуу менен жүргүзүлүшү маанилүү. Эл аралык донорлор  менен мамилени тузүүдө (алардын жардамы пайдалуу болгон мезгилде дагы)активисттер кылдаттыкты көрсөтүшү мүмкүн, анткени салттуу көз карашта болгон жарандык коом активисттерди “Батыш” менен болгон байланышы үчүн жетиштүү түрдө каралаган. Донорлордун жарандык коомго багытталган салттуу колдоосу жөнүндө сөз кылганда, жогоруда белгиленгендей реформалардын жасалышы жана башка көз караштан каралып чыгышы керектелет. Бири бирине бираз карама-каршы келсе да, буларды  жүзөгө ашырууда өбөлгө түзүп берүүчү эки сунуштама бар.  Донорлордун өлкөлөрүндө иштелип чыккан стратегияларын колдонгондун ордуна, жергиликтүү керектөөлөрдөн келип чыккан приоритеттерге так багыт алууга жана өзгөрмө жергиликтүү шарттарына көнүп кетүүгө өбөлгө түзгөн донорлордун оперативдүү реакция жасаганынан жана алардын ийкемдүүрөөк мамилесинен жарандык коомдун жергиликтүү топтору пайданы гана көрө алат. Салык төгүүчү-донорлорго отчеттуулукту жана көзөмөлдү орнотуу талабына умтулуусу өсүп жаткан кезде, мындай ийкемдүү ыкма (негизги каржылануу да камтылган) донорлор менен иш мамилелери тузүлгөн жана ыкчам потенциалы шексиз болгон ишенимдүү өнөктөштөрдүн ишине таянат. Бул кеңеш экинчи сунуштама менен толук дал келбей калат, анткени Ширин Айтматованын жана башкалардын “кээ бир донорлордун колдонгон ыкмалары жана өнөктөштүк мамилелери бир нече он жылдыктан мурун эскирип калган” деген сынын эске алуу менен, экинчи сунуштун маңызында жаңы үндөрдү жана ой-жүгүртүүнү колдоо үчүн колдоонун башка түрлөрүн табуу зарылдыгы жатат. Жергиликтүү кыргыз коомчулукта жаратмандыкка, инновацияларга жана тобокелдерди кабыл алууга талабы батыштын салык төгүүчү донорлордун отчет берүү талабы менен дал келбөө ыктымалдуулугу байкалууда.  Ишти “галочка” үчүн жасоону карикатуралык түрдө чагылдыргандын ордуна баа менен сапаттын ара катышын көрсөтүү үчүн маанилүү болгон жыйынтык менен инновациялардын керектигин далилдөө зарыл. Батыштан келген жардам боюнча скептик ойдо болгондор туура сунушталып, жаратман мамилени камтыган демилгелерди кароого макулдугун береер чыгар, анткени алардын көбүнчө негизсиз болгон кооптонуулары жергиликтүүлөрдүн “кадымки шектүүлөр” же “грант жегичтер” деген даттануулары менен окшошуп кетүүсүн өзгөчө эске алуу керек.  Ар бир стратегиялык өзгөрүүлөр боюнча чечимдер чыныгы маалыматтарга негизделип, аягында колдонулуучу ыкма жаңы муундагы уюмдарды тартууну камтып, кээ бир ишенимдүү өнөктөштөрдүн ийкемдүүрөөк болушунун керектигине негизделип калышы мүмкүн. Бирок, эгерде донорлук жардамга болгон күмөндөрдүн жоюулушу керектелсе, колдонулуучу ыкмада “жаңы” бир нерсенин терисин жамынган жөнөкөй иш болбоосу өтө маанилүү. Жогоруда талкуулангандай, ар бир стратегиялык өзгөрүүлөр эл аралык донорлорго кыйын болуп турган учурда орун алууда, анткени COVID пандемиясын кошо эрчип талаптар өсүп, аны менен бирге бюджеттер кыскартылып баштаган. Мындай кырдаалда амалдарды табууга мүмкүнчүлүктөр азайып, чоң мааниге ээ болгон каржылоонун туруктуулугунун жана божомолдоосун камсыздалышы татаалдашууда.  Бирок, эл аралык коомчулукта өзүндө бар болгон таасир этүүчү бир катар куралдар тууралуу бирдиктүү ой-пикири болуусу маанилүү. Европа Биримдиги талкуулоолорду жүргүзүп бүткөнүн, бирок Кыргызстан менен Европа Биримдигинин ортосундагы 2019-жылкы Кыргызстан менен кеңейтилген өнөктөштүк жана кызматташуу боюнча келишимин  эмдигиче ратификациялабаганын, ал эми Улуу Британия болсо өзүнүн жаңы өнөктөштүк макулдашуулар боюнча учурда талкуулоолорду жүргүзүп жатканын эске алуу менен, кээ бир конкреттүү жана өлчөмдүү иш-аракеттердин ордуна  келишимдерди оң жыйынтыктары менен аяктоо мүмкүнчүлүктөрү бар(эгерде Кыргызстан менен Улуу Британиянын ортосунда макулдашуу түзүлсө, анда анын Европа Биримдигинин учурдагы пландарына дал келүүсү). Бул конкреттүү иш-аракеттер өнөктөштөрдү адам укуктары жаатында кийин артка чегинүү болбойт деген ишенимин бекемдөө максатында жасалмакчы. Антикоррупциялык кепилдиктин жана адам укуктарынын жаатында болгон шарттарды эске алуу менен өнөктөштөр соода жана инвестициялык стимулдарын колдонуунун жаңы жолдорун табуу боюнча изилдөө иштерин уланта алмак.  Жогоруда айтылган шарттар өнүктүрүү жаатындагы жыйынтыктарды жакшыртуу жана реформаларды стимулдаштыруу максатында колдонулуп, ыңгайлаштырылмак. Так аныкталган стандарттар менен шартталуусу сөзсүз маанилүү болот, бирок Кыргызстандын стратегиялык приоритеттер жагынан “Батыш” ачык эле Орусия менен Кытайдан артта калган абалда, резонанска күчөтүлгөн стимул менен коштолуусу керектелет.  Мындай күчөтүлгөн стимул катары карыз жүгүн жеңилдетүү жолдорун табылышын кароого мүмкүн (проценттик ченин төмөндөтүү), мисалы Кыргызстандын көп тараптуу банктарга жана башка батыш өнөктөштөргө таандык болгон карыз жүгүн (жалпы тышкы карыздын көлөмүнөн 44% түзүп, 1,7 миллиард АКШ долларга барабар болуп, дүйнөлүк стандарттар боюнча чоң эмес сан катары эсептелүүдө)  кыскартуу жана жеңилдетүү.^[11] Ушундай багытта иш-аракеттер кызматтарды каржылоосуна мамлекеттик киреше бюджетинен  акчанын бөлүнүшүнө өбөлгө тузүп, мамлекетке капиталдык салымдардын жаңы долбоорлорун карап чыгуу үчүн саясатта ар кандай амалдарын табууга мүмкүнчүлүктөрдү жаратмак (карыз жүгүн учурдагы жеңилдетүүгө болгон комплекстүү иш-аракеттер Кытай жана башка өнөктөштөр тарабынан берилген жаңы кредиттерге тиешелүү ачык-айкындыктын жана отчеттулугунун жогорулатуу жолдорун табууга байланыштуу болушу мүмкүн). Кыргызстан системасынын ичинде болгон кемчиликтерди жокко чыгарууда өлкөнүн сыртында жайгашкан эл аралык коомчулуктун аткара алчу так аныкталган ролу бар. Бул АКШ, Улуу Британия жана Европа Биримдиги тарабынан жеке санкциялардын киргизилишин билдирет (анын ичинде активдердин жана банк системаларынын тоңдурулушу, визалык тыюулардын киргизилиши), ошондой эле Улуу Британиянын “Келип чыгышы түшүнүксүз болгон байлыктар” аттуу буйрук сыяктуу коррупцияга каршы механизмдери иш жүзөгө ашырылышы мүмкүн.^[12] Ал эми АКШ коррупция айыбы боюнча Райымбек Матраимовго карата Магнитский санкцияларын киргизүүгө үлгүргөн.^[13] Улуу Британия менен Европа Биримдигинин схемалары мындай санкцияларды киргизүү үчүн коррупция боюнча айыптар негизди тузө албастыгын белгилешүүдө, бирок Кыргызстандагы коррупциялык чатактарда ачыкка чыккан активдерин табууга мүмкүн болгон юрисдикцияларда коррупция менен күрөшүүдө башка куралдары ыңгайлуу болуп чыгаар.^[14] Бирок, Азимжан Аскаровдун түрмөгө камалышына жана аны кыйноого тиешеси бар расмий өкүлдөрү бардык үч механизмде катышуу укугуна ээ болуу керектиги менен жазасыздыкка каршы белги жиберилүүдө. Бул механизмдердин алкагында шектелген кылмышкерлерге түздөн-түз тийүүчү таасири болжолдуу төмөнүрөөк болот. Албетте, кыргыз элиталар тарабынан эл аралык кыймылсыз мүлк рыноктордун, компаниялардын түзүлүшү жана башка куралдардын колдонулушу Батыштын коррупцияга каршы багытында ири реформаларга болгон муктаждыгы бар экенин далилдөөдө.  Бул тема тууралуу Foreign Policy Center (Тышкы саясат борборунун) башка басылмаларында жана башка көптөгөн адабияттарда сөз болмокчу.^[15] Жергиликтүү аймактарда кырдаалды жөнгө салууда социалдык тармактардын эл аралык компаниялары сөзсүз өз ролун ойноп коюшу мүмкүн. Алар жек көрүүнү чагылдырган онлайн пикир билдирүүлөр менен күрөшүү максатында кыргыз тилин колдоонун жана модерация жеткиликтүүлүгүн кеңейтүү жолдорун карап чыга алышат. Мисалы, шайлоо, конституциялык референдум сыяктуу саясий чыңалуусу туу чокуда болуп турган маалына же аялдардын Эл аралык күнү сыяктуу чуулуу темаларына өзгөчө басым жасай кетүү зарыл.  ARTICLE 19 уюму жана Бегаим Усенова билдиргендей, социалдык тармактардын келтирилген зыянды калыбына келтирүүнүн ички механизмдери кийинки жакшыртылышына муктаж болуп, гендердик зомбулук менен күрөшүүгө өзгөчө басым жасоо менен кол коюу петициялардын эффективдүүрөөк жайгаштырылышынын керектигин айтышат. Учурдагы ээ боло алган жетишкендиктерди эске алуу менен, зордукка бир нече ирээт кабылгандар үчүн обзор механизмдерин тездетүү боюнча кийинки кадамдары жасалышы керек. Краудфандингден, жарнамадан түшкөн кирешенин жаңы ыкмаларын жана монетизациянын башка ыкмаларын  иштеп чыггууда журналисттер менен активисттерге жардам көрсөтүү максатында социалдык тармактардын компаниялары жана донорлор кызматташуунун жолдорун таба алаары шексиз. Интернетте маалымат таркатуучу каналдарын жана социалдык тармактарды колдонуунун эң мыкты жолдорун дагы камтып, кыргыз тилдуу жана жергиликтүү журналисттерди колдоодо жана иликтөө репортаждарды дайындоо боюнча окутуу процесстерге салттуу донорлук каржылоо жардамды көрсөтө алат жана көрсөтүшү керек. Интернетте катаал мамиленин (жеке коркутуп-үркүтүүгө кошумча алардын күчөшү) өсүп жаткан санын эске алуу менен социалдык тармактардын компаниялары жана донорлор (социалдык компаниялар менен байланышы бар донорлор дагы) ырайымсыздыкка кабылгандарга карата психосоциалдык колдоо көрсөтүү жаатында көбүрөөк иштерди жасоо керек. Аны менен бирге айыл жерлерде колдоосуз калгандарга өзгөчө көңүл буруу менен адвокаттар, бейөкмөт уюмдардын кызматкерлери, укук коргоочулар жана журналисттерге карата катаал мамилелерди бирдиктүү документтештирүүдө көмөкчү болуп берүүлөрү керектелет. Батыш өнөктөштөр бул кырдаалды жөнгө салууда жасай алчу иш-аракеттери боюнча абдан көп маалымат бар, жада калса жогоруда айтылган же жалпысынан бул жыйынга кирген маалыматтан да ашат. Бирок, Кыргызстандын жаңы өкмөттүн саясий курамы көз жаздымда калып кетпөөсү маанилүү. Президент Жапаровдун мурунку өмүр баяны жана анын бийликке келиши келечекте дагы кандай нерселер болуп кетиши мүмкүн деген ой боюнча негиздүү кооптонууларды туудурду. Ошондуктан, мурунку кесиптештеринин бийликке келгенден кийин уланткан жолун унутпастан, келечектеги перспективалар боюнча толук түшүнүктүү скептицизм пайда болгон. Берген убадаларын жүзөгө ашыруу үчүн шыктандыруу менен басымдын туура айкалышын таап, Жапаров алдына койгон максаттарына жараша конструктивдүү кызматташтыктын ылайыктуу ыкмаларын табуу чоң мааниге ээ. Эл аралык өнөктөштөр ансыз деле кыскартылган жарандык коомду кыскартуу боюнча кийинки аракети же анын кыжырын келтирген аярлуу топтор менен журналисттерге багыт алуусу ири масштабдагы макулдашылган жооп соккусуна алып келээрин так аныктап, түшүнүүгө тийиш. Жапаровдун коррупция маселесине көрсөткөн мамилеси тууралуу бул жыйында берилген көптөгөн эскерүүлөргө карабастан, өзүн колдоочуларына  иштеп жаткансыгандай көрсөтүү каалоосу айдан ачык байкалып турат. Мансапкорлорду “кустуруу” боюнча аракеттер Жапаровдун саясий оппоненттерине багытталбайт деген шарт менен гана мындай кубулуш саясий аренадагы күчтөрдүн дүйнөнүн ар кайсы өлкөлөрдө катылган мыйзамсыз табылган байлыктарын эки тараптуу аныктап чыгууга өбөлгө түзүп берет. Мурунку жылдарда орун алган саясий башаламандыкты жөнгө салуу үчүн президент Жапаровдун бийликти борборлоштуруунун жана мамлекетти консолидациялануунун маанилүүлүгүнө болгон ишеними көп убакыттан бери туруктуу. Саясий өнүгүүнүн мындай жолу коом үчүн кандайдыр деңгээлде кызыкчылыкты жаратышы мүмкүн, бирок “президент катары күчтүү адамдын” бийликти башкаруусуна (2005 жана 2010-жылкы төңкөрүштөрдүн негизги фактору) донорлор менен жергиликтүү жарандык коомдун каалабаганына карама каршы келип, алар бийликти Жогорку Кеңеш менен жергиликтүү коомчулуктардын колуна берүү менен ири плюрализмди куруу ниетин көздөгөн. Мактарлык ниетин көздөө менен акыркы он жылдын ичинде жасалган мамиле бийликти кандайдыр бир деңгээлде кайрадан башкача  бөлүштүрүп, бул бөлүштүрүү жашыруун жана түшүнүксүз жолдор аркылуу жасалып, чечимдердин кабыл алынуусуна таасир эткен сырткы оюнчулар жана коррупцияланган парламент менен коштолгон (2020-жылкы октябрь окуяларынын негизги фактору болгон). Жыйындын автору аркасынан түшө түрган, баардыгына туура келген бир да эл аралык модели жок болгондугун таалкуулап, форма менен өкмөттүн функцияларынын, түзүмдөр менен отчеттуулуктун ортосунда так белгиленген байланыш ар дайым боло бербестигин билдирет. Бул кырдаалды идеалдуу болбосо да, бирок кеңири таанылган демократиянын эки моделдердин мисалында чагылдырууга болот. Учурда деле АКШнын Президенти дүйнөдөгү эң таасирдүү киши катары аталганы менен, өлкөнүн президенттик системасы орчундуу “кармоо жана карама каршы механизмдердин” ролун ойногон Конгресс менен соттук системасын эске алуу менен курулуп, иш жузүндө Президент өзүнүн күн тартибинин ири бөлүгүн алдыга чыгарууда чыныгы маселелерге дуушар болот.  Анын үстүнө, штаттардын  деңгээлиндеги олуттуу бийликти эске алуу менен  федералдык өкмөт үстүртөн гана катышкан саясат менен практиканын кеңири тармактары бар. “Парламенттердин энеси” болуп саналган Улуу Британиянын Вестминистер парламенти демократиялык дүйнөдө чындыгында бийликтин орчундуу бөлүгүн борбордук жана аткаруу бийликте консолидациялаган жалгыз мамлекет болуп турат.^[16] Шайлоого келип, добуш бергендердин саны төмөн болгонуна карабастан, Жапаровдун президенттик шайлоодо жеңиши жана парламенттик системасынан башкаруунун президенттик формасына өтүүсү анын мамлекетти консолидациялоо жана бийликти борболоштуруу боюнча долбоорун алдыга сүйрөп чыгарууга өбөлгө түзүп берет. Жапаровдун ою боюнча бул кадамы Кыргызстан өкмөтүнүн ишбилгилигин жогорулатууга жана коомчулугу үчүн мыкты жыйынтыктарга жетүүгө шарт түзүп берет. Консолидация процесси өлкөнү толук авторитардык режимине алып келүү тобокелдерин катмыгандыгы анык. Бирок, бийликтин ыйгарым укуктары парламенттен президентке өткөрүп берүү боюнча референдумдун чечими кабыл алынгандан кийин түзүлгөн кырдаалга көз салуу менен чыныгы ачык-айкындыкты жана отчеттуулукту орнотуунун жаңы жол-амалдарын табууга далалат жасоо керек. Референдумдун жыйынтыктарын жана Жапаровдун так аныкталган максаттарын эске алганда, таасири чоң көзүрлөр менен байланышкан же байланышып калышы мүмкүн деп шектелген саясатчыларга бийликти (ошондой эле коррупция менен саясий соодага мүмкүнчүлүк) берген “тең салмактуулукту” сактоо талабына караганда, коомчулук менен кеңешүү (Жапаров сыяктуу популистке реалдуу убактын режиминде элдин чыныгы оюн билүү, аны менен катар Жапаровго көйгөйлөрдү жарата ала турган суроолордон качуу  мүмкүнчүлүгү берилүүдө) жана киргизилип турган өзгөрүүлөрдүн баш айланган ылдамдыгын мезгил мезгил менен токтотуу талаптарын чагылдырган “текшерүүлөрдү” ордунда калтыруу боюнча аргументтер эл арасында колдоо табуу ыктымалдыгы жогорураак.^[17] Ортого чыккан маселелердин бири бул “Курултай” маселеси болууда. Бул сунуштун колдоочуларын, анын түзүлүү таржымалын жана  бул мекеменин Борбордук Азияда парламенттик көзөмөлүн начарлантуу же андан айланма жолунун президенттик бийликтин аспабы катары пайдаланган схемалардан кыянаттык менен колдонулганын  эске алуу менен эмне үчүн көптөгөн актвисттер Курултай мекеменин Баш мыйзам долбооруна киригизилүүсүн токтотуу боюнча аракеттерди жасагандыгы түшүнктүү болууда. Бул сунуштама кыскартылган вариантында болсо да, Конституциянын 2021-жылдын февраль айынан каралып чыккан мыйзам долбооруна кирип калган. Ал эми Жапаров президентинин кээ бир тарапташтардын шайлоо коалициясы үчүн маанилүүлүгүн эске алганда, аягында жаңы Конституция шайланып, толук ыктымалдуулук менен кабыл алынгандан кийин, “Курултай” аттуу  мекемеси түзүлчүдөй болуп сезилүүдө. (Бул басылма жарыялангандан кийин, 2021-жылдын 11-апрель күнү “Элдик курултай” түзүү талабын камтыган Баш мыйзам долбоору кабыл алынган) Ошондуктан, Баш мыйзамдын долбооруна кирген “Курултай” боюнча жобосун жокко чыгарууну көздөгөн аракеттер уланышы мүмкүн, бирок жарандык жана эл аралык коомчулугунун Кырыгызстандагы жергиликтүү жамааттардын практикасынан жана дүйнө жүзү боюнча өнүгүп келе жаткан өлкөлөрдөгү консультативдик органдардын модельдеринен өздөштүрүүчү сабактарын карап чыгуусу маанилүү, анткени ал жактагы идеялар учурда кыргыз коомунда таралып жаткан ойлорго караганда алда канча пайдалуураак болушу мүмкүн. Эгерде батыш моделдери талкуулоодо пайдасын тийгизе алса, анды мисал катары Европа экономикалык жана социалдык комитетин алып карасак болот. Бул мекеме Европа Биримдигинин “социалдык өнөктөштөр” боюнча жай иштеген жана бюрократиялык кеңешме (консультативдик) органдын ролун ойнойт. Негизинен, Европа Биримдигин демократиялык түзүмдөрүнө кээ бир учурларда пайдалуу жана залалы тийбеген толуктоо болуп берет, жада калса “Жарандык ассамблеясынын” модельдерин дагы толуктап, булар Ирландия мамлекетинде көп колдонулуп, Канада жана Дания сыяктуу өлкөлөрүндө да өмүр сүрөт.^[18]  Сөз жок, инклюзивдүү жамааттык талкулоо жана чечимдерди кабыл алуу үчүн бир катар ар түрдүү ойлор бар, бирок эгерде мыкты идеялардын ээлери бул кеңешменин ишмердүүлүгүнө катышпай калса, анда ал өзүн өзү жарыялаган, сүйлөй алган дүкөндүн ролун ойногон мекеме уулгайган чалдар жана бийликти кармап тургандардын каалоолорунун чексиз мөөрү катары колдонулуп калаары толук ыктымал. “Курултайдын” тегерегинде болгон талаш-тартышуулардан сырткары Баш мыйзамдын февраль айында жайрыяланган долбооруна кирген башка талаш маселелерге аракеттерди жумшоо керек. Автор 4 өзгөчө маселелерди белгилөөдө. Учурдагы Баш мыйзамдын 8.4 беренеси “саясий партиялар, профсоюздар жана башка коомдук бирикмелер өздөрүнүн каржы-экономикалык ишмердүүлүктөрүнүн ачык-айкындыгын камсыздоого тийиш” деген талабын камтып, бейөкмөт уюмдарын жөнгө салуу боюнча аракеттери конституция менен күчтөлүп, бюрократиялык басымды камсыздоодо. Бул басым “Өсүп келе жаткан муунду коргоо максатында Кыргыз Республикасынын элинин коомдук аң-сезими менен моралдык жана этикалык  баалуулуктарга карама-каршы келген иш-чараларга мыйзам боюнча чектөө киргизилиши мүмкүн” деген 10.4 беренесинде бираз жумшартылса да, сакталып калган “моралдык баалуулууктардын” критерийи туруктуу тынчсызданууну жаратууда.  Бул критерийлер “салттуу” сезимдерди кемсинткен ЛГБТ жана аялдардын укуктары боюнча маселелерин талкуулоосун басаңдатууга жол ачкандан көрө, порнография сыяктуу жаш курак боюнча туура келбеген нерселерден жаш муунду коргоодо гана колдонулаарын камсыздалуусуна бардык аракеттерди жумшоо керек. Бул жаатта коркунучтуу прецедент катары “жаш балдарды үй-бүлөлүк салттуу баалуулуктарын четке каккан маалыматтан сактоо жөнүндө” Орусиянын федералдык мыйзамдын колдонуу тажрыйбасын айтсак болот, анткени бул мыйзам ЛГБТ коомчулукту басмырлоодо колдонулган.^[19] Сардорбек Абдухалилов сунушталып жаткан Баш мыйзамдын жаңы долбоорунда учурдагы Конституциянын  38-беренесинде берилген “ар бир жаран өзүнүн этникалык таандыгын өзү эркин аынктоого укугу бар. Өзүнүн этникалык таандыгын белгилеп жана көрсөтүүгө эч ким мажбурлай албайт” деген талабы жок экенин белгилеп кеткен. Акыркы убакта паспорттордо жана башка өздүк документтердин түрлөрүндө жарандын каалоосу боюнча этникалык таандыгын белгилөө тилкенин мамлекет тарабынан киргизилүүсү үчүн бул талап жумшарганына карабастан, ар кандай кооптонуулар бар.^[20] Мисалы, бул маселе Конституцияда каралбай калган болсо, жакын арада эле сунушталган 1.5  беренесинде “Кыргызстандын эли Кыргыз Республикасынын бардык этникалык топтордун жарандары болушат” деп айтылганына да карабастан өздүк документтерде этникалык таандыгын көрсөтүүгө милдеттүү болуп калышы ыктымал.^[21] Ошондой эле, Абдухалилов шайлоо тизмелериндеги азчылык топтору үчүн бар болгон квоталарын сактап калуусунун маанилүүлүгүнө өзгөчө басым жасап, мамлекеттик кызматтарда жана органдарда көп түрдүүлүктү жакшыртуу боюнча жогорудагы сунуштамага окшош чаралардын көрүлүшү керектигин билдирүүдө. Баш мыйзамдын жаңы долбоорундагы 105-берене Башкы прокуратуранын ыйгарым укуктарын мындан да кеңейтүүгө багытталгандай көрүнөт. Бул беренеде “мыйзамдардын жана башка укук-ченемдик актылардын так жана бир түрдүү аткарылышынын үстүндөгү көзөмөл Кыргыз Республикасынын Башкы Прокуратура тарабынан жүргүзүлөт” деп айтылууда.^[22]  “Адилет” юридикалык клиникасынын айтымында, бул берене “прокурорлорго жарандарды, коммерциялык уюмдарды, бейөкмөт менен коммерциялык эмес уюмдарды, мекемелерди, өндүрүштөрдү ж.б.у.с. текшерүүгө укук берет” деп чечмеленип, дагы башка көзөмөл механизмдердин ишин жүргүзүүгө же аларды көзөмөлгө алууга шарт түзүп берет.^[23] Эгерде алдын алуунун эффективдүү чаралары көрүлбөсө, бийликтин мындай консолидациясы өкмөттү сындагандарга карата басым жасоо куралына айланып калышы мүмкүн. Жасмин Кэмерон Кыргызстандын жаңы куралган өкмөтүнө “аярлуу жана маргиналдашып калгандардын укуктарын коргоо сапатын жогорулатуу максатында жаңы багыт картасын” иштеп чыгуусун сунуштоодо. Мындай “багыт карта” катары “Журналисттердин коопсуздугун камсыздоо боюнча иш-аракеттердин Улуттук Планын” кароого болот. Бул План Бегаим Усенова жана  ARTICLE 19 уюму сунуштаган так аныкталган процедураларды жана укуктук потенциалын камтыйт. Жээнбековдун маалына таандык болгон 2019-2021 жылдардагы Адам укуктары боюнча иш-аракеттердин Улуттук Планынын ордуна келген мындай жаңы План Жапаровдун ушул сыяктуу күн тартибин орнотуу жоопкерчилигин өз мойнуна алуусуна өбөлгө түзүп бере алмак. Ошондой эле, бул Планды учурдагы президент өзүнүн сынчыларын жана аны менен макул болбогондорду өзү же өзүнүн тарапташтары аларга басым жасоо максатында президенттик “бейбаштардын кафедрасын” (Президенттин Администрациясы) кыянаттык менен колдонбооруна ынандыруу аракеттерине негиз катары колдонууга мүмкүн болмок. Адам укуктары жаатында кайсыл гана “жол көрсөтүүчү карта” же иш-аракеттердин планы болбосун, ар бириси эл аралык коомчулуктун көңүлүн алаксыткан, дагы бир маанисиз кагаз барагы болбоого тийиш. Мындай документ өкмөт тарабынан жазылып, ага таандык болуусу керек. Ал документ адам укуктарынын, өнөктөштүк тууралуу жаңы макулдашууларына кол коюлушу, карыз жүгүн жеңилдетүү, өкмөткө көрсөтүлүүчү жаңы жардам, экономикалык өнүгүүгө жана инфратүзүмдөргө келечекте тартылчу инвестициялардын шарттары менен негизделүүсү абзел. Жыйынга салым кошкон бир нече авторлор президент Жапаров ким экенин жана бийликке кандайча келип калганынан түшүнүүгө бираз жол ачканы аракет жасашууда. Жапаров коомчулуктун орчундуу бөлүгүндө колдоо таба алган жеке окуяга ээ болгон, же жок эле дегенде  мындай окуяны жаратууга жөндөмдүү болуп чыккан. Аксана Исмаилбекова “Жапаров мыйзам үстөмдүгүн бузганына карабастан аны эл эмне үчун колдогонун түшүнүү үчүн, өзбек ишкерлердин коопсуздук стратегияларына көңүл буруу маанилүү. Алар “карама-каршы” инсан болгон, бирок ошол эл убакта мыйзамдын адилетсиздигин жөн териси менен сезген жана башка күчтүү “мафияларга” туруштук көрсөтө билген бирөөгө ишенишет. Кыргызстандын мисалында мамлекеттин, бизнестин жана кылмыштуулуктун ортосунда болгон чектер билинбей калган” деп жазган. Демек, Кыргызстандагы саясатчылардын көпчүлүгү уурулар деген популярдуу ой чындыкка жатса (же жок деген жарымы туура келсе), анда эл карама-каршы далилдер бар болгонуна карабастан өздөрүн кынтыксыз таза кишилер катары көрсөткүсү келгендердин ордуна  өзүн “Робин Гуд” катары көрсөткөдөрдү колдоого жакын болгону түшүнүктүү болууда.   Дүйнө жүзү боюнча популисттер колдонгон туруксуздук боюнча коомдук тынчсыздануунун булагын жана күчкө же эрдикке болгон умтулууну Жапаров дагы өз саясий жолунда пайдаланды.  Мындай динамика кыргыз мамлекетинде потенциалдын жок болгондугунун, коррупциянын жана жакын арада орун алган баш аламандыктын контекстинде өзгөчө актуалдуу болуп турат. Ошентип, Кыргызстандын ичинде жана анын сыртында жайгашкан байкоочулардын тынчсыздануусу толугу менен түшүнүктүү. Бирок, эркиндикке тиешелүү болгон укуктар таптакыр жоюлуп кете электе (же өлкөдө болгон байкоочулар үчүн жаңы альтернативалар пайда болуп баштамайынча) тынчсызданууну козгогон көйгөйлөрдү чечүү үчүн чогула калуу жана уюштуруу аткарылып жаткан маалда Жапаровдун күн тартибинде бир нече маселелерди бириктире алган тармактарды табууга аракет жасоо керек, мисалы  Жапаровдун коррупция менен күрөшүү боюнча маңызсыз кептерден.^[24] 2020-жылдын октябрь айына караганда саясий кырдаал кыйла эле өзгөргөндөй көрүнүп турганына карабастан, башка маанилүү тармактарда  абал ошол бойдон калганы жана бул кырдаалды түзүүдө мурункудай эле ошол эле кубулуштар менен күчтөр орун алып жатканы  бул жыйында көрсөтүлүүдө. Келечек күңүрт болуп сезилиши мүмкүн, бирок кара булуттар Кыргызстандын саясий системасын көп убакыт бою каптап келе жаткан. Кыргызстандын эли туруктуу, бирок эркиндик укуктары аярлуу, ошондуктан өлкөдөгү адам укуктарынын алсыроосун алдын алуу үчүн тиешелүү чараларды көрүү зарыл.  Жапаровдун президенттиги коррупция, жазасыздык жана жек көрүүчүлүк менен күрөшүүнү көздөгөн эл аралык коомчулуктун Кыргызстан менен болгон өз ара аракеттешүүсүн жандандырууга, башка көз караштан карап  жана текшерип чыгууга түрткү берүүчү фактордун ролун ойношу керек. Ошентип, бул жыйын Кыргызстандын өкмөтүнө жана эл-аралык институттарга төмөнкүдөй бир нече потенциалдуу сунуштамаларды бермекчи. Кыргызстандын өкмөтүнө, эл-аралык институттарга жана батыш донорлорго берилүүчү сунуштамалар:

• Жазасыздык, жек көрүү жана коррупция маселелерине олуттуу көңүл буруу;
• Кыргызстанда эл-аралык донорлордун тарабынан каржыланып жаткан долбоорлор системалык түрдө текшерилип турушу керек. Мындай долбоорлорго бюджеттик колдоо, консультация кызматтарын колдонуу жана бейөкмөт уюмдар менен иш алпаруулар кирет. Алардын текшерилиши фактылар менен ар тараптуу катышуунун негизинде жүргүзүлүп, долбоорлордун максаттарына жана алардын ишке ашырылгандыгына көңүл бурулуусу зарыл.
• Өнөктөштөрдү жергиликтүү баалуулуктар менен тааныштырып, аларга көнүп кетүү үчүн мейкиндик жана керектүү каражаттары менен камсыздап, жаңычыл ой жүгүртүүгө жана жаңы добуштарга болгон мүмкүнчүлүктөрүнүн кеңейтүү жолдорун табуу;
• Жапаровдун өкмөтүнө Адам Укуктар боюнча жаңы Улуттук Иштер Планын иштеп чыгууга талап коюу;
• Европа биримдиги менен Улуу Британиянын ортосундагы туюкка кептелип калган өнөктөштүк макулдаштыктарды жөнгө салуу максатында башкаруу жана адам укуктары жаатындагы шарттарды жогорулатуу; карыз жүгүн жеңилдетүү; мамлекеттик жардамды жакшыртуу менен жаңы инвестицияларды тартып келүү;
• Кыргызстанда Магнитский санкцияларын жана башка коррупцияга каршы механизмдерин кененирээк колдонуу;
• Социалдык тармактарда кыргыз тилин жайылтуу жана чыгымдарды төлөө механизмдерин бекемдөө;
• Жаңы Конституциянын мыйзам долбооруна бейөкмөт уюмдарды, профсоюздарды, сөз эркиндигин жана азчылыктардын укуктарын коргоого багытталган өзгөртүүлөрдүн киргизилишине басым жасоо; Башкы прокурордун ыйгарым укуктарын кеңейтилишинен баш тартуу;
• Жарандык консультациялар үчүн жаңы механизмдерди изилдеп чыгуу, Кыргызстандагы жергиликтүү практикалардан жана башка өнүгүп жаткан өлкөлөрдөгү консультативдик мекемелеринен үйрөнүү, жана жарандык чогулуштарды колдонуу.

 Сүрөт by Dan Lundberg under (CC). ^[1] Кытай Коммунистик партиясына шилтеме жасабастан,  доктор Мартин Лютер Кинг-кичүүсүнүн рухуна көңүл буруу.^[2] Ана-Мариа Ангелеску, Европанын Кыргызстан боюнча сарсанаа болуусу керекпи?, The Diplomat, январь 2021, https://thediplomat.com/2021/01/should-europe-worry-about-kyrgyzstan/; Европа Тышкы иштер Кызматы(EEAS), Кыргыз Республикасы жана Европа Биримдиги, октябрь 2020, https://eeas.europa.eu/delegations/kyrgyz-republic/1397/kyrgyz-republic-and-eu_en; Европа Коммиссиясы, Кыргызстан,  https://ec.europa.eu/international-partnerships/where-we-work/kyrgyzstan_en#:~:text=EU%20bilateral%20development%20cooperation%20with,education%2C%20rural%20development%20and%20investments^[3] Донорлор колдогон мыйзам үстөмдүгүн камсыздаган программалардын алкагында алдыга жылыш жок болгонун баса белгилөө максатында Eurasianet Аскаровдун ишин колдонууда: Eurasianet, Кыргызстан: Аскаровдун өлүмү боюнча элдин жини ошол бойдон маанисиз болуп калабы?,июль 2020, https://eurasianet.org/kyrgyzstan-will-fury-around-askarov-death-end-up-signifying-nothing^[4] Автор менен болгон маегинен.^[5] Бул эссе отчеттордун англис тилинде жазылуусунун маанилүүлүгүн белгилөөдө: Ана-Мариа Ангелеску, Европанын Кыргызстан боюнча сарсанаа болуусу керекпи?, The Diplomat, январь 2021, https://thediplomat.com/2021/01/should-europe-worry-about-kyrgyzstan/; Киришүү бөлүгүндө айтылып кеткендей, ЮСАИД (USAID) уюмунун каржылоо өнөктөштөрү катары өнүктүрүү боюнча АКШнын консультациялоо кызматтары, ири бейөкмөт уюмдар же башка АКШ агенттиктери болгон: ЮСАИД (USAID), Америка Кошмо Штаттарын өлкөлөргө тышкы жардамы: Кыргызстан, 2018, https://explorer.usaid.gov/cd/KGZ?fiscal_year=2018&measure=Obligations^[6] Дүйнө жүзү боюнча ушундай тажрыйбаны эске алуу менен, үйрөнө алчу нерселеринин көпчүлүгү донорлордун мурунку жана учурдагы ишмердүүулүгү тууралуу маалыматтын деталдары боюнча ойлор канчалык деңгээлде тамырлап кеткенин (кээ бирлери абдан тереңдеп кеткен) көрсөтөт.^[7]Донорлор каржылаган кызматтарын мурунку жана азыркы колдонуучулар менен бирге аракеттешүүсү менен катарда айыл жергелерине басым жасап, кеңири коомчулук менен маалыматтык-пропагандалоо иштерди жүргүзүү керек.^[8] Татьяна Кудрявцева,  Германия Кыргызстан менен болгон кызматташтыгын кыскартканы тууралуу билдирүү жасады, 24.kg, май 2020, https://24.kg/english/152054_Germany_announces_reduction_in_cooperation_with_Kyrgyzstan/^[9] Трэнспэренси Интернешинал (Transparency International), Transparency International Уганда, https://www.transparency.org/en/countries/uganda^[10]  COVID пандемиясынын ыктымалдуу баш аламандыктан ишкерликти (бизнести) сактап калган элдик кошуундарга, акыркы айларда Баш мыйзамдын жаңы долбоорунда сунушталган кээ бир бөлүктөрүнө каршы жаратман кампанияларын уюштурган “Баштан Башта” аттуу протесттик кыймылына, ыктыярдуу кыймылдарга катышкан жаштарга, диний кайрымдуулук ишмердүүлүгүнө, тилектештиктин кыз-келиндердин топторуна, бизнес-түзүмдөргө жана мигранттарды коргоо системаларына тийгизген таасири.^[11] Дирк ван дер Клей, COVID жана Кыргызстан менен Таджикистандын карыздарынын жаңы динамикасы, Eurasianet, октябрь 2020, https://eurasianet.org/covid-and-the-new-debt-dynamics-of-kyrgyzstan-and-tajikistan^[12] Орусия, Казакстан жана Азербайджан өлкөлөрүндөй Кыргызстан олигархиянын чет жакка карай экспансиясын камсыдай турган ири көлөмдөгү байлыктарга ээ болбосо да, уюшкан кылмыштуулук менен болгон байланыштарды эске алганда, кээ бир байлыктын булактарына ээ болуп турат. Басымдын мындай потенциалдуу точкалары эл аралык коомчулуктун байкоосунда болуп туруусу зарыл^[13]  АКШнын Казына департаменти, Глобалдык Магнитский санкциялары, сентябрь 2020, https://home.treasury.gov/policy-issues/financial-sanctions/recent-actions/20201209^[14] Улуу Британиянын Тышкы иштер, англис калктардын шериктештиги жана эл аралык өнүктүрүү боюнча офиси, Колдонмо: Адам укуктары жаатындагы глобалдык санкциялар: бейөкмөт уюмдар менен жарандык коом үчүн маалымат, Government.uk, июль 2020, https://www.gov.uk/government/publications/global-human-rights-sanctions-information-note-for-non-government-organisations-and-others-interested-in-human-rights/global-human-rights-sanctions-information-note-for-ngos-and-civil-society; Улуу Британиянын Тышкы иштер, англис калктардын шериктештиги жана эл аралык өнүктүрүү боюнча офиси, Саясий документ: Адам укуктары жаатындагы глобалдык санкциялар: cанкциянын тизмесине кирүүчү адамдарды карап чыгуу, Government.uk, июль 2020, https://www.gov.uk/government/publications/global-human-rights-sanctions-factors-in-designating-people-involved-in-human-rights-violations/global-human-rights-sanctions-consideration-of-targets;Европа Биримдигинин Кеңеши, Европа Биримдиги адам укуктары жаатында санкциялардын глобалдык режимин кабыл алды, декабрь 2020, https://www.consilium.europa.eu/en/press/press-releases/2020/12/07/eu-adopts-a-global-human-rights-sanctions-regime/^[15] Мисалы: FPC, Өзгөрмө дүйнөдө Британиянын ролун аныктоо: Чет өлкөлөрдөгү Биргелишкен Королдуктун баалуулуктарынын долбоору, декабрь 2020, https://fpc.org.uk/publications/projecting-the-uks-values-abroad/; Сьюзен Катри,  Кылдат изилдөө үчүн кооптуу: дүйнө жүзү боюнча коррупция менен каржы кылмыштардын жүзүн ачкан журналисттердин дуушар болгон басымды изилдөө, FPC, ноябрь 2020, https://fpc.org.uk/publications/unsafe-for-scrutiny/; FPC, Кылдат изилдөө үчүн кооптуу: Коррупцияны колдоо максатында Улуу Британиядагы каржы жана укуктук системаларынан кыянаттык менен колдонулуштун дүйнө боюнча иликтөө-журналисттердин эркиндигине жана коопсуздугуна тийгизген терс таасири, декабрь 2020, https://fpc.org.uk/publications/unsafe-for-scrutiny-12-2020-publication/^[16]Парламенттик добуштардын көпчүлүгүнө жетүү кепилдигинин шарты менен дээрлик бүткүл демократиялык мезгилдин ичинде шайлоодон биринчи жолу өткөн Улуу Британиянын шайлоо системасы көпчүлүктүн өкмөттөрдүн түзүлүшүнө алып келди. Акыркы убакта мындай кубулуш орун албаганда да, мисалы 2010-15 жылдардын консервативдик-либералдуу демократтардын коалициясында жана 2017-19 жылдардын Парламентинде да, премьер-минист менен министрлердин кабинети парламентке шилтеме бербестен, өздөрү туура көргөндөй ыкчам негизде мамлекетти башкаруу үчүн учурда деле эбегейсиз бийликке ээ болуп турат.^[17] Бул терминдин түп-тамыры жайгашкан АКШ системасында текшерүүлөр тең салмактуулукту камсыздаган институттар тарабынан жүргүзүлөт.^[18] Жарандык Ассамблея (The Citizen’s Assembly), https://www.citizensassembly.ie/en/^[19] Human Rights Watch,  Колдоолонбойт: “Гей пропаганда жөнүндө” орусиялык мыйзамы ЛГБТ жаштарды коркутуу-үркүтүүгө тушуктурууда, декабрь 2018, https://www.hrw.org/report/2018/12/11/no-support/russias-gay-propaganda-law-imperils-lgbt-youth^[20] Конституция, Кыргызстандын 2010-жылкы Консституциясы,  constituteproject.org, https://www.constituteproject.org/constitution/Kyrgyz_Republic_2010.pdf^[21] Кыргыз Республикасынын Жогорку Кеңеши, Кыргыз Республикасынын Конституциясы жөнүндө"Кыргыз Республикасынын мыйзам долбоору боюнча референдумду (бүткүл элдик добуш берүүнү) дайындоо тууралуу”  Кыргыз Республикасынын мыйзам долбоору 2020-жылдын 17-ноябрынан тарта коомдук талкууга коюлат, ноябрь 2020, http://www.kenesh.kg/ru/article/show/7324/na-obshtestvennoe-obsuzhdenie-s-17-noyabrya-2020-goda-vinositsya-proekt-zakona-kirgizskoy-respubliki-o-naznachenii-referenduma-vsenarodnogo-golosovaniya-po-proektu-zakona-kirgizskoy-respubliki-o-konstitutsii-kirgizskoy-respubliki (2021-жылдын февраль айында чыккан варианты 2021)^[22] Ошол эле жерде (Ibid.)^[23] Юридикалык клиника “Адилет”, Кыргыз Республикасынын Конституциянын жаңы мыйзам долбоорун талдоо, февраль 2021, https://adilet.kg/tpost/2i09a01nu1-analiz-proekta-konstitutsii-kirgizskoi-r^[24]  Күн тартибин мурун орун алган тандалма куугунтуктоо менен жашыруун сөз байлашуулар үчүн колдонулгандын ордуна. [post_title] => Корутунду жана сунуштамалар: Абалды турукташтыруу [post_excerpt] => [post_status] => publish [comment_status] => open [ping_status] => open [post_password] => [post_name] => %d0%ba%d0%be%d1%80%d1%83%d1%82%d1%83%d0%bd%d0%b4%d1%83-%d0%b6%d0%b0%d0%bd%d0%b0-%d1%81%d1%83%d0%bd%d1%83%d1%88%d1%82%d0%b0%d0%bc%d0%b0%d0%bb%d0%b0%d1%80-%d0%b0%d0%b1%d0%b0%d0%bb%d0%b4%d1%8b-%d1%82 [to_ping] => [pinged] => [post_modified] => 2021-07-23 17:39:28 [post_modified_gmt] => 2021-07-23 16:39:28 [post_content_filtered] => [post_parent] => 0 [guid] => https://fpc.org.uk/?p=5954 [menu_order] => 0 [post_type] => post [post_mime_type] => [comment_count] => 0 [filter] => raw )[20] => WP_Post Object ( [ID] => 5811 [post_author] => 3 [post_date] => 2021-05-17 00:11:25 [post_date_gmt] => 2021-05-16 23:11:25 [post_content] => After almost 30 years of independence, Tajikistan finds itself in a very difficult place, combining extreme poverty with a system that brooks no dissent. Tajikistan’s descent into authoritarianism has taken place gradually but inexorably since the end of the Civil War in 1997 as the President has consolidated power into his own hands and those of his family and close associates, repressing dissent, no matter how minor, with often overwhelming force. Tajikistan now finds itself close to the bottom of the global freedom rankings for political competition, civic space, media and religious freedom as the regime has effectively deployed its multi-track ‘suppress, acquiesce and incorporate’ approach to neutralise alternative voices with a widespread culture of self-censorship. There are real challenges deciding whether, when and how to engage with the country, which come with difficult trade-offs for those involved, where development and human rights imperatives do not always align in the short-term. Western international actors have limited opportunities to influence the situation in a positive direction but it is important that they seek to use what leverage they have to resist further backsliding and put pressure on the regime to curb its excesses. Though diplomatic pressure can sometimes make a difference at the margins, money remains the most important tool available to those seeking to make a difference on the ground. This is both looking at what more can be done to condition or review international aid, investment and lending, as well as taking action where corrupt financial flows from the Tajik elite penetrate the international financial and economic system. Beyond the country there is a lot more to do to protect activists in exile from harassment and extradition by a regime that does not see national borders as a barrier to repression. Key RecommendationsThe Government of Tajikistan should:

• End the harassment of regime critics at home and abroad, and end the use of torture;
• Remove laws that prohibit the ‘insult’ of the President and public officials;
• Limit the application of anti-extremism legislation to prevent its use against political rivals;
• Address widespread corruption at the heart of the state;
• Create genuinely independent oversight mechanisms to investigate abuse;
• End mandatory medical examinations for every citizen seeking to get married and HIV tests as a de facto requirement for many jobs and education institutions;
• Cease the blocking of websites of independent news outlets;
• End the propiska system of internal movement registration and restrictions;
• Make the General Plans of cities more accessible and involve citizens in their development;
• Reform and expand the listing process for properties of architectural and heritage value; and
• Develop measures to promote women’s participation in employment and public office, tackle domestic violence, sexual harassment and abuse by law enforcement.

 Western countries and international organisations should:

• Review investments by International Financial Institutions and aid schemes that provide budget support to the Government of Tajikistan;
• Implement Magnitsky sanctions and other anti-corruption measures against abusers;
• Urge social media companies to improve complaint handling and Tajik content moderation;
• Pause EU efforts to add Tajikistan to the GSP + scheme and create a new Enhanced PCA;
• Add Tajikistan to the UK’s list of Human Rights Priority Countries; and
• Improve access to asylum and temporary refuge for Tajiks at risk, including measures to assist family reunification where the relatives of activists have been targeted for abuse.

 

Image by Rjruiziii under (CC).

[post_title] => Retreating Rights – Tajikistan: Executive Summary [post_excerpt] => [post_status] => publish [comment_status] => open [ping_status] => open [post_password] => [post_name] => retreating-rights-tajikistan-executive-summary [to_ping] => [pinged] => [post_modified] => 2021-05-16 21:19:58 [post_modified_gmt] => 2021-05-16 20:19:58 [post_content_filtered] => [post_parent] => 0 [guid] => https://fpc.org.uk/?p=5811 [menu_order] => 0 [post_type] => post [post_mime_type] => [comment_count] => 0 [filter] => raw )[21] => WP_Post Object ( [ID] => 5806 [post_author] => 3 [post_date] => 2021-05-17 00:10:24 [post_date_gmt] => 2021-05-16 23:10:24 [post_content] => A brief history of TajikistanTajikistan is situated between Kyrgyzstan to the north, Uzbekistan to the west, Afghanistan to the south and China to the east, comprising parts of the Ferganna Valley in the north and the Pamir mountain range. While many cultures had settled the area throughout history the modern Tajik people trace their ancestry back to the Samanid Empire (875-999 AD), who ruled the area from nearby Samarkand and Bukhara, with post-Independence Tajikistan naming its currency, the somoni, after Samanid leader Ismail Samani.[1] Unlike the rest of Central Asia, the Tajik language, given the link back to the Samanids, is closely related to Persian (Farsi) rather than being Turkic in origin. The land that comprises Tajikistan today was gradually taken by the Russian Empire from the Emirate of Bukhara and Khanate of Kokand in the period between 1864 and 1885. During the First World War, opposition to forced conscription helped spark a revolt by the Basmachi movement that would wage both conventional and guerrilla war against both Imperial Russian and then Soviet forces into the early 1920s with the goal of Muslim independence from Russian control in Central Asia. As Soviet control strengthened, the Tajik Autonomous Soviet Socialist Republic (SSR) was created in 1924 (as part of the Uzbek SSR) and it would ultimately become a full constituent Republic (the Tajik SSR) in 1929 though the then predominantly ethnic Tajik cities of Samarkand and Bukhara would remain part of the Uzbek SSR. In 1985, Communist First Secretary Rahmon Nabiyev was ousted in a corruption scandal and replaced by Qahhor Mahkamov. Mahkamov would become the first President of the Tajik SSR on November 30^th 1990 (while it was still within the Soviet Union), but would be forced from office the following August after his support for the attempted coup against Soviet President Gorbachev. His ouster was part of a period of local instability that would set the ground for the coming civil war, amid a swirl of debates around Tajik national identity (leading to the departure of a number of ethnic Russians, Germans and Jews), the role of Islam and evolving local power dynamics.[2] As Tajikistan declared independence on September 9^th 1991 (becoming the Republic of Tajikistan) amid a power vacuum Rahmon Nabiyev would soon return to power as Tajikistan’s first elected President in November 1991 representing the Communist party. However, unrest would spiral as different factions looked to take control of the state and its resources leading to the outbreak of Civil War in May 1992 when the President distributed arms to his supporters to encourage them to supress opposition protests taking place in Dushanbe. The myriad factions and local forces would ultimately coalesce into two broad coalitions. The Government faction comprised the Communist party elite, with political strength in the north of the country (Leninabad - now known as Khujand), was able to combine its support with armed groups based in the south-western city (and surrounding area) of Kulob (part of Khatlon region) who dominated the Sitodi Milli (Popular Front of Tajikistan [PFT]). Their opponents, comprised a mix of ethnic Tajik nationalists, democrats (including the Democratic Party which contested the 1991 election against Nabiyev), Islamists (led by the Islamic Renaissance Party of Tajikistan - IRPT), and ethnic groups from the middle of the country (‘Gharmis’ based in the Rasht Valley) and the Gorno-Badakhshan Autonomous Region (‘Pamiris’), the region to the east of the country dominated by the Pamir Mountain range.[3] President Nabiyev was forced to resign following an ambush by opposition forces in September 1992.[4] By the end of the year a representative of the Kulob grouping, Imomali Rakhmonov (later known as Emomali Rahmon), became Chairman of the Supreme Soviet and de facto head of Government (with the post of President being temporarily abolished), which marked the passing of control from the Leninabadi Communist elites that had still dominated the earlier ‘Government of National Reconciliation’ to the Kulobi armed groups and the ‘Popular Front’. The pro-Government forces were soon able to gain a decisive military advantage, retaking Dushanbe in November-December 1992 from notional opposition control that had been in place since Nabiyev’s ousting in September. The aggressive campaign of violence against opposition supporting regions saw 55,000 houses burned or otherwise destroyed with tens of thousands forced to flee amid bloody battles, including many opposition leaders who fled into exile.[5] The a number of opposition factions that remained would formally coalesce into the United Tajik Opposition (UTO - led by the IRPT’s Said Abdullo Nuri) and continued to fight on, notably from bases in Afghanistan under patronage of the pre-Taliban Government under ethnic Tajik leaders President Burhanuddin Rabbani and General Ahmad Shah Massoud. Uzbekistan, and eventually Russia, played a significant role in bolstering the Government and its forces. The Presidency was revived in November 1994 and during a ceasefire in the Civil War Rakhmonov was elected, beating former Prime Minister Abdumalik Abdullajanov, albeit in a contest where members of the UTO were not able to stand and campaign, and where administrative resources were used to assist the de facto incumbent. The war was brought to a formal close in June 1997 with the ‘General Agreement of Peace and National Reconciliation in Tajikistan’, with the terms of the settlement having been negotiated for the best part of the previous two years.[6] The settlement included the continued and expanded deployment of the UN Mission of Observers in Tajikistan (UNMOT), which had originally been created in 1994 to monitor the earlier ceasefire; an end to the ban of the UTO’s member political parties; a requirement for 30 per cent UTO representation in the executive branch of government (ministries, departments, local government, judicial, and law enforcement bodies); the integration of the UTO’s military units into Tajikistan’s armed forces; provisions for the return of refugees and IDPs; and an act of ‘mutual forgiveness’ and an ‘amnesty act’ that was to release all prisoners of war and pardon all crimes related to the conflict.[7] According to the International Crisis Group over the course of the Civil War between ‘60,000 and 100,000 people were killed, some 600,000 – a tenth of the population – were internally displaced and another 80,000 fled the country’.[8] For several years after the war the Government was not able to fully control certain areas of the country, such as Gharm and the Rasht Valley where local commanders did not accept the peace settlement, leaving banditry to flourish. 1997-2014Although peace had brought the IRPT and other political rivals into the system, Rakhmonov would inexorably consolidate his power over the coming years. He won re-election in 1999 with 97.6 per cent of the vote in an election the main opposition had looked to boycott until shortly before polling began. The People's Democratic Party of Tajikistan, headed by Rakhmonov since 1998, had displaced the Communists as the political vehicle of the ruling elite, winning 15 seats in the 2000 Parliamentary elections to five for the Communists and only two for the IRPT.[9] Rakhmonov’s government ultimately failed to deliver on its pledges to award 30 per cent of Government posts at all levels to former members of the UTO, though at the top the UTO’s Mirzo Ziyoev was appointed to head the Ministry of Emergency Situations and Haji Akbar Turajanzade became the first Vice Prime Minister. The formal amnesty process was also more limited in practice than had been envisaged in the peace accords.[10] However, the authoritarian consolidation had successfully delivered, in the words of John Heathershaw and Parviz Mullojonov, an ‘illiberal peace’ based on an ‘elite bargain’ that shared out the (meagre) resources under state control with those willing to support the regime. Yet, this was a bargain that involved a significant level of risk as the state consolidated and the regime trimmed its size.[11] They note that over time both pro-Government and pro-Opposition warlords of the civil war-era have been frozen out of power and in many cases jailed (including former Democratic Party Leader turned TajikGaz CEO Mahmadruzi Iskandarov) or killed (including Ziyoev in 2009) as power flowed inexorably to the President’s family and those around them.[12] The country remained impoverished, reliant on a mix of remittances, informal cross-border shuttle trading between regional bazaars, international aid and the drugs trade.[13] The latter was a by-product of being positioned to the north of Afghanistan, making it the transit route for about 30 per cent of Afghan opiates for much of this period. In 2001, the drugs trade was equivalent to between 30-50 per cent of Tajikistan’s national income and by 2011 it was generating $2.7 billion a year in illicit revenues, more than other legitimate sources based inside the country (.[14] This provide opportunities for corruption amongst both customs officers and other state officials willing to turn a blind-eye to or actively facilitate the trade, while sucking in international aid and training for the security services to tackle the narcotics trade and improve post-war security, which in turn strengthened the Government’s control over society.[15] The President would win re-election in 2006 and 2013 in elections with no genuine opposition, with the IRPT boycotting the 2006 election and the opposition coalition being unable to obtain the 210,000 supporter signatures required to run in 2013 as the regime transitioned towards full authoritarianism.[16] In his attempts to build a new post-Soviet Tajik identity in 2007, the President amended his surname to Rahmon, removing the Russian framing of his name (including the ‘ov’) and encouraged his fellow countrymen to follow suit, as many officials dutifully did over the years that followed.[17] Over the subsequent years the newly styled President Emomali Rahmon would undertake multiple efforts at derussification of the country’s landmarks and street names and in April 2020, as the world struggled with COVID-19, Tajikistan passed a law banning the use of Russian naming conventions by ethnic Tajiks in new identification documents and for newborn children.[18] As part of efforts to promote the new Tajikistan, from 2011-2014 Dushanbe was recognised as home to the world’s tallest flag pole following its erection in the Presidential Palace (the Palace of Nations) gardens. In 2014, the already restricted political and civic space contracted sharply as Rahmon took urgent action against potential political rivals and other sources of potential challenge in civil society. The political crackdown came at a time when, due to a Russian economic slowdown in 2014-15, remittances dropped dramatically (to $696 million in the first half of 2015, compared with $1.7 billion in the same period in 2014) and thousands of former migrants had returned home.[19] In early October of that year, exiled business man Umarali Quvatov, who had spent time in Moscow, Istanbul and Dubai fending off Tajik extradition attempts, made a public call for a protest rally against the Rahmon Government to be held on October 10^th 2014. In what, given the small size of Quvatov’s following, seemed like a panicked reaction on October 5^th Facebook, YouTube and hundreds of websites were blocked.[20] Group 24, a political movement (and unregistered party) founded by Quvatov, was then banned by the Supreme Court on October 9^th 2014, on grounds of extremism. Unsurprisingly no one attended the putative rally on October 10^th, but the authorities decided to stop all SMS text messaging services that day for good measure. 2015 to nowQuvatov was assassinated in Istanbul on March 5^th 2015. He, his wife and two sons had been invited to dinner at the home of another Tajik citizen and they became unwell during the dinner (subsequently shown to be poisoning). Quvatov was killed after being shot in the head while waiting in the street for an ambulance to arrive, though his family would recover in hospital.[21] Shortly after Quvatov’s murder, three Group 24 activists in Tajikistan were sentenced to between 16.5 and 17.5 years in prison, while two more were sentenced to between three and three and half years in prison.[22] Emboldened by the success in squashing Group 24, Rahmon’s attention turned to finally banning the old enemy, the IRPT, in a move that abrogated the 1999 peace settlement and which has over the last six years unleashed a new wave of repression focused on IRPT members and alleged supporters both in Tajikistan and abroad. The IRPT had already lost its two seats in the March 2015 Parliamentary Elections and seen its leader, Muhiddin Kabiri, go into self-imposed exile in June 2015 amid rising tensions.[23] The IRPT was told in late August by the Ministry of Justice that it would be deregistered as a political party and that its local branches must close on the pretext that its removal from Parliament meant it was no longer a ‘republican-level’ party, and therefore it should not hold its planned party Congress.[24] On September 4^th 2015, violence broke out in Dushanbe with an attack on a military weapons depot, killing 26 people including nine police officers, in what was claimed by the Government to be an attempted coup by Deputy Defense Minister Abduhalim Nazarzoda, who had been an opposition figure in the civil war.[25] Nazarzoda’s antics, which some observers saw as more likely to be an attempt to avoid an imminent arrest as part of the process of ‘regime trimming’ rather than a genuine coup attempt, ended in a violent death for him and his followers.[26] However, the violence acted as a pretext for the Government to ban the IPRT on grounds of extremism, with officials claiming that the IRPT leadership was behind the alleged uprising. 13 leading figures in the IRPT, including Deputy Party Chairmen Mahmadali Hayit and Saidumar Khusaini were detained on September 16^th and ultimately sentenced to long prison terms.[27] The UN Working Group on Arbitrary Detention would subsequently find Hayit, who was sentenced for life, to be unlawfully imprisoned and called for his release, though he still remains imprisoned and subject to credible claims of torture.[28] By September 29^th 2015, the Supreme Court approved the ban making all materials relating to the party (including its website and party newspaper) illegal (and illegal to be accessed) on the grounds of extremism.[29] After this eventful period, with all domestic rivals eliminated, at the end of 2015 Rahmon was bestowed with a new formal title ‘The Founder of Peace and National Unity — Leader of the Nation’.[30] The lawyer defending Hayit and other IRPT defendants, Buzurgmehr Yorov, would subsequently be imprisoned for 23 years as part of a crackdown on anyone seeking to assist or show support for the parties.[31] By summer 2018, over 100 people had been arrested in connection with the IRPT with around 27 receiving prison sentences of between three to 25 years. They included a person - Alijon Sharipov - not previously known as a member who was sentenced to nine and half years for simply liking and sharing party materials on social media.[32] The Government of Tajikistan even attempted to pin the blame for the killing of four Western Cyclists, by a group of self-declared supporters of Islamic State (IS), on the IRPT to considerable international scepticism.[33] For its part in September 2018, the IRPT, along with three other groupings (the Forum of Tajik Freethinkers, the Association of Central Asian Migrants and the People’s Movement ‘Reforms and Development’ in Tajikistan) formed an umbrella opposition movement called the National Alliance of Tajikistan.[34] Such repression has not been restricted to the borders of Tajikistan with opposition activists targeted for harassment, intimidation, and violence well beyond the country’s borders, whilst enormous pressure can be placed on relatives back home to further silence dissidents in exile and urge activists to return home. The Central Asian Exiles database, compiled by the University of Exeter has identified 68 cases where citizens of Tajikistan have been targeted whilst abroad.[35] This is the second highest figure for Central Asia, making it by far the most egregious offender by proportion of population. The topic has been an area of previous research for this author in the 2017 report ‘Closing the Door: the challenge facing activists from the former Soviet Union seeking asylum or refuge’, the 2016 publication ‘No shelter: the harassment of activists abroad by intelligence services from the former Soviet Union’, and 2014’s ‘Shelter from the Storm’.[36] The close security service cooperation and the narrative frame of combatting Islamic terrorism (conflating genuine issues with radicalisation in the diaspora, including support for groups much more radical that the IRPT, with the ongoing efforts to eliminate the political opposition) have enabled multiple cases of extradition from Russia, Turkey and elsewhere in Central Asia, breaching interim measures against extradition passed by the European Court of Human Rights in a number of cases.[37] Those targeted include supporters of both the IRPT and Group 24, with former Group 24 Deputy Leader Sharoffidin Gadoev abducted from a street in Moscow in 2019 by Russian police working with the Tajik security services before being bundled onto a plane back to Dushanbe and apparently being told to call for other activists to return home before he was released and taken back to the Netherlands where he had obtained asylum under intense international pressure.[38] COVID-19As with so many countries around the world COVID-19 exposed some of the central truths about how Tajikistan is governed. The response from the Government of Tajikistan was marked by denial from the top down and a further crackdown on voices who dared to challenge the official narrative.[39] As Kazakhstan, Uzbekistan and Kyrgyzstan went into lockdown in mid-March, Rahmon and his officials closed the country’s external borders, but unlike those neighbours the regime took little to no further action in the initial phase of the crisis. Undaunted by the growing global panic Rahmon pressed ahead with mass public gatherings to celebrate Nowruz (March 20^th-24^th 2020), with rallies and parades taking place without social distancing. The message from the President was that Tajikistan could see off the risk of the virus through the domestic prowess of its citizens who were tasked to keep their homes clean.[40] It was not until April 16^th that mass gatherings planned for Capital Day were cancelled and the suspension of Friday prayers in local mosques only started on April 18^th.[41] It took until April 30^th, shortly before the arrival of a WHO inspection team, for the country to officially record its first cases of COVID-19. COVID denialism was central to the regime’s response, as noted in the essays by Sebastien Peyrouse, Anne Sunder-Plassmann and Rachel Gasowski, as accepting the reality might force a reckoning with the decrepit state of the healthcare system, undermined by mismanagement and corruption, and with the Government’s overall capacity to cope with the crisis. In July 2020, the President signed new legislation prohibiting ‘false’, ‘inaccurate’ and ‘untruthful’ information about the spread of COVID-19, with fines and administrative detention of up to 15 days introduced for violating said legislation.[42] These measures were widely seen as an attempt to chill public discussion about the Government’s handling of the crisis rather than simply to target those creating a potential risk to public health through intentional disinformation. At the time of writing in May 2021, the total number of recorded cases in Tajikistan was 13,308 with only 90 total deaths and no cases recorded in 2021.[43] Rahmon declared the country COVID free at a speech packed with masked officials on January 26^th 2021.[44] On paper this would place Tajikistan as one of the world’s top performing countries during the pandemic. However, the reality is understood to be dramatically different. While COVID-19 was officially absent in March and April 2020, there was coincidentally a spike in cases of pneumonia, something the Deputy Minister of Health blamed on exceptionally rainy weather.[45] Officials admitted that in the first half of 2020 the death rate had increased by 11 per cent over the previous year’s period, but insisted that this was due to a coincidental increase in pneumonia, influenza and other respiratory diseases with symptoms not entirely dissimilar from COVID-19.[46] As Peyrouse points out in his essay, the analysis of the data shows that there were 8,650 ‘excess deaths’ in 2020 compared to the year before. He notes that hospitals refused to return the bodies of people who supposedly died of pneumonia to their families, potentially to prevent the families disputing the cause of death. The priority for the Government during the pandemic seemed to be keeping the economy open, given the fragility of the nation’s finances and, as set out in Perouse’s essay, the need for tax revenues to support sectors with links to the ruling elite. Despite the low levels of official COVID cases, Tajikistan has taken emergency funding made available by the international community, with $190 million in new funding provided by the International Monetary Fund (IMF), as well as $53 million in additional funding from the European Union (EU) amongst other support.[47] The regional impact of the pandemic has had a further destabilising effect, crystallising a long held fear of the regime around what to do if former migrant workers returned to the country in large numbers and the level of remittances suddenly dropped. Immediately prior to the pandemic (in late 2019) remittance payments from Russia alone accounted for around 30 per cent of Tajikistan’s GDP (with the number of Tajik migrants in the country believed to be up to one million and who had made $15 billion in formal transfers through the banking system in the period 2013-2018).[48] Russia only reopened its borders to Tajik migrants in late March 2021, but getting plane tickets has been a huge challenge with supply controlled by the Government of Tajikistan. Radio Free Europe/Radio Liberty (RFE/RL) reported that people had to queue for up to a week to get a ticket and that actual prices can be vastly more than quoted through official sources.[49] The World Bank reports that, due to reduced income and sharp rises in inflation for key items at local markets, hunger increased dramatically with a third of survey respondents reporting having to skip meals.[50] As a result of the pandemic the economy contracted by 4.57 per cent in 2020, leaving GDP per capita at $834 ($3,560 at purchasing power parity), the lowest in Central Asia.[51] The situation today: Corruption and controlIn today’s Tajikistan, the Rahmon family and close associates dominate the political life of the country having consolidated power steadily for almost 30 years, brutally pushing aside both opponents and former allies alike. This gives them almost total control of patronage networks and systems of institutionalised corruption, something Peyrouse describes as the ‘neo-patrimonial nature of its political regime’. The Rahmon regime deploys a threefold strategy of repression, self-censorship and co-option. This is an approach that Edward Lemon, Oleg Antonov and Parviz Mullojonov describe in the field of academia that is equally true across the rest of society, which they characterise as a strategy to suppress dissent, force people to acquiesce to keeping silent and to incorporate others into the regime’s system of power and control. Power has been consolidated to such an extent that any opposition, no matter how insignificant, is perceived as an existential threat to the regime. Threats that could not only put these well-developed rent seeking networks at risk but, given the brutal way the regime has managed to claw its way out of the chaos of civil war and maintain itself in power, would risk the freedom and safety of current regime members were someone else to come to power (whether today’s elite remained in Tajikistan or not). Rahmon has been in control of Tajikistan for almost three decades and was re-elected only in October 2020 but speculation around his future has been rife for some time, with mutterings about his state of health.[52] Many of the President’s actions are now being viewed through the prism of what it means for a potential dynastic succession to the President’s 33 year old son Rustam Emomali. Emomail has served as Mayor of Dushanbe since 2017, having previously been served as the Head of Customs from 2014-17, as well as being Head of the Anti-Corruption Agency and the Head of the Tajik Football Federation. In 2020, he also became Chairman of Tajikistan’s Upper House of Parliament, the Majlisi milli (National Assembly), which comprises representatives of local authorities and other appointed figures. This role formally makes him next in the line of Presidential succession. However, he is not the only family member with factional influence within the regime.[53] For example, the President’s 43 year old daughter Ozoda Rahmon has been serving as Presidential Chief of Staff since 2016 and her husband Jamoliddin Nuraliev is the First Deputy Head of the National Bank of Tajikistan (the country’s central bank). President Rahmon’s son-in-laws and brother-in-laws are believed to have done well out of the regime. Hasan Asadullozoda, the President’s brother-in-law, is Head of Orienbank, Tajikistan’s largest commercial bank (with his niece, the President’s daughter, Zarina Rahmon serving as his deputy) and was described in the 2008 US Cables disclosed by Wikileaks as the third most powerful man in Tajikistan, though other family members have gained in strength since then.^[54] He is believed to have commercial interests in aviation, cotton and telecoms, as well as banking.[55] Perhaps the most important asset widely believed to be under Asadullozoda’s control is the Tajikistan Aluminium Corporation (TALCO), the notionally state owned company and the largest legitimate source of income inside the country (equating to 48 per cent of official export revenues in 2008 and using about half the country’s electricity supply at the time).[56] Alexander Cooley and John Heathershaw’s seminal work examining Central Asian kleptocracy, Dictators Without Borders, documents the complicated history of the way in which the regime took control of the company in 2004, something that was the subject of a hugely expensive case in the London courts.[57] The takeover process also involved the Russian firm Rusal, run by Oleg Deripaska, (as well as the Norwegian Firm Hydro). However, the Rusal relationship would turn sour leading to a number of successful international arbitration cases against TALCO, which made information relating to the nature of the regime’s control, including companies registered in the British Virgin Islands, open to the public through court filings.[58] After years of dealing with international entanglements with Russian and Western partners, the Tajik Government is now seeking to use Chinese investment to help modernise and diversify TALCO’s operations.[59] The President’s son-in-law Shamsullo Sohibov, husband of Rukhshona Rahmonova who is an official in the Ministry of Foreign Affairs, ran the Faroz conglomerate for many years amongst other related businesses ventures before rumours of its closure in 2019.[60] As it so happens, Faroz was the company founded by assassinated Group 24 leader Umarali Quvatov before Sohibov took control, with the Organized Crime and Corruption Reporting Project (OCCRP) reporting claims that Sohibov forced Quvatov to leave the company.[61] Extensive reporting by RFE/RL suggests that the conglomerate’s constituent businesses have continued to operate despite the notional liquidation of the holding company.[62] The Regime’s modus operandi seem clear that businesses close to the family are given privileged access to key businesses sectors and government contracts with the police, judiciary and security services used to help clear the field, when independent companies become too big or compete with the wrong people.[63] Additionally, as Peyrouse notes in his essay ‘the pharmaceutical sector is largely under the control of presidential family members. Two of the companies which dominate Tajikistan’s pharmaceutical market, Sifat Pharm and Orion-Pharm, are owned respectively by the President’s daughter, Parvina, and his son, Rustam Emomali.’[64] Other interlocutors this author spoke with suggested that the family was rumoured locally to have interests in the licence plate, driving license, taxi hire, medical labs, construction, cement and payroll services sector. As noted above the sole ticket office open in spring 2021 selling flights to Russia for migrant workers just so happened to be owned by a daughter of the President.[65] Some in the President’s wider orbit have been able to retain lucrative positions, though they are believed to be coming under ever increasing competition from the family. Former Tajikistan railways boss Amonullo Hukumatullo was forced into retirement when one of his sons killed three people with his car whilst involved in a street race (a pastime which children of the ruling elite seem fond of) that risked sparking public unrest. However, he has been able to retain his wealth with the OCCRP reporting that he was able to spend $10.6 million in 2018 on luxury properties in the Czech Republic, perhaps due to ties to the first family.[66] Xeniya Mironova’s essay notes the role of the family of Beg Sabur, the head of the Communication Service, one of whose sons is married to Rahmon’s daughter Zarina, in the construction sector.[67] Some, such as former Dushanbe Mayor and National Assembly Chair Mahmadsaid Ubaydulloyev, have been gradually put out to pasture as Rustam Emonmail has taken over his roles. Others, as noted above, have suffered more dramatic falls from grace. At a grassroots level reports have surfaced of increasing police inspections being used to drive low-level corruption while the tax collection system is a longstanding source of contention. The US State Department notes ‘pressure on the Tax Committee to enforce or reinterpret tax regulations arbitrarily in order to meet ever-increasing revenue targets’ based on overly optimistic annual growth targets, leading to local tax officials having to find ways to boost returns to hit nationally set projections.[68] The OCCRP suggest that the size of the unregulated shadow economy is around 20 per cent of size of the economy as a whole, with a desire to avoid tax pressure being listed as a key reason not to declare earnings and around 30 per cent of businesses admitting to paying bribes to tax collectors to avoid paying the full amount to the treasury.[69] Tajikistan ranks 149^th in the world (out of 180) in the 2020 Transparency Corruptions Perceptions Index, the second worst performer in Central Asia after Turkmenistan, and 116^th out of 137 in the Bertlsemann Transformation Index Governance Index.[70] Political and human rights situationAs should be clear from the information provided above, the political environment has transitioned over the last 20 years from a semi-authoritarian system in which rival political movements were allowed to exist but not truly challenge the structures of power to a fully authoritarian one where everything is subordinate to the regime. Freedom House currently ranks the country 198^th out of 210 in its Freedom in the World index, with a score of 0 for political rights.[71] The October 2020 Election was ultimately contested between five pro-Government candidates, with Rahmon winning 92 per cent of the vote.[72] It is worth underscoring that while the four other candidates were able to meet the onerous registration requirements, ostensibly obtaining the requisite 245,000 signatures (five per cent of the eligible electorate - meaning that the equivalent figure for a country like the UK would be 2.38 million) between August 6^th and September 10^th, none of them got close to obtaining as many votes as signatures they had presumably received (with Rahmon’s closest rival getting only 128,182 votes).[73] In an unusual move, 30 year old lawyer and member of the Gorno-Badakhshan provincial council, Faromuz Irgashev announced on social media that he was planning to run for President. The next day he was visited by the security services for a little chat.[74] While he says he was able to obtain 70,000 signatures (more than the number of votes the Communist Party and the Socialist Party would receive in the actual election) his candidacy was rejected by the election commission due to the signature requirements and legal restrictions barring independent candidates from standing. The small Social Democratic Party of Tajikistan (SDTP), the only officially registered opposition party left in the country, had decided not to stand and instead called for a boycott of the elections. Nevertheless the party’s leader, Rakhmatillo Zoyirov, was attacked on September 22^nd by unknown assailants receiving a broken arm.[75] Pressure on those with links to the IRPT also took place ahead of the vote with the arrest of Jaloliddin Mahmudov and the three sons of IRPT founding member Said Kiemitdin Gozi.[76] Gozi had been killed in prison in 2019 as part of a riot by IS members which claimed the lives of 29 people and just so happened to include Gozi, another IRPT figure and a non-IS cleric critical of the regime.[77] Pressure on regime critics and those who might have a base of support independent of the President have continued unabated since the election. In late March 2021 a popular Moscow-based NGO activist, Izzat Amon, who ran the Center for Tajiks of Moscow that provided support for the large diaspora community within Russia, was abducted and ultimately transferred back to Tajikistan in murky circumstances. His Russian citizenship was revoked, despite the Russian courts initially denying they were involved, with criminal charges for fraud awaiting him on his forced arrival in Dushanbe.[78] As to why Amon was rendered back to Tajikistan a number of potential reasons have been suggested including his periodic social media criticism of the regime and that back in 2019 he had flirted with founding a political party (which when allied to his popularity amongst the migrant communities could be seen as a political risk), though others have pointed to a possible (limited) past sympathy for the IRPT prior to its banning in 2015.[79] It has also been suggested that it was actually the Russians who had lost patience with Amon’s activism against their treatment of the Tajik diaspora.[80] The Amon case again underscores the close working relationship between the Russian authorities and the Tajik State Committee for National Security (SCNS), based on both a shared approach to political dissent and genuine concerns about radicalisation in the diaspora community including links to violent groups such as IS (Tajiks made up the largest number of fighters for IS other than Syrians and Iraqis).[81] However, for many years the fight against extremism has provided both the Tajik and Russian security services a pretext to deport (both through legal and illegal means) avowedly non-violent activists to Tajikistan. More broadly, and as documented in earlier publications by this author, Tajikistan uses the Interpol system as a means to try and force the return of political opponents, with Western governments sometimes willing to go along with the requests or oblivious to the potential consequences.[82] In the case of alleged IRPT member, Hizbullo Shovalizoda, the Austrian Government rejected his asylum claim and deported him back to Tajikistan. Though the Austrian Supreme Court would ultimately strike down the decision, citing the procedural violations and a lack of relevant information about the current human rights situation in Tajikistan when the initial decision was made, by this point Shovalizoda was already in Tajikistan serving a 20 year sentence for membership of a banned group and related charges.[83] As discussed earlier, pressure on family members of exiled activist remains a common feature of the regime’s approach to dissent. Humayra Bakhtiyar, a former journalist with ASIA-Plus, has faced pressure on her family with her father and brothers’ jobs being threatened by police if she did not return home.[84] The day before activist Shabnam Khudoydodova spoke at a session at the OSCE ODHIR’s Human Dimension conference her nine year old daughter, living with her grandparents in Tajikistan, was faced with a mob of students, teachers, local officials and a TV crew who came to her classroom to denounce her as a ‘daughter of a terrorist' and 'enemy of the people' before chasing her home. The following day Khudoydodova’s niece was physically attacked by another mob. In late November 2020, the father and brother of Fatkhuddin Saidmukhidinov were interrogated by the SCNS and told to pressure Saidmukhidinov to shut down his social media accounts, YouTube channel and blog, as well as not to associate with other opposition activists. The SCNS also used his previous participation at the OSCE ODHIR’s Human Dimension conference as evidence of malfeasance.[85] The goal is very clear, to completely isolate activists and pressure them to quit wherever they are in the world. This include sending clear warnings against trying to help anyone who has been active against the state not only for their jobs, livelihoods and freedoms, with warnings that relatives would be prosecuted. Even the elderly are not immune from these pressures as in the case of Doniyor Nabiev, an 80 year old former IRPT member, was arrested in August 2020 and subsequently jailed for seven years for providing a small amount of financial assistance to the families of political prisoners.[86] As Favziya Nazarova and Nigina Bakhrieva show in their essay, torture and abuse (including sexual abuse) by law enforcement officials, in police custody and in prisons is a significant problem. The topic remains one of the few areas where local human rights defenders are allowed to be active, with an anti-torture coalition that is to some extent able to conduct their own local investigations (sometimes in conjunction with the Office of the Human Rights Ombudsman) in the absence of any independent access for the International Committee of the Red Cross or other bodies to prisons and other places of detentions.  Despite recommendations by the UN Committee Against Torture (CAT), the Human Rights Committee (HRC) and the Special Rapporteur on torture there are no truly independent mechanisms capable of investigating and prosecuting abuses, with the existing Ombudsman only resolving two per cent of cases (of any type) brought to it.^[87] The UN CAT have also criticised the lack of independence and capacity in the Ombudsman’s office.[88] Civil societyIn the post-Civil War period, Tajikistan’s civil society became a focus of international attention with a range of both international NGOs and donor support to local initiatives working to try and rebuild the country and address its challenges in the aftermath of the civil war. This context, and that of a still consolidating regime, gave some space for civic freedoms both within NGOs and in wider society (including academia). A number of International NGOs continue to have a presence in the country to this day working on development projects (including water and sanitation and poverty reduction) and peacebuilding initiatives. For example, UK NGOs, such as Oxfam, Save the Children, Saferworld and International Alert, have presence in the country.^[89] Even the Open Society Foundations has been able to retain an office in the country unlike many other places in Central Asia.[90] However, as the regime consolidated its control the civic space has shrunk with the regime continuing to deploy its ‘suppress, acquiesce and incorporate’ strategy as outlined above. What it has left is a sector walking on egg shells having to be ever more careful about what they can and cannot say; trying to stay inside the ever tightening lines of what is permissible conduct; mindful of which lines the regime will not allow to be crossed, lines that may move at any point; and keenly aware of the grim fate that can await those who incur the regime’s displeasure. Direct criticism of the President, his family or of certain aspects of the nature of the regime remains off-limits for those seeking to avoid closure of their organisations or even worse. The country’s extreme poverty still provides a range of opportunities, for both local and international civil society, to work to improve the lives of citizens of Tajikistan in ways that are not directly confrontational to the regime. However, for those working in more rights based fields, the focus has had to be narrowed towards topics that are seen as less controversial, such as supporting children with disabilities, or that fall within the few areas - such as the work of the Freedom from Torture coalition - where some space is still allowed for criticism of practical failings, legislation and issues with lower level systems while carefully avoiding more thorny political questions. So rather than go down the route taken by Uzbekistan under Karimov that saw independent NGOs closed down or kicked out as the regime tightened its grip, Tajikistan has kept many of these groups in situ. This enables the Government to point to their presence as evidence of continuing good faith, retaining the leverage provided by the potential threat of future closure as a disincentive for increased international criticism, whilst ensuring international funding continues to reach the country. This creates a dilemma for a number of international organisations that have to exercise a degree of self-censorship, or at least deliberate stay clear of potentially controversial activities, in order to retain a formal presence on the ground. At the moment estimates suggest around 2,800-3,000 NGOs are still officially registered, as legally required, with Tajikistan’s Ministry of Justice, although some of these seem to be fairly inactive to the point of no longer being operational. The current Law on Public Associations sets a number of reasonably heavy bureaucratic operational requirements on NGOs including requirements to make public detailed financial statements on their websites (which they are required to have by law despite many not being able to afford one), but perhaps the most important section pertains to registration and approval of foreign funding. [91] According to ‘Article 27 Sources of Formation of Property of a Public Association Section 2’, all foreign funding is subject to registration with the Register of Humanitarian Assistance to Public Associations of the Republic of Tajikistan, a requirement that the Tajik Government claims is part of their anti-terrorism efforts but which gives an effective state veto over projects it does not want to see proceed. A 2019 report by the Observatory for the Protection of Human Rights Defenders documented in detail how inspections by the tax authorities, the Ministry of Justice (in the case of NGO’s registered as ‘Public Associations’) and other state bodies are used as a tool for harassing NGOs and their supporters.[92] Given the economic situation and nature of political control opportunities for growing their domestic revenue base is limited, with significant risks involved for potential local donors. Beyond the formal NGO sector, Parviz Mullojonov’s essay highlights how the pandemic has helped to catalyse new forms of societal mobilisation with informal associations and groups organised online helping to raise money and provide volunteers to help in areas that augmented the capacity of both the state and traditional NGOs. It will be important to see how this develops over the coming year and the extent to which they are able retain their freedom of action that some in the state clearly fear. This community self-organising builds on the traditions of ‘hashar’, collective communal labour (albeit sometimes pressured at the behest of local officials) that had often been used in the past to fill in gaps in state provision.[93] Media freedomAs with other freedoms in Tajikistan the media freedom situation has deteriorated substantially in recent years, with their ranking in the Reporters without Borders Wold Press Freedom Index deteriorating from 115^th out of 180 countries in 2014 to 162^nd in 2021.[94] For now the ASIA-Plus New Agency remains the only broadly independent local outlet (comprising a website, news service, Radio station and newspaper), albeit observing a degree of self-censorship.[95] However, their website has been blocked by the Government for much of the last two years, with the OSCE noting that this also took place during the 2020 Presidential election campaign.^[96] In December 2020, they were told they had to vacate their offices in a building ultimately owned by the Government.[97] Other independent outlets have been pressured to disband such as Ozodagon, an independent newspaper, which was forced to close in 2019 after years of harassment.[98] In February 2020, the independent news website Akhbor.com was formally banned by the Supreme Court of Tajikistan on the grounds of providing a “platform for terrorist and extremist organisations” by including coverage of exiled opposition groups, such as the IRPT, as part of a range of issues it reported on.^[99] This followed two years previously where it was only available via VPN due to extensive attempts to block the website from the internet in Tajikistan.[100] The site made the decision to close down as of November 2020 due to a mix of further pressure on the organisation, including targeting the founder Mirzo Salimpur’s family, and the risks posed to those reading the site who would be at risk of prosecution.[101] In the aftermath of the closure of Akhbor a new Prague-based news website, Bomdod.com, has been created with a similar mix of news coverage. YouTube and other social media platforms contain newly emerging channels being run from the diaspora that can attract a local following as part of a wider cat and mouse game with the security services. However, the internet remains both slow and expensive, albeit with free data for certain social media apps included as part of mobile phone packages.[102] Television (both state and private) and local print journalism remains very much under the control of the regime. For a number of years in the 2010s, RFE/RL’s Tajik service Radio Ozodi (whose YouTube channel has 1.39m subscribers, Instagram page 1.1m and 315,484 followers on Facebook) has faced real challenges finding the right balance on the tightrope walk between maintaining the ability to operate on the ground in Tajikistan and the ability to speak openly.[103] After several years when murmurings of disquiet could be heard, the service came under sustained criticism in 2019 around allegations that Tajik service director, Sojida Djakhfarova, and Abbas Djavadi, the director of programming for Central Asia, were squashing some critical stories about the ruling family and preventing reporting about the IRPT and other exiled groups. There were also allegations of links to the business empire of Hasan Asadullozoda, including a contract given to an Asadullozoda-linked Radio Station and the local Ozodi offices being based in a building allegedly owned by him.[104] Djakhfarova and Djavadi would resign shortly after the story broke in Eurasianet amid public pressure from international experts on the country (including Edward Lemon who writes in this collection).[105] While the detailed allegations made by Eurasianet and the academics strongly suggest a pattern of behaviour by these editors that went beyond self-censorship merely to retain a formal presence on the ground (unlike in Uzbekistan and Turkmenistan where they have to operate covertly), in the wake of the reforms at Ozodi, the channel’s local staff have been subjected to increased efforts by the authorities to withhold or delay issuing press accreditation to its journalists in Tajikistan.[106] On a separate issue around the Government of Tajikistan influencing the behaviour of international organisations to limit scrutiny, Tajikistan played a leading role in blocking the extension of the mandates for OSCE Representative on Freedom of the Media, Harlem Desir, and the head of the OSCE's Office for Democratic Institutions and Human Rights (ODIHR), Ingibjorg Solrun Gisladottir, after both organisations raised criticisms of the poor human rights record in the country.[107] The essay contribution by Anne Sunder-Plassmann and Rachel Gasowski further highlights the challenges faced by journalists trying to navigate their way through the system. They note how journalists are subject to what they describe as ‘prophylactic conversations’ with the security services to push them to toe the Government line, with threats of revoking accreditation, media licences, extra tax checks, pressure on family members and potential criminal or civil prosecution if they do not comply. Sunder-Plassmann and Gasowski note that despite the partial removal of criminal defamation in 2012, the legislation still punishes ‘public insult or defamation of the President of Tajikistan’ and ‘insulting the Leader of the Nation through the media through print, online or other media’, with up to five years’ imprisonment and with a potential two year sentence for ‘insult of a public official’. They also note the broad provisions and often arbitrary application of restrictions on terrorism and extremism as well as Article 189 of the Criminal Code which punishes ‘inciting national, racial, local or religious discord’ with sentences of up to 12 years, the potential application of which is used to silence reporting and other forms of dissent.[108] In recent years there have been a number high profile cases of journalists that have attracted international attention. Khairullo Mirsaidov, an investigative journalist and satirist, was initially arrested in December 2017 following an open letter he published criticising officials in his local Sughd region. The initial judgement came down with a sentence of 12 years in prison for embezzlement, however after an international campaign using the slogan #FreeKhayrullo, the authorities released him on appeal, though the courts left $8,500 in fines, a requirement to do community service and to give the state one fifth of his salary for two years as conditions of his release.[109] Mirsaidov would ultimately breach those conditions by fleeing to Georgia, then Poland and was sentenced to an eight month prison term in absentia.[110] In 2020, a similar international outcry followed the arrest of former Ozodagon journalist Daler Sharipov, who was held on extremism charges for his writing about religious freedom issues, discussing banned opposition groups and for possessing material said to be related to the Muslim Brotherhood, which is banned in Tajikistan.[111] Sharipov ultimately would serve out the one year term, despite pressure from the US Senate and other international bodies.[112] Humayra Bakhtiyar, a former ASIA-Plus journalist mentioned above, has faced not only significant pressure on her family who remain in Tajikistan but a concerted online smear campaign over several years.[113] She has faced smear campaign first from fake accounts on Facebook (2013-15), then pro-Government young people (2015-17), including from students who are potentially paid to troll, and then ultimately pressure from diasporan voices (who may have been persuaded to do it to be removed from the blacklist or for money). These online smear and harassment attempts, as Oleg Antonov, Edward Lemon and Parviz Mullojonov note in their essay, can often be linked to what is known as the fabrikai javob (‘the factory of answers’). As the authors point out the Government has ‘enlisted the support of ‘volunteers’ in its mission to police the web’ particularly teachers, professors and government employees who are pressured or paid to create fake accounts to criticise the opposition. The RFE/RL investigation that exposed the system suggested that, in 2019, there were likely to be at least 400 members are involved in the troll factory, known as the ‘Analytical Information Group’ within the Ministry of Education.[114] The factory of answers was known to be active in response to try to discredit journalists reporting within the country, such as Abdullo Gurbati, as well attempting to discredit erstwhile young presidential candidate Faromuz Irgashev.[115] Rule of lawAs will be clear from the above, the nature of state power and capacity means there are significant problems in relation to the rule of Law in Tajikistan. The International Commission of Jurists report, ‘Neither Check nor Balance: The Judiciary in Tajikistan’, sets out how past efforts to reform the judiciary have yielded limited results. They point out the almost total lack of acquittals in the criminal courts, and they show how the low pay amongst the judiciary leaves them open to corruption and that the mechanisms for promotion are open to abuse by those in power. The Commission, therefore, argues for reducing the power of court presidents and increasing the activity and independence of the Association of Judges.[116] As with many legal systems in Central Asia the Prosecutor General’s Office plays a dominant role in the system with the courts generally following the approach set out by prosecutors. While policing suffers from, as the US Government puts it, a ‘lack of resources, low salaries, and inadequate training [which] contribute to high corruption and a lack of professionalism among law enforcement agencies’.[117] While the SCNS often takes the lead in dealing with critics of the regime, focused on preventing any challenge to the status quo. As already noted, human rights lawyers and others defending regime opponents have been subject to relentless pressure, including in multiple cases arrest and imprisonment themselves because of who they defended.[118] These included 2011 Human Rights Defender of the year Shukhrat Kudratov, ultimately released after four years but now banned from practicing law.[119] ReligionThe legacy of the civil war, the secular-nationalist framing Tajik identity by the Rahmon regime, the repression of Islamically-minded political movements, genuine issues with radicalisation (the civil war, proximity with Afghanistan and the domestic situation all being factors) and an ingrained hostility to activities outside of state supervision or control creates an extremely restrictive atmosphere for religious freedom in the country. The US Commission on International Religious Freedom lists Tajikistan as one of its 14 Countries of Particular Concern noting that the ‘Tajikistani government’s already dismal record on religious freedom continues to deteriorate’.[120] Official, state sanctioned religious activity is supervised by the State Committee on Religious Affairs who oversee the Islamic Council of Ulema, the grouping of religious leaders who coordinate religious activity for the majority Sunni Muslim population. The changes to the system in 2010 removed a tier of regional religious leadership which helped make local Imams more dependent on secular state structures.[121] The majority of Parmiris of the Gorno-Badakhshan Autonomous Region are followers of the Ismaili religious tradition and so far some independence has been tolerated with the Aga Khan Foundation (founded and run by the Ismaili’s global religious leader) a major player in the development of the region. [122] The practice of official Islam in Tajikistan comes with a number of restrictions. Under 18s are only allowed to attend Mosques at religious festivals and funerals, excluding them from regular Friday prayer.[123] Mosque building is significantly restricted with many forced to close, and state backed religious schools were also shut down over the last decade.[124] As with a number of its Central Asian neighbours a de facto ban on hijab wearing in public places is in effect through dress code restrictions in places of education and throughout the public sector, in addition to informal pressure from the police and other officials cracking down on signs of overt religiosity that can sometimes include forcing men to trim or cut off long beards.[125] The extent of this informal enforcement is lower in rural than urban areas. As set out earlier, religious groupings that fall outside state control can be dealt with brutally. For Muslims this not only includes political supporters of the (relatively politically moderate) IRPT, supporters of banned non-violent extremist groups such as Hizb ut-Tahrir (subject to major crackdowns particularly in the 2000s) and the Muslim Brotherhood (117 suspected members were given sentences of between five to 23 years in April 2021), through to supporters of violent extremism and armed groups such as the Islamic Movement of Uzbekistan, Al-Qaeda and IS.[126] Proselytising Protestant groups and Jehovah's Witnesses also face similar pressure from the state, amid restrictions on registration of religious groups that prevent many independent religious groups being legally recognised.[127] Jehovah's Witnesses are also subject to prosecution in cases of contentious objection from compulsory service in Tajikistan’s armed forces.[128] So in Rahmon’s secular-nationalist vision for Tajikistan devout Islam is frowned upon and often restricted by the authorities. However, cultural or ‘popular’ Islam, where Islam is a social identifier, a component of Tajik national identity and root for support of traditionalism and cultural conservativism (without a commitment to regular prayer or strict observance to religious laws) remains much more widespread and accepted by the authorities.^[129] Women’s and minority rightsTraditional and secular-conservative attitudes to issues of gender and sexuality are widespread across society in Tajikistan and part of the President’s approach to building a post-Soviet Tajik identity. One example of this approach that is indicative of wider trends is the way International Women’s day on March 8^th, celebrated in Tajikistan during the Soviet-era, was rebranded in 2009 by the Government as ‘Mother’s day’, reflecting how women presented are portrayed primarily as mothers and carers by state institutions as well as in the dynamics of many local communities.[130] Women’s representation in official positions remains relatively low in Tajikistan, though better than in some of its neighbours. 14 Women deputies sit in the 63 member Assembly of Representatives, the Lower House of Parliament.[131] Eight of the 31 member National Assembly (the Upper House of Parliament) are women, while three members of the Cabinet are women - Deputy Prime Minister Sattoriyon Amonzoda, the Minister of Labour, Migration and Employment Amonzoda Shodi, and Minister of Culture Davlatzoda Davlat.[132] Early marriage is a common feature of life in Tajikistan amid heavy social pressure. Though the legal marriage age was raised to 18 in 2011, girls being pushed into Islamic marriages unrecognised by the state is still a problem particularly in rural communities as well as some cases of bride kidnapping and forced marriage.[133] The median age of first marriage for women is 20.2 years.[134] At marriage women are usually expected to move into her husband’s household to help care for the wider family under the control of their parents-in-law, with the greatest pressures on the youngest wife (arus). The precarious employment situation acts in multiple different ways on women. The dearth of local opportunities creates a degree of social pressure against women joining the local labour force. However, the clear majority of Tajikistan’s labour migrants are men which means that in rural communities this has seen women take a greater role in managing both ‘kitchen gardens’ and ‘dekhan’ farms.[135] Professional childcare for infants below school age is in short supply and often unaffordable for many families, acting as a further barrier to women’s participation in the work force. In relation to the hijab, the state actively promotes and de facto enforces conservative but secular modes of dress for women (an informal Clothing Code), with the Ministry of Culture publically promoting campaigns against wearing black, the hijab or short skirts, whilst promoting traditional national dress. In their essay, Favziya Nazarova and Nigina Bakhrieva outline the harrowing physical, sexual and psychological abuse some women face in the criminal justice system (as suspects, victims and witnesses) and how attitudes in wider society lead victims to be shamed and shunned. More broadly domestic violence is an issue that both the Tajik Government and a significant part of society seeks to downplay. A 2016 survey by the Government in collaboration with Oxfam found that 97 per cent of men and 72 per cent of women believed domestic violence should be tolerated in order to prevent a family from breaking apart.[136] The Government does not undertake fully comprehensive reporting of complaints of domestic violence, but NGOs have been monitoring increasing numbers of reported cases and the issue is beginning to be talked about more in public amongst younger people.[137] Similarly women are beginning to speak out more openly against endemic issues of sexual harassment, albeit with a very mixed response from the authorities.[138] Dilbar Turakhanova’s essay notes the development of a new anti-discrimination law but argues that implementation will be critical with a need for large scale public information campaigns, quotas for political participation, new opportunities for professional advancement as well as mentoring and support networks for younger women professionals. While homosexuality was decriminalised in 1998, unlike in Uzbekistan and Turkmenistan where it remains illegal, the LGBTQ community in Tajikistan still faces systemic discrimination and strong family and social pressures to keep identities hidden.[139] There are no local NGOs able to operate openly to advocate for rights and protections for LGBTQ people in a system with no legal framework for tackling discrimination against the community. Police and local officials have been known, in the words of the International Partnership for Human Rights, to have ‘beaten, raped and exploited’ members of the community.[140] Abuses include forcing LGBTQ citizens to have medical examinations (on the grounds of limiting the spread of sexually transmitted disease), sexual and physical abuse, blackmail and extortion (including use of honey traps to target richer members of the community). There have been repeated claims, denied by authorities, that the officials have created a register of LGBTQ citizens on the grounds of potential risk of spreading HIV.[141] HousingAs discussed above and in the essays by Xeniya Mironova and Shoira Olimova, suspected corruption at a state and local level and the politically connected nature of businesses in the construction industry help to shape a sector that is struggling to meet the needs of ordinary people. In Dushanbe, and to a certain extent in other major cities, the rapid pace of physical change has sometimes ridden roughshod over both the city’s urban heritage, with the rights of residents coming behind those of powerful interests. The rebuilding of the urban landscape is part of the Government’s approach to projecting a modern image of Tajikistan, using substantial amounts of Chinese and Saudi Arabian investment, by bulldozing particularly Soviet-era building to replace them with new construction, a process of nation building through building.[142] As well as replacing crumbling apartment blocks to build taller new blocks (of varying build quality) the authorities have torn down popular buildings such as the Mayakovsky Theatre and Jomi Cinema and have been slow to replace them. [143] The Shahmansur market (known locally as the Green Bazaar) was demolished in 2017 possibly to reduce competition for the newly opened Achaun shopping mall nearby.[144] The country would benefit from developing an effective system for comprehensively listing and protecting properties of architectural and heritage value before the bulldozers have taken it all as, despite public pressure, the authorities in Dushanbe have only identified a list of 15 buildings in the whole city as being worthy of heritage protection.[145] As our authors note, while issues around illegal demolition and forced evictions can still be a problem, the situation is less acute than several years ago. The regime has, to some extent, recognised the issue as a potential mobiliser for discontent so for the most part it has been ensuring that at least some compensation is paid even if the processes through which regeneration happens remain opaque. As Mironova argues the ‘authorities should organise public hearings on the reconstruction and redevelopment of the Tajik capital and other towns and ensure that civil society has access to the General Plans (Masterplans) of Dushanbe and other towns’ respectively. More information should also be formally provided about which companies undertaking particular projects in-order to help trace lines of accountability. Mironova also notes the continuing problems around the ‘propiska’ system where people have to register their residency in their local area with the local police. Without such registration it can be difficult to access medical assistance, education, get a bank account or even buy a mobile phone sim card. The registration process currently discriminates against those unable to purchase their own homes in the places where they are living and working with the ability to register at temporary addresses a mixed picture. Currently the process provides further opportunities for police corruption.[146] Border conflicts The collapse of the Soviet Union into different nation states posed particular new challenges for the ethnically intermixed communities in and around the Fergana Valley. Prior to independence the administrative borders of the SSRs had limited real impact on the ground, with a shared currency, a shared language in common (Russian), economic and transport links, and other infrastructure that had no need to break down rigidly on national lines. At independence there were significant challenges identifying precisely where the borders actually lay (including in the middle of roads) and exacerbated issues around the complicated nature of local control. Tajikistan has two exclaves, Vorukh and Lolazor (formerly Kayragach), which are entirely surrounded by the territory of Kyrgyzstan as well as Sarvak that is inside Uzbekistan. As time has passed the provision of new national level infrastructure focused on connecting people within the same country, economic shifts away from shared market places and a common currency, and the decline of Russian as a shared language all have helped to reduce organic (friendly) people-to-people contact. In recent years there has been particular volatility on the Tajikistan-Kyrgyzstan border with low level violence amongst citizens over local issues, sometimes joined by respective border guards in small skirmishes. The guards have also periodically attempted occasionally to extort money from nationals of the other country. Only 519km of the 972km Tajikistan-Kyrgyzstan border have been delimited and demarcated at the present time.[147] Since the new Government in Kyrgyzstan came to power last autumn, it has been making noises about wanting to resolve its outstanding border disputes with its neighbours, responding in part to initiatives put forward by Uzbekistan’s President Mirziyoyev. In fact an agreement on resolving issues on the Uzbek-Kyrgyz border was proudly announced in late March by Kyrgyzstan’s Security Chief Kamchybek Tashiev, who said: “Issues around the Kyrgyz-Uzbek border have been resolved 100 percent. We have tackled this difficult task. There is not a single patch of disputed territory left.”[148] In practice this agreement swiftly unravelled due to pressure from local Kyrgyz who had not been consulted on the moves. Also in late March, Tashiev made a public offer to swap 12,000 hectares of land in the Kyrgyz province of Batken in return for Tajikistan transferring Vorukh to Bishkek’s control, remarks that were shortly followed by Kyrgyz military exercises near the areas in question.[149] Rahmon publically rejected this plan in a visit to Vorukh in early April designed to reassure residents of Dushanbe’s commitment to them.[150] This public wrangling over the issue of status provides context for the most violent clashes ever between the two countries. The spark came on April 28^th 2021 in a dispute between locals in the Isfahra (Tajikistan) and Batken (Kyrgyzstan) regions over a camera being placed by local Tajiks (on land within the territory of Tajikistan) to monitor a water intake station (in Kyrgyzstan) that is part of the irrigation system that serves both countries. There had been concerns raised about local Kyrgyz potentially making changes to the water supply in a way that might negatively impact what water made it to Tajik land. Water is a critical resource in a country where only 36 per cent of the population has access to safe drinking water and irrigation systems are essential to enable marginal agricultural land to be suitable for farming, making it a regular flash point in local disputes.[151] What was unusual in this instance in April 2021 was the scale of the response, in particular from the Government of Tajikistan, perhaps stung by public debate over its control in the region. The following morning (April 29^th) gunfire was exchanged across the border which then rapidly escalated to clashes at 17 sites across the Kyrgyzstan-Tajikistan border as Tajikistan mobilised its regular military to make incursions into Kyrgyzstan with the firing of mortars, rockets from helicopter gunships and the use of heavy armour. While properties were destroyed on both sides of the border the majority of the damage has been on the Kyrgyz side.[152] While the press in Kyrgyzstan, who despite recent pressures are still considerably freer than their Tajik counterparts, were able to actively report on the destruction on their side of the border and publically pressure their Government to react, Tajikistan was far slower to publically acknowledge what had taken place and reticent to give official casualty figures, leaving the space open for rumours and accusations online about precisely what happened and who had lost their lives. By May 6^th official statements by both sides put the death toll at 36 killed on the Kyrgyz side and 19 on the Tajik side many of whom were civilians (including children), with 58,000 Kyrgyz initially evacuated from the region.[153] Despite the loss of life the international community’s official response was muted, though Rahmon’s public presence at Russia’s Victory day parade on May 9th (celebrating victory in World War II) was seen as a public endorsement of the Tajik leader by Putin.[154] In the wake of the violence both sides undertook a series of deportations and expulsions of the opposing ethnicity, both students studying in universities and dual citizens. While a number of people in border regions hold citizenship of both countries, it is in breach of legislation of both countries (with Kyrgyzstan rejecting dual citizenship with neighbouring countries and Tajikistan recognising only Tajik-Russian dual citizenship) and this had been an ongoing issue prior to the recent flare-up.^[155] International relationsTajikistan’s international relations are primarily centred around its relations with Russia and China. As set out above remittances from Russia provide a substantial portion of Tajikistan’s GDP while China is the biggest single international investor and the holder of around half the country’s external debt.[156] Tajikistan is a member of the Russian-led Collective Security Treaty Organization and Shanghai Cooperation Organisation both help underscore substantial security service collaboration, based on a shared understanding on defining extremism to include a range of political opponents and more recently with the growing use Chinese surveillance technology.[157] Both Russia and China have military bases in the country. As yet it has, however, not joined the Russia centred Eurasian Economic Union (to which Kyrgyzstan and Kazakhstan are members but not key transit partner Uzbekistan), something that would substantially cut Tajikistan’s revenues from customs fees but would make things easier for migrant labourers, a source of current friction following the pandemic.[158] Unlike its counterparts in Uzbekistan and Kazakhstan, the Rahmon regime is relatively disinterested in courting Western and other international public opinion. Also compared to their neighbours, less of the ruling elite’s money is channelled to the US or UK property markets with Dubai and Moscow destinations of choice.[159] Tajikistan does not have much in the way of natural resources or other economic opportunities that would attract Western Investors. It is the low income country’s huge development challenges and post-conflict stabilisation needs, as well as efforts to tackle radicalisation and drug smuggling that risk exporting problems beyond its borders that have meant Western partners have remained to some degree engaged despite the country’s problems. It is these funding flows that provide some of the few (limited) levers of influence over regime performance and behaviour. Total Official Overseas Development Aid (ODA) spending on development projects totalled $372.350 million in 2019, though much of the investment by China and the Gulf States falls outside this formal framework.[160] The EU and its member states provide around 40 per cent of all Tajikistan’s Official ODA, including 63 per cent of all funding for primary healthcare facilities as well as projects for children with disabilities and teacher training.[161] It is worth noting that the EU did reduce its planned investments in the 2014-2020 budget cycle by around 100 million euros due to the failure of the Tajik Government to meet its commitments.^[162] Progress on creating a new ‘Enhanced’ Partnership and Cooperation Agreement with Tajikistan, requested by Tajikistan in 2019, is currently going very slowly, with the timeline for a decision on formally opening the negotiations still delayed from the second half of 2020.[163] The US describes its relationship with Tajikistan as being based on ‘such areas as counter-narcotics, counterterrorism, non-proliferation, and regional economic connectivity and security’.[164] Its engagement has been particularly shaped in the context of longstanding US commitments in Afghanistan and Tajikistan’s name has even recently appeared on a long-list of potential sites for a new US military base after its withdrawal from Afghanistan though its CSTO and SCO memberships make it a far from unproblematic choice even before local governance problems are considered.[165] The UK’s Foreign, Commonwealth and Development Office (FCDO- which has taken over the UK’s aid functions from DFID) has had a longstanding presence in the country working on development projects, though it is unclear at time of writing what impact the current substantial cuts to UK ODA spending will have on its involvement in the country, including its partnerships with UK-based international NGOs. The international financial institutions themselves are the biggest donors to Tajikistan with the World Bank ($152,561 million), Asian Development Bank ($50.934m) and the European Bank for Reconstruction and Development ($28.814m) as three of the top five aid spenders in 2020.[166] As noted above, the COVID response included a boost in available funding from both the World Bank, Asian Development Bank and also from the IMF, which provided around $190m in emergency funding, and the Kazakhstan-based Eurasian Development Bank.[167] Tajikistan sharply illustrates not only some of the challenges of working in a country with significant levels of poverty, poor governance and endemic corruption, but also some of the difficult trade-offs between development and human rights objectives. International organisations that wish to retain their ability to work on the ground have to exercise a degree of self-censorship, or at least deliberate stay clear of potentially controversial activities, which has the unfortunate by-product of helping to legitimate the political system that currently operates in Tajikistan. The publication’s conclusions address this difficult balancing act and try to suggest some potential ways forward. Image by Rjruiziii under (CC). [1] Kamoludin Abdullaev and Catherine Barnes, Politics of compromise: The Tajikistani peace process, Conciliation Resources, April 2001, https://www.c-r.org/accord/tajikistan/tajik-civil-war-causes-and-dynamics; Francisco Olmos, State-building myths in Central Asia, FPC, October 2019, https://fpc.org.uk/state-building-myths-in-central-asia/[2] Kamoludin Abdullaev and Catherine Barnes, Politics of compromise: The Tajikistani peace process, Conciliation Resources, April 2001, https://www.c-r.org/accord/tajikistan/tajik-civil-war-causes-and-dynamics[3] Ibid.[4] Steven Erlanger, After Week of Turmoil, Tajik President Is Forced Out, The New York Times, September 1992, https://www.nytimes.com/1992/09/08/world/after-week-of-turmoil-tajik-president-is-forced-out.html[5] John Heathershaw and Parviz Mullojonov, Elite Bargains and Political Deals Project: Tajikistan Case Study, Stabilisation Unit, UK Government, February 2018, https://assets.publishing.service.gov.uk/government/uploads/system/uploads/attachment_data/file/766056/Tajikistan_case_study.pdf[6] United Nations Peacemaker, General Agreement on the Establishment of Peace and National Accord in Tajikistan, June 1997, https://peacemaker.un.org/tajikistan-general-agreement97#:~:text=Document%20Retrieval-,General%20Agreement%20on%20the%20Establishment%20of%20Peace%20and%20National%20Accord,Summary%3A&text=Agreement%20between%20the%20President%20of,National%20Reconciliation%20(23%20December%201996)[7] Kamoludin Abdullaev and Catherine Barnes, Politics of compromise: The Tajikistani peace process, Conciliation Resources, April 2001, https://www.c-r.org/accord/tajikistan/key-elements-tajikistan-peace-agreement[8] International Crisis Group, Tajikistan: An Uncertain Peace, December 2001, https://www.crisisgroup.org/europe-central-asia/central-asia/tajikistan/tajikistan-uncertain-peace[9] OSCE ODIHR, Republic of Tajikistan-Elections to the Parliament 27 February 2000, May 2000, https://www.osce.org/files/f/documents/5/e/15984.pdf[10] John Heathershaw and Parviz Mullojonov, Elite Bargains and Political Deals Project: Tajikistan Case Study, Stabilisation Unit, UK Government, February 2018, https://assets.publishing.service.gov.uk/government/uploads/system/uploads/attachment_data/file/766056/Tajikistan_case_study.pdf[11] Ibid.[12] Ibid; RFE/RL’s Tajik Service, Tajik Politician Sent To Remote Jail After Interview, RFE/RL, August 2015, https://www.rferl.org/a/tajik-politician-sent-remote-jail-after-rferl-interview/27196543.html; Saodat Mahbatsho, Tajikistan: Mysterious Death Raises Concerns About Militant Returns, Eurasianet, July 2009, https://eurasianet.org/tajikistan-mysterious-death-raises-concerns-about-militant-returns[13] Bartlomiej Kaminski and Saumya Mitra, Borderless Bazaars and Regional Integration in Central Asia, The World Bank, May 2012, http://documents1.worldbank.org/curated/en/108461468016850647/pdf/693110PUB0publ067926B09780821394717.pdf[14] Bardia Rahmani, How the War on Drugs Is Making Tajikistan More Authoritarian, The Diplomat, July 2018, https://thediplomat.com/2018/07/how-the-war-on-drugs-is-making-tajikistan-more-authoritarian/; Though by this stage remittances had replaced them as the most significant contributor to overall GDP – 52 per cent by 2013 according to the World Bank; David Trilling, Tajikistan: Migrant Remittances Now Exceed Half of GDP, Eurasianet, April 2014, https://eurasianet.org/tajikistan-migrant-remittances-now-exceed-half-of-gdp[15] Foreign Assistance, Tajikistan: Foreign Assistance, April 2021, https://www.foreignassistance.gov/explore/country/Tajikistan[16] OSCE, Elections in Tajikistan, https://www.osce.org/odihr/elections/tajikistan?page=1[17] Lenta.ru, The President of Tajikistan cut off the Russian ending from his last name, March 2007, https://lenta.ru/news/2007/03/21/name[18] RFE/RL’s Tajik Service, Tajik Lawmakers Approve Bill Banning Russified Surnames, RFE/RL, April 2020, https://www.rferl.org/a/tajik-lawmakers-approve-bill-banning-russified-surnames/30583762.html[19] Khiradmand Sheraliev, A Critical Lesson for Tajikistan: The State of Migrant Workers in 2020, The Diplomat, January 2021, https://thediplomat.com/2021/01/a-critical-lesson-for-tajikistan-the-plight-of-migrant-workers-in-2020/; Eurasianet, What’s Behind Tajikistan’s Web Woes, September 2015, https://eurasianet.org/whats-behind-tajikistans-web-woes[20] RFE/RL’s Tajik Service, SMS Services Down In Tajikistan After Protest Calls, RFE/RL, October 2014, https://www.rferl.org/a/tajikistan-sms-internet-group-24-quvatov-phone-message-blockage-dushanbe/26630390.html[21] RFE/RL’s Tajik Service, Three Arrested As Tajik Opposition Tycoon Buried In Istanbul, RFE/RL, March 2015, https://www.rferl.org/a/slain-tajik-opposition-tycoon-to-be-buried-in-istanbul/26889471.html[22] RFE/RL’s Tajik Service, Tajik Activists Jailed For Ties To Banned Opposition Group, RFE/RL, April 2015, https://www.rferl.org/a/tajikisatn-jails-two-activists-group-24-quvatov/26946831.html[23] Farangis Najibullah, Tajikistan’s Islamic Renaissance Party On Life Support, RFE/RL, March 2015, https://www.rferl.org/a/tajikistan-islamic-renaissance-party-on-the-ropes/26880001.html; David Trilling, Tajikistan Drives Top Opposition Leader Into Exile, Eurasianet, June 2015, https://eurasianet.org/tajikistan-drives-top-opposition-leader-into-exile[24] The electricity supply to the Sheraton hotel mysteriously was cut just before the Congress was due to take place leading it to be abandoned; Columbia University, Global Freedom of Expression, The Case of the Islamic Renaissance Party of Tajikistan, https://globalfreedomofexpression.columbia.edu/cases/case-islamic-renaissance-party-tajikistan/; Akbar Borisov, Tajikistan’s Islamic opposition party faces ban amid crackdown, Yahoo News, August 2015, https://news.yahoo.com/tajikistans-islamic-opposition-party-faces-ban-amid-crackdown-183932617.html?guccounter=1&guce_referrer=aHR0cHM6Ly9lbi53aWtpcGVkaWEub3JnLw&guce_referrer_sig=AQAAAMMaYF4kth41fEZu5EyiP57kLAnm0WWSURoBe0X2MKE0V0e9zXRmGrUrwk_vpYYYErFF8A6K5TfjltMlQ359PJddE1qhSkD6U54Bg1E9YHfNjzU8HlPwYYwsfXk564iMdueORTKHoMkeyyVLm-FAmJ2Iv9fTcaeS7HtDsm_DE30A[25] RFE/RL’s Tajik Service, More Detained in Tajikistan As Manhunt Continues For Ousted Defense Official, RFE/RL, September 2015, https://www.rferl.org/a/tajikistan-renegade-nazarzoda-hunt/27230296.html[26] RFE/RL’s Tajik Service, Tajikistan Confirms Death of Mutinous Former Deputy Defense Minister, RFE/RL, September 2015, https://www.rferl.org/a/tajikistan-renegade-general-killed/27251919.html; Eurasianet at the time noted a number of inconsistencies in the official accounts of what was going on – Eurasianet, Tajikistan: Digging for Answers About Armed Clashes, September 2015, https://eurasianet.org/tajikistan-digging-for-answers-about-armed-clashes[27] HRW, Tajikistan: Opposition Activists Detained, September 2015, https://www.hrw.org/news/2015/09/18/tajikistan-opposition-activists-detained[28] Freedom now, Mahmadali Hayit, https://www.freedom-now.org/cases/mahmadali-hayit/; Eurasianet, Tajikistan: Rights groups demand release of tortured political prisoner, March 2019, https://eurasianet.org/tajikistan-rights-groups-demand-release-of-tortured-political-prisoner[29] Columbia University, Global Freedom of Expression, The Case of the Islamic Renaissance Party of Tajikistan, https://globalfreedomofexpression.columbia.edu/cases/case-islamic-renaissance-party-tajikistan/[30] Eurasianet, Tajikistan: State Media Forced to Always Call President By Unwieldy Title, April 2017, https://eurasianet.org/tajikistan-state-media-forced-always-call-president-unwieldy-title[31] https://lawyersforlawyers.org/en/lawyers/buzurgmehr-yorov/ See also the EU’s call for his release following the determination of the UN Working Group on Arbitrary Detention https://eeas.europa.eu/regions/europe-and-central-asia/88547/12th-eu-tajikistan-human-rights-dialogue_en[32] Farangis Najibullah, Tajikistan’s Banned Islamic Party Claims Former Members Hit By ‘Wave Of Arrests’, RFE/RL, June 2018, https://www.rferl.org/a/tajikistan-s-banned-islamic-irpt-party--members-hit-by-wave-arrests/29283941.html[33] Singeli Agnew (Producer/Director), The Weekly: When ISIS Killed Cyclists on Their Journey Around the World, The New York Times, June 2019, https://www.nytimes.com/2019/06/21/the-weekly/isis-bike-attack-tajikistan.html[34] Eurasianet, Tajikistan’s exiled opposition adrift as strongman rule hardens at home, January 2020, https://eurasianet.org/tajikistans-exiled-opposition-adrift-as-strongman-rule-hardens-at-home; Malgosia Krakowska, Tajik opposition movement, moderndiplomacy, August 2020, https://moderndiplomacy.eu/2020/08/03/tajik-opposition-movement/[35] Exeter University Central Asian Studies Network, Central Asian Political Exiles (CAPE) database, https://excas.net/projects/political-exiles/[36] Adam Hug (ed.), Closing the Door: the challenge facing activists from the former Soviet Union seeking asylum or refuge, FPC, December 2017, https://fpc.org.uk/publications/closing-the-door/; Adam Hug (ed.), No shelter: the harassment of activists abroad by intelligence services from the former Soviet Union, FPC, November 2016, https://fpc.org.uk/publications/noshelter/; Adam Hug (ed.), Shelter from the storm? The asylum, refuge and extradition situation facing activists from the former Soviet Union, FPC April 2014, https://fpc.org.uk/publications/shelter-from-the-storm/[37] EDAL, Communicated cases against Russia and Poland, January 2019, https://www.asylumlawdatabase.eu/en/content/communicated-cases-against-russia-and-poland[38] RFE/RL’s Tajik Service, Tajik Activist Gadoev Says He Was Abducted, Tortured, Given Ultimatum, RFE/RL, March 2019, https://www.rferl.org/a/tajik-activist-gadoev-says-he-was-abducted-tortured-taken-to-dushanbe/29807051.html[39] IPHR, Tajikistan and the COVID pandemic: denial, cover-up and downplay, September 2020, https://www.iphronline.org/tajikistan-and-the-covid-pandemic-denial-cover-up-and-downplay.html[40] Eurasianet, Tajikistan: Feast in the time of coronavirus, March 2020, https://eurasianet.org/tajikistan-feast-in-the-time-of-coronavirus[41] IPHR, Tajikistan and the COVID pandemic: denial, cover-up and downplay, September 2020, https://www.iphronline.org/tajikistan-and-the-covid-pandemic-denial-cover-up-and-downplay.html[42] IPHR, Tajikistan: Cover-up and downplay of Covid-19; massive restrictions on expression, October 2020, https://www.iphronline.org/tajikistan-cover-up-and-downplay-of-covid-19-massive-restrictions-on-expression.html[43] Johns Hopkins University, Covid-19 Dashboard, https://www.arcgis.com/apps/opsdashboard/index.html#/bda7594740fd40299423467b48e9ecf6[44] Catherine Putz, If Only It Were That Easy: Tajikistan Declares Itself COVID-19 Free, The Diplomat, January 2021, https://thediplomat.com/2021/01/if-only-it-were-that-easy-tajikistan-declares-itself-covid-19-free/[45] IPHR, Tajikistan and the COVID pandemic: denial, cover-up and downplay, September 2020, https://www.iphronline.org/tajikistan-and-the-covid-pandemic-denial-cover-up-and-downplay.html[46] Iskandar Firuz and Barot Yusufi, Agency of Statistics: in Tajikistan, mortality increased by 11%, but this is not related to COVID-19, Radio Ozodi, July 2020, https://rus.ozodi.org/a/30757379.html[47] RFE/RL’s Tajik Service, In Tajikistan, COVID-19 Patients, Families Scoff At Pledge Of ‘Free Treatment’, RFE/RL, February 2021, https://www.rferl.org/a/tajikistan-covid-19-coronavirus-free-treatment-scam-big-bills/31112946.html[48] Khiradmand Sheraliev, A Critical Lesson for Tajikistan: The State of Migrant Workers in 2020, The Diplomat, January 2021, https://thediplomat.com/2021/01/a-critical-lesson-for-tajikistan-the-plight-of-migrant-workers-in-2020/[49] Farangis Najibullah, Russia Finally Opens Its Borders To Tajik Migrants, But Exorbitant Airfares Keeping Laborers Out, RFE/RL, April 2021, https://www.rferl.org/a/russia-tajikistan-migrants-remittances-borders-pandemic/31193152.html[50] Farangis Najibullah, Many Tajiks Forced To Skip Meals As Poverty Deepens, Survey Shows, RFE/RL, January 2021, https://www.rferl.org/a/tajikstan-covid-poverty-economy-survey/31031706.html[51] World Data Atlas, Tajikistan - Gross domestic product per capita in current prices, https://knoema.com/atlas/Tajikistan/GDP-per-capita[52] In March 2021 Rahmon disappeared from view for several weeks BNE - Intellinews, Mystery as Tajik president Rahmon disappears from public view, March 2021, https://www.intellinews.com/mystery-as-tajik-president-rahmon-disappears-from-public-view-205910/; Radio Ozodi, The delay in Rahmon's visit to Bactria sparked reports of "his health condition", March 2021, https://www.ozodi.org/a/31163696.html[53] Tamiris Esfandiar, Tajikistan: President’s Family Expands Grip with Key Positions, Eurasianet, May 2014, https://eurasianet.org/tajikistan-presidents-family-expands-grip-with-key-positions[54] Catherine Putz, Hired: Tajik President’s Daughter Lands Deputy Post at a Major Bank, July 2017, https://thediplomat.com/2017/07/hired-tajik-presidents-daughter-lands-deputy-post-at-a-major-bank/[55] Eurasianet, Tajikistan's ruling family extends control over telecoms, April 2018, https://eurasianet.org/tajikistans-ruling-family-extends-control-over-telecoms[56] Alexander Cooley and John Heathershaw, Dictators Without Borders Power and Money in Central Asia, Yale University Press, 2017. A summary of the book can be found here: https://www.opendemocracy.net/en/odr/dictators-without-borders/[57] Ibid[58] David Trilling, Russian Aluminum Giant Pries Open Books at Tajikistan’s Largest Factory, June 2014, https://eurasianet.org/russian-aluminum-giant-pries-open-books-at-tajikistans-largest-factory[59] Eurasianet, Report: Tajikistan to yield share in aluminium plant to China, December 2019, https://eurasianet.org/report-tajikistan-to-yield-share-in-aluminum-plant-to-china; Niva Yau, China business briefing: Whose Belt and Road is it anyway?, Eurasianet, September 2020,  https://eurasianet.org/china-business-briefing-whose-belt-and-road-is-it-anyway[60] RFE/RL’s Tajik Service, A Tajik Business Empire Tied To The President Keeps on Running, Despite Being Shut Down, RFE/RL, December 2019, https://www.rferl.org/a/family-ties-tajik-style-presidential-son-in-law-s-business-empire-still-active-despite-shut-down-claim/30342381.html; RFE/RL’s Tajik Service, Firm Linked To Tajik President’s Son-In-Law Awarded $13 Million Government Contract, RFE/RL, October 2020, https://www.rferl.org/a/firm-linked-to-tajik-president-s-son-in-law-awarded-13-million-government-contract/30909107.html[61] Vlad Lavrov, Ilya Lozovsky and Bermet Talant, A Murder in Istanbul, OCCRP, June 2018, https://www.occrp.org/en/moneybymarriage/a-murder-in-istanbul[62] Radio Ozodi, Investigation by Radio Ozodi: Most Faroz Companies Continue To Work, December 2019, https://rus.ozodi.org/a/radio-ozodi-investigation/30328126.html[63] Paolo Sorbello, Tajikistan’s Presidential Family Ousts Competitor in the Fuel Market, The Diplomat, November 2017, https://thediplomat.com/2017/11/tajikistans-presidential-family-ousts-competitor-in-the-fuel-market/[64] Elena Korotkova, Emomali Rahmona obvinjajut v nazhive na epidemii koronavirusa v Tadzhikistane, News Asia, June 2020, http://www.news-asia.ru/view/13889; Eurasianet, Tajikistan: Coronavirus panic puts sufferers of other illnesses in grave danger, May 2020, https://eurasianet.org/tajikistan-coronavirus-panic-puts-sufferers-of-other-illnesses-in-grave-danger[65] Eurasianet, Tajikistan: As Russia cracks open gate, rush for air tickets ensues, April 2021, https://eurasianet.org/tajikistan-as-russia-cracks-open-gate-rush-for-air-tickets-ensues?utm_source=dlvr.it&utm_medium=twitter[66] RFE/RL’s Tajik Service, Tajik Official’s Son Questioned Over Deadly Accident, RFE/RL, October 2013, https://www.rferl.org/a/tajikistan-road-death-rahmon-relative/25144985.html; RFE/RL’s Tajik Service, Tajik President Sacks Railways Chief Amid Crash Controversy, RFE/RL, February 2014, https://www.rferl.org/a/tajikistan-railways-official-son-tragedy/25252762.html; Pavla Holcova, Vlad Lavrov and OCCRP Tajikistan, Ex-Tajik Railways Chief’s Czech Bonanza, OCCRP, January 2018, https://www.occrp.org/en/corruptistan/tajikistan/ex-tajik-railways-chiefs-czech-bonanza; Different reports have suggested that another of his sons may be married to one of Rahmon’s daughters but there is a lack of clarity on the veracity of these claims.[67] Eurasianet, Tajikistan: More presidential family members sell off assets, September 2019, https://eurasianet.org/tajikistan-more-presidential-family-members-sell-off-assets[68] U.S. Department of State, 2020 Investment Climate Statements: Tajikistan, https://www.state.gov/reports/2020-investment-climate-statements/tajikistan/; The Bertlsemann Transformation Index 2020 report notes ‘rampant corruption and extortion by tax and regulatory agencies’ -  https://www.bti-project.org/content/en/downloads/reports/country_report_2020_TJK.pdf[69] OCCRP, Officials Examine Sprawling Shadow Economy Tajikistan, August 2019, https://www.occrp.org/en/daily/10384-officials-examine-sprawling-shadow-economy-in-tajikistan[70] Transparency International, Corruption Perceptions Index 2020, https://www.transparency.org/en/cpi/2020/index/tjk; BTI Transformation Index, Tajikistan, https://www.bti-project.org/en/reports/country-dashboard-TJK.html[71] Freedom House, Countries and Territories, https://freedomhouse.org/countries/freedom-world/scores?sort=desc&order=Total%20Score%20and%20Status[72] CCER of the Republic of Tajikistan, Decision of the Central Commission for Elections and Referenda, October 2020, http://kmir.tj/2020/10/14/qarori-komissiyai-markazii-intihobot-va-rajpursi-25/[73] OSCE ODIHR, Republic of Tajikistan, Presidential Election 11 October 2020, ODIHR Election Assessment Mission Final Report, January 2021, https://www.osce.org/files/f/documents/c/6/477019.pdf; ONS, Electoral statistics, UK: March 2020, January 2021, https://www.ons.gov.uk/peoplepopulationandcommunity/elections/electoralregistration/bulletins/electoralstatisticsforuk/march2020#:~:text=The%20total%20number%20of%20UK%20Parliamentary%20electoral%20registrations%20in%20March,increased%20by%20484%2C000%20(1.0%25)[74] RFE/RL, Tajik Lawyer Questioned By Security Agents After Announcing Bid For President, September 2020, https://www.rferl.org/a/tajik-lawyer-arrested-after-announcing-he-would-run-for-president/30821651.html; His announcement video can be seen here: https://www.youtube.com/watch?v=uleKlGfcRFY[75] Akhbor.com, Rakhmatillo Zoyirov Reported That It Was Attacked, September 2020,https://akhbor-rus.com/-p5613-118.htm[76] Eurasianet, Tajikistan: With elections come repressions, August 2020, https://eurasianet.org/tajikistan-with-elections-come-repressions?utm_source=dlvr.it&utm_medium=twitter[77] Reuters in Dushanbe, Dozens killed in riots at Tajikistan prison holding Isis militants, The Guardian, May 2019, https://www.theguardian.com/world/2019/may/20/tajikistan-prison-riot-guards-inmates-killed-isis-militants[78] Edward Lemon, Twitter Post, Twitter, March 2021, https://twitter.com/edwardlemon3/status/1375829741761085445?s=11[79] Bruce Pannier, Respected Tajik Activist Who Helped Migrants In Russia Is Missing After Being Forcibly Deported, RFE/RL, March 2021, https://www.rferl.org/a/russia-tajikistan-migrant-laborers-activist-charges/31178041.html; Eurasianet, Tajikistan: Migrants advocate deported from Russia, March 2021, https://eurasianet.org/tajikistan-migrants-advocate-deported-from-russia[80] Nigora Fazliddin, Twitter Post, Twitter, March 2021, https://twitter.com/NigoraFazliddin/status/1376372442973810690?s=20[81] RFE/RL, Six Tajiks Get Lengthy Prison Terms On Terror Charges In Russia, February 2018, https://www.rferl.org/a/tajik-terror-charges-prison-russia-islamic-state/29057298.html; Frud Bezhan, Tajikistan’s Deadly Export, RFE/RL, March 2017, https://www.rferl.org/a/tajikistan-deadly-export-islamic-state-suicide-bombers/28365044.html[82] Adam Hug (ed.), Closing the Door: the challenge facing activists from the former Soviet Union seeking asylum or refuge, FPC, December 2017, https://fpc.org.uk/publications/closing-the-door/; Adam Hug (ed.) No shelter: the harassment of activists abroad by intelligence services from the former Soviet Union, FPC, November 2016, https://fpc.org.uk/publications/noshelter/; Adam Hug (ed.) Shelter from the storm? The asylum, refuge and extradition situation facing activists from the former Soviet Union, FPC, April 2014, https://fpc.org.uk/publications/shelter-from-the-storm/[83] RFE/RL’s Tajik Service, Tajik Prosecutor – General Rejects Austria’s Move To Invalidate Extradition Of Tajik Activist, RFE/RL, July 2020, https://www.rferl.org/a/tajik-prosecutor-general-rejects-austria-s-move-to-invalidate-extradition-of-tajik-activist/30725651.html[84] Bruce Pannier, Tajik Officials Use Family Members To Pressure Critics To Return, RFE/RL, June 2019, https://www.rferl.org/a/tajik-officials-use-family-members-to-pressure-critics-to-return/30022245.html[85] Norwegian Helsinki Committee, Tajikistan: Dissident’s family interrogated, threateded, December 2020, https://www.nhc.no/en/tajikistan-dissidents-family-interrogated-threatened/[86] Steve Swerdlow, Twitter Post, Twitter, January 2021, https://twitter.com/steveswerdlow/status/1352886133760299008[87] U.S. Department of State, 2019 Country Reports on Human Rights Practices: Tajikistan, https://www.state.gov/reports/2019-country-reports-on-human-rights-practices/tajikistan/[88] United Nations Human Rights Treaty Bodies, UN Tready Body Database, https://tbinternet.ohchr.org/_layouts/15/treatybodyexternal/Download.aspx?symbolno=CAT%2FC%2FTJK%2FCO%2F3&Lang=en[89] NGO Explorer, Found 51 UK NGOs working in Tajikistan, https://ngoexplorer.org/country/tjk[90] Open Society Foundations, The Open Society Foundations in Tajikistan, March 2021, https://www.opensocietyfoundations.org/newsroom/open-society-foundations-tajikistan[91] Civil Society Development Association, Tajik NGOs would like to propose amendments to the law of the Republic of Tajikistan “On Public Associations”, January 2019, https://en.cso-central.asia/tajik-ngos-would-like-to-propose-amendments-to-the-law-of-the-republic-of-tajikistan-on-public-associations/; Unofficial Translation (2020), Law of the Republic of Tajikistan About Public Associations, https://www.legislationline.org/download/id/8634/file/Tajikistan_law_public_associations_2007_am2019_en.pdf[92] FIDH, Their Last Stand? How Human Rights Defenders Are Being Squeezed Out in, Tajikistan, Mission Report, July 2019, https://www.fidh.org/IMG/pdf/report_tajikistan_eng_web.pdf[93] Taj Nature, The Committee for Environmental protection under the Government of the Republic of Tajikistan, April 2021, http://tajnature.tj/?p=19211&lang=en; Cabar Asia, Tajikistan: Rural Residents Complain About Poor Conditions of the Healthcare Centers (Photoreport), October 2020,https://cabar.asia/en/tajikistan-rural-residents-complain-about-poor-conditions-of-the-healthcare-centers-photoreport[94] RSF, Praising the “Leader of the Nation”, https://rsf.org/en/tajikistan[95] ASIA-Plus, About Us, https://asiaplustj.info/en/info/about[96] OSCE ODIHR, Republic of Tajikistan, Presidential Election, 11 October 2020, ODIHR Election Assessment Mission, Final Report, January 2021, https://www.osce.org/files/f/documents/c/6/477019.pdf[97] RSF in English, Twitter Post, Twitter, December 2020, https://twitter.com/RSF_en/status/1333771642103803905?s=20[98] Catherine Putz, Tajik Journalist Facing Extremism Charges, The Diplomat, February 2020, https://thediplomat.com/2020/02/tajik-journalist-facing-extremism-charges/[99] Akhbor.com, Statement: “Akhbor” website stops its activity, November 2020, https://akhbor.com/-p13782-117.htm; OSCE ODIHR, Republic of Tajikistan, Presidential Election, 11 October 2020, ODIHR Election Assessment Mission, Final Report, January 2021, https://www.osce.org/files/f/documents/c/6/477019.pdf[100] Eurasiant, Tajikistan: Court says news website serves as platform for terrorists, April 2020, https://eurasianet.org/tajikistan-court-says-news-website-serves-as-platform-for-terrorists[101] CPJ, Tajikistan authorities question family members of exiled journalist, July 2020, https://cpj.org/2020/07/tajikistan-authorities-question-family-members-of-exiled-journalist/[102] Ardasher Khashimov and Colleen Wood, In conservative Tajikistan, Gen Z activists are using Instagram to right for feminism, The Calvert Journal, September 2020, https://www.calvertjournal.com/articles/show/12165/feminism-tajikistan-instagram-internet-activism-post-war-civil-liberties; Katherine Long, Dushanbe’s millennials are reconnecting a broken city – with the Internet, Ozy, September 2018, https://www.ozy.com/around-the-world/dushanbes-millennials-are-reconnecting-a-broken-city-with-the-internet/89082/[103] Ozodivideo, YouTube, https://www.youtube.com/user/Ozodivideo; Radio Ozodi, Instagram, https://www.instagram.com/radioiozodi/?hl=en; Radio Ozodi, Facebook, https://www.facebook.com/radio.ozodi/[104] Peter Leonard, US-funded broadcaster under scrutiny for enabling Tajikistan’s strongman rule, Eurasianet, March 2019, https://eurasianet.org/us-funded-broadcaster-under-scrutiny-for-enabling-tajikistans-strongman-rule[105] openDemocracy, Open letter: What is going on at RFE/RL’s Tajik service?, March 2019, https://www.opendemocracy.net/en/odr/rferl-ozodi-tajik-service-media/[106] United States Mission to the OSCE, Concern about Accreditation for RFE/RL Radio Ozodi, November 2019, https://www.osce.org/files/f/documents/3/7/438218.pdf; RFE/RL Press Release, Tajikistan Again Fails To Fully Accredit RFE/RL Journalists, January 2020, https://pressroom.rferl.org/a/tajikistan-again-fails-to-fully-accredit-rferl-journalists/30391852.html; US Agency for Global Media, Journalists in Tajikistan denied accreditation. Again, August 2020, https://www.usagm.gov/2020/08/26/journalists-in-tajikistan-denied-accreditation-again/[107] Bruce Pannier, How Tajikistan Blocked Term Extensions For Key OSCE Officials, RFE/RL, July 2020, https://www.rferl.org/a/how-tajikistan-blocked-term-extensions-for-key-osce-officials/30738021.html[108] ARTICLE 19, Submission to the Universal Periodic Review of Tajikistan by ARTICLR 19, 39^th Session of the Working Group, March 2021, https://www.article19.org/wp-content/uploads/2021/03/ARTICLE-19_Tajikistan-UPR_25.03.2021.pdf[109] Eurasianet, Tajikistan sentences journalist to 12 years in jail, July 2018,https://eurasianet.org/tajikistan-sentences-journalist-to-12-years-in-jail[110] RFE/RL’s Tajik Service, Tajik Authorities Issue Arrest Warrant In Absentia For Prominent Journalist, RFE/RL, February 2019, https://www.rferl.org/a/tajik-authorities-issue-arrest-warrant-in-absentia-for-prominent-journalist/29765348.html[111] Catherine Putz, Tajik Journalist Facing Extremism Charges, The Diplomat, February 2020, https://thediplomat.com/2020/02/tajik-journalist-facing-extremism-charges/[112] Freedom Now, Tajik Journalist Daler SharipovReleased from Detention, https://mailchi.mp/freedom-now/freedom-now-3599010?e=2ae12a39e1[113] International Bar Association Human Rights Institute, Independent High Level Panel of Legal Experts onMedia Freedom, 2020, https://www.ibanet.org/Document/Default.aspx?DocumentUid=E1971BEB-58A0-4AD7-BC37-203DC9B604AD; See also CPJ, Tajik authorities harass journalist Humayra Bakhtiyar and family, July 2019, https://cpj.org/2019/07/tajik-authorities-harass-journalist-humayra-bakhti/[114] Radio Ozodi, "Troll Factory" of Tajikistan: key figures and performers. Radio Ozodi investigation, May 2019, https://rus.ozodi.org/a/29926413.html[115] Eurasianet, Tajikistan: COVID-19 outbreak offers cover for fresh assault on free press, June 2020, https://eurasianet.org/tajikistan-covid-19-outbreak-offers-cover-for-fresh-assault-on-free-press; Eurasianet, September 2020, Interview with Tajikistan’s would-be youthful change candidate https://eurasianet.org/interview-with-tajikistans-would-be-youthful-change-candidate[116] ICJ, Neither Check nor Balance: the Judiciary in Tajikistan, December 2020,  https://www.icj.org/new-icj-report-calls-for-a-comprehensive-reform-of-the-judiciary-in-tajikistan/[117] OSAC, Tajikistan 2020 Crime & Safety Report, March 2020, https://www.osac.gov/Country/Tajikistan/Content/Detail/Report/59bbeb63-ead5-4c9c-9b4f-181c2f803f23[118] Human Rights Watch, Tajikistan: Free Human Rights Lawyers, May 2016, https://www.hrw.org/news/2016/05/04/tajikistan-free-human-rights-lawyers[119] IFEX, Human rights lawyer Shukhrat Kudratov, June 2019, https://www.rferl.org/a/tajikistan-qishloq-ovozi-tabarov-death-saidov/27799302.html[120] Unites States Commission on International Religious Freedom, Tajikistan, https://www.uscirf.gov/countries/tajikistan[121] RFE/RL, Tajikistan Announces Reforms To Islamic Council, September 2010, https://www.rferl.org/a/Tajikistan_Announces_Reforms_To_Islamic_Council/2156971.html; Saodat Olimova, Political Islam And Conflict In Tajikistan, CA&C Press AB https://www.ca-c.org/dataeng/11.olimova.shtml[122] Joshua Kucera, The Aga Khan’s tightrope walk in Tajikistan, Al Jazeera, August 2013, https://www.aljazeera.com/opinions/2013/8/31/the-aga-khans-tightrope-walk-in-tajikistan[123] RFE/RL, Tajik President Signs Law Banning Children From Mosques, August 2011, https://www.rferl.org/a/tajik_president_signs_law_banning_children_from_mosques/24285911.html[124] Paul Goble, Tajikistan, Most Muslim Country in Central Asia, Struggles to Rein In Islam, Jamestown Foundation, February 2018, https://jamestown.org/program/tajikistan-muslim-country-central-asia-struggles-rein-islam/; Forum 18, Tajikistan: Last madrassahs finally closed, 6 September 2016, https://www.refworld.org/docid/57cee73f4.html[125] Mushfig Bayram, Forum 18, Tajikistan: Hijab-wearing and beards ban continues, Forum 18, October 2018, https://www.forum18.org/archive.php?article_id=2421[126] Mirzonabi Holikzod, From 5 to 23 years old: Trial against alleged followers of the Muslim Brotherhood ends in Tajikistan, Radio Ozodi, April 2021, https://rus.ozodi.org/a/31199680.html[127] Mushfig Bayram, Forum 18, and John Kinahan, Forum 8, Tajikistan: Religious freedom survey, December 2020, https://www.forum18.org/archive.php?article_id=2625[128] Ibid.[129] Saodat Olimova, Political Islam And Conflict In Tajikistan, CA&C Press AB, https://www.ca-c.org/dataeng/11.olimova.shtml[130] RFE/RL, Women’s Day Becomes Mother’s Day In Tajikistan, March 2009, https://www.rferl.org/a/Womens_Day_Becomes_Mothers_Day_In_Tajikistan/1506575.html;  Government Of The Republic Of Tajikistan, President Of The Republic Of Tajikistan, http://www.president.tj/taxonomy/term/5/83[131] Parliament of Tajikistan, Deputies of the Majlisi Namoyandagon of the Majlisi Oli of the Republic of Tajikistan, https://www.parlament.tj/en/deputats[132] Government Of The Republic Of Tajikistan, President Of The Republic Of Tajikistan, http://www.prezident.tj/taxonomy/term/5/135[133] Nilufar Karimova, Teenage Marriage Persists in Tajikistan, IWPR, May 2014, https://iwpr.net/global-voices/teenage-marriage-persists-tajikistan; Sarvinoz Ruhullo, "He threatened to kill me!" In Tajikistan, a 46-year-old man married a 12-year-old girl, Radio Ozodi, August 2020, https://rus.ozodi.org/a/30783109.html ; Ardasher Khashimov and Colleen Wood,  In conservative Tajikistan, Gen Z activists are using Instagram to fight for feminism, Calvert Journal, September 2020, https://www.calvertjournal.com/articles/show/12165/feminism-tajikistan-instagram-internet-activism-post-war-civil-liberties[134] Tajikistan: 2017 Demographic and Health Survey, https://dhsprogram.com/pubs/pdf/SR250/SR250.pdf[135] Nozilakhon Mukhamedova and Kai Wegerich,  The feminization of agriculture in post-Soviet Tajikistan, Journal of Rural Studies, January 2018, https://www.sciencedirect.com/science/article/pii/S0743016717301766[136] HRW, “Violence with Every Step”, Weak State Response to Domestic Violence in Tajikistan, September 2019, https://www.hrw.org/report/2019/09/19/violence-every-step/weak-state-response-domestic-violence-tajikistan[137] Cabar Asia, Tajikistan: When Justice Assaults a Woman, https://cabar.asia/en/tajikistan-when-justice-assaults-a-woman[138] Fergana News, Dushanbe resident fined for indecent proposal to married woman, July 2020, https://fergana.site/news/120594/; Sher Khasimov and Steve Swerdlow, Is This Tajikistan’s #MeToo Moment?, The Diplomat, November 2020,https://thediplomat.com/2020/11/is-this-tajikistans-metoo-moment/[139] Zebo Nazarova, Tajikistan’s LGBT Community: Struggling For Recognition ‘As People’, Current Time, June 2020, https://en.currenttime.tv/a/30684238.html[140] IPHR, LGBT people in Tajikistan: beaten, raped and exploited by police, July 2017, https://www.iphronline.org/lgbt-people-tajikistan-beaten-raped-exploited-police.html[141] RFE/RL’s Tajik Service, Tajikistan Creates Registry Of ‘Proven’ LGBT People, Official Journal Says, RFE/RL, October 2017, https://www.rferl.org/a/tajikistan-lgbt-registry/28800614.html[142] Ardasher Khashimov and Tahmina Inoyatova, Young People, Social Media, and Urban Transformation of Dushanbe, The Oxus Society for Central Asian Affairs, May 2021, https://oxussociety.org/young-people-social-media-and-urban-transformation-of-dushanbe/[143] Xeniya Mironova, Destructing Soviet Architecture in Central Asia, Voices on Central Asia, December 2019, https://voicesoncentralasia.org/destructing-soviet-architecture-in-central-asia/#:~:text=The%20myriad%20of%20other%20Soviet,arches%20(Leningradskie%20doma%20or%20Doma[144] Esfandiar Adineh, Demolishing Dushanbe: how the former city of Stalinabad is erasing its Soviet past, The Guardian, October 2017, https://www.theguardian.com/cities/2017/oct/19/demolishing-dushanbe-former-stalinabad-erasing-soviet-past[145] Radio Ozodi, List of 15 historic buildings in Dushanbe not subject to demolition, April 2016, https://rus.ozodi.org/a/27703145.html[146] Valentina Kasymbekova, How does a residence permit violate the rights of citizens, and why is it still not removed?, ASIA-Plus, November 2019, https://asiaplustj.info/ru/news/tajikistan/society/20191109/kak-propiska-narushaet-prava-grazhdan-i-pochemu-eyo-do-sih-por-ne-uberut[147] Vestnik Kavkaza, Aggravation of situation on Kyrgyzstan-Tajikistan border reported, April 2021, https://vestnikkavkaza.net/news/Aggravation-of-situation-on-Kyrgyzstan-Tajikistan-border-reported.html[148] https://thediplomat.com/2021/03/kyrgyzstan-uzbekistan-border-resolved-100-percent/[149] Christian Hale, Twitter Post, Twitter, May 2021 https://twitter.com/christianhale84/status/1388546278439673857?s=11[150] RFE/RL, No Plans To Swap Volatile Vorukh Exclave For Kyrgyz Land, Tajik President Tells Residents, April 2021, https://www.rferl.org/a/tajikistan-rahmon-vorukh-border-disputes-kyrgyzstan-/31195194.html[151] The World Bank, The World Bank in Tajikistan, https://www.worldbank.org/en/country/tajikistan/overview; Asel Murzakulova, Research Fellow, Mountain Societies Research Institute, UCA  and Irene Mestre, Natural Resource Management Dynamics in Border Communities of Kyrgyzstan and Tajikistan, University of Central Asia, April 2016, https://www.ucentralasia.org/Research/Item/1148/EN[152] RFE/RL, In First Official Count, Tajikistan Says 19 Killed In Kyrgyz Border Clashes, May 2021, https://www.rferl.org/a/kyrgyzstan-tajikistan-border-fighting-perceptions/31237942.html[153] Ibid.[154]OSCE, Calls between OSCR Chairperson-in-Office Linde and Foreign Ministers of Kyrgyzstan and Tajikistan, May 2021, https://www.osce.org/chairmanship/485162; Isabelle Khurshudyan, At Russia’s Victory Day parade, a show of military might amid tensions with the West, The Washington post, May 2021, https://www.washingtonpost.com/photography/interactive/2021/russia-parade-victory-day-putin/[155] Dual Citizenship Report, Kyrgyzstan, https://www.dualcitizenshipreport.org/dual-citizenship/kyrgyzstan/#:~:text=Dual%20Citizenship%20Kyrgyzstan,-Restricted&text=Pursuant%20to%20the%20Constitution%2C%20the,Kyrgyz%20Republic%20is%20a%20party[156] Bradley Jardine and Edward Lemon, Pespectives: Tajikistan’s security ties with China a Faustian bargain, Eurasianet, March 2020, https://eurasianet.org/perspectives-tajikistans-security-ties-with-china-a-faustian-bargain[157] Adam Hug (ed.) Sharing worst practice: How countries and institutions in the former Soviet Union help create legal tools of repression, FPC, May 2016, https://fpc.org.uk/publications/sharingworstpractice/; Bradley Jardine, China’s Surveillance State Has Eyes on Central Asia, Foreign Policy, November 2019, https://foreignpolicy.com/2019/11/15/huawei-xinjiang-kazakhstan-uzbekistan-china-surveillance-state-eyes-central-asia/[158] Umida Hasimova, Will Tajikistan Ever Join the Eurasian Economic Union? The Dioplomat, August 2020, https://thediplomat.com/2020/08/will-tajikistan-ever-join-the-eurasian-economic-union/; Eurasianet, Russia using crisis in Tajikistan to advance EAEU agenda?, February 2021, https://eurasianet.org/russia-using-crisis-in-tajikistan-to-advance-eaeu-agenda[159] Though the UK’s overseas territories have been known to provide a helpful umbrella for some locally owned firms.[160] World Bank, Net official development assistance and official aid received (constant 2018 US$) – Tajikistan, https://data.worldbank.org/indicator/DT.ODA.ALLD.KD?locations=TJ[161] European Commission, Tajikistan, https://ec.europa.eu/international-partnerships/where-we-work/tajikistan_en[162] Eurasianet, Tajikistan: Coronavirus brinfs bonanza of aid, but zero accountability, July 2020, https://eurasianet.org/tajikistan-coronavirus-brings-bonanza-of-aid-but-zero-accountability[163] European Commission, New EU-Tajikistan partnership & cooperation agreement – authorisation to open negotiations, https://ec.europa.eu/info/law/better-regulation/have-your-say/initiatives/12389-Authorisation-to-open-negotiations-and-negotiate-an-Enhanced-Partnership-and-Cooperation-Agreement-with-Tajikistan; EU Delegation to Tajikistan, Tajikistan and the EU, October 2020, https://eeas.europa.eu/delegations/tajikistan/750/tajikistan-and-eu_en[164] US Department of State, U.S. Relations With Tajikistan, January 2021, https://www.state.gov/u-s-relations-with-tajikistan/#:~:text=The%20United%20States%20and%20Tajikistan,consultation%20process%20to%20enhance%20cooperation[165] Bermet Talant, Twitter Post, Twitter, May 2021, https://twitter.com/ser_ou_parecer/status/1391152101850591240?s=11[166] Development Portal.org, Tajikistan, https://d-portal.org/ctrack.html?country=TJ#view=main[167] Eurasianet, Tajikistan: Coronavirus brings bonanza of aid, but zero accountability, July 2020,  https://eurasianet.org/tajikistan-coronavirus-brings-bonanza-of-aid-but-zero-accountability [post_title] => Retreating Rights – Tajikistan: Introduction [post_excerpt] => [post_status] => publish [comment_status] => open [ping_status] => open [post_password] => [post_name] => retreating-rights-tajikistan-introduction [to_ping] => [pinged] => [post_modified] => 2021-05-16 21:17:05 [post_modified_gmt] => 2021-05-16 20:17:05 [post_content_filtered] => [post_parent] => 0 [guid] => https://fpc.org.uk/?p=5806 [menu_order] => 0 [post_type] => post [post_mime_type] => [comment_count] => 0 [filter] => raw )[22] => WP_Post Object ( [ID] => 5763 [post_author] => 3 [post_date] => 2021-05-17 00:00:23 [post_date_gmt] => 2021-05-16 23:00:23 [post_content] => Tajikistan’s dissent into full authoritarianism has taken place gradually, but inexorably since the end of the Civil War as the President has consolidated power into his own hands and those of his family and close associates. The limited freedoms and political competition of the immediate post-war era have given way, particularly since 2014, to a brutality that seeks to repress dissent, irrespective of how minor or impotent, with overwhelming force that can destroy wider families and communities. Tajikistan now finds itself close to the bottom of the global freedom rankings for political competition, civic space, media and religious freedom as the regime has effectively deployed its multi-track approach of ‘suppress, acquiesce and incorporate’ to neutralise alternative voices. It is also the least economically developed country in Central Asia and on some measures the 22^nd poorest country in the world.[1] So there are real challenges about deciding whether, when and how to engage with the country (and therefore the regime), which come with difficult trade-offs for those involved, where development and human rights imperatives do not always align in the short-term. This publication does not have a magic answer to resolve these tensions, particularly as the scope for international leverage is more limited than even in some of Tajikistan’s neighbours. It lacks Uzbekistan’s and Kazakhstan’s desire for international recognition or their opportunities for investment, and the civic space that is narrowing but still remains in Kyrgyzstan has almost completely closed in Tajikistan. This does not mean however that there is nothing that can be done to help respond to the retreating rights situation in Tajikistan. Firstly, as the contributions from Larisa Alexandrova, Dilbar Turakhanova, Xeniya Mironova, Favziya Nazarova and Nigina Bakhrieva show there is still some difference between ‘almost completely closed’ and closed. Some areas remain where limited, incremental change can be made (even case by case) by human rights NGOs working in hugely challenging circumstances, provided they do not directly stray into addressing the fundamental issues of political power in the country. It is not unreasonable to believe that there may continue to be scope for limited progress in chipping away at Tajikistan’s endemic problems with domestic violence; or that local advocacy can help address certain issues around torture and mistreatment (in cases without a significant political dimension); and that concerted international protest, particularly when supported by Western Embassies, can sometimes push the regime to reverse itself as they did in the case of Khairullo Mirsaidov or Sharoffidin Gadoev.[2] Some authors in this collection point out areas for potential reform including: publishing and debating town masterplans; abolishing the propiska registration system; providing greater support for women in employment and seeking to be involved in public office;[3] removing compulsory medical examinations for those seeking to get married and the widespread requirement for HIV tests for employment; improving treatment for torture victims and educating the police and security services about the impact of torture; and many other pragmatic and incremental suggestions made in detail in their essays. While it still may be very much an uphill struggle to achieve even these modest objectives it is not entirely fanciful to believe it may be possible for some of them to be achieved, at least in part. However, clearly there is only so much that can be done by local groups on the ground given the general state of Tajikistan’s civic space. When it comes to international involvement on the ground careful thought must always be given as to whether the local presence is able to deliver quantifiable outcomes that directly improve the lives of local people in a way that goes over and above the compromises needed to obtain access. Tajikistan’s particular history gives it a higher legacy presence of NGOs and media outlets than the current level of repression would normally allow, given the approach of a government that has provided the option of self-censorship as an alternative to being forced out. However, international presence should not be simply maintained for its own sake, on the basis of the Micawber principle that ‘something will turn up’, if the same organisations and funding could instead be more active in providing support to the people of Tajikistan from outside the country. Where development outcomes are clearly identifiable and money is able to bypass state systems as much as possible, albeit recognising the penetration of the ruling elite across all sectors of society, a clear rational for continuing such work exists. However, there would seem to be a strong case for reviewing funding mechanisms that provide budget support under normal circumstances to the Government of Tajikistan, given that efforts at capacity building come with huge risks of corruption (either directly or by freeing up other funding that can be used for corrupt ends).[4] There are a particular set of questions here for the International Financial Institutions (IFIs), notably the World Bank, European Bank for Reconstruction and Development (EBRD) and the Asian Development Bank that have explicit responsibilities in relation to supporting good governance, democracy and human rights. Given the extent of the regime’s penetration of the private sector it is extremely challenging to find local partners that are truly able to be independent. For example, in 2018 the chief executives of EBRD’s local partners Arvand Bank and Imon International, institutions with comparatively good local reputations, were forced to quit in moves seemingly aimed at reducing competition with family controlled alternatives.[5] Similarly, partnerships with the state and municipalities, including Rustam Emomali’s Dushanbe, create significant challenges around potential cronyism and the displacement of other funds to corrupt ends even if the projects themselves are well managed. If the IFIs are going to continue to invest in Tajikistan, something that should itself potentially be reconsidered except for projects with urgent development outcomes, there needs to be greater conditionality that relates to wider governance and human rights reforms beyond the scope of specific projects. There is scope for IFIs and major donors to improve consultation with local and international civil society about where the benefits of such projects can outweigh their drawbacks, including the risk of further legitimating the regime. There is a strong case for undertaking a further review of all IFI spending in Tajikistan, particularly schemes that involve close collaboration with or direct funding of state structures.[6] At a local level, as Shoira Olimova argues, it is important to make sure information is available in Tajik about all major donor funded projects to improve accountability and to increase the overall amount and detail of project information that is made publically available. Also there is a need for greater support for local NGO-led initiatives such as the ‘Early Warning System’ that help to improve local transparency and accountability. Similarly, international efforts to support Tajikistan’s security sector need to be considered in the context of the systemic brutality applied by the security services to critics of the regime. The West should try to use what little political capital it has to try to address the root causes of radicalisation, in particular the governance of the country, rather than merely treating the symptoms in a way which may help strengthen institutions that can themselves generate resentment and instability. However, there may be an alternative role, and opportunities, for security cooperation through OSCE border assistance in the context of the border between Tajikistan and Kyrgyzstan, though CSTO involvement may be preferred in Dushanbe. While Russia and China remain far and away Tajikistan’s most important international partners, Tajikistan is conscious of the need (as other Central Asian powers are) not to become totally reliant on either or both of them. Tajikistan’s desire to maintain at least a semblance of a multi-vector foreign policy does provide some limited opportunities for other players to have influence at the margins. At present negotiations to ‘enhance’ the existing EU-Tajikistan Partnership & Cooperation agreement remain stalled, despite a decision on formally opening talks being due since the second half of 2020.[7] Given the grim situation on the ground in Tajikistan it would make sense for this process to remain on pause, not least because due to the state of repression any eventual deal would likely struggle to pass a European Parliament that has been rightly more willing to flex its muscles and block the ratification of deals with more egregious human rights abusers in recent years. The EU has also had initial discussions with Tajikistan over membership of its special incentive arrangement for Sustainable Development and Good Governance (GSP+) that supports vulnerable developing countries who have ratified 27 international conventions on human rights, labour rights, environmental protection and climate change, and good governance.^[8] While Tajikistan has a quite good record of signing up to international treaties its compliance with them has been woeful. Taking significant steps towards resolving that compliance failure should be a prerequisite for bringing the country into the scheme. Tajikistan would seem not to be top of the priority list in Central Asia for the UK to convert the existing EU Partnership and Cooperation Agreement into a bilateral arrangement (as it has with Uzbekistan). However, the UK should consider what benefits such a formal framework would bring and ensure that existing EU-Tajikistan human rights provisions are mirrored rather than dropped in any bilateral arrangement. As with the EU it should not seek to develop an agreement with enhanced benefits for Tajikistan without significant changes on the ground. Given Tajikistan’s position at or near the floor of most international human rights rankings there are strong arguments in favour of adding Tajikistan to the UK’s list of Human Rights Priority Countries, a list which currently contains its neighbours Uzbekistan and Turkmenistan.[9] Though the US Government is not overburdened with good options when it comes to exploring post-Afghanistan bases in Central Asia (for the purposes of them continuing to provide external security assistance to that country), Tajikistan would not seem to be the right fit. This is not only for reasons of human rights and governance but on the basis that both Russia and China already have a military presence on the ground in the country. As noted in the introduction, the previous leaders of the OSCE’s human rights mechanisms were blocked from reappointment by Tajikistani opposition to their candidacies, but the fear that this may happen again must hopefully not influence the decision-making of their successors. It is important for the OSCE, both institutionally and its member states, to actively stand up for the rights of citizens of Tajikistan to speak openly at ODIHR’s Human Dimension conference without fear for their safety or for that of their families. Similarly, with Tajikistan due for its Universal Periodic Review (UPR) on November 4^th 2021, proactive measures will need to be taken to ensure activists are able to engage fully with the UN process.[10] International partners should consider using the UPR as a stepping off point to push Tajikistan hard on a more narrowly targeted set of priority issues, cherry-picking from the smorgasbord of issues usually raised by countries through the mechanism. Finding ways to tackle corruption in Tajikistan are central to assisting both with the country’s development challenges and for any hope of reforming its system of governance. While efforts at reform on the ground will be hampered by the role played by ‘the family’ across political and economic life, international action may still be able to help. Although, as noted in the introduction London is not a major focus of illicit Tajik funds, there is still more that needs to be done to prevent the UK’s overseas territories being a conduit for opaque company formation linked to key Tajik players. However, there should be scope for both the UK and US to consider using Magnitsky sanctions, either through the human rights or corruption routes, and other mechanisms to tackle those responsible for abuse in Tajikistan. On the face of it, given the wider corruption and civil society context, the decision of the Extractive Industries Transparency Initiative (EITI) to lift Tajikistan’s suspension in January 2020 seems baffling.[11] Oleg Antonov, Edward Lemon and Parviz Mullojonov note in their essay there is a need for caution when engaging with Tajikistan’s universities given the extent of pressure potential local partners are under. They argue that faced with this situation, external academic partners should engage selectively and raise human rights concerns, using an approach of critical engagement.[12] This is of particular relevance given the context in which those in the education system are forced or induced to participate in the organised trolling of political opponents. When thinking about the ‘Factory of Answers’ there is more that social media providers can be doing to support victims of state organised trolling and smear campaigns, including the targeting of those based in the diaspora. This includes finding ways to expand access to moderation in Tajik, identifying fake accounts, improving internal redress mechanisms to enable victims to receive swifter action, (particularly for those who have been victims of repeated abuse) and improving sensitivity to the use of sexual smears and other tactics particularly targeted at women. Donors need to consider what additional support can be given to victims of such targeting including psychosocial support and assistance with documenting cases of abuse. Western countries need to do a better job in responding to the needs of Tajiks seeking refuge from pressures at home. The Poland-Belarus border, that can be reached by travel overland from Russia, has been a significant source of problems with Tajiks being prevented, sometimes for months, from crossing into Poland to claim asylum and subsequently being deported from Belarus back to Tajikistan once the security services had caught wind of what was going on.[13] The case of Hizbullo Shovalizoda, deported from Austria unlawfully according to the belated ruling of its Supreme Court, highlights the clear need for Interior Ministries and Immigration Services in these countries to properly understand the human rights situation in Tajikistan, particularly the ways in which claims of ‘extremism’ are used to target political opponents and how it has abused Interpol’s red notice system in the past. While recognising that general rules on family reunification are getting tighter in a number of countries, including the UK, it is important that Western Governments are fully aware of the pressures that family members of activists can face and they need to find new ways to allow relatives to join those in exile when families themselves are targeted. There also needs to be greater recognition amongst European asylum systems about the dangers posed, even for ordinary citizens, in returning to Tajikistan, particularly when the person is religiously observant. Western security services need to be aware of the ways in which Tajikistan works extra-territorially to apply pressure and target those in the diaspora. This includes not only the well-documented cases of violence committed against exiled activists, but the ways in which pressure is put on other members of Tajikistan’s diaspora (often by pressuring their families back home) to harass those activists.^[14]  Though stretching somewhat beyond the scope of this publication, it is clear that efforts need to be redoubled to attempt to restore Russia’s (previously patchy but now dramatically reduced) compliance with its obligations to the European Court of Human Rights, particularly as it relates to respecting Rule 39 interim measures to halt cases of the rapid deportations of Tajiks in breach of Russian and international law. So overall Tajikistan, after almost 30 years of independence, finds itself in a very difficult place, combining extreme poverty with a political system that brooks no dissent and a civic space that has dramatically shrunk. Western international actors have limited opportunities to influence the situation in a positive direction, but it is important that they seek to use what leverage they have to resist further backsliding and put pressure on the regime to curb its excesses. Money remains the most important lever, whether that is looking at what more can be done to condition or review international aid, investment and lending, or taking action where corrupt financial flows from the Tajik elite penetrate the international financial system. Beyond the country there is a lot more to do to protect activists in exile from harassment and extradition by a regime that does not see national borders as a barrier to its repression. Recommendations In light of the research and analysis set out in this publication, this author seeks to make a number of possible recommendations for action.[15] For the Government of Tajikistan There are a great many areas where the Government of Tajikistan needs to reform to comply with the international commitments it has signed up to, far more than can be reasonably included here. However, below is a broad selection of some of the things that it should seek to do. It should:

• End the harassment of regime critics at home and abroad and the use of torture in its penal and criminal justice systems;
• Remove the sections of the criminal code that prohibit the ‘insult’ of the President and public officials;
• Limit the application of anti-extremism legislation to widely recognised violent groups and individual acts of violence, preventing its abuse against political opponents;
• Address widespread corruption at the heart of the state and take steps to reduce conflict of interest for state officials;
• Restore political pluralism by allowing independent parties to register, lowering signature requirements to stand for public office, while allowing independent candidates to stand;
• Reform the office of the Ombudsman and create new independent mechanisms for investigating torture and abuse of power by police and security officials;
• Improve training for investigative bodies on conducting investigations of torture and ill-treatment and develop a comprehensive rehabilitation programme for torture victims with a particular focus on women;
• End mandatory medical examination for every citizen seeking to get married and the use of HIV tests as a de facto requirement for many jobs and for access to education;
• Cease the blocking of websites of independent news outlets and citizens groups;
• End the propiska system of internal movement registration and restrictions;
• Make the General Plans of Dushanbe and other cities more accessible and involve citizens in their development;
• Reform and expand the listing process for properties and areas of architectural and heritage value with input from local citizens;
• Develop measures to promote women’s participation in employment and public office; and
• Tackle domestic violence, sexual harassment and abuse of the LGBTQ community.

 For Western Countries and international organisationsThey should seek to:

• Review investments by IFIs and aid schemes that provide budget support to the Government of Tajikistan;
• Implement Magnitsky sanctions and other anti-corruption measures against those in the system responsible for human rights abuses and graft;
• Provide better support for victims of state organised trolling campaigns and urge social media companies to improve content moderation in Tajik and streamline complaints procedures;
• Pause EU efforts to create a new Enhanced Partnership and Cooperation Agreement and to add Tajikistan to the GSP + scheme;
• Add Tajikistan to the UK’s list of Human Rights Priority Countries; and
• Improve access to asylum and temporary refuge for Tajiks at risk, including measures to assist family reunification where the relatives of activists have been targeted for abuse.

 Image by Kalpak Travel under (CC). [1] Avery Koop, Mapped: The 25 Poorest Countries in the World, Visual Capitalist, April 2021, https://www.visualcapitalist.com/mapped-the-25-poorest-countries-in-the-world/; Tajikistan’s position is slightly better when it is ranked by purchasing power parity.[2] Realistically this in cases without a link to the IRPT.[3] Bluntly given the nature of politics in Tajikistan the quotas for women candidates proposed by Dilbar Turakhanova could be achieved by amending the party rules of the People's Democratic Party of Tajikistan without the need to formally enshrine this in law.[4] Excluding emergency COVID-related relief.[5] RBRD, Faizobod water and wastewater project, May 2021, https://www.ebrd.com/work-with-us/project-finance/project-summary-documents.html?1=1&filterCountry=Tajikistan; Eurasianet, Breaking Tajikistan’s banks: The north falters as ruling family cements position, April 2018, https://eurasianet.org/breaking-tajikistans-banks-the-north-falters-as-ruling-family-cements-position[6] The World Bank, Projects Tajikistan, https://projects.worldbank.org/en/projects-operations/projects-list?lang=en&countrycode_exact=TJ&os=0[7] European Commission, New EU-Tajikistan partnership & cooperation agreement – authorisation to open negotiations, June 2020, https://ec.europa.eu/info/law/better-regulation/have-your-say/initiatives/12389-Authorisation-to-open-negotiations-and-negotiate-an-Enhanced-Partnership-and-Cooperation-Agreement-with-Tajikistan[8] Tajikistan is already a participant in the EU’s basic ‘Generalised scheme of preferences’ providing easier market access for developing countries.[9] FCO and FCDO, Corporate report: Human rights priority countries: ministerial statement, January to June 2020, Gov.uk, November 2020, https://www.gov.uk/government/publications/human-rights-priority-countries-autumn-2020-ministerial-statement/human-rights-priority-countries-ministerial-statement-january-to-june-2020[10] United Nations Human Rights Council, Universal Periodic Review, https://www.ohchr.org/EN/HRBodies/UPR/Pages/UPRMain.aspx[11] EITI, The Board agreed that Tajikistan has made meaningful progress overall in implementing the 2016 EITI Standard, January 2020, https://eiti.org/board-decision/2020-02; Or perhaps put more charitably they have taken a somewhat narrowly focused assessment of their formal criteria than might have been merited given wider circumstances.[12] See also John Heathershaw and Edward Schatz, Academic freedom in Tajikistan endangered: what is to be done? openDemocracy, February 2018, https://www.opendemocracy.net/en/odr/academic-freedom-in-tajikistan-endangered/; Here also are two articles that put forward the case for continuing broader local engagement. Karolina Kluczewska, Academic freedom in Tajikistan: western researchers need to look at themselves, too, ppenDemocracy, February 2018, https://www.opendemocracy.net/en/odr/academic-freedom-in-tajikistan/; Malika Bahovadinova, Academic freedom in Tajikistan: why boycotts and blacklists are the wrong response. openDemocracy, February 2018, https://www.opendemocracy.net/en/odr/academic-freedom-in-tajikistan-boycotts/[13] See Adam Hug (ed.), Closing the Door: the challenge facing activists from the former Soviet Union seeking asylum or refuge, FPC, December 2017, https://fpc.org.uk/publications/closing-the-door/[14] Exeter University Central Asian Studies Network, Central Asian Political Exiles (CAPE) database https://excas.net/projects/political-exiles/[15] While some of these recommendations build on the analysis and suggestions made by individual essay contributors they are the sole responsibility of the publication’s editor. He is extremely aware that some of the recommendations to the Government of Tajikistan, particularly the initial requests, are somewhat aspirational in nature given the current circumstances. [post_title] => Retreating Rights – Tajikistan: Conclusions and recommendations [post_excerpt] => [post_status] => publish [comment_status] => open [ping_status] => open [post_password] => [post_name] => retreating-rights-tajikistan-conclusions-and-recommendations [to_ping] => [pinged] => [post_modified] => 2021-05-16 20:29:32 [post_modified_gmt] => 2021-05-16 19:29:32 [post_content_filtered] => [post_parent] => 0 [guid] => https://fpc.org.uk/?p=5763 [menu_order] => 0 [post_type] => post [post_mime_type] => [comment_count] => 0 [filter] => raw )[23] => WP_Post Object ( [ID] => 5636 [post_author] => 3 [post_date] => 2021-03-16 19:23:21 [post_date_gmt] => 2021-03-16 18:23:21 [post_content] => The publication of the long awaited Integrated Review of Security, Defence, Development and Foreign Policy, entitled ‘Global Britain in a competitive age’, should finally help give greater clarity  to the UK’s foreign policy and global strategy after the dislocation of the pandemic, organisational restructuring and budget cuts. This very initial response to a 112 page document released a few hours ago does not seek to capture the full complexity of a review that will shape the UK’s policy for years to come. However, it seeks to briefly address some of the key themes, particularly those that were addressed by the Foreign Policy Centre’s Finding Britain’s role in a changing world programme in 2020.[1] There is much to welcome in the text of the Integrated Review (IR). Whether you agree or not with the priorities the Government has chosen, it is very helpful to have them articulated through the IR’s formal statement of what it sees as ‘Our interests and our values’, the articulation of the Prime Minister’s ‘vision for the UK in 2030’ and the four priorities of the ‘Strategic Framework’, between them it gives a consolidated list of the objectives the UK is seeking to pursue, which can help anchor future policy.[2] The IR recognises that the UK’s departure from the EU necessitates a swifter moving, more agile approach to its international action. However, it rightly states that this depends on being able to retain ‘a consistent level of international influence, maintaining the soft and hard power capabilities required to support this’ and that this needs ‘new ways to cooperate through creative diplomacy and multilateralism’ as well as developing an increased competitive edge. The Prime Minister’s vision of the UK being ‘a problem-solving and burden-sharing nation with a global perspective’ is a both a welcome recommitment to this longstanding principle but also a declaration of a notable policy shift. What is clear is that the IR envisages a revised approach to multilateralism that is less focused on post-Cold War institutions (though NATO is mentioned multiple times) and the ‘rules based international system’, but that seeks to respond to a more fragmented and contested world order by being more proactive and adaptive. This approach carries both high risks and high rewards as it is imperative that the UK does still meet its commitment to ‘do more to reinforce parts of the international architecture that are under threat’ (i.e. not leaving existing structures to be dominated by revisionist powers such as China and Russia) while executing its pivot into increased global leadership in regulatory and norm setting institutions, particularly in the technology and data space (and on Space!). It will be essential that a long-term view is taken when assessing what the UK wants to achieve through multilateral systems to avoid perceptions of opportunism and to build trust amongst traditional allies in such forums who recognise the enduring importance of having rules based systems for middle powers, and who may still hold reservations over the UK’s intentions in the wake of Brexit. The UK Government may not be sentimental about multilateralism but many of its partners are more so, not least the Biden administration’s rhetorical commitment to rebuilding traditional alliances (though in practice both recognise the need for urgent institutional reform). The IR rightly addresses the central role of what it calls ‘Systemic Competition’, with a recognition of the challenges of rising authoritarianism creates for the cause of liberal democracy and the stability of existing institutions. The review hardens the UK’s formal posture towards both China and Russia, while recognising that without the ability to retain some space for dialogue, particularly with the former, there will be little prospect of meaningfully addressing global challenges such as climate change. In relation to Russia, the recommitment to the central importance of the Euro-Atlantic region to the UK is welcome to show European partners that despite Brexit the UK still has a lot to offer and that it is still ‘a European country’ albeit one ‘with global interests’. The second strand of the IR’s Strategic Framework, entitled ‘Shaping the open international order of the future’, should help shape the priorities and assist in the UK’s response to this moral and strategic challenge, most notably through the first goal under this strategic priority, which ‘is to support open societies and defend human rights’ as part of the UK’s stated commitment to be ‘a force for good’. The addition of the term ‘sovereignty’ to the IR’s statement of values and interests clearly has echoes of the Brexit debates and will be seen in that light by many. However, it is also being used to reframe the Government’s focus on building domestic legitimacy and accountability for its policies, creating a through line between the national and international in its language on the importance of democracy. The international perceptions of such as statement will need to be managed carefully to prevent the UK from being seen as aligning itself with illiberal powers that use sovereignty rhetoric to ignore international rules and human rights standards. This sovereignty framing helps shape the language contained in the ‘Strengthening security and defence at home and overseas’ section on the resilience of the UK’s democracy.  Much of the language around ‘protecting democracy in the UK, supporting a democratic system that is fair, secure and transparent’ is welcome. However, it contains within it a deeply troubling confirmation that the ‘work programme will include: introducing voter ID at polling stations’. Attempts to mirror US style voter suppression techniques would not only create a threat to the UK’s democratic legitimacy and detract from the other important steps outlined here on disinformation and other issues, it also risks undermining the UK’s ability to promote strengthening electoral systems and access to democratic rights around the world. The IR rightly recognises the UK’s fundamental strengths as a cultural leader, which it dubs as being a ‘Soft Power Super Power’. It also has helpfully shown a greater focus on trade (and its integration with foreign policy and national strategy) than might have been envisaged at the start of the consultation process, nonetheless there is a missed opportunity to make clear the role trade policy can play in encouraging the UK's support for open societies and incentivising human rights in addition to the Government’s focus in this area on open economies. Tackling illicit finance, as well as serious and organised crime, is also a welcome component of the IR’s approach, with the commitment to bring in new Magnitsky sanctions focused on corruption as well as a recognition of the need to tackle money laundering facilitated by the UK. So while there are a number of areas of concern in the document that fall beyond the remit of the FPC’s ‘Finding Britain’s role in a changing world’ project, such as the proposals to increase the UK’s nuclear stockpiles, the overall balance of the text is a positive one that can help shape government policy going forwards. However, it is a review of significant scope and one that will only achieve its goals, particularly the objective of being truly integrated, if it is able to be effectively implemented. Central to that implementation challenge is the level of resource available to deliver its objectives and manage the process of change. Much has already rightly been said about the Government’s decision to cut UK aid spending from 0.7% to 0.5% of a falling national income.[3] The impact of this is being seen in the public debate over the cuts to UK assistance in Yemen, the future of VSO (Voluntary Service Overseas) and other longstanding UK priorities. There is understandable concern, particularly within the development sector, about the shift away from having discrete aid and development priorities and commitments to the UK's aid spending being more instrumentalised to achieve integrated policy goals.  More debate will take place over the coming weeks and months as the reality of some of the shifts in geographical and policy priorities outlined in the IR begin to align with the scale of the budget reductions to significantly reduce the capacity of the UK and its partners in areas of previous strength. For example, on the day of launch, openDemocracy reported that the FCDO’s Open Societies and Human Rights Directorate  was facing a 80% budget cut and the National Crime Agency’s ODA funded work on anti-corruption was also to be significantly cut.[4] Such practical pressures clearly do not align with the strategic vision outlined in the IR. This capacity crunch is brought into even more stark relief by the Government’s new commitment to an ‘Indo-Pacific tilt’, seeking to rebuild its presence East of Suez across the full spectrum of government activity.[5] The IR is clearly a strategy document designed to drive culture change across Whitehall and, as recommended in the FPC’s research, the Government says that it is looking to beef up mechanisms to ensure its implementation. These include ‘a new Performance and Planning Framework and is establishing an Evaluation Taskforce’ as well as departmental ‘Outcome Delivery Plans, against which ministers will receive regular performance reports’. The Integrated Review itself is conspicuously light on detailed policy commitments. The Government has argued that this is by design, allowing the review to be more flexible and adaptive over time, ‘a living document’ in official parlance. However, this reduces the number of measurable objectives against which government performance can be measured, potentially undermining the Government’s stated objective of using the process to build public trust and legitimacy amongst a domestic audience. More thought should be given towards how information from the performance and planning framework and top line information from each department’s Outcome Delivery Plans can be made available to the public and relevant stakeholders to ensure they are able to hold the Government to account on its commitments. Image by FCO under (CC). [1] This comprised five publications and a number of events that sought to inform the public debate around the Integrated Review, https://fpc.org.uk/programmes/finding-britains-role-in-the-world/. The views expressed here represent the personal views of FPC Director Adam Hug based on the ‘Finding Britain’s role in changing world’ research in 2020.[2] There may still be some benefit in combining these three strands in the IR document into one integrated list. FPC, The principles for Global Britain, September 2020, https://fpc.org.uk/publications/the-principles-for-global-britain/[3] Addressed in the FPC’s project in 2020.[4] Peter Geoghegan, UK government plans 80% cuts to world-leading anti-corruption work, openDemocracy, March 2021, https://www.opendemocracy.net/en/opendemocracyuk/uk-government-plans-80-cuts-to-world-leading-anti-corruption-work/[5] The cost and benefits of such a tilt are addressed in the FPC previous work. [post_title] => Building on the Integrated Review [post_excerpt] => [post_status] => publish [comment_status] => open [ping_status] => open [post_password] => [post_name] => building-on-the-integrated-review [to_ping] => [pinged] => [post_modified] => 2021-03-17 09:59:51 [post_modified_gmt] => 2021-03-17 08:59:51 [post_content_filtered] => [post_parent] => 0 [guid] => https://fpc.org.uk/?p=5636 [menu_order] => 0 [post_type] => post [post_mime_type] => [comment_count] => 0 [filter] => raw )[24] => WP_Post Object ( [ID] => 5612 [post_author] => 3 [post_date] => 2021-03-01 00:14:40 [post_date_gmt] => 2021-02-28 23:14:40 [post_content] => Kyrgyzstan has just experienced another period of rapid and chaotic change, the third time the country has overthrown an incumbent President in the last 15 years. This publication shows how the roots of the problem run deep. It explores how a culture of corruption and impunity have been at the heart of Kyrgyzstan’s institutional failings, problems that have sometimes been overlooked or downplayed because of the comparison to challenges elsewhere in Central Asia, but that were ruthlessly exposed by the COVID-19 pandemic. The publication tries to explain the recent emergence of the new President Sadyr Japarov in the unrest of October 2020 and what it might mean for the future of Kyrgyzstan. An instinctive anti-elite populist with a powerful personal narrative and a past reputation for economic nationalism Japarov is undertaking a rapid consolidation of power, including through controversial constitutional reform. Liberal minded civil society has been under increasing pressure throughout the last decade. They have faced successive governments increasingly seeking to regulate and pressure them and a rising tide of nationalism that has seen hatred against civil society activists expressed on the streets and online, particularly due to the weaponisation of work on women’s and LGBTQ rights. The publication proposes a root and branch rethink of donor initiatives in Kyrgyzstan to take stock of the situation and come again with new ways to help, including the need for greater flexibility to respond to local issues, opportunities for new ideas and organisations to be supported, and a renewed focus on governance, transparency and accountability. Magnitsky sanctions and global anti-corruption measures can be used to respond to the ways corrupt elites have stashed their earnings abroad and they can also be used to seek redress where justice is unlikely to be served in Kyrgyzstan, such as in the tragic case of Azimjan Askarov. There is scope to better condition potential trade, aid and investment incentives to human rights benchmarks. The publication suggests areas for further amendment in the drafting of Kyrgyzstan’s new constitution and calls for more action from social media companies to protect activists and journalists who are subject to harassment. The international community should be under no illusions about the scale of the challenges Kyrgyzstan faces. It should take swift action to prevent further backsliding on rights and freedoms, while finding new ways to help resolve Kyrgyzstan’s systemic problems. Recommendations for the Government of Kyrgyzstan, international institutions and Western donors:

• Ensure a rigorous focus on issues of corruption, hatred and impunity;
• Undertake a systemic review of international donor funded projects in Kyrgyzstan including budget support, the use of consultancies and working with NGOs. It should look at both objectives and implementation, based on evidence and widespread engagement;
• Find ways to empower fresh thinking and new voices, while giving partners the space and resources to adapt to local priorities;
• Encourage the Japarov Government to develop a new National Human Rights Action Plan;
• Increase human rights and governance conditionality in order to unlock stalled EU and UK partnership agreements, debt relief, further government related aid and new investment;
• Deploy Magnitsky Sanctions and anti-corruption mechanisms more widely on Kyrgyzstan;
• Expand Kyrgyz language moderation on social media and strengthen redress mechanisms;
• Push for further amendments to the draft constitution to protect NGOs, trade unions, free speech and minority rights, and avoid increasing the power of the Prosecutor General; and
• Explore new mechanisms for civic consultation, learning from local practices in Kyrgyzstan, consultative bodies in other developing countries and the use of Citizens Assemblies.

 Image by Sludge G under (CC). [post_title] => Retreating Rights - Kyrgyzstan: Executive Summary [post_excerpt] => [post_status] => publish [comment_status] => open [ping_status] => open [post_password] => [post_name] => retreating-rights-kyrgyzstan-executive-summary [to_ping] => [pinged] => [post_modified] => 2021-02-28 23:00:42 [post_modified_gmt] => 2021-02-28 22:00:42 [post_content_filtered] => [post_parent] => 0 [guid] => https://fpc.org.uk/?p=5612 [menu_order] => 0 [post_type] => post [post_mime_type] => [comment_count] => 0 [filter] => raw )[25] => WP_Post Object ( [ID] => 5607 [post_author] => 3 [post_date] => 2021-03-01 00:13:21 [post_date_gmt] => 2021-02-28 23:13:21 [post_content] => Introduction: Examining the pressure on human rights in Kyrgyzstan This publication, Retreating Rights, is an attempt to take stock of another period of rapid and chaotic change in Kyrgyzstan, looking at how the country arrived at its current situation and assessing what can be done next.[1] The roots of where the country now finds itself run deep, deeper than many of the institutions Kyrgyzstan has built up over the years, and a more detailed analysis of these structural questions is covered in the second half of this introduction and in many of the essay contributions. When this project was initially conceived in Autumn 2019 the storm clouds of nationalism and corruption over the country had been gathering for some time (and in many respects had always been there), before a weak response to COVID and pent-up frustration with a self-interested ruling class triggered the third overthrow of a government in little over 15 years. Kyrgyzstan’s relative openness, at least when compared to its Central Asian neighbours, has often masked some of the deep and deepening challenges on governance and human rights issues. The roiling intra-elite competition and concerns over corruption have driven two previous revolutions, a contentious election in 2017 and the violent siege and arrest of former President Almazbek Atambayev in August 2019. The country is also dealing with the legacy of inter-communal violence targeted mainly at the ethnic Uzbek minority in Southern Kyrgyzstan, with discrimination against that community and the suppression of their language and property rights not satisfactorily resolved. The tragic death of political prisoner Azimjan Askarov in 2020 is a legacy of this grim situation and a symbol of the continuing communal tensions. Over the last decade, and particularly in recent years, civil society activists have tried to raise the alarm about the increasing challenges they faced from the bureaucratic pressure, security service snooping and nationalist backlash, but too often these concerns have been minimised, informed in part by a desire to retain the idea of Kyrgyzstan as the Central Asian success story when it came to human rights and civic freedoms, even as poverty and other development metrics showed much more limited progress. As recently as June 2020 international partners such as the EU were arguing that ‘the overall human rights situation remained stable and is considered as the most advanced in the region. The government remained committed to its human rights agenda and adopted relevant documents for its implementation, e.g. the National Human Rights Action Plan 2019-2021.’^[2] Incremental mounting concerns were too often overlooked until it became too late to stop more profound change. The ‘frog’ of Kyrgyzstan’s political wellbeing had been gently boiled over several years before the pan bubbled over in late 2020, leaving serious, overdue questions about the long-term health of that metaphorical amphibian that this publication seeks to answer. How we got here: a brief history of Kyrgyzstan The land that is now Kyrgyzstan has been home to a series of step civilisations including the Yenisei Kyrgyz Khaganate (likely to have been formed by ancestors of the modern Kyrgyz people) before its conquest by other step peoples including most notably the Mongol Empire in the thirteenth century.[3] The folk history of this initial founding period (in the ninth century) is shaped by the events told in the Epic of Manas, one of the world’s longest poems, which has been used heavily by modern Kyrgyzstan as the basis for its national identity.[4] The Kyrgyz remained predominantly as nomadic tribes in what is now Kyrgyzstan and the surrounding regions, interacting with the Chinese and other settled empires such as the Timurids to the south. First contact between the Kyrgyz tribes and Katherine the Great’s Russia took place in 1775 and just over a 100 years later (in 1876) the land and its people were taken and absorbed into the Russian Empire. The Soviets established the Kara-Kirghiz Autonomous Oblast within the Russia Soviet Socialist Republic (SSR) in 1924 which would gradually evolve in 1936 into the Kirghiz Soviet Socialist Republic, a full constituent republic of the Soviet Union. Shortly before the dissolution of the Soviet Union the President of the Kirghiz Academy of Science Askar Akayev won the Presidency after stalemate between more established Communist Party figures. Akayev would lead the new Republic of Kyrgyzstan until 2005, moving further than his Central Asian peers down the road of economic and political liberalisation. Although less authoritarian than his fellow post-Soviet Central Asian leaders the level of corruption steadily grew through his time in office. How we got here: 2005- 2020Despite having previously promised to retire as mandated at the end of his third term in 2005, rumours swirled that Akayev planned a managed transfer of power to one of his children or to break the term limits that would have prevented him standing again. Protests against his government escalated across the country, particularly in response to strong concerns of ballot rigging in the February 2005 parliamentary election, that culminated in Akayev fleeing the country (and resuming his academic career in Moscow), a sequence of events known as the Tulip Revolution.[5] Leader of the protest movement, former Prime Minister Kurmanbek Bakiyev became both interim Prime Minister and Acting President and would subsequently win the July 2005 elections that followed Akayev’s ouster. Like his predecessor Bakiyev would promise reform and then became mired in increasingly egregious corruption, as a number of authors in this collection note. Amid an energy crisis (with rolling blackouts and spiralling costs), opposition to Bakiyev’s corruption crystallised into protests and riots that escalated into the capture of key government buildings and the White House (home to the Parliament and Presidential Administration) with around 65 deaths before the resignation of Bakiyev in April 2010. However his supporters would continue to mobilise in the south of the country leading to unrest that culminated in the June 2010 riots in Osh that predominantly targeted the ethnic Uzbek population who had been seen to be supportive of those who had ousted Bakiyev, though the roots of the dispute lie much deeper as explained in this publication. Bakiyev, along with many of his family and entourage, sought and gained asylum in Belarus, including the bizarre case of former Prime Minister Daniyar Usenov who is believed to have changed is name and now serving as the director of the Belarus National Biotechnology Corp, while Bakiyev’s son Maxim gained asylum in the UK.[6] Roza Otunbayeva, who had previously been a key figure alongside Bakiyev in 2005, served as President on a short-term basis following the passage of the July 2010 Constitution in a referendum that saw the transfer of significant powers from the Presidency to the Parliament (the Jogorku Kenesh or Supreme Council). Otunbayeva was succeeded as President in December 2011 by the Prime Minister Almazbek Atambayev. Again, as a number of authors in this collection show, he came in promising reform and left with a reputation for corruption and mismanagement. However, so far uniquely in post-Soviet Kyrgyzstan, he made it to the end of his term of office. Atambayev was able to hand over power in 2017 to his hand-picked successor and Social Democratic Party of Kyrgyzstan (SDPK) colleague, the Prime Minister Sooronbay Jeenbekov, in an election that was broadly free but far from entirely fair, marred by misuse of vote buying and use of administrative resources.[7] Yet upon taking office the relationship between the two men swiftly fractured with a flurry of legal cases against Atambayev and his inner circle, culminating in an armed stand-off at Atambayev’s home compound and his subsequent arrest and conviction for 11 years on corruption charges and manslaughter charges still pending. The SDPK fractured between pro-Jeenbekov and pro-Atambayev factions, with many of the former ultimately coalescing around the Birimdik (Unity) party to act as the ‘party of power’ ahead of the 2020 elections. Kyrgyzstan’s reputation as an ‘Island of Democracy’ has been repeated often throughout the country’s post-Soviet history as a point of comparison to its neighbours, but throughout said history there have been significant concerns about its political health.[8] At the very least it is worth pointing out that every elected President has either been removed from office by protests or been subsequently imprisoned after their term had expired.[9] The country remains the second poorest in the post-Soviet space, with a GDP per capita of $1,309 (actual USD or $5,485 PPP) and massive levels of migration, in particular to Russia that sees remittances form 28.5 per cent of the Kyrgyzstan’s GDP.[10] The Transparency International Corruption Perception Index (CPI) places the country at 124^th in the world and despite the lingering perception of Kyrgyzstan’s democratic bona fides Freedom House’s Nations in Transit Report has repeatedly classified Kyrgyzstan as a Consolidated Authoritarian Regime, with an overall score for political freedoms of 11 out of 100 and an albeit slightly better 27 out of 100 for Civil Liberties.[11] In 2016, Kyrgyzstan only narrowly avoided introducing a Russia-style foreign agents law after intense pressure from Kyrgyz civil society and Western donor governments and many NGOs have reported continuing pressure from the authorities and non-state actors linked to powerful interests.[12] As set out later in this section and in many of the essays, nationalism has been on the rise over the last ten years to become a major mobilising force in Kyrgyzstan’s public life.[13] This has manifested itself in many different ways, but particularly in the form of both anti-Western and anti-Chinese sentiments, a growing hostility to local Russian speakers (though rarely to Russia itself) and ongoing tensions over women’s rights issues and with ethnic and sexual minorities. From late 2018 onwards a series of protests began against Chinese migrants (both real and perceived), Chinese investments in the country and around the treatment of ethnic Kyrgyz in China.[14] In August 2019, protests erupted at the Solton-Sary mine, owned by the Zhong Ji Mining Company, over allegations of environmental damage and poor treatment of Kyrgyz employees.[15] As well as the ethnic and geo-strategic dimension in relation to such protests, the protests tapped into wider concerns about lack of economic progress and the sense that those benefiting from Kyrgyzstan’s resource wealth are not the local population but international investors (and domestic elites). Dissatisfaction and protests against foreign ownership of the Kumtor Gold mine, owned by Canadian mining firm Centerra and accounting for around nine per cent of Kyrgyz GDP, have been a recurring theme of Kyrgyz political debate and was the source both of now President Sadyr Japarov’s initial popularity and his criminal conviction for a kidnapping that occurred as part of pro-nationalisation protests he led in 2013.[16] 2020 began with further protests against perceived Chinese economic encroachment, ultimately leading to plans for a $275 million Sino-Kyrgyz logistics center in the Naryn Free Economic Zone near the Chinese border to be scrapped.^[17] Women’s rights have become a particular flashpoint between women’s rights protesters (along with their supporters in liberal civil society) and nationalist counter-demonstrators. In late 2019, the Femminale of Contemporary Art, an exhibition of feminist art by Kyrgyz and international artists at the National Museum of Fine Arts in Bishkek became the centre of protest.[18] The backlash by protesting nationalists groups against the display (that included Kazakh artist Zoya Falkova’s Evermust, a punching bag made into the shape of a female torso to highlight domestic violence) lead to the Ministry of Culture censoring some of the exhibits and forcing the resignation of the Museum’s curator amid death threats against her.[19] International Women’s Day (March 8^th) has also long been a flashpoint between the two faces modern Kyrgyzstan and in 2020 it again became a point of conflict. As Eric McGlinchey puts it in his essay, ‘on March 8, 2020—International Women’s Day—a group of masked men wearing Ak-kalpaks, traditional Kyrgyz hats, attacked a group of activists who had gathered on Victory Square to highlight the persistence and acceptance of widespread domestic violence, bride kidnapping, and rape.[20] Revealingly, while the violent attackers were not detained, 50 women’s rights activists were arrested.’[21] How we got here: March-October 2020Ten days after the International Women’s Day protests however normal political life would come shuddering to a halt as the first cases of COVID-19 were identified in Kyrgyzstan. By March 22^nd a state of emergency was declared and public transport was shut down in Bishkek, which would evolve into a more substantial lockdown and curfew.[22] As with so many countries around the world, including this author’s own, the ensuing crisis fully exposed the strengths and many weaknesses of the Kyrgyz state. As Ryskeldi Satke’s essay in this collection shows the pandemic overwhelmed the capacity of Kyrgyzstan’s health system (both in terms of beds and staff) and laid bare the endemic problems with governance, lack of transparency and corruption that undermined the country’s ability to cope. Problems included a lack of oxygen and ventilators and the virus running rampant through healthcare workers who were struggling with the lack of PPE and other protections.[23] In the first few months of the pandemic the true picture was also somewhat obscured by cases regularly being misrecorded as cases of pneumonia. Much of the initial response was characterised by an intra-elite blame game. By April 1^st President Jeenbekov fired the heads of his COVID taskforce, Health Minister Kosmosbek Cholponbayev and Deputy Prime Minister Altynai Omurbekova over perceived failings in the initial response.[24] Cholponbayev would subsequently be arrested in September 2020 amid claims of negligence and concerns over a consulting contract he had negotiated.[25] Prime Minister Mukhammedkalyi Abylgaziev would take a leave of absence on May 27^th, mid-crisis, and would subsequently resign two weeks later over corruption allegations relating to the sale of national broadcasting frequencies.[26] At Abylgaziev’s leaving party ministers were caught on camera not wearing masks and breaking social distancing rules leading to 28 politicians and officials being fined.[27] Ordinary citizens found the situation chaotic. The implementation of internal movement controls created havoc for the many people whose jobs relied on commuting into major cities such as Bishkek or who had been living in those cities without the formal propiska registration documents.[28] The crisis also saw Kyrgyzstan take on significant amounts of emergency funding from international institutions, $627.3 million by July 2020, triggering further concerns about transparency and accountability of how the money was spent.[29] However, as so often in cases of state failure in Kyrgyzstan, volunteers stepped into the breach to provide support in hospitals and other health care facilities.[30] Come 2021 and the Japarov administration would announce that the previous Government significantly under counted the death rate, with more than 4,000 having died in the initial 2020 outbreak compared to the previously quoted figure of 1,393.^[31] The crisis also not only necessitated the restriction of civil liberties on public health grounds seen around the world but it provided the Government with opportunities to further restrict media and political freedoms. As Elira Turdubaeva points out in her essay, independent media was not able to operate outside during the lockdown period, the Parliament tried to proceed with laws designed to increase bureaucratic measures on NGOs and the security services ramped up arrests of social media users who criticised the Government response to the pandemic (including medical workers protesting the lack of PPE).[32] Despite the social and economic turmoil ahead of the Parliamentary elections, it initially seemed that the contests would simply act as an intra-elite competition between oligarchs and local power brokers, as the party system reshaped itself following the implosion of the SPDK.[33] It soon became clear that much of the activity was centred around jostling between forces directly aligned with President Jeenbekov (including his brother Asylbek), which coalesced around the Birimdik party (Party of Democratic Socialism—Eurasian Choice ‘Unity’), and forces close to the powerful Matraimov family network (about more of which below), which acted through the also notionally pro-Jeenbekov Mekenim Kırgızstan (‘My Homeland Is Kyrgyzstan’) party. Rules prohibiting the use of volunteers entrenched the capacity gap between the well-resourced efforts of Birimdik, Mekenim Kirgizstan and Kanatbek Isaev’s Kyrgyzstan party (also seen as being pro-Jeenbekov), and their rivals.[34] However, perhaps more important than formal campaign spending was the continuation of large-scale vote buying, a common practice in past elections, which this time also included the abuse of pandemic related charitable initiatives, as well as the traditional abuse of administrative resources (the coercion of state institutions and employees) to back pro-Jeenbekov candidates (albeit often against one another in internecine contests that devolved into brawls on more than one occasion).[35] 16 of the 17 Parties in the October election signed up to the Central Election Commission (CEC) code of conduct on hate speech but this was often ignored online during in the campaign. Here: October 2020 onwardsOn election day itself, October 4^th, social media was awash with images of electoral shenanigans including videos of vote buying, voting for multiple people and suspected ‘carousel’ voting (where people vote in multiple polling locations, potentially abusing the ability to temporarily change voting addresses).[36] The OSCE Final Election monitoring report subsequently noted that its observation mission had received ‘numerous credible reports from interlocutors throughout the country about instances of vote buying and abuse of administrative resources.’[37] In the preliminary results, Birimdik narrowly bested Mekenim Kirgizstan by 24.50 per cent to 23.79 per cent (which would have equated to 46 and 45 seats respectively in the 120 seat Supreme Council (Jogorku Kenesh), with Kyrgyzstan some way behind on 8.7 per cent and 16 provisional seats.[38] The fourth party to scrape over the seven per cent electoral threshold was the only party not to be openly and explicitly aligned with President Jeenbekov, the nationalist Bütün Kırgızstan (‘United Kyrgyzstan’), led by 2011 and 2017 Presidential election also-ran Adakhan Madumarov. This result was despite pre-election polling clearly showing that only a third of the electorate approved of the incumbent Government’s pandemic response.[39] Protests on Bishkek's Ala-Too Square and outside the CEC began as early as the announcement of the provisional results on the evening of October 4^th, led by campaigners for the many parties that had failed to clear the electoral threshold and therefore would not hold seats in the new Supreme Council. By the following morning protesters were on the streets of Bishkek in significant numbers protesting the results and the open levels of fraud that had gone on the day before. By that afternoon and into the evening Ala-Too Square was full with thousands of protesters, waving flags and singing the national anthem.[40] By this stage sources in President Jeenbekov’s Birimdik were already saying that they were open to the election being re-run. However, later into the evening the situation deteriorated into violence as police attempted to disperse the protestors, both those outside the White House and the square with water cannon, stun grenades and tear gas, escalating the tension.[41] By 3am the protesters had broken into the White House, including into President Jeenbekov’s office, and the State Committee for National Security (GKNB).[42] Among those released from the GKNB building included former President Atambayev and a former Member of Parliament Sadyr Japarov.[43] While Atambayev would attempt to somewhat awkwardly join the protesting opposition groups in Ala-Too Square, something that weakened the liberal camp’s legitimacy and that Asel Doolotkeldieva argues fundamentally weakened its negotiating position with Jeenbekov, Japarov was joined by his own supporters, that included amongst their number mixture of nationalist groups and ‘Sportsmeni’, who would ultimately coalesce around the City’s Old Square.[44] Less than a day after his release from prison Japarov would be find himself proclaimed as the country’s interim Prime Minister, late on October 6^th, by a group of Parliamentarians from the pre-October 4^th Supreme Council who had hunkered down in the Dostuk Hotel, though this meeting would be broken up by opposition supporters decrying the legitimacy of this impromptu, inquorate gathering. With President Jeenbekov absent from the scene, beyond the occasional video calling for calm, competing factions on the street proclaimed the support for their own leaderships, with young entrepreneur Tilek Toktogaziev being proposed by the liberal opposition. Tensions would ultimately come to a head on October 9^th with street brawls between Japarov and opposition supporters, including a shot being fired at former President Atambayev’s car, that help to firmly tilt the balance of power in favour of Japarov’s supporters at the expense of the disorganised opposition movement and more liberally minded protestors. As Bishkek was gripped by political upheaval another force made its presence felt on the streets in the absence of effective police control, the druzhinniki (volunteer civil defence units).[45] These volunteers fanned out across the city to protect shops and other businesses to prevent a repeat of the looting that followed the revolutions in 2005 and 2010.[46] Japarov would again be declared Prime Minister on October 10^th and 14^th in incrementally more formal votes of the Parliament and amid claims of intimidation of its members by Japarov’s supporters.[47] On October 15^th, Jeenbekov finally resigned and Japarov would take his place (and that of Prime Minster) on an interim basis, completing his transition from prisoner to President in ten days.[48] In summary, the brief hopes that the opposition was uniting and able to come up with an alternative to the status quo came to naught as the enthusiastic but unprepared activists could not decide on how to seize their momentum, beset by tensions between younger activists and older, often discredited, opposition politicians who tried to ride the nascent revolution back to relevance.[49] Into the vacuum stepped a more organised alternative in Japarov, combining new mobilisation techniques, an outsider persona and a genuine personal following but with ties to old players, particularly those around former President Bakiyev and suspicions of ties to many of the shadowy forces that had previously participated in the rigged election.[50] The rise of JaparovSadyr Japarov first came to limited public notice in the wake of the 2005 Tulip Revolution as a Parliamentarian and then advisor to then President Kurmanbek Bakiyev, serving a stint at the National Agency for the Prevention of Corruption at a time of widespread corruption allegations against those close to Bakiyev. Following the 2010 revolution Japarov initially followed Bakiyev to Osh and was present in the city during the inter-ethnic conflict between Kyrgyz nationalists and ethnic Uzbeks.[51] He resurfaced after the violence as an MP for former Minister of Emergency Situations Kamchybek Tashiev’s nationalist Ata-Zhurt party, which supported overturning the 2010 referendum that watered down the powers of the Presidency and argued for the return of Bakiyev. However it was through his campaign against the Canadian ownership of the Kumtor mine that brought him to prominence, popularity and notoriety.[52] In 2012 a protest Japarov organised, protesting the amount of tax the mine owner Centerra was paying and calling for the nationalisation of the mine, turned violent after an incendiary speech by Tashiev that was seen by some as implying that they should occupy the White House. Some of the protesters duly tried to break in and there were claims that Tashiev tried to lead protesters over the fence.[53] Both Japarov and Tashiev faced criminal charges and they were stripped of their seats in Parliament as part of the settlement of the case.[54] In 2013 Japarov’s campaign against Kumtor escalated into months of protests in the Issyk Kul region near the mine. In October 2013 Government representative Emil Kaptagaev, who had attempted to speak to protestors, was bundled into a car that was then doused with petrol and threatened to be set alight.[55] Japarov himself was not present at this point, having travelled abroad a few days earlier, but was charged with inciting the violence. He would stay in exile until 2017 when he returned to Kyrgyzstan and was subsequently jailed for an 11.5 year term for his role in the kidnapping of Kaptagaev, this was despite Kaptagaev himself criticising the trial and saying that “fairness in the justice system has died”.[56] During the time Japarov spent in pre-trial detention and in prison his son and parents would pass away and he survived a suicide attempt, adding to a public persona of a politician who was personally suffering for his campaigning against vested interests. Despite being in prison Japarov served as leader of the Mekenchil (‘Patriotic’) party alongside his longstanding political partner Tashiev who served as its chairman. In the disputed elections of October 4^th Mekenchil would receive the highest share of the vote of those parties not due to enter the new Supreme Council with 6.85 per cent, just below the seven per cent threshold for receiving seats. However, given the scale of vote buying by other parties, this was not a particularly helpful indicator of Japarov’s support, or at least his potential support. Joldon Kutmanaliev and Gulzat Baialieva show, in their essay in this collection and in their previous research, how Facebook played a crucial role in building his political brand; how WhatsApp was crucial in marshalling supporters to fill the crucial political vacuum that followed the rigged elections, and how he and his team built a following on Instagram and the Russian social network Odnoklassniki to create an organic social media presence that dwarfed other political figures who were more reliant on traditional methods of political horse-trading and vote buying.[57] The political messages that would churn within these groups sought to burnish Japarov’s reputation as a popular hero who stood up against the corrupt elite over Kumtor and was unjustly imprisoned, an economic populism and nationalism that was a central part of his image. Such narratives would overlap with more socially conservative nationalist rhetoric and anti-Western sentiment, particularly around pages linked to the Mekenchil party, built on the ground swell of nationalist and neo-conservative sentiment that had fermented in recent years.[58] These narratives and numbers were able to mobilise Japarov’s supporters, particularly amongst the rural population and unemployed former migrant workers returned from Russia, to build their own independent presence on the streets of Bishkek that would ultimately overwhelm the forces of the State, the liberally minded (and often urban) young activists and the more traditional opposition groups. What Sadyr did nextThe day after his assentation to the Interim Presidency Japarov installed his long-time political partner Kamchybek Tashiev as head of the security services, solidifying his hold on the levers of power.[59] At Tashiev’s direction a number of well publicised, and some would argue stage managed, moves took place to signal that the new leadership was taking action on corruption.[60] This included the arrest and pre-trial detention of Raiymbek Matraimov and the announcement of an investigation into 40 people believed to be part of his network.[61] As part of a 30 day ‘economic amnesty’ whereby former officials and other past beneficiaries of corruption could repay their ill-gotten gains to the Government, it was claimed Matraimov agreed to transfer two billion soms ($23.6 million) back to the state in return for a pardon.[62] At the same time it was noted that the network of fake accounts run by organised troll farms linked to Matraimov and who had previously been actively promoting Mekenim Kırgızstan turned their attention to supporting the new interim President.[63] Around the country, local officials with ties to the Jeenbekov Government were removed from their posts. In the initial chaos figures from the Bakiyev-era, such as former Mayor of Bishkek Nariman Tuleev and Melis Myrzakhmetov, the controversial former Mayor of Osh heavily implicated in the 2010 inter-ethnic violence, tried to return in their former posts (and in Tuleev’s case briefly succeeded) before less contentious supporters of the new regime could be installed in acting control of key posts.[64] Amid the chaos and factional horse-trading, positions of power in the cabinet and institutions were rapidly filled with people with personal and political connections to Japarov and Tashiev. One of the few exceptions, an attempted olive branch to opposition protesters, was the entrepreneur, turned opposition activist, turned less successful self-proclaimed president Tilek Toktogaziev who would find himself Minister of Agriculture in the interim administration.[65] Attempts at formal legitimacy for all manoeuvres taken by the interim Government rested on the approval of members of a Supreme Council whose mandate had ended on October 15^th. However instead of swiftly pursuing efforts to re-run the Parliamentary elections, the initial demand of the protestors who had filled the Bishkek streets, Japarov instead focused on his own political priorities.[66] These priorities included legitimising his hold on power through a new Presidential Election and delivering a long-held political goal of unravelling the post-2010 constitutional settlement in order to increase the power of the Presidency, a role which of course he now held. A one million dollar public affairs and PR contract was agreed, apparently funded by a supportive businessman, to help bolster the international image of the new political setup.[67] So, after less than a month in the job, on November 14^th Japarov relinquished the role of interim President in order to campaign for snap Presidential elections that were now to take place on January 10^th 2021. Talant Mamytov, a deputy from Tashiev’s former Ata-Zhurt party, became the new Acting President having been elected as the speaker of the zombie Parliament earlier in November in a choreographed move to enable Japarov to run.[68] Artem Novikov, a young civil servant who had been acting as Japarov’s First Deputy Prime Minister, became the acting Prime Minister. The second half of the double bill also announced for January 10^th was Japarov’s promised constitutional referendum to approve a return to a strong Presidential system. The referendum that was initially due to approve the draft constitution was agreed on November 17^th by the Supreme Council, with only four Parliamentarians voting against the plebiscite (Dastan Bekeshev, Aisuluu Mamashova, Natalya Nikitenko and Kanybek Imanaliev). However only 64 MPs (out of 120) were actually present for this huge decision, a reflection not only of the controversial nature of the proposal but that a constitutional process was being directed by a body sitting unconstitutionally beyond its original mandate.^[69] In the wake of publication there was widespread confusion about what had happened with a number of the listed signatories denying they had seen or approved it and did not actually support some of the measures.[70] The initial draft of the new constitution was, unsurprisingly, in-line with Japarov’s thinking and the priorities for reform of some of the nationalist groups that had coalesced around him.[71] This included articles that would create the long-mooted ‘People’s Kurultai’, a deliberative forum based on the traditional consultative body of nomadic tradition. The Kurultai movement was seen by both some of its proponents and opponents as a way to usurp the role and function of the existing Supreme Council.[72] Regional examples that claim some link to this heritage include the Assembly of People of Kazakhstan, comprising representatives of local assemblies, and the People’s Council in Turkmenistan (at times called the Council of Elders) both which act as rubber stamp bodies for those country’s political leadership given authoritarian control over the way members are elected. The proposed constitution incorporated Japarov’s priorities for strengthening the Presidency including allowing the office holder to stand for two five year terms and enshrining the President’s appointment of and control over the Prime Minister and the Cabinet, as well as agency heads and local officials. It also proposed reducing the size of the Supreme Council from 120 to 90 members. A source of significant international outcry was to be found in draft clause 23 that sought to prohibit the distribution of media or information that ‘contradict generally recognised moral values, traditions of the peoples of Kyrgyzstan’ or which ‘can be harmful morality and culture’.[73] The work of determining what this new proposed constitution actually would mean in practice was handed to a new Constitutional Council, who were to publicly deliberate and expand on the proposed changes.[74] However by December 10^th, amid internal wrangling, protests from civil society and backlash from the international community, attempts to put a full constitutional draft on the ballot in January were scrapped with instead voters being asked if they would prefer a Presidential or Parliamentary Republic, with the details to be determined after later.[75] The liberal leaning elements of the opposition, demoralised after the October events focused on challenging the process as illegitimate and on successfully watering down the scope of the referendum to prevent it adopting the initial draft. As the overwhelming front-runner and despite facing no challengers who could plausibly find a path to victory Japarov took a cautious approach to the campaign, avoiding public debates between the candidates. The election and referendum day itself was far less eventful than in October.[76] Turnout was low, 39.75 per cent and 39.88 per cent respectively, but of those that did vote Japarov won comfortably with 79 per cent of the vote while the Presidential model was supported by 80 per cent of people in the referendum.[77] A number of factors can be seen to lie behind the drop in turnout, including the time of year, concerns over the pandemic and the perception that the result was not in any doubt. Many opposition figures were disputing the legitimacy of the process and, as a number of our authors note, Japarov’s campaign used a notably lower amount of direct vote buying than in October or other previous elections. This is in part due to it not being needed as much given the capture of administrative resources in the period since October, Japarov’s own personal following and a recognition that gratuitous displays of corruption could potentially undermine that support. Public support for radically empowering the Presidency, which carries clear risks of a slide into authoritarianism, can be seen not only as a response to recent chaos and the roiling sea of factions and faces over the last ten years but perhaps also a recognition that after having three Presidents removed from power the last 15 years some people believe it is easier to remove a President than it is to truly shift the wider web of political forces that underpin the parties and Parliament, at least according to some local observers. By early February a new, smaller Cabinet was formed of 16 members rather than 48, with many ministries and government agencies being consolidated.[78] The Cabinet is led by the former President of the Court of Auditors Ulukbek Maripov, with Artem Novikov reverting to the role of first Deputy Prime Minister.[79] Critics of Japarov who had been co-opted into the interim cabinet, such as Elvira Surabaldieva and Tilek Toktogaziev unsurprisingly did not retain their posts.[80] Upon the announcement that Maripov would take charge of the Government, small protests were held against the appointment focused on allegations against the new Prime Minister’s father, a former Parliamentarian.[81] As so often happens in the wake of a shift in power in Kyrgyzstan, legal action is ramping up against officials of the former regime implicated in wrong doing and/or who had punished those close to the new ruling elite when they were out of power. However the speed and scale (including two of Japarov’s previous Presidential rivals and many senior figures in the previous Government) of this process gives additional cause for concern. On February 9^th Parliament published the revised draft constitution following the deliberation of the Constitutional Convention.[82] The Legal Clinic Adilet note that there had been a number of positive changes compared to the November draft due to public pressure and the work the Convention. They note that ‘Multiple references to the supremacy of moral values ​​have been excluded, standards are provided for the inadmissibility of slavery and exploitation of child labour, as well as the principle of ensuring the best interests of the child etc. There are new provisions that strengthen human rights guarantees, in particular regarding the provision of social, economic and cultural rights.’[83] The proposals for the People's Kurultai seem to have been watered down, with the body having fewer formal powers than initially suggested, playing a more consultative and advisory role to the existing branches of government, though it is now proposed to play a role in the selection of judges. The draft proposes creating a new ‘chairman of the cabinet of ministers’ who is also head of the Presidential Administration, in effect replacing the position of Prime Minister. However there remain two areas are likely to generate potential concern for NGOs and international observers. The draft Article 8.4 would create a requirement that ‘Political parties, trade unions and other public associations ensure the transparency of their financial and economic activities’, something that may seem innocuous but there are fears it may give constitutional weight to efforts to increase burdens on NGOs as discussed below. As Adilet have said the sections on ‘moral values’ have been watered down but the revised draft still contains Article 10.4 which states that ‘In order to protect the younger generation, events that contradict moral and ethical values, the public consciousness of the people of the Kyrgyz Republic may be limited by law.’ Those involved with the Constitutional Convention have suggested that this revised wording echoes Western constitutional provisions on protecting children from things like pornography.[84] However similarly framed commitments in places like Russia have been used to restrict discussion and activism on social and cultural issues including LGBTQ and women’s rights, as well as to censor art or content some find in conflict with ‘traditional’ values on the basis that children might view such content, even when they are not target audience. With President Japarov confirming his intention to put the new constitution to the vote on the same day as the local elections, on April 11^th 2021, there is limited time for civil society to press for further changes.[85] For now President Japarov is unchallenged at the top of Kyrgyzstan’s political hierarchy and is busily reshaping the system in his image. However Kyrgyzstan still faces huge economic, social and public health challenges and the pressure is now on for him to deliver on his promises. He has faced widespread international scepticism around his assent to power, which hampered relations with Russia, China, the West and international institutions prior to his election. In part to reassure foreign investors and donors he has already rowed back on some elements of his economic nationalism, conscious of the need for international support to help the country move out of its current predicament. This has included distancing himself from calls to nationalise Kumtor, the issue that raised him to prominence (and prison), though a medium term review of the mine’s taxation arrangements to ensure the Canadian company pays more into the Kyrgyz treasury would seem very likely.[86] Japarov has repeatedly said that no new mining contracts will be given to international companies, but that existing contracts would not be impacted, raising questions about how local businesses will gain the relevant technical knowhow to fill this gap in a crucial export sector for Kyrgyzstan.[87] However on February 24^th, Turkey and Kyrgyzstan announced a new framework agreement to draw a line for enhanced cooperation in the field of mining, Energy and Natural Resources, which raises questions over these previous assurances.[88] Given that anti-elite economic nationalism has been core to his personal political brand this new caution carries real political risks for him and leaves open the question of whether his populist focus will shift to new targets. As Aksana Ismailbekova points out ethnic nationalism has not been a central feature of his politics (despite the Bakiyev links), however given the broader cultural and conservativism of many of his online supporters, and the ethnic nationalism and religiosity of some of them, there is concern that minority groups may come under increasing pressure if things do not start to go well. The analogy between President Japarov and Trump has been often made. As Georgy Mamedov puts it they share an understanding of ‘politics as confrontation’ and indeed Japarov has used some similar rhetoric including “the country has become mired in a swamp because of the interests of a narrow group of people” (though he has tried to distance himself from being described as populist).^[89] His passion for a strong Presidency, which long predates his holding of the role, is part of a desire to see state consolidation after years of fragmentation, bureaucratic inefficiency and chaos, has clear echoes of the way in which Putin sought to strengthen the state to provide legitimacy for his rule. How we got here: The systemic challengesIt is perhaps stating the obvious that Kyrgyzstan finds itself where it is today because what came before clearly was not working for far too many people. To some extent the international communities desire to praise and encourage Kyrgyzstan’s comparative openness, in contrast to the often horrendous regional picture, has perhaps led some to downplay or overlook the deep structural problems that have faced the country for some time. This is not only due to the perhaps understandable desire for a good news story but that the country’s comparative freedom has made it a regional hub for many organisations, something that may add to an unwillingness to rock the boat.  However, the is a need for some reflection that the often poor outcomes that ‘democracy’ was providing for ordinary citizens in ‘Central Asia’s only democracy’ has weakened some of democracy’s attractiveness and undermined faith in liberal institution building amongst Kyrgyzstanis (and some others in region who comment on the ‘chaos’) . As Asel Doolotkeldieva, Jasmine Cameron and others note in their contributions, the country’s elites have failed time and time again to learn the lessons of previous revolutions.[90] Shirin Aitmatova and others have also pointed out many of the formal institutions that have been established in Kyrgyzstan since the collapse of the Soviet Union have too often been a something of a façade, beneath the surface of which true power lies and rents are sought and distributed. This is despite, and in some cases the result of, billions of pounds in international assistance.^[91] In 2017 it was estimated that Kyrgyzstan had received over nine billion USD in loans and grants (of which over $2.5 billion had been given as grants), compared to a pre-COVID overall annual GDP of around $8.5 billion.[92] Since the collapse of the Soviet Union successive leaders have followed the orthodox (neo-liberal) policy prescriptions proposed by the international financial institutions that replaced a sclerotic and controlling state, with a hollowed out one, captured by politically connected players that can benefit from it (including through the divestment and privatisation of state assets). The weakness of state institutions has been mirrored by the fluidity of its political party system where political groupings are little more than loose affiliations, led by individual personalities, with limited ideological coherence (though sometimes with shared approaches to broad themes such as nationalism, liberalism, pro-Russia or to specific policies such as a preference for a presidential or Parliamentary system). In too many cases the parties’ primary function can be best conceived as a sorting mechanism for oligarchic interests and societal networks.[93] A recurring theme is that to win a top position on the party list can cost between $500,000 and one million in bribes, with the roles opening up both new opportunities for illicit earnings and providing immunity from prosecution.[94] Whatever the many legitimate concerns about the consolidation of power under the return to the strong Presidential system it is clear that the previous Parliamentary system was failing to deliver its intendent results and was doing little to hold those in power to account. Corruption and organised crimeAs set out clearly above, in many of the essays in this collection and much of the informed coverage of Kyrgyzstan it is clear that corruption is at the root of so many of the challenges that the country faces. Kyrgyzstan lacks the scale of natural resource wealth that fuels much of the grand corruption elsewhere in the region but nevertheless the problem is endemic, entwined with structures of power from the local level to the elite. Kyrgyzstan’s location is an important part of problem. It acts as a key entry point for goods coming into the Eurasian Economic Union’s customs union comprising Russia, Belarus, Kazakhstan, Armenia and Kyrgyzstan. The transport of goods into the customs area, particularly from China (‘the Northern Route’ starting in Kashgar in north western China via the Torugart Pass into Kyrgyzstan and then on to Russia and Kazakhstan), creates significant opportunities for graft and informal monopolies by powerful players. Illicit earnings can be generated through the payment of bribes to pass through formal customs checkpoints, opportunities for smuggling and contraband where such formal procedures are ignored, and through the abuse of the power to allow goods into the country being used to dominate the transport and logistics sectors involved in bringing items across the border.[95] The second dimension to this is Kyrgyzstan’s position on what is also separately called the ‘Northern Route’ towards Russia and Europe, making it an important waystation for the smuggling of narcotics, most notably heroin from Afghanistan via Tajikistan.[96] As Shirin Aitmatova notes in her contribution the overall size of the shadow economy in Kyrgyzstan is enormous, with the most recent projection she quotes as being 42 per cent of GDP.[97] The powerful forces alleged by journalists and international officials to be dominating these two sources of illicit funds respectively are Raiymbek Matraimov (customs) and Kamchybek Kolbayev (drugs). Matraimov had worked his way through the ranks of the customs department in the southern region of Kyrgyzstan, becoming its deputy head and then the head of customs in Osh in 2007 before being made head of customs across the South in 2013. In 2015 he was made deputy head of the national customs service, by which point however he had already acquired the nickname ‘Raiym million’ in recognition of the allegations of illicit earnings.[98] Although he was fired by President Atambayev shortly before the end of his term of office in 2017, Matraimov’s brother had already secured a Parliamentary seat in the then dominant SDKP and the family would ultimately found the Mekenim Kırgızstan party as described above. Although the significant wealth and influence of a (mostly) mid-ranking customs official was widely understood in Kyrgyzstan it was investigative journalism by Radio Free Europe/Radio Liberty (RFE/RL), the Organized Crime and Corruption Reporting Project (OCCRP), and its Kyrgyz member center Kloop, which brought Matraimov to the centre of political debate in the country.[99] Their reporting initially centred on the Matraimov’s close connections to Khabibula Abdukadyr, an ethnic Uighur with a Kazakhstani passport based in Dubai but with major property holdings in London, Washington DC and Germany, who the investigative team argue is at the centre of a Central Asian cargo smuggling empire.[100] The investigation was made possible by the revelations of Aierken Saimaiti who claimed he acted as a middle man and money launderer, transferring $700 million over five years on behalf of these networks.[101] Saimaiti’s revelations included transfers of almost $2.4 to the Matraimov’s family foundation and information relating to alleged collaboration between the Matraimov’s and Abdukadyr over a Dubai property development. Saimaiti was murdered in a contract killing in Istanbul shortly before the publication of the expose. The reporting sparked anti-corruption protests in Bishkek and the UMUT 2020 movement led by Shirin Aitmatova who writes in this publication.[102] The controversy reared its head again, shortly before the October 2020 elections at which Matraimov’s Mekenim Kırgızstan was closely challenging for first place, with more RFE/RL, OCCRP, Bellingcat and Kloop reporting centred on Matraimov, entitled the Matraimov Kingdom.[103] The reporting documented the mechanisms through which they argue that Matraimov built his business. A significant proportion of the investigation was made possible by Matraimov’s wife Amanda Turgunova flaunting her jet setting lifestyle and lavish spending on social media.[104] The reporting caused further outrage and helped fuel the further anger at the vote buying, by the Matraimov’s Mekenim Kırgızstan and others, in the October 4^th election that led to the overthrow of President Jeenbekov.[105] In the immediate aftermath of the elections and Japarov’s rise to power much show was made of investigations into Matraimov by the new authorities, with allegations that he was part of a wider scheme to attract ‘shadow revenues of up to £$700 million from the customs system’.[106] To that end Matraimov was arrested on October 20^th and charged with having personally benefited by around two billion som ($23.6 million). However, as noted above, the approach taken by Japarov and his new chairman of the State Committee for National Security Kamchybek Tashiev was to encourage an economic amnesty whereby those who had benefited from past corruption were encouraged to return some of their ill-gotten gains in return for avoiding serious criminal penalties for their crimes. This provided a quick injection of cash into the public coffers and showed immediate ‘results’, whilst avoiding asking too many difficult questions or unsettling the delicate balance of power that was emerging. Of the two billion som ($23.6 million) that Matraimov agreed to return, 600 million som was provided in the form of a shopping mall and nine apartments in Bishkek. He ultimately pled guilty and accepted an additional $3,000 fine (in addition to the $23.6 million returned) and a three year ban from holding public office from February 2020.^[107] Unsurprisingly this was seen by many in Kyrgyzstan as merely a slap on the wrist and the public outcry led to renewed protests.[108] In something of a surprise plot twist, at time of writing, Matraimov was rearrested by the GKND, less than a week after his previous trial on further allegations of money laundering and has been detained for two months on pre-trial detention.[109] Irrespective of his legal troubles in Kyrgyzstan, Matraimov and his wife has been subject to US Magnitsky Sanctions on the grounds of corruption since December 2020.[110] Kamchybek ‘Kamchy’ Kolbayev has had a less direct impact on Kyrgyz politics but remains designated as a ‘significant foreign narcotics trafficker’ under the US Foreign Narcotics Kingpin Designation Act since 2011 and under an asset freeze by the US Treasury Department since in February 2012.[111] Kolbayev was subsequently extradited in December 2012 from the United Arab Emirates back to Kyrgyzstan where he was initially jailed for five and a half years, subsequently reduced to three years before being released in May 2014 on the grounds of time served. Charges of leading an organised criminal group were also dropped at the time.[112] The investigation by RFE/RL, OCCRP, Kloop, and Bellingcat into the Matraimovs also showed the links between Kolbayev and the Matraimovs, with the latter family staying at a villa believed to be owned by the former in Lake Issyk-Kul.[113] Kolbayev was detained as part of the much publicised anti-corruption push by Japarov and Tashiev in October 2020, but it remains unclear if action will be taken against him.[114] These larger players sit atop an engrained culture of graft, as documented by Aksana Ismailbekova in her essay, which runs through both the criminal class and throughout the operation of the state. Business people have to adapt to a symbiotic relationship with the Government and criminal networks from the local to the national level through the paying of bribes in return for protection harassment (both official and informal) and for economic opportunities. Figures from Kolbayev and Matraimov all the way down to local politicians and officials run their own personal patronage and client networks. The big players effectively provide their own social welfare schemes that are able to step in where the state has failed. For example Matraimov’s family foundation has a considerable presence in the Kara-Suu running social programmes and funding students to go to University in Osh.[115] As Erica Marat noted, Kolbayev stepped into provided supplies and support in his native Issyk-Kul during the pandemic when support from the state collapsed.[116] At a local level, notably still in Osh and its surrounding areas, sports clubs and gyms act to supply local muscle (sportsmeni) that can act on behalf of the particular patron which funds them. These young men can be deployed to act as election observers on behalf of political parties and manage vote buying schemes on the ground on behalf of the party supported by their patron. As set out above President after President have used the power of their office to line their own pockets. A 2016 study by Sarah Chayes of the Carnegie Endowment, sets out the dominant position the President (at the time Atambayev) has over other kleptocratic networks in the country, through his control of law enforcement and the courts.[117] Faced with such an unpromising environment, it is little surprise that Western backed efforts at institutional reform to tackle corruption have struggled to gain deep purchase. Kyrgyzstan is currently part of the Open Government Partnership, the global organisation which works with governments to improve transparency and accountability, but despite some limited progress in improving access to information in some ministries and a useful but underused eProcurement system under Jeenbekov the Government prioritised the PR benefits of membership of the scheme, and of similar Governmental reform projects supported international donors, over meaningful reform.[118] According to Aksana Ismailbekova, President Japarov has promised he would eliminate the system of ‘dolya’ (shares of business profits ‘given’ to state authorities) and as mentioned above the economic amnesty returned some funds to the state in a light shakedown upon the new leadership’s arrival in October. However as Ismailbekova points out not everybody who supports Japarov because they believe he will take action on corruption does so because they actually believe he will rid the country of corruption. Particularly away from Bishkek the perception in some quarters may be that Japarov, as an economic populist, will manage the engrained processes of corruption with the public’s interests more clearly in mind than his predecessors with action taken against egregious excesses. It is in this context the limited return of funds and slap on the wrists administered under the amnesty need not be fatal blow to Japarov’s support if he is clearly seen to take meaningful action to the petty corruption by local officials and police and the actions of organised crime that blights the lives of ordinary citizens. Such a shift would make it easier to maintain the type of grand corruption practiced behind closed doors (if it can be kept away from social media by its practitioners) that entrenches the structure of power. On potential example of this approach might be the recent arrest of alleged organised crime boss Kadyrbek Dosonov whose large properties were filmed and publicised by the State Committee for National Security.[119] Nationalism, traditionalism, rights and religion  Alongside the rising corruption, nationalism and related populist socially conservative and traditionalist movements have been some of the key factors in the evolution of Kyrgyz politics. During and after the collapse of the Soviet Union the process of what it means to be a citizen of Kyrgyzstan has been evolving. While the Kyrgyz had been distinct ethnic group, Kyrgyzstan as such did not exist before its absorption into the Russian and Soviet empires and the territory of the country encompassed significant numbers of ethnic minority groups, most notably the Uzbek community in southern Kyrgyzstan and Russians who had moved there in Imperial and Soviet times.[120] Despite President Akayev’s ‘Kyrgyzstan is our common home’ approach he and subsequent politicians would seek to grow, shape and channel ethnic Kyrgyz nationalism to their political ends.^[121] Tensions between the ethnic Kyrgyz (a dominant presence in the state structures of southern Kyrgyzstan) and ethnic Uzbeks (dominant in the private sector economy of the south until the events below) manifested in two major riots in and around Osh in 1990 (which would see over 300 killed in a dispute over control of a collective farm) and in 2010 (where the death toll remains unclear but is likely to be between 426, the figure given by the internationally criticised National Commission of local experts and upper estimates of several thousand).[122] The 2010 violence was sparked following the ouster of President Bakiyev, who had returned to his political stronghold amongst the ethnic Kyrgyz in southern Kyrgyzstan. The evolving debate at the time over the country’s political future saw ethnic Uzbeks make demands for greater political representation and the ethnic Kyrgyz reiterated calls for land reform and in some cases for the expulsion of Uzbeks to redistribute their land to poor Kyrgyz.[123] Tensions escalated between April and early June before exploding into riots that peaked on May 19^th in Jalal-Abad and most notably on the 9^th and 10^th of June 2010 in Osh. In the wake of the riots, in addition to the locally led inquiry, an Independent International Commission of Inquiry into the Events in Southern Kyrgyzstan (Kyrgyzstan Inquiry Commission- KIC) was established after the President Otunbayeva invited Dr. Kimmo Kiljunen, Special Representative for Central Asia of the OSCE Parliamentary Assembly, to lead it.[124] The KIC found that in addition to the injuries and deaths, a figure it put at 470 (the majority of which were ethnic Uzbeks) though it suggested this could grow, it noted that around 111,000 Kyrgyzstani Uzbeks had been displaced to Uzbekistan and around 300,000 had been internally displaced within Kyrgyzstan. However, the Kyrgyz Parliament rejected the Commission’s findings on the grounds of, in their view, a pro-Uzbek bias and declared Kiljunen persona non-grata. As Eric McGlinchey ruefully notes in his essay ‘no Kyrgyz leader has sought to challenge (former Osh Mayor) Myrzakmatov’s—or any other Kyrgyz nationalist’s—one-sided narrative of the 2010 ethnic violence. To challenge this narrative would be political suicide. Thus, it is perhaps not surprising that, to this day, no Kyrgyz executive has sought to reverse the Kyrgyz judiciary’s gross miscarriage of justice conducted against ethnic Uzbeks in the aftermath of the 2010 riots.’ In the years that followed the violence the ethnic Kyrgyz community has expanded its role in the local economy of the south as long desired. The Uzbek population have had to resort to defensive approaches, noted in Ismailbekova’s essay, to limit the risk of further violence or political pressure, this has included ensuring they support the likely winners of elections and there has also been significant migration of the community to Russia and Uzbekistan. Efforts to promote a civic (non-ethnic) Kyrgyzstani identity that could encompass both Kyrgyz and Uzbeks have foundered in the intervening years amid the rising tide of nationalism. However, as noted at the start of the publication, the growing manifestations of Kyrgyz nationalism over the last ten or so years have often not been focused on the domestic Uzbek minority but on challenging Western values, worrying about growing Chinese influence (as mentioned earlier) and on promoting the Kyrgyz language. Language is a growing dimension of the debate over Kyrgyz identity with a marked divide between an urban population, particularly in Bishkek that was educated in and predominantly uses Russian, rather than Kyrgyz and a rural population that may have limited or non-existent Russian.[125] So the promotion of the Kyrgyz language and literature is part of not only a nation building project, but a class and regional divide with Kyrgyz still holding connotations of backwardness in some Russian speaking quarters. In the current constitution Kyrgyz is currently the ‘state’ language, with Russian also designated as an ‘official language’. There had been some suggestions that Russian’s official status should be removed as part of the new Constitution but so far these have been resisted in the February 2021 draft, not least with Moscow watching developments.[126] Growing hostility to ‘Western values’ has perhaps been the strongest driver of Kyrgyz nationalism in recent years. As in many countries this has focused on issues relating to women’s rights and LGBTQ rights, echoing narratives promoted in Russian propaganda, but with clear local roots in the evolving debate around ‘traditional’ Kyrgyz values and national identity.[127] Internationally backed efforts to tackle issues such as bride kidnapping (ala kachuu), abuse of daughters-in-law forced to work in the husband’s parents’ home (kelinism) and domestic violence are seen through a nationalist prism and a traditionalist conception of Kyrgyz manhood and a patriarchal construction of family life.[128] Reported cases of domestic violence have increased by 400 per cent since 2011.[129] The country lacks meaningful anti-discrimination laws or protections against hate speech, with a reliance on Article 16 in the current constitution as the basis for local practice.[130] Despite strong social pressures for ‘traditional’ gender roles women play a somewhat greater role in Kyrgyzstan’s political class than in many of its Central Asian neighbours, with a 30 per cent gender quota on party lists which led to 23 women MPs in the current (2015-2020) Supreme Council.[131] As noted above Otunbayeva was a leading political figure in the 00s and served as acting President, though only two of the 16 members of Japarov’s new cabinet are women, Minister of Justice Asel Chinbayeva and Minister of Transportation, Architecture, Construction and Communication Gulmira Abdralieva. Similarly the limited efforts that have been made to try to protect LGBTQ people in Kyrgyzstan, through the work of supportive NGOs like Labrys, or including limited LGBTQ references such as demands for ‘equality for all’ or carrying rainbow flags at the 2019 International Women’s day march engendered significant political push back from nationalist groups and Parliamentarians such as Jyldyz Musabekova.[132] She wrote on Facebook that “the men who do not want to have children and the girls who do not want to pour tea...must not only be cursed, they must be beaten…We have to beat the craziness out of them, are there any decent guys out there [willing to do that]?" and later warned that "if we sit silently...Kyrgyzstan will become a ‘Gayistan.’" Such attitudes are common place amongst wider society and violence is widespread against members of the small LGBTQ community who are no longer able to meet publically since the closure of the last open LGBTQ venue, called London, in 2017.[133] Police are known not to take action against perpetrators of violence against the community and indeed are often alleged to demand bribes to avoid informing the victims’ family that they are gay. The current and revised draft constitution both define marriage as being between a man and a woman, something that was brought in through a referendum in 2016 to act as a ban against the future possibility of same sex marriage.[134] According to the 2017-19 World Values survey, 73 per cent of citizens of Kyrgyzstan said that they would not want a homosexual neighbour and 83 per cent said that it was never justifiable to be homosexual (with only 1.3 per cent saying it was always justifiable).[135] Such engrained public attitudes make efforts to protect LGBTQ rights a hugely difficult challenge for NGOs and the international community and an easy target for nationalist groups, such as the vigilante organisation Kyrk Choro (Forty Knights), to whip up public anger.[136] While much of Kyrgyzstan’s social conservativism is rooted in traditionalism and nationalism, these attitudes are also being bolstered by its increasing religiosity, something that has happened in a more open way than elsewhere in Central Asia. Like the rest of the region during the Soviet period religion was heavily regulated by the SADUM (Spiritual Administration of the Muslims of Central Asia) and that supervision has continued in the form of the Spiritual Directorate of Muslims of Kyrgyzstan (SAMK). Despite the continuation of top-down control over official religion the nature of Islam is evolving through increased contact with the wider Muslim Ummah and investment by Arab, Pakistani and Turkish foundations not only in Mosque building (the number of mosques has gone from 39 in 1990 to 2,600 in 2019), but in religiously inspired social projects such as the provision of schools and access to water.[137] As a result the transition is underway from a more cultural form of Islamic identity based around tradition and family, with prayers only before dinner to a more observant one. The hijab is more openly worn than elsewhere in Central Asia but a de facto ban remains on its use in schools though the ubiquitous use of school uniform policy.[138] Rules against ‘aggressive proselytisation’ are only really applied in practice against Protestant and minority Muslim groups, particularly those who are not officially registered with the State Committee on Religious Affairs (SCRA).[139] During the 2020/21 constitutional redrafting process there was a debate about whether to remove the requirements that the state be ‘secular’ (Article 1), with pressure for change from the religious community and a potential conflation between secularism and soviet-style atheism in the public mind.[140] However, as of the February 2021 draft, the designation of the state as secular has remained in Article 1. So the forces of nationalism and social conservatism have been growing in strength and putting liberal social movements under increasing pressure. Most Kyrgyz Presidents have courted the nationalist vote to some extent but Japarov’s political persona is that of a populist nationalist. So far however, despite the fairly standard expressions of social conservatism, his political pitch has been one of economic nationalism, based on his record in the Kumtor mine nationalisation campaign, and anti-elitist populism. However with the President already having to row back on nationalisation under pressure from international investors at a time of economic fragility, including the Chinese who are keeping a watchful eye on further bouts of sinophobia, this leaves a significant risk that the focus of his administration’s populist ire may fall on issues facing women and the LGBTQ community or the liberal, pro-Western NGOs that work on them. Civil societyDespite the significant challenges listed above and below for now Kyrgyzstan remains a regional hub for civil society activity, both organisations that are active in Kyrgyzstan and those that operate across the rest of Central Asia. However it is clear that civil society in Kyrgyzstan has been under sustained pressure for several years and perhaps the worse situation elsewhere in the region has acted as a barrier to some international observers engaging fully with the depth of the problem the country faces. Local NGOs were in a reasonably strong position in the 2000s and their alumni were seen to play an active part in the 2005 and 2010 protests and their aftermath, something that gave even the politicians who were beneficiaries of the change they campaigned for cause to pause. In 2011 NGO’s were significantly more trusted than the state, with 77 per cent of respondents in a poll believing they acted for the benefit of social development and 62 per cent of respondents not trusting the Government to do the same thing.[141] However, they have been subject to a sustained campaign of de-legitimation and pressure over the last ten years, with Ernest Zhanaev’s essay noting a particular increase since 2014. As has already been documented civil society has faced several attempts to add to the bureaucratic burdens they face, most notably the 2016 attempts to replicated the Russian Foreign Agents law and the attempts in 2019-2020 that would add significant new reporting requirements about details of their income and made it harder to recruit temporary staff.[142] Local NGO activists also report increasing pressure from the security services, including people being questioned by security officials and put under surveillance by both official methods and by unknown actors. Despite these pressures many civil society activists have been able to do vital work raising awareness of human rights abuses and exerting pressure that has been able to curb some of the worst excesses of the system, at least until now. These direct actions are set in the wider context of sustained efforts at de-legitimation from nationalist groups and hidden sources using popup media outlets or social media campaigns of unknown origin, with concerns from activists about the potential involvement of the security services (Kyrgyz and, some claim, Russian). Russia does certainly play a part in promoting region wide narratives against NGOs that feed off and amplify local concerns. As noted above efforts NGOs working on women’s rights and LGBTQ issues, areas where activists face huge challenges in engaging entrenched conservative public opinion, have been weaponised by their opponents who argue the sector’s interests are more aligned with Western interests rather than local people. This perception helps to amplify the second charge, that of ‘grant eating’, with NGO’s being portrayed as only being interested in what they can raise donor money for rather than being focused on local priorities, a narrative which fuels further pressure on public reporting requirements. Kyrgyzstan’s Supreme Council has also recently revived a draft law ‘on Trade unions’ that seeks to increase the regulation of trade union activity by forcing all regional and sectoral trade unions to join the Federation of Trade Unions of Kyrgyzstan, which would become the only national-level union body recognised by the Government.[143] This follows a politically charge fight for control of the Federation where the politically connected former General Secretary was removed from office and other union officials and activists were subjected to a campaign of harassment by the Government, including 50 criminal cases, according to the Central Asia Labour Rights Monitoring Mission and Human Rights Watch. The Federation was barred from holding its annual congress in late 2020 to elect his successor.[144] Amid the deluge of bad faith accusations pointed at Kyrgyzstan’s civil society, it is tempting for the international community to take a purely defensive posture, circling the wagons in an attempt to keep on going and using diplomatic pressure to fight back against negative narratives being promoted by political figures. While it is right and necessary to continue to push back against these political pressures, after the third revolution in 15 years, it is clearly also time for a rethink on strategy. Many essay contributors put forward ideas in this collection about how they believe donor priorities and operations might evolve in the current climate. Asel Doolotkeldieva has previously argued for the need for reconsider the depth of civil society impact in political areas given the relatively limited impact they have been able to have in the evolution of recent events, saying that a few ‘brave activists’ are not enough and calling for a greater focus on economic equality projects over democratisation in the short-term.[145] Doolotkeldieva’s contribution in this publication expands on her theme to suggest new ways of working. In her contribution, Shirin Aitmatova is blunt about her views on the need for change in Kyrgyzstan’s NGO sector, arguing for fresh voices, new thinking from donors and greater creativity in funding mechanisms. There will need to be further efforts to address long-standing questions of local accountability, with some donors perhaps needing to give partners the space to respond flexibly to local concerns as well as their strategic priorities.[146] They will also need to think about how they can most suitably engage with newly emerging groups of activists. From the volunteers who helped in the COVID response to the druzhinniki who protected businesses from potential rioting to the Bashtan Bashta (‘Start with your head’) protest movement, which in recent months has organised creative campaigns against elements of the proposed constitution, there are new social movements that are developing, often coordinated through social media rather than existing institutions, which show an enduring appetite for civic and social activism.[147] Media and online freedomsWith respect to media and online freedoms again Kyrgyzstan’s relative freedom compared to the regional average can sometimes mask some of the deep structural challenges it faces. State television continues to draw the biggest media audience, closely followed by Russian domestic channels, and television overall still provides the primary source of news and entertainment in rural areas, while in the cities where internet penetration is higher online outlets are rapidly growing to outpace traditional media. Some of the biggest challenges the sector faces are the local example of the problem facing journalism the world over around making independent media profitable in the context of growing dominance of online advertising (and its capture by social media and search providers) and the weak state of the local economy. Questions of media ownership and funding are the main source of censorship and journalistic self-censorship. The difficult media economy exacerbates the extent to which many outlets operate a ‘pay to play’ model where articles and editorial outlook are shaped by those able to fund them.[148] This not a situation unique to Kyrgyzstan but it manifests itself in everything, from direct influence of coverage by local business and political elites through to relying on produce placement and sponsorship which can limit independence. The latter includes partnerships with international agencies such as UNICEF to increase awareness of their activities, which is clearly preferable to other available funding sources that have been claimed to influence coverage. International support (from donors and social media companies) may be needed to help local outlets identify and generate new sources of income, including support to make their entertainment and lifestyle output more attractive to help draw audiences that stay to read the news. While more training for the sake of holding training should be avoided, there remain skills gaps, particularly in the Kyrgyz language sector and in local journalism. International partners perhaps can provide further assistance in helping local outlets package international news for a Kyrgyz audience. As with NGOs the growing pressure on independent media is not only financial but has come from politicians, the security services and shadowy forces linked to the wealthy and powerful. COVID provided an opportunity for politicians to try to introduce a new ‘Law on Manipulating Information’.[149] A previous version of the bill was blocked by President Jeenbekov in July 2020 and referred back to Parliament for revisions, however following the change of Government Parliamentarians have confirmed their intention to bring back this legislation.[150] Ostensibly drafted to address misinformation being circulated in the wake of the pandemic, its framing is seen as too broad and overly vague by international observers. The obvious concerns about abuse of such legislation has been amplified by the ways existing laws were abused by the security services during the pandemic against those criticising the government response as noted earlier.[151] Journalists were also targeted, physically and online, for their reporting on potential electoral irregularities in the October 2020 election.[152] As Eric McGlinchey notes in his essay, President Japarov has pledged that ‘freedom of speech and the media will continue to be an inviolable value’, however, his post-election victory speech added a chilling caveat to that commitment, saying “while I will defend the media, I ask you not to distort my words or the words of politicians and officials, not to take our statements out of context. Do this and there won’t be any prosecutions.”^[153] Radio Azattyk, RFE/RL’s local station, and a major source of radio and online news in the country has been targeted publically by politicians in attempts at delimitation and its journalists have faced pressure from security services and potentially from the subjects of their investigations.[154] President Japarov has publically criticised Azattyk over coverage of allegations they published around possible links to those involved in organised crime.[155] It will be important for the Biden Administration, as part of its new relationship with the Japarov administration and as part of its wider reset of post-Trump RFE/RL strategy to actively defend the political space for RFE/RL and safety of its journalists. At the moment the BBC’s Kyrgyz service is not seen by local observers as a particularly significant player in the local media market and the BBC should consider ways in which this might change, including new content partnerships with local outlets. Online trolling has become an increasing source of pressure on journalists (and NGO activists). Such trolling has two notable sources. Firstly, there are organised troll factory operations, though not at the industrial scale of their Russian equivalents they provide a paid presence that is used to harass and challenge journalists. Investigative reporting, published by openDemocracy, has shown the existence of operations that work on behalf of whoever is will to pay, some with alleged links to the Matraimovs that have been used to target journalists from Kloop, Azattyk and other independent outlets.[156] These networks have also been used to assist political campaigns, operating in support of Mekenim Kırgızstan ahead of the October elections and then Japarov and his campaign for constitutional changes in the post-election period and in the January 2021 Presidential poll.[157] Secondly, the growing power of nationalist groups and Japarov’s genuine support in populist and nationalist online communities. As with populists in other country contexts this has led to the growth of organic, free range trolls, who can supplement and amplify the work of paid trolls in such a way, which may in time reduce the need for expensive and intensive troll farming. The essays in this collection by Gulzat Baialieva and Joldon Kutmanaliev, Begaim Usenova and ARTICLE 19, and by Dr. Elira Turdubaeva explore the emerging online movements and trolling campaigns, notably in the Kyrgyz language sections of media where much of this harassment is situated.[158] Facebook, which provides three of the most used social media and messaging services in Kyrgyzstan (Facebook, Instagram and WhatsApp), looks after the Central Asia region including Kyrgyzstan as part of its Asia Pacific public policy team’s coverage. The public policy team also gets support from the company’s community operation team (which does the content moderation work), legal, and other teams for Facebook’s work in Central Asia. Facebook’s community operation also relies heavily on machine learning. Outside Facebook, the company is also understood to have expert ‘trusted partners’.[159] Given the nature of machine learning, which could result in mistakes or ignore certain issues due partly to lack of understanding in local culture and nuances by the AI, it will be important that Facebook looks at ways to expand its Kyrgyz language capabilities and add more Kyrgyz speaking human reviewers for content moderation, particularly around potential flashpoints such as elections and constitutional referendums, and to look at ways to provide quicker and easier access to human led review processes for journalists and activists facing organised harassment efforts. Rule of lawAs with so much in Kyrgyzstan’s public life the operation of the legal system is significantly undermined by endemic corruption and deference to those in power, a topic addressed in Jasmine Cameron’s essay in this collection which highlights the debilitating effect this has on the rule of law. It is clear that the Prosecutor General’s office, police and the judiciary operate under considerable political influence of whoever is in power at the time, from the Presidential Administration right on down to local power brokers. In cases where a clear political direction is not set from the top, further opportunities arise for lower level corruption. Local NGOs, such as the legal clinic Adilet, note that official oversight and disciplinary mechanisms for prosecutors and judges are ineffective, particularly in cases where officials are following orders, creating a culture of impunity.[160] Corruption and political favouritism is seen as impacting both who is selected for judicial training through the Higher school of Justice and who is selected by the Council for the Selection of Judges, two thirds of the whom are made up of political appointees (albeit notionally split between the Parliamentary majority and opposition). Reform of judicial selection is included in the February 2021 draft Constitution, which states that ‘the Council for Justice Affairs (will be) formed from the number of judges who make up at least two thirds of its composition, one third are representatives of the President, the Jogorku Kenesh, the People's Kurultai and the legal community’.[161] This change could potentially be helpful in the long-term to increase the formal distance between the judiciary and politicians, but will do little to change the existing pool of judges and their connections who may still perpetuate the current legal culture absent additional measures to tackle corruption and political direction. As potentially less helpful proposed constitutional change is the proposal to further increase the power of the Prosecutors office by giving them ‘the right to conduct inspections of citizens, commercial organisations, other economic entities, non-governmental, non-commercial organisations, institutions, enterprises, etc.’, which Adilet explain would ‘largely duplicate the activities of other state and law enforcement agencies, primarily the State Committee for National Security for Combating Corruption’ opening up the possibility for all such responsibilities to be centralised in one all-powerful prosecution service as in Soviet times.[162] While such a change may reduce opportunities for different agencies to be used in intra-regime spats it would hand prosecutors an even broader range of tools to apply pressure improper pressure if not handled with extreme caution and the kind of strong safeguards that have not often been applied in the past in Kyrgyzstan. Cameron notes that 61 per cent of people who have had contact with the police in the last year reported having to pay a bribe and exposes the lack of oversight and enforcement of anti-corruption. Several authors in this collection give examples of particular extortion by police of vulnerable communities, including Uzbek business people and the LGBTQ community. As Cameron points out, the combination of corruption and abuse of power creates a legal culture where citizens do not have trust in the legal process, so resort to other methods of trying to resolve their problems including violence in the court room against the opposing party, lawyers and court officials. More work needs to be done to improve the status of defence lawyers, including ensuring that they are present during the questioning of suspects, vis-à-vis the powerful Prosecutors operating under the aegis of the Prosecutor General’s Office.[163] Efforts are also underway to encourage the use of cameras in the court room to try to promote transparency and accountability, while international organisations such as the ABA and Clooney Foundation’s Trial Watch are attempting to provide official observers to monitor trial conditions in contentious cases.[164] However, as a number of different experts have noted, international investment in rule of law reform in Kyrgyzstan, including 38 million euros from the EU between 2014-2020, has so far generated limited results, particularly in controversial cases.[165] In a country where domestic violence is believed to be endemic Cameron notes that in 2019 there were only 9,000 cases of domestic violence recorded. ‘Of those, approximately 5,456 cases were registered with the authorities as administrative cases, and only around 784 were registered as criminal’, which seems indicative of lack of trust in the system as well as wider cultural barriers.^[166] The United Nations Human Rights Committee, the expert body that reviews legal cases and other alleged abuses against individuals that relate to the International Covenant on Civil and Political Rights (ICCPR) has played an important external role in requesting the review of controversial human rights cases, 25 in all including the case of Azimjan Askarov noted below.[167] However, efforts are underway in Kyrgyzstan to end the requirement for the local review of cases criticised by international legal bodies, reacting to international pressure over Askarov and echoing narratives deployed against international judicial scrutiny by Russia, the UK and USA amongst others.[168] 

---

Azimjan Askarov By Aydar Sydykov Azimjan Askarov was a well-known human rights defender and journalist in the Kyrgyz Republic. He was recognised as a prisoner of conscience by Amnesty International and received international awards, including the CPJ International Press Freedom Award.[1] In 1996, he became involved in the protection of human rights, and in 2002 he established an NGO called Vozdukh to investigate and document human rights violations by the local police and penitentiary/detention facilities. In 2010 Askarov was accused by local officials of participating and organising mass riots, inciting ethnic hatred and killing a police officer during the June clashes between Kyrgyz and Uzbeks in Bazar-Korgon (in the Jalal-Abad region) and was sentenced to life imprisonment. In the view of many human rights organisations, Askarov was convicted for his human rights activism, especially during the 2010 clashes when he documented pogroms, arson and gathered information about the dead and wounded (including civilians who were not involved as participants in the conflict). The investigation was conducted with gross violations of Askarov’s human rights. In detention Askarov was repeatedly subjected to torture, cruel treatment, while the state authorities did not provide access to judicial protection and a fair trial. Despite the fact that Askarov's advocate repeatedly filed complaints about the torture, ill treatment and other violations, on September 15th 2010, Askarov was found guilty of the charges against him and sentenced to life imprisonment. The sentence was upheld by higher courts. All medical documents proving his injuries, facts of torture during detention, including the results of two medical examinations conducted by a foreign medical expert, were consistently ignored by all court instances, prosecutor’s office and other state authorities. After the final judgment of the Supreme Court of the Kyrgyz Republic, Askarov submitted individual complaint to the UN Human Rights Committee, alleging torture, Kyrgyzstan’s failure to provide effective remedies, arbitrary and inhuman detention and the violation of his rights to a fair trial and freedom of expression. In 2016, the UN Human Rights Committee in its decision found violations of Askarov's rights in accordance with the International Covenant on Civil and Political Rights.[1] The Committee decided that Kyrgyzstan has to make full reparation to Askarov; to release him immediately; quash his conviction; and, if necessary, conduct a new trial with guarantees of fair trial. On June 12th 2016, considering the UN Human Rights Committee’s decision as newly discovered facts, the Kyrgyz Supreme Court reversed previous court’s decisions and ordered a new trial to be started in the first instance court. Unfortunately, despite all the evidence submitted by Askarov and the UN judgement the lower courts declined to effectively reconsider the allegations of torture with no action to investigate the allegations of torture and bring its perpetrators to justice. In May 2020 the Supreme Court upheld the decision not to reopen the case passed by the lower courts, leaving the guilty verdict in place with still Askarov incarcerated for life. Sadly on July 25th 2020 Azimjan Askarov died in prison during the COVID-19 pandemic despite his advocate’s statements and international outcry about Askarov’s poor health and the urgent need for medical examination and treatment.

---

 Human rightsThe Askarov case was, until his tragic death in 2020, one of the most high profile failings of the Kyrgyz judicial system, the country’s most significant case of the persecution of a human rights defender and an enduring symbol of the political paralysis engendered by the failure to equitably resolve the ethnic tensions in the south. Successive political leaders have found themselves beholden to powerful local interests in the south and afraid of sparking further anger amongst the region’s ethnic Kyrgyz population. With the chance to obtain justice, even posthumously, for Askarov within Kyrgyzstan seemingly remote, not least given the court decision to refuse his widow the right to continue the appeals process, focus must turn to what measures can still be taken by the international community.[169] One of the challenges in the case is the seemingly diffuse nature of systemic responsibility for his imprisonment, however, there is clearly a strong argument in favour of the deployment of Magnitsky sanctions by the US, UK, EU and others against officials involved in the case to send a clear message against impunity even if it is unlikely that many of those involved have a significant footprint in any of those jurisdictions. The Askarov case is far from the only example where allegations of torture have been documented For example, in the first half of 2019, there were 171 allegations of torture registered in Kyrgyzstan with the Prosecutor General’s office.^[170] Human Rights defenders, whether they be lawyers or NGO representatives routinely experience harassment from the security services and online nationalist trolling.[171] A number of international human rights activists and independent journalists remain banned from entering Kyrgyzstan including Mihra Rittmann from Human Rights Watch, AFP’s Chris Rickleton and Vitaly Ponomarev, the Central Asia director for Russian Human Rights NGO Memorial.[172] Kyrgyzstan also controversially accepted an extradition request from Uzbekistan for journalist Bobomurod Abdullaev, despite concerns over the risk of torture (something Abdullaev had previously experienced at the hands of the Uzbek authorities).[173] International relations and their impact on KyrgyzstanAs a relatively small country with a fragile economy a significant factor in Kyrgyzstan’s stability and success is its relationship to the regional neighbours and international powers. As has been set out above, the country is a member of the Russian-led Eurasian Economic Union, which has helped to further increase economic integration with Russia and Kazakhstan and to some extent improved the coordination of the large numbers of economic migrants it sends to them (predominantly, around 513,000 of which, to Russia).[174] Additionally, Chinese economic interests in the country have been expanding, with some controversy, in recent years and Kyrgyzstan is also part of the Beijing-led Shanghai Cooperation Organisation that focuses on security sector cooperation. Sensitive border and water disputes with Uzbekistan and Tajikistan in the Fergana Valley add to the febrile atmosphere in intercommunal relations with the Uzbek and other minority communities within southern Kyrgyzstan.[175] With economic opportunities relatively scarce, for the most part Western strategic interests have been focused on issues around the drug trade and anti-terrorism concerns since the Manas airbase stopped being used for operations in Afghanistan in 2014. However, as discussed, Kyrgyzstan’s comparative openness by Central Asian standards has made the country the regional hub for Western international aid and activity. Japarov’s sudden rise to power took Kyrgyzstan’s international partners by surprise. In addition to statements of concern by Western states, Putin’s frostiness towards someone who overthrew his predecessor was palpable, including a public snub at a November 10^th CIS meeting, though relations have begun to normalise in the wake of President Japarov’s January election.[176] Prior to the electoral upheaval Kyrgyzstan had asked China, which holds around 43 per cent of Kyrgyzstan’s external debt and therefore significant leverage, for COVID-related debt forbearance as Bishkek struggled to manage repayments.[177] Following Japarov’s rise to power, and initial concern amongst the Chinese leadership, Kyrgyzstan has gone out of its way to reassure international investors (particularly Chinese ones) that they have nothing to fear despite the new President’s previous resource nationalism and the anti-Chinese sentiments amongst some of his supporters (though Carnegie’s Temur Umarov argues that Japarov himself has strong family and business backer ties to China).[178] In terms of formal relations with Western partners, the EU-Kyrgyzstan Enhanced Partnership and Cooperation Agreement has yet to be ratified despite being initialled in July 2019, with translation delays blamed but also concerns around potential for issues, such as the human rights situation, impacting European Parliamentary ratification.[179] The UK is currently negotiating a partnership agreement, based on the existing 1999 EU-Kyrgyzstan Partnership and Cooperation Agreement, though the deal is likely to come after the conclusion of other deals with larger economic benefits for the UK (most relevantly and gallingly for Kyrgyzstan the deal with Kazakhstan). The UK could potentially generate good will and some limited leverage by basing the offer in its proposed deal on the 2019 rather than 1999 EU package and offering to speed up its passage in return for taking certain actions to protect human rights and improve governance standards.[180] The EU and its member states have invested 907.69 million euros in aid to Kyrgyzstan between 2007 and 2020 (of which the Commission has been the largest donor at €391.3 million, followed by Germany at €349.69 million).[181] The most recent round of EU bilateral development cooperation was based around ‘the Multiannual Indicative Programme (MEP) for 2014-2020 with the total budget of €174 million’, which ‘focused on three main sectors: Education (€71.8 million), Rule of Law (€37.8 million) and Integrated Rural Development (€61.8 million)’, which was supplemented by a €36 million emergency COVID relief package in 2020.[182] Until recently, as noted here, Germany has been the largest bilateral donor amongst EU member states, but the Federal Ministry for Economic Development and Cooperation (BMZ) announced in May 2020 that it was pulling out of bilateral development spending in Kyrgyzstan as part of refocusing its efforts elsewhere in the world.[183] The US Aid spend in 2020 was $40.17 million, of which Democracy, Human Rights, and Governance was the largest area of spending ($13.3 million or 33 per cent), followed by Education ($9.07 million 23 per cent), then Economic Development and Health.[184] The UK’s direct aid spend is scheduled to be £7.47 million for the 2020/21 financial year though this figure is scheduled to fall to £5.15 million by 2022/23 in the wake of the overall cut in UK Aid spending from 0.7 per cent to 0.5 per cent of a COVID impacted GDP.[185] The current UK Government priorities are: improving the transparency of public finance management, to tackle corruption and improve outcomes; working with Parliamentarians to improve scrutiny; and improving the regulatory environment for private sector investment. As set out in a number of essay contributions and in the conclusion to this publication there is a strong case for looking again at the extent of progress achieved existing schemes and potentially reconsidering donor priorities in the context of the fragility and opacity of formal institutions and political parties in a system where, until now at least, much of the real decision making power has been found elsewhere. Irrespective of donor priorities around long-term capacity building, the rapidly changing situation on the ground should necessitate a renewed focus on preventing backsliding on Kyrgyzstan’s already tenuous freedoms. Image by Sludge G under (CC). [1] This publication is the first in a series that will comprise Kyrgyzstan, Tajikistan and Kazakhstan.[2] EEAS, EU Annual Report on Human Rights and Democracy in the World 2019 Country Updates,  https://eeas.europa.eu/sites/eeas/files/201007_eu_country_updates_on_human_rights_and_democracy_2019.pdf[3] The precise details of this history are sometimes contested[4] Francisco Olmos, State-building myths in Central Asia, FPC, October 2019, https://fpc.org.uk/state-building-myths-in-central-asia/. The historical existence of Manas is hotly debated but it seems likely that though carried for many years through oral tradition before its transcribing in the 18^th Century, its origins are many centuries later than the time it recalls, making Manas a figure seen by scholars as more akin to King Arthur than a historical figure.[5] BBC News Channel, Profile: Askar Akayev, April 2005, http://news.bbc.co.uk/1/hi/world/asia-pacific/4371819.stm[6] Catherine Putz, Kyrgyzstan and Belarus: Congratulations and Notes of Protest, August 2020, https://thediplomat.com/2020/08/kyrgyzstan-and-belarus-congratulations-and-notes-of-protest/; Peter Leonard, Lukashenko appears alongside “dead” ex-Kyrgyz PM after protests, Eurasianet, August 2020, https://eurasianet.org/lukashenko-appears-alongside-dead-ex-kyrgyz-pm-after-protests; Bermet Talant, Twitter Post, Twitter, August 2020, https://twitter.com/ser_ou_parecer/status/1292758150333059072?s=11[7] OSCE Office for Democratic Institutions and Human Rights, OSCE, October 2017, https://www.osce.org/odihr/elections/kyrgyzstan/333296[8] International Crisis Group, Kyrgyzstan at Ten: Trouble in the ‘”Island of Democracy”, August 2001, https://www.crisisgroup.org/europe-central-asia/central-asia/kyrgyzstan/kyrgyzstan-ten-trouble-island-democracy[9] Otunbayeva was appointed to the post.[10] The World Bank, GDP per capita (current US$) – Kyrgyz Republic, https://data.worldbank.org/indicator/NY.GDP.PCAP.CD?locations=KG; The World Bank, Personal remittances, received (% of GDP) – Kyrgyz Republic, https://data.worldbank.org/indicator/BX.TRF.PWKR.DT.GD.ZS?locations=KG[11] Transparency International, Corruption Perceptions Index – 2020, https://www.transparency.org/en/cpi/2020/index/kgz#; Freedom House, Nations in Transit 2020, Kyrgyzstan, https://freedomhouse.org/country/kyrgyzstan/nations-transit/2020; Freedom House, Freedom in the World 2020, Kyrgyzstan, https://freedomhouse.org/country/kyrgyzstan/freedom-world/2020[12] Anna Lelik, Disputed ‘foreign agent’ law shot down by Kyrgyzstan’s parliament, The Guardian, May 2016, https://www.theguardian.com/world/2016/may/12/foreign-agent-law-shot-down-by-kyrgyzstan-parliament. For more information see: FPC, Sharing worst practice: How countries and institutions in the former Soviet Union help create legal tools of repression, May 2016, https://fpc.org.uk/publications/sharingworstpractice/[13] Nationalism and religiosity in the country were addressed in the FPC’s 2018 publication ‘The rise of illiberal civil society in the former Soviet Union?’, https://fpc.org.uk/publications/the-rise-of-illiberal-civil-society-in-the-former-soviet-union/[14] Kamila Eshaliyeva, Is anti-Chinese mood growing in Kyrgyzstan?, openDemocracy, March 2019, https://www.opendemocracy.net/en/odr/anti-chinese-mood-growing-kyrgyzstan/; Nurlan Aliyev, Protest Against Chinese Migrants in Kyrgyzstan: Sinophobia or Demands for Social Justice?, The Central Asia-Caucasus, April 2019, http://www.cacianalyst.org/publications/analytical-articles/item/13568-protest-against-chinese-migrants-in-kyrgyzstan-sinophobia-or-demands-for-social-justice; David Trilling, Poll shows Uzbeks, like neighbors, growing leery of Chinese investments, Eurasianet, October 2020, https://eurasianet.org/poll-shows-uzbeks-like-neighbors-growing-leery-of-chinese-investments; Reuters Staff, Kyrgyz police disperse anti-Chinese rally, Reuters, January 2019, https://www.reuters.com/article/uk-kyrgyzstan-protests-china-idUKKCN1PB1L7[15] Catherine Putz, Tensions Flare at Kyrgyz Gold Mine, The Diplomat, August 2019, https://thediplomat.com/2019/08/tensions-flare-at-kyrgyz-gold-mine/[16] RFE/RL’s Kyrgyz Service, Kyrgyz Protesters Again Block Highway In Gold-Mine Protest, RFE/RL, October 2013, https://www.rferl.org/a/kyrgyzstan-kumtor-gold-nationalization/25129980.html; RFE/RL’s Kyrgyz Service, Kyrgyz Protests Again Demand Nationalization of Major Gold Mine, RFE/RL, June 2013, https://www.rferl.org/a/kyrgyzstan-kumtor-mine-protest/25029473.html; RFE/RL’s Kyrgyz Service, Ex-Kyrgyz Lawmaker Japarov Jailed On Hostage-Taking Charge, RFE/RL, August 2017, https://www.rferl.org/a/kyrgyzstan-japarov-hostage-taking-charge-jailed/28655237.html; Sam Bhutia, Kyrgyzstan say its economy growing at a healthy clip. Really?, Eurasianet, November 2019, https://eurasianet.org/kyrgyzstan-says-its-economy-is-growing-at-a-healthy-clip-really#:~:text=The%20Kumtor%20mine%20alone%20contributed,remained%20stable%20in%20recent%20years.&text=Apart%20from%20depending%20on%20one,Kyrgyzstan's%20exports%20are%20not%20diversified[17] Catherine Putz, Kyrgyz-Chinese Joint Venture Scrapped After Protests, The Diplomat, February 2020, https://thediplomat.com/2020/02/kyrgyz-chinese-joint-venture-scrapped-after-protests/[18] Ophelia Lai, Bishkek feminist art exhibition censored, ArtAsiaPacific, December 2019, http://www.artasiapacific.com/News/BishkekFeministArtExhibitionCensored[19] Mohira Suyarkulova, Fateful Feminnale: an insider’s view of “controversial” feminist art exhibition in Kyrgyzstan, openDemocracy, January 2020, https://www.opendemocracy.net/en/odr/fateful-feminnale-an-insiders-view-of-a-controversial-feminist-art-exhibition-in-kyrgyzstan/[20] For more on the symbolism of the Ak-kalpak, see: Ak-Kalpak Craftsmanship, Traditional Knowledge and Skills in Making and Wearing Kyrgyz Men’s Headwear, Intangible Cultural heritage, UNESCO, https://ich.unesco.org/en/lists[21] Women’s Rights Rally Held in Kyrgyz Capital, BBC Monitoring Central Asia Unit Supplied by BBC Worldwide Monitoring, March 2020, https://advance-lexis-com.mutex.gmu.edu/api/document?collection=news&id=urn:contentItem:5YD2-42T1-DYRV-33TC-00000-00&context=1516831[22] Reuters Staff, Central Asia tightens restrictions as coronavirus spreads, Reuters, March 2020, https://www.reuters.com/article/us-health-coronavirus-centralasia/central-asia-tightens-restrictions-as-coronavirus-spreads-idUSKBN218090; AFP, Kyrgyz health minister, vice premier sacked over coronavirus response, Business Standard, April 2020, https://www.business-standard.com/article/pti-stories/kyrgyz-health-minister-vice-premier-sacked-over-coronavirus-response-120040100745_1.html[23] Bermet Talant, Bishkek is running out of hospital beds as coronavirus pneumonia cases surge, Medium, July 2020, https://medium.com/@ser_ou_parecer/bishkek-running-out-of-hospital-beds-as-coronavirus-pneumonia-cases-surge-4817a7a41e1d. A number of these challenges were being faced across the world but exacerbated by the prior lack of capacity in Kyrgyzstan’s health sector.[24] AFP, Kyrgyz health minister, vice premier sacked over coronavirus response, Business Standard, April 2020, https://www.business-standard.com/article/pti-stories/kyrgyz-health-minister-vice-premier-sacked-over-coronavirus-response-120040100745_1.html[25] Baktygul Osmonalieva, Ex-Minister of Health Kosmosbek Cholponbaev detained on suspicion of negligence, 24.kg, September 2020, https://24.kg/english/165292__Ex-Minister_of_Health_Kosmosbek_Cholponbaev_detained_on_suspicion_of_negligence/[26] RFE/RL’s Kyrgyz Service, Kyrgyz Prime Minister Resigns Over Corruption Probe, RFE/RL, June 2020, https://www.rferl.org/a/kyrgyz-prime-minister-abylgaziev-resigns-corruption-probe/30672225.html[27] Ruslan Kharizov, Members of Cabinet fined 140,000 soms for violation of mask requirement, 24.kg, June 2020, https://24.kg/english/157124_Members_of_Cabinet_fined_140000_soms_for_violation_of_mask_requirement/[28] Maria Zozulya, Emergency in Kyrgyzstan: Government Without Masks and the Precious Passes, CABAR, April 2020, https://cabar.asia/en/emergency-in-kyrgyzstan-government-without-masks-and-the-precious-passes[29] Kamila Eshaliyeva, Is Kyrgyzstan losing the fight against coronavirus?, openDemocracy, July 2020, https://www.opendemocracy.net/en/odr/kyrgyzstan-losing-fight-against-coronavirus/[30] Ayzirek Imanaliyeva, Kyrgyzstan: Volunteers play heroic role in battle against COVID-10, Eurasianet, July 2020, https://eurasianet.org/kyrgyzstan-volunteers-play-heroic-role-in-battle-against-covid-19[31] Zamira Kozhobaeva, COVID-19 in the Kyrgyz Republic: Real mortality may be three time higher than official data, Radio Azattyk, January 2021, https://rus.azattyk.org/a/covid-19-v-kr-realnaya-smertnost-vyshe-ofitsialnyh-dannyh-v-tri-raza/31053269.html[32] Ayzirek Imanaliyeva, Kyrgyzstan: Draft bill threatens to drive NGOs against the wall, Eurasianet, May 2020, https://eurasianet.org/kyrgyzstan-draft-bill-threatens-to-drive-ngos-against-the-wall; IPHR, Central Asia: Tightening the screws on government critics during the Covid-19 pandemic, November 2020, https://www.iphronline.org/central-asia-tightening-the-screws-on-government-critics-during-the-covid-19-pandemic.html[33] These two articles capture the dynamics of the change at different points in the contest: Bruce Pannier, No Coronavirus Postponement And No Front-Runners So Far In Kyrgyz Elections, RFE/RL, August 2020, https://www.rferl.org/a/no-coronavirus-postponement-and-no-front-runners-so-far-in-kyrgyz-elections/30771625.html and Ayzirek Imanaliyeva, Kyrgyzstan vote: New-look parliament but old-style politics, Eurasianet, September 2020, https://eurasianet.org/kyrgyzstan-vote-new-look-parliament-but-old-style-politics[34] The OSCE’s election monitoring report notes that ‘According to bank reports, Birimdik incurred a total campaign spending of KGS 104.6 million, Kyrgyzstan – KGS 123.6 million and Mekenim Kyrgyzstan – KGS 142.5 million. All other parties reported expenditures below KGS 53 million each.’ ODIHR Limited Election Observation Mission, Final Report, Kyrgyz Republic, Parliamentary Elections, 4 October 2020, OSCE, December 2020, https://www.osce.org/files/f/documents/7/a/472461.pdf[35] Catherine Putz, After Brawls and Protests, Kyrgyzstan’s Campaigns Near Election Day, The Diplomat, September 2020, https://thediplomat.com/2020/09/after-brawls-and-protests-kyrgyzstans-campaigns-near-election-day/[36] For an example see: Chris Rickleton, Twitter Post, Twitter, October 2020, https://twitter.com/ChrisRickleton/status/1312649397168201729?s=20[37] ODIHR Limited Election Observation Mission, Final Report, Kyrgyz Republic, Parliamentary Elections, 4 October 2020, OSCE, December 2020, https://www.osce.org/files/f/documents/7/a/472461.pdf[38] Electoral Information System, Election of Deputies of the Supreme Council of the Kyrgyz Republic 4/10/2020, Overview of ballot counting, https://newess.shailoo.gov.kg/en/election/11098/ballot-count?type=NW_ROOT[39] IRI, Kyrgyzstan Poll Suggests High Voter Intent Ahead of Parliamentary Elections, September 2020, https://www.iri.org/resource/kyrgyzstan-poll-suggests-high-voter-intent-ahead-parliamentary-elections[40] Colleen Wood, Twitter Post, Twitter, October 2020, https://twitter.com/colleenwood_/status/1313086167248760832?s=20[41] Bermet Talant, Twitter Post, Twitter, October 2020, https://twitter.com/ser_ou_parecer/status/1313195446463016963?s=20; Joanna Lillis, Twitter Post, Twitter, October 2020, https://twitter.com/joannalillis/status/1313129376976953344?s=20[42] Bermet Talant, Twitter Post, Twitter, October 2020, https://twitter.com/ser_ou_parecer/status/1313234787029725186?s=20[43] Peter Leonard, As dawn breaks in Kyrgyzstan, protesters control government buildings, Eurasianet, October 2020, https://eurasianet.org/as-dawn-breaks-in-kyrgyzstan-protesters-control-government-buildings[44] Groups of young men often attached to sports clubs that act as social networks and in a number of cases of such groups there are perceived links to organised crime.[45] Ayzirek Imanaliyeva, Kyrgyzstan: In an uprising low on heroes, defense volunteers shine, Eurasianet, October 2020, https://eurasianet.org/kyrgyzstan-in-an-uprising-low-on-heroes-defense-volunteers-shine[46] Erica Marat, The incredible resilience of Kyrgyzstan, openDemocracy, October 2020, https://www.opendemocracy.net/en/odr/incredible-resilience-kyrgyzstan/[47] RFE/RL’s Kyrgyz Service, Kyrgyzstan Lawmakers Approve Japarov As New Prime Minister Days After He Was Sprung From Jail, RFE/RL, October 2020, https://www.rferl.org/a/kyrgyz-japarov-new-prime-minister-political-turmoil-atambaev-arrest/30885681.html; DW, Kyrgyzstan’s parliament taps Sadyr Zhaparov, as new premier, October 2020, https://www.dw.com/en/kyrgyzstans-parliament-taps-sadyr-zhaparov-as-new-premier/a-55270788; IPHR, Post-election protests plunge Kyrgyzstan into crisis, October 2020, https://www.iphronline.org/post-election-protests-plunge-kyrgyzstan-into-crisis.html[48] Bruce Pannier, Jeenbekov Failed To Tackle Kyrgyzstan’s Problems. Now He’s Gone, RFE/RL, October 2020, https://www.rferl.org/a/kyrgyzstan-jeenbekov-resignation-analysis-qishloq-ovozi/30896794.html[49] Peter Leonard, Twitter Post, Twitter, October 2020, https://twitter.com/Peter__Leonard/status/1313052691610951680?s=20; Kaktus Media, Tolekan Ismailova: There is no hope for parliament, the president must come out the underground, October 2020, https://kaktus.media/doc/423327_tolekan_ismailova:_na_parlament_nadejdy_net_prezident_doljen_vyyti_iz_podpolia.html; Aksana Ismailbekova, Intergenerational Conflict at the Core of Kyrgyzstan’s Turmoil, The Diplomat, October 2020, https://thediplomat.com/2020/10/intergenerational-conflict-at-the-core-of-kyrgyzstans-turmoil/[50] Bruce Pannier, A Hidden Force In Kyrgyzstan Hijacks The Opposition’s Push For Big Changes, RFE/RL, October 2020, https://www.rferl.org/a/a-hidden-force-in-kyrgyzstan-hijacks-the-opposition-s-push-for-big-changes/30891583.html[51] Temur Umarov, Who’s In Charge Following Revolution In Kyrgyzstan?, The Moscow Times, October 2020, https://www.themoscowtimes.com/2020/10/26/whos-in-charge-following-revolution-in-kyrgyzstan-a71856[52] Sam Bhutia, Kyrgyzstan says its economy growing at a healthy clip. Really?, Eurasianet, November 2019, https://eurasianet.org/kyrgyzstan-says-its-economy-is-growing-at-a-healthy-clip-really#:~:text=The%20Kumtor%20mine%20alone%20contributed,remained%20stable%20in%20recent%20years.&text=Apart%20from%20depending%20on%20one,Kyrgyzstan's%20exports%20are%20not%20diversified[53] Zairbek Baktybaev, Is the assault on the White House a planned action? Radio Azattyk, October 2012, https://rus.azattyk.org/a/kyrgyzstan_power_opposition/24736283.html; David Trilling, Kyrgyzstan: Nationalist MPs and Rioters Attempt to Storm Parliament, Eurasianet, October 2012, https://eurasianet.org/kyrgyzstan-nationalist-mps-and-rioters-attempt-to-storm-parliament[54] David Trilling, Kyrgyzstan: Nationalist MPs and Rioters Attempt to Storm Parliament, Eurasianet, October 2012, https://cabar.asia/en/who-is-acting-president-of-kyrgyzstan-sadyr-zhaparov-here-s-the-explanation[55] RFE/RL’s Kyrgyz Service, Kyrgyz Police Disperse Mine Protest, RFE/RL, October 2013, https://www.rferl.org/a/kumtor-kyrgyzstan-gold-mine-hostage/25129053.html[56] Nurjamal Djanibekova, Kyrgyzstan: Two Opposition Trials Conclude With Lengthy Sentences, Eurasianet, August 2017, https://eurasianet.org/kyrgyzstan-two-opposition-trials-conclude-with-lengthy-sentences; Emilbek Kaptagaev, Facebook post, Facebook, August 2017, https://www.facebook.com/permalink.php?story_fbid=728676047334502&id=100005763398264[57] Gulzat Baialieva and Joldon Kutmanaliev, How Kyrgyz social media backed an imprisoned politician’s meteoric rise to power, openDemocracy, October 2020, https://www.opendemocracy.net/en/odr/how-kyrgyz-social-media-backed-an-imprisoned-politicians-meteoric-rise-to-power/; Gulzat Baialieva and Joldon Kutmanaliev, In Kyrgyzstan, social media hate goes unchecked, openDemocracy, December 2020, https://www.opendemocracy.net/en/odr/kyrgyzstan-social-media-hate-goes-unchecked/; Elena Korotkova, “Made a revolution out of prison.” What Sadyr Zhaparov told about in an interview with Kommersant, kloop, January 2021, https://kloop.kg/blog/2021/01/11/sdelal-revolyutsiyu-iz-tyurmy-o-chem-rasskazal-sadyr-zhaparov-v-intervyu-kommersantu/[58] Asel Doolotkeldieva, Twitter Post, Twitter, December 2020, https://twitter.com/adoolotkeldieva/status/1342036354335715332?s=11; FPC, The rise of illiberal civil society in the former Soviet Union?, July 2018, https://fpc.org.uk/publications/the-rise-of-illiberal-civil-society-in-the-former-soviet-union/[59] Yuri Kopytin, Kamchybek Tashiev appointed Chairman of SCNS, 24.kg, October 2020, https://24.kg/english/169646_Kamchybek_Tashiev_appointed_Chairman_of_SCNS/[60] Oksana Gut, “Corrupt officials should not be imprisoned, it is enough to return the stolen goods”, vb.kg, October 2020, https://www.vb.kg/doc/393327_korrypcionerov_ne_nado_sajat_v_turmy_dostatochno_vernyt_ykradennoe.html[61] Oksana Gut, Matraimova, according to the agreement, will be fined and banned from holding public office for 3 years, vb.kg, October 2020, https://www.vb.kg/doc/393320_matraimova_po_soglasheniu_jdet_shtraf_i_zapret_zanimat_gosdoljnosti_3_goda.html; Radio Azattyk, The State Committee for National Security identified about 40 people from the closest circle of Matraimov involved in his corruption scheme, October 2020, https://rus.azattyk.org/a/30900569.html[62] RFE/RL’s Kyrgyz Service, Kyrgyz Acting President Announces ‘Economic Amnesty’ After Powerful Oligarch’s House Arrest, RFE/RL, October 2020, https://www.rferl.org/a/kyrgyzstan-economic-amnesty-japarov-matraimov-house-arrest-oligarchs/30905101.html; Zdravko Ljubas, New Kyrgyz Authorities Act Against Graft, Matraimov, OCCRP, October 2020, https://www.occrp.org/en/daily/13272-new-kyrgyz-authorities-act-against-graft-matraimov?fbclid=IwAR20RcpzFEsE7Af_pFDWvvyus77DYUIfx5MyL1eKkiLBERmsQ5d5uw3nnlo[63] Kamila Eshaliyeva, Real fakes: how Kyrgyzstan’s troll factories work, openDemocracy, November 2020, https://www.opendemocracy.net/en/odr/troll-factories-kyrgyzstan/?source=in-article-related-story; Kaktus Media, Matraimov and Japarov. When there is one “troll factory” for two, February 2021, https://kaktus.media/doc/432331_matraimov_i_japarov._kogda_na_dvoih_odna_fabrika_trolley.html[64] RFE/RL, Ex-Bishkek Mayor Jailed For Corruption, July 2013, https://www.rferl.org/a/kyrgyzstan-bishkek-mayor-corruption/25060829.html; AKIpress, Nariman Tuleev became acting mayor of Bishkek, October 2020, https://akipress.com/news:649885:Nariman_Tuleev_became_acting_mayor_of_Bishkek/;  Kaktus Media, Twitter Post, Twitter, October 2020, https://twitter.com/kaktus__media/status/1318467547138789376. However on October 22^nd he was pushed out himself: Maria Orlova, Nariman Tyuleev refused the post and. About. Mayor of Bishkek: a dirty struggle of groups, 24.kg, October 2020, https://24.kg/vlast/170262_nariman_tyuleev_otkazalsya_otpostaio_mera_bishkeka_gryaznaya_borba_gruppirovok/[65] Members of the government, Government of Kyrgyzstan, https://www.gov.kg/ky/gov/s/103[66] The Central Elections Commission decision to order a re-run of the elections was blocked by the courts in line with the wishes of the interim President.[67] Bermet Talant, Twitter Post, Twitter, November 2020, https://twitter.com/ser_ou_parecer/status/1324370570507620352?s=20[68] Eurasianet, Kyrgyzstan: Parliament reshuffle paves way for Japarov to cement power, November 2020, https://eurasianet.org/kyrgyzstan-parliament-reshuffle-paves-way-for-japarov-to-cement-power?utm_source=dlvr.it&utm_medium=twitter[69] The initial draft version of the constitution on the Supreme Council Website quoted here has now been replaced with the revised version produced in February 2021: Jogorku Kenesh of the Kyrgyz Republic, From November 17, 2020, the draft Law of the Kyrgyz Republic “On the appointment of a referendum (nationwide vote) on the draft Law of the Kyrgyz Republic One the Constitution of Kyrgyz Republic”, November 2020, http://www.kenesh.kg/ru/article/show/7324/na-obshtestvennoe-obsuzhdenie-s-17-noyabrya-2020-goda-vinositsya-proekt-zakona-kirgizskoy-respubliki-o-naznachenii-referenduma-vsenarodnogo-golosovaniya-po-proektu-zakona-kirgizskoy-respubliki-o-konstitutsii-kirgizskoy-respubliki; Kaktus Media, Deputies of the Jogorku Kenesh adopted the bill on referendum in two readings at once, December 2020, https://kaktus.media/doc/427740_depytaty_jogorky_kenesha_priniali_zakonoproekt_o_referendyme_srazy_v_dvyh_chteniiah.html[70] Catherine Putz, What’s in Kyrgyzstan’s Proposed ‘Khanstitution’?, The Diplomat, November 2020, https://thediplomat.com/2020/11/whats-in-kyrgyzstans-proposed-khanstitution/[71] The principles were set out by Japarov in this interview: Kaktus Media, Sadyr Zhaparov, said that he has a draft constitutional reform ready (video), October 2020, https://kaktus.media/doc/424039_sadyr_japarov_skazal_chto_y_nego_gotov_proekt_reformy_konstitycii_video.html[72]Ayday Tokoeva, “The president is crushing the legislative and judicial branches of government.” Ex-MP of Sher-Niyaz on amendments to the Constitution, kloop, November 2020, https://kloop.kg/blog/2020/11/18/prezident-podminaet-pod-sebya-zakonodatelnuyu-i-sudebnuyu-vetvi-vlasti-eks-deputat-sher-niyaz-o-popravkah-v-konstitutsiyu/[73] Abhi Goyal, Twitter Post, Twitter, November 2020, https://twitter.com/goyal_abhi/status/1328780940777230340?s=21[74] RFE/RL's Kyrgyz Service, Acting Kyrgyz President Says Constitutional Council Will Be Established To Implement Reforms, RFE/RL, November 2020, https://www.rferl.org/a/acting-kyrgyz-president-says-constitutional-council-will-be-established-to-implement-reforms/30927703.html; Radio Azattyk, Edil Baysalov proposed to rename the Jogorku Kenesh to Kurultai or National Assembly, November 2020, https://rus.azattyk.org/a/30975946.html[75] Bektour Iskender, Twitter Post, Twitter, November 2020, https://twitter.com/bektour/status/1332613244310200320; Human Rights Watch, Kyrgyzstan: Bad Faith Efforts to Overhaul Constitution, November 2020, https://www.hrw.org/news/2020/11/21/kyrgyzstan-bad-faith-efforts-overhaul-constitution#; Tatyana Kudryavtseva, Referendum on form of government scheduled for January 10, 2021, 24.kg, December 2020, https://24.kg/english/176489_Referendum_on_form_of_government_scheduled_for_January_10_2021/[76] ODIHR, Early Presidential Election, 10 January 2021, OSCE, https://www.osce.org/odihr/elections/kyrgyzstan/473139[77] Electoral Information System, https://newess.shailoo.gov.kg/en/[78] RFE/RL’s Kyrgyz Service, Trimmed-Down Kyrgyz Cabinet Sworn In After Parliament’s Approval, RFE/RL, February 2021, https://www.rferl.org/a/kyrgyz-lawmakers-approve-new-government-/31084236.html[79] AFP, Kyrgyz Coalition Puts Forward New PM, Barron’s, February 2021, https://www.barrons.com/news/kyrgyz-coalition-puts-forward-new-pm-01612174805?tesla=y; Kaktus Media, Government without Surabaldieva. New line-up proposed by Ulukbek Maripov, February 2021, https://kaktus.media/doc/431074_pravitelstvo_bez_syrabaldievoy._novyy_sostav_predlojennyy_ylykbekom_maripovym.html; Ayzirek Imanaliyeva, Kyrgyzstan: Parliament approves new, streamlined government, Eurasianet, February 2021, https://eurasianet.org/kyrgyzstan-parliament-approves-new-streamlined-government[80] Kaktus Media, Government without Surabaldieva. New line-up proposed by Ulukbek Maripov, February 2021, https://kaktus.media/doc/431074_pravitelstvo_bez_syrabaldievoy._novyy_sostav_predlojennyy_ylykbekom_maripovym.html[81] Gulmira Makanbai, Rally against appointment of Ulukbek Maripov as Prime Minister held in Bishkek, 24.kg, February 2021, https://24.kg/english/182213_Rally_against_appointment_of_Ulukbek_Maripov_as_Prime_Minister_held_in_Bishkek/[82] Jogorku Kenesh of the Kyrgyz Republic, The draft Constitution of the Kyrgyz Republic if posted on the official website of the Jogorku Kenesh, February 2021, http://kenesh.kg/ru/news/show/11009/proekt-konstitutsii-kirgizskoy-respubliki-razmeshten-na-ofitsialynom-sayte-zhogorku-kenesha;Version of the Legislation with an updated draft attached: Jogorku Kenesh of the Kyrgyz Republic, From November 17, 2020, the draft Law of the Kyrgyz Republic “On the appointment of a referendum (nationwide vote) on the draft Law of the Kyrgyz Republic “On the Constitution of the Kyrgyz Republic”, November 2020, http://kenesh.kg/ru/article/show/7324/na-obshtestvennoe-obsuzhdenie-s-17-noyabrya-2020-goda-vinositsya-proekt-zakona-kirgizskoy-respubliki-o-naznachenii-referenduma-vsenarodnogo-golosovaniya-po-proektu-zakona-kirgizskoy-respubliki-o-konstitutsii-kirgizskoy-respubliki[83] Adilet, Analysis of the draft Constitution of the Kyrgyz Republic, February 2021, https://adilet.kg/tpost/2i09a01nu1-analiz-proekta-konstitutsii-kirgizskoi-r[84] The example cited was German Basic Law Article 5.2 which creates this caveat on free speech rights ‘These rights shall find their limits in the provisions of general laws, in provisions for the protection of young persons and in the right to personal honour’, Gesetze-im-internet.de, https://www.gesetze-im-internet.de/englisch_gg/englisch_gg.pdf[85] AKIpress, Constitutional referendum and local elections set for April 11: Japarov, February 2021, https://akipress.com/news:654513:Constitutional_referendum_and_local_elections_set_for_April_11__Japarov/[86] Chris Rickleton, Kyrgyzstan: Mining sector braces for regulatory blow, Eurasianet, November 2020, https://eurasianet.org/kyrgyzstan-mining-sector-braces-for-regulatory-blow?utm_source=dlvr.it&utm_medium=twitter[87]Kanat Shaku, Foreign investors banned from future mining projects in Kyrgyzstan, BNE News, February 2021, https://intellinews.com/foreign-investors-banned-from-future-mining-projects-in-kyrgyzstan-201724/[88] Daily Sabah, Turkey, Kyrgyzstan to sign framework deal for cooperation in mining. February 2021, https://www.dailysabah.com/business/energy/turkey-kyrgyzstan-to-sign-framework-deal-for-cooperation-in-mining[89] Georgy Mamedov, “Japarov is our Trump”: why Kyrgyzstan is the future of global politics, openDemocracy, January 2021, https://www.opendemocracy.net/en/odr/japarov-is-our-trump-kyrgyzstan-is-the-future-of-global-politics/; Erica Marat, Twitter Post, Twitter, January 2021, https://twitter.com/Ericamarat/status/1348273098370519040; Toktosun Shambetov, What form of government do the candidates for the presidency of Kyrgyzstan choose?, Radio Azattyk, December 2020, https://rus.azattyk.org/a/31011983.html; The Economist, Sadyr Japarov is elected president of Kyrgyzstan in a landslide, January 2021, https://www.economist.com/asia/2021/01/14/sadyr-japarov-is-elected-president-of-kyrgyzstan-in-a-landslide[90] Asel Doolotkeldieva, Twitter Post, Twitter, January 2021, https://twitter.com/ADoolotkeldieva/status/1348230029906489344?s=20[91] Asel Doolotkeldieva, Twitter Post, Twitter, January 2021, https://twitter.com/ADoolotkeldieva/status/1348312032337133569?s=20[92] Ryskeldi Satke, The Downside of Foreign Aid in Kyrgyzstan, The Diplomat, June 2017, https://thediplomat.com/2017/06/the-downside-of-foreign-aid-in-kyrgyzstan/; The World Bank, Kyrgyz Republic, https://data.worldbank.org/country/KG[93] What a number of observers describe as clans: RFE/RL’s Service, OCCRP, Kloop, and Bellingcat, A Powerful Kyrgyz Clan’s Political Play, RFE/RL, October 2020, https://www.rferl.org/a/30870040.html[94] Omurbek Ibraev, Cost of Politics in Kyrgyzstan, WFD, September 2019, https://www.wfd.org/wp-content/uploads/2017/09/Cost-of-Politics-Kyrgyzstan.pdf; Erica Marat, Kyrgyzstan’s Protests Won’t Keep Corrupt Criminals Out of Politics, Foreign Policy, October 2020, https://foreignpolicy.com/2020/10/22/kyrgyzstans-protests-wont-keep-corrupt-criminals-out-of-politics/[95] RFE/RL’s Service, OCCRP, Kloop, and Bellingcat, The Matraimov Kingdom, RFE/RL, October 2020, https://www.rferl.org/a/the-matraimov-kingdom/30868683.html[96] UNODC. Afghan Opiate Trafficking Along the Northern Route, June 2018, https://www.unodc.org/rpanc/en/Sub-programme-4/afghan-opiate-trafficking-along-the-northern-route.html[97] Results of research by the international SHADOW project presented in Bishkek, IBC Members’ News, December 2020, http://ibc.kg/en/news/members/4807_results_of_a_research_of_the_international_shadow_project_presented_in_bishkek[98] Eleanor Beishenbek, The secret of the success of “Rayima Million”, Radio Azattyk, August 2015, https://rus.azattyk.org/a/27215390.html[99] Ali Toktakunov, Following in the footsteps of millions of dollars withdrawn from Kyrgyzstan, Radio Azattyk, May 2019, https://rus.azattyk.org/a/29971887.html; OCCRP, RFE/RL, and Kloop, The $700 million man, RFE/RL, November 2019, https://www.rferl.org/a/the-700-million-man/30284812.html[100] OCCRP, RFE/RL, and Kloop, A Real Estate Empire Built on Dark Money, OCCRP, December 2019, https://www.occrp.org/en/plunder-and-patronage/a-real-estate-empire-built-on-dark-money[101] OCCRP, RFE/RL, Kloop, and Bellingcat, ‘His Murder Is Necessary’: Man Who Exposed Kyrgyz Smuggling Scheme Was Hunted By Contract Killers, RFE/RL, November 2010, https://www.rferl.org/a/man-who-exposed-kyrgyz-smuggling-scheme-was-hunted-by-contract-killers/30940261.html[102] Nurjamal Djanibekova, Kyrgyzstan: Impromptu rally signals new way of opposing corruption, Eurasianet, November 2019, https://eurasianet.org/kyrgyzstan-impromptu-rally-signals-new-way-of-opposing-corruption[103] RFE/RL’s Service, OCCRP, Kloop, and Bellingcat, The Matraimov Kingdom, RFE/RL, October 2020, https://www.rferl.org/a/the-matraimov-kingdom/30868683.html[104] OCCRP, RFE/RL’s Radio Radio Azattyk, Kloop, and Bellingcat, The ‘Beautiful’ Life of a Kyrgyz Customs Official, OCCRP, December 2020, https://www.occrp.org/en/the-matraimov-kingdom/the-beautiful-life-of-a-kyrgyz-customs-official[105] The OCCRP Team, So Your Reporting Became a Factor in an Ongoing Revolution. What Do You Do Next?, Medium, October 2020, https://medium.com/occrp-unreported/so-your-reporting-became-a-factor-in-an-ongoing-revolution-what-do-you-do-next-54b993a11a39[106] Zdravko Ljubas, Kyrgyz Authorities Arrest Raiymbek Matraimov, OCCRP, October 2020, https://www.occrp.org/en/daily/13282-kyrgyz-authorities-arrest-matraimov-the-700-million-man[107] Currenttime, Ex-Deputy Head of Kyrgyz Customs Transferred Almost $ 6 Million to the State in Corruption Case, November 2020, https://www.currenttime.tv/a/matraimov-kazna-6-mln/30956200.html; OCCRP, Kyrgyz Ex-Customs Official Matraimov Pleads Guilty to Graft, Fined $3000, February 2021, https://www.occrp.org/en/daily/13850-kyrgyz-ex-customs-official-matraimov-pleads-guilty-to-graft-fined-3000; Oksana Gut, Matraimova, according to the agreement, will be fined and banned from holding public office for 3 years, vb.kg, October 2020, https://www.vb.kg/doc/393320_matraimova_po_soglasheniu_jdet_shtraf_i_zapret_zanimat_gosdoljnosti_3_goda.html; Radio Azattyk, Matraimov pleaded guilty to organizing corruption schemes at customs. He was sentenced to a fine of 260 thousand soms, February 2021, https://rus.azattyk.org/a/31097620.html[108] RFE/RL’s Kyrgyz Service, Kyrgyz Activists Rally Against Corruption, RFE?RL, February 2021, https://www.rferl.org/a/kyrgyz-activists-rally-against-corruption/31102170.html[109] Catherine Putz, In Kyrgyzstan, Controversial Former Customs Official Matraimov Rearrested, The Diplomat, February 2021, https://thediplomat.com/2021/02/in-kyrgyzstan-controversial-former-customs-official-matraimov-rearrested/; Catherine Putz, In Kyrgyzstan, Matraimov Placed in Pretrial Detention as Money Laundering Investigation Moves Ahead, The Diplomat, February 2021, https://thediplomat.com/2021/02/matraimov-placed-in-pretrial-detention-as-money-laundering-investigation-moves-ahead/[110] U.S. Department of the Treasury, Treasury Sanctions Corrupt Actors in Africa and Asia, December 2020, https://home.treasury.gov/news/press-releases/sm1206[111] Lydia Osborne, Kamchybek Kolbayev, OCCRP, June 2018, https://www.occrp.org/en/goldensands/profiles/kamchybek-kolbayev[112] RFE/RL’s Kyrgyz Service, Reputed Kyrgyz Crime Boss To Be Released From Prison, RFE/RL, May 2014, https://www.rferl.org/a/reputed-kyrgyz-crime-boss-to-be-released-from-prison/25389844.html[113] RFE/RL’s Kyrgyz Service, OCCRP, Kloop, and Bellingcat, The Kolbaev Connection, RFE/RL, December 2020, https://www.rferl.org/a/matraimov-kolbaev-kyrgyzstan-corruption/30996468.html[114] RFE/RL’s Kyrgyz Service, Notorious Kyrgyz Crime Boss Detained In Bishkek, RFE/RL, October 2020, https://www.rferl.org/a/notorious-kyrgyz-crime-boss-detained-in-bishkek/30906562.html[115] Chris Rickelton and Bekpolot Ibraimov, Kyrgyzstan: Kingmaker lurks behind curtain as politics heat up, Eurasianet, July 2019, https://eurasianet.org/kyrgyzstan-kingmaker-lurks-behind-curtain-as-politics-heat-up[116] Erica Marat, Kyrgyzstan’s Protests Won’t Keep Corrupt Criminals Out of Politics, Foreign Policy, October 2020, https://foreignpolicy.com/2020/10/22/kyrgyzstans-protests-wont-keep-corrupt-criminals-out-of-politics/[117] Sarah Chayes, The Structure of Corruption: A Systemic Analysis Using Eurasian Cases, Carnegie Endowment, June 2016, https://carnegieendowment.org/files/CP274_Chayes_EurasianCorruptionStructure_final1.pdf[118] Open Government Partnership, Kyrgyz Republic, Member Since 2017, Action Plan 1, https://www.opengovpartnership.org/members/kyrgyz-republic/[119] Yuri Kopytin, Crime boss Kadyrbek Dosonov brought to Bishkek from Osh city, 24.kg, February 2021, https://24.kg/english/183136_Crime_boss_Kadyrbek_Dosonov_brought_to_Bishkek_from_Osh_city/; Kloop, Twitter Post, Twitter, February 2021, https://twitter.com/kloopnews/status/1361950547486646274?s=20[120] Albeit one whose name would often overlap with that used to describe ethnic Kazakhs.[121] Alisher Khamidov, Brewing ethnic tension causing worry in south Kyrgyzstan, Refworld, November 2002, https://www.refworld.org/docid/46cc322dc.html[122] Erica Marat, National Investigation of the Osh Violence Yields Little Results, Refworld, January 2011, https://www.refworld.org/docid/4d469cb52.html; Human Rights Watch, “Where is the Justice?” Interethnic Violence in Southern Kyrgyzstan and its Aftermath, August 2010, https://www.hrw.org/report/2010/08/16/where-justice/interethnic-violence-southern-kyrgyzstan-and-its-aftermath[123]  OSCE High Commissioner on National Minorities “Statement on Kyrgyzstan,” Vienna, May 6, 2010, www.osce.org/documents/hcnm/2010/05/45132_en.pdf[124] Erica Marat, National Investigation of the Osh Violence Yields Little Results, refworld, January 2011, https://reliefweb.int/sites/reliefweb.int/files/resources/Full_Report_490.pdf[125] Todar Pruss, The Fight for the Right to Speak Kyrgyz in Kyrgyzstan’s Capital, The Oxus Society, November 2020, https://oxussociety.org/the-fight-for-the-right-to-speak-kyrgyz-in-kyrgyzstans-capital/[126] AKIpress, Russian language kept as official language in draft of Constitution of Kyrgyzstan, November 2020, https://akipress.com/news:651503:Russian_language_kept_as_official_language_in_draft_of_Constitution_of_Kyrgyzstan/[127] FPC, Sharing worst practice: How countries and institutions in the former Soviet Union help create legal tools of repression, May 2016, https://fpc.org.uk/publications/sharingworstpractice/[128] Adam Hug, Introduction: The Rise of Illiberal Civil Society?, FPC, July 2018, https://fpc.org.uk/introduction-the-rise-of-illiberal-civil-society/; Asylai Akisheva, “Kelinism” in Kyrgyzstan: Women’s Rights Versus Traditional Values, The Oxus Society, January 2021, https://oxussociety.org/kelinism-in-kyrgyzstan-womens-rights-versus-traditional-values/[129] NDI, Forum of women members of parliament in Kyrgyzstan takes on domestic violence, May 2020, https://www.ndi.org/our-stories/forum-women-members-parliament-kyrgyzstan-takes-domestic-violence[130] The Equal Rights Trust, Kyrgyzstan, March 2018, https://www.equalrightstrust.org/sites/default/files/ertdocs/180330%20ERT%20Submission%20to%20CERD%20on%20Kyrgyzstan%20REVISED.pdf; ECOM News, ECOM, PO “Kyrgyz Indigo” and the LGBT organization “Labrys” informed the UN HRC about the lack of antidiscrimination legislation for LGBT people in Kyrgyzstan, August 2020, https://ecom.ngo/en/kyrgyzstan-unhrc/[131] Valeria Cardi, When Women Rule: Kyrgyzstan’s youngest female MP puts bride kidnapping, attacks on women in spotlight, Reuters, October 2017, https://www.reuters.com/article/us-women-rulers-kyrgyzstan-idUSKBN1CU01Q[132] Labrys Programs, https://www.labrys.kg/; Pete Baumgartner, Rainbow Rage: Kyrgyz Rail Against LGBT Community After Central Asia’s ‘First’ Gay-Pride March, RFE/RL, March 2019, https://www.rferl.org/a/rainbow-rage-kyrgyz-rail-against-lgbt-after-central-asia-s-first-gay-pride-march/29825158.html[133] Kate Arnold, Curtain Falls On Bishkek’s Lone LGBT Club Amid Worsening Atmosphere, RFE/RL, June 2017, https://www.rferl.org/a/kyrgyzstan-lgbt-club-closing-gay-rights-homophobia/28561339.html[134] RFE/RL’s Kyrgyz Service, Kyrgyz Voters Back Amendments On Same-Sex Marriage, Presidential Power, RFE/RL, December 2016, https://www.rferl.org/a/kyrgyzstan-constitutional-referendum-voting/28168872.html[135]  Haerpfer, C., Inglehart, R., Moreno, A., Welzel, C., Kizilova, K., Diez-Medrano J., M. Lagos, P. Norris, E. Ponarin & B. Puranen et al. (eds.). 2020. World Values Survey: Round Seven - Country-Pooled Datafile. Madrid, Spain & Vienna, Austria: JD Systems Institute & WVSA Secretariat. doi.org/10.14281/18241.1 https://www.worldvaluessurvey.org/WVSDocumentationWV7.jsp[136] Ryskeldi Satke, Illiberal forces put women’s rights under strain in Kyrgyzstan, Foreign Policy Centre, July 2018, https://fpc.org.uk/illiberal-forces-put-womens-rights-under-strain-in-kyrgyzstan/[137] Asel Sooronbayeva, Kyrgyzstan: Hijab Not an Obstacle to Success, CABAR, February 2019, https://cabar.asia/en/kyrgyzstan-hijab-not-an-obstacle-to-success[138] Ibid.[139] European Baptist Federation (EBF) and Baptist World Alliance, Universal Periodic Review Session 35 Kyrgyz Republic, Freedom of religion or belief Stakeholder Report, https://uprdoc.ohchr.org/uprweb/downloadfile.aspx?filename=7401&file=EnglishTranslation[140] Constitute, Kyrgyzstan’s Constitution of 2010 with Amendments through 2016, https://www.constituteproject.org/constitution/Kyrgyz_Republic_2016.pdf?lang=en[141] Civil Society Briefs, The Kyrgyz Society, November 2011, https://www.adb.org/sites/default/files/publication/29443/csb-kgz.pdf[142] Ayzirek Imanaliyeva, Kyrgyzstan: Draft bill threatens to drive NGOs against the wall, Eurasianet, May 2020, https://eurasianet.org/kyrgyzstan-draft-bill-threatens-to-drive-ngos-against-the-wall; Civic Solidarity, Civic Solidarity Platform statement on legislative proposals to impose excessive reporting and control requirements on civil society organizations in Kyrgyzstan, February 2020, https://www.civicsolidarity.org/article/1644/civic-solidarity-platform-statement-legislative-proposals-impose-excessive-reporting[143] Labour Start Campaigns, Kyrgyzstan: Stop pressure on trade unions, https://www.labourstartcampaigns.net/show_campaign.cgi?c=4639[144] Human Rights Watch, Kyrgyzstan: Increased Interference in Trade Union Activities, December 2020, https://www.hrw.org/news/2020/12/23/kyrgyzstan-increased-interference-trade-union-activities[145] Asel Doolotkeldieva, Twitter Post, Twitter, December 2020, https://twitter.com/ADoolotkeldieva/status/1336708028859604993?s=20[146] Anara Musabaeva, Responsibility, transparency and legitimacy of socially-oriented NGOs in Kyrgyzstan, INTRAC, January 2013, https://www.intrac.org/wpcms/wp-content/uploads/2016/09/Briefing-Paper-34-Responsibility-transparency-and-legitimacy-of-socially-oriented-NGOs-in-Kyrgyzstan.pdf[147] Ayzirek Imanaliyeva, Kyrgyzstan: Hundreds rally against constitutional tinkering, Eurasianet, November 2020, https://eurasianet.org/kyrgyzstan-hundreds-rally-against-constitutional-tinkering; Ayday Tokoeva, “There is no Han Constitution.” Peaceful march to be held in Bishkek against amendments to the country’s basic law, kloop, November 2020, https://kloop.kg/blog/2020/11/18/net-hanstitutsii-v-bishkeke-projdet-mirnyj-marsh-protiv-popravok-v-osnovnoj-zakon-strany/[148] Editorial policies in outlets around the world are influenced by the political persuasions of powerful media owners but this relates to the transactional, ad hoc nature of whom some outlets criticise, which can be shaped by funders outside the companies themselves.[149] ARTICLE 19, Kyrgyzstan: Law “On Manipulating Information” must be vetoed, July 2020, https://www.article19.org/resources/kyrgyzstan-law-on-manipulating-information-must-be-vetoed/[150] Daria Podolskaya, MPs want to push thought controversial law on manipulating information, 24.kg, December 2020, https://24.kg/vlast/176430_deputatyi_hotyat_protaschit_skandalnyiy_zakon_omanipulirovanii_informatsiey/?fbclid=IwAR0USXJ0RVvpRQ16pFIUph8qUUew9XpJIl0DygCNNCqN5LCZjJkZTlt-1nk[151] Ayzirek Imanaliyeva, Kyrgyzstan: Thin-skinned authorities hauling in commentators for questioning, Eurasianet, August 2020, https://eurasianet.org/kyrgyzstan-thin-skinned-authorities-hauling-in-commentators-for-questioning[152] CPJ, Journalists attacked, obstructed during and after parliamentary elections in Kyrgyzstan, October 2020, https://cpj.org/2020/10/journalists-attacked-obstructed-during-and-after-parliamentary-elections-in-kyrgyzstan/[153] Highlights from Central Asian Press, Websites 12 Jan 21, BBC Monitoring Central Asia Unit Supplied by BBC Worldwide Monitoring, January 2021, https://advance-lexis-com.mutex.gmu.edu/api/document?collection=news&id=urn:contentItem:61RP-B2W1-JC8S-C51G-00000-00&context=1516831; Aidai Tokoyeva, Ya prizyvayu opponentov obedinit’sya, menshestvo dolzhno podchinit’sya bolshinstvu--Zhaparov, KLOOP.KG - Новости Кыргызстана (blog), January 2021, https://kloop.kg/blog/2021/01/10/ya-prizyvayu-opponentov-obedinitsya-menshinstvo-dolzhno-podchinitsya-bolshinstvu-zhaparov/[154] U.S. Agency for Global Media, RFE/RL Kyrgyz Service investigative reporter receives death threat, April 2020, https://www.usagm.gov/2020/04/07/rfe-rl-kyrgyz-service-investigative-reporter-receives-death-threat/[155] Ayzirek Imanaliyeva, New Kyrgyzstan leader vilifying free press, Eurasianet, November 2020, https://eurasianet.org/new-kyrgyzstan-leader-vilifying-free-press?utm_source=dlvr.it&utm_medium=facebook&fbclid=IwAR0qz5Pn_RxN7mB_5N6_gqZoqQIYTf_-ulT_QEgD8LWasQVMs4pu1htj90s; Paul Bartlett, Bleak Outlook for Kyrgyzstan’s Free Press After Japarov’s Landslide Win in Presidential Poll, The Moscow Times, January 2021, https://www.themoscowtimes.com/2021/01/13/bleak-outlook-for-kyrgyzstans-free-press-after-japarovs-landslide-win-in-presidential-poll-a72594[156] Kamila Eshaliyeva, Real fakes: how Kyrgyzstan’s troll factories work, openDemocracy, November 2020, https://www.opendemocracy.net/en/odr/troll-factories-kyrgyzstan/[157] Elvira Kalmurzaeva, Twitter Post, Twitter, November 2020, https://twitter.com/Ekalmurzaeva/status/1330107952271937536?s=20[158] Bakyt Toregeldi, Threats and intimidation in social networks of the Kyrgyz segment, Radio Azattyk, November 2020, https://rus.azattyk.org/a/30964989.html?fbclid=IwAR1JsYHLQsdksWN73HibIdJ1tI-gn0EM4e30gKpxDPCi558ibuJRpGitNwQ[159] An example of the Trusted Partner scheme in a different context: EFHR, EFHR welcomed into Trusted Partner Channel of Facebook, January 2018, https://en.efhr.eu/2018/01/29/efhr-welcomed-trusted-partner-channel-facebook/[160] Adilet: https://adilet.kg/[161] Jogorku Kenesh of the Kyrgyz Republic, From November 17, 2020, the draft Law of the Kyrgyz Republic “On the appointment of a referendum (nationwide vote) on the draft Law of the Kyrgyz Republic On the Constitution of the Kyrgyz Republic”, November 2020, http://www.kenesh.kg/ru/article/show/7324/na-obshtestvennoe-obsuzhdenie-s-17-noyabrya-2020-goda-vinositsya-proekt-zakona-kirgizskoy-respubliki-o-naznachenii-referenduma-vsenarodnogo-golosovaniya-po-proektu-zakona-kirgizskoy-respubliki-o-konstitutsii-kirgizskoy-respubliki (As revised in February 2021)[162] Adilet, Report: “The Bar and Lawyers of the Kyrgyz Republic under attack: persecution and external threats”, March 2020, https://adilet.kg/tpost/2i09a01nu1-analiz-proekta-konstitutsii-kirgizskoi-r[163] Adilet, Analysis of the draft Constitution of the Kyrgyz Republic, February 2021, https://adilet.kg/tpost/escvd3gcr1-doklad-advokatura-i-advokati-kirgizskoi; Bar of the Kyrgyz Republic: http://advokatura.kg/; Official website of the State Enterprise of the Kyrgyz Republic: https://new.prokuror.kg/ru[164] ABA, Trial Observation Report: Kyrgyzstan vs. Gulzhan Pasanova, May 2020, https://www.americanbar.org/groups/human_rights/reports/kyrgyzstan_vs_Gulzhan_Pasanova1/[165] In conversations with the author and for example: Eurasianet, Kyrgyzstan: Will fury around Askarov death end up signifying nothing?, July 2020, https://eurasianet.org/kyrgyzstan-will-fury-around-askarov-death-end-up-signifying-nothing[166] Human Rights Watch, Kyrgyzstan – Events of 2018, https://www.hrw.org/world-report/2019/country-chapters/kyrgyzstan#e81181[167] JurisPrudence, https://juris.ohchr.org/search/results[168] Human Rights Watch, Adoption of the outcome of the Universal Periodic, Review of Kyrgyzstan, September 2020, https://www.hrw.org/news/2020/09/28/adoption-outcome-universal-periodic-review-kyrgyzstan. For example Russia has passed constitutional amendments that assert the supremacy of its judicial decisions over those of the European Court of Human Rights (ECtHR), the Trump Administration launched international sanctions against Judges on the International Criminal Court who were investigating potential crimes by US service personnel and the UK has been debating watering down the application of the European Convention on Human Rights or leaving the ECtHR’s jurisdiction for much of the last ten years.[169] Front Line Defenders, Azimjan Askarov Brings Lawsuit Against Government, https://www.frontlinedefenders.org/en/case/azimjan-askarov-brings-lawsuit-against-government[170] ACCA, In Kyrgyzstan, every fifth detainee complains of torture, January 2020, https://acca.media/en/in-kyrgyzstan-every-fifth-detainee-complains-of-torture/[171] Front Line Defenders, #Kyrgyzstan, https://www.frontlinedefenders.org/en/location/kyrgyzstan[172] Hugh Williamson, Twitter Post, Twitter, December 2020, https://twitter.com/HughAWilliamson/status/1333784559314354177?s=20[173] RFE/RL, U.S. ‘Concerned’ Over Fate of Uzbek Journalist Extradited By Kyrgyzstan, September 2020, https://www.rferl.org/a/u-s-concerned-over-fate-of-uzbek-journalist-extradited-by-kyrgyzstan/30824802.html[174] Lira Sagynbekova, International Labour Migration in the Context of the Eurasian Economic Union : Issues and Challenges of Kyrgyz Migrants in Russia, University of Central Asia, Working Paper no.39, 2017, https://www.ucentralasia.org/Content/Downloads/UCA-IPPA-WP-39%20International%20Labour%20Migration_ENG.pdf[175] Ryskeldi Satke, Twitter Post, Twitter, February 2021, https://twitter.com/RyskeldiSatke/status/1357704117418885121?s=20[176] Chris Rickleton, Twitter Post, Twitter, November 2020, https://twitter.com/ChrisRickleton/status/1326397172053643266?s=20; TASS, Putin congratulates Japarov on winning Kyrgyzstan’s presidential election, January 2021, https://tass.com/politics/1243317[177] Dirk van der Kley, COVID and the new debt dynamics of Kyrgyzstan and Tajikistan, Eurasianet, October 2020, https://eurasianet.org/covid-and-the-new-debt-dynamics-of-kyrgyzstan-and-tajikistan; Chris Rickleton, Kyrgyzstan’s China debt: Between crowdfunding and austerity, Eurasianet, November 2020, https://eurasianet.org/kyrgyzstans-china-debt-between-crowdfunding-and-austerity[178] Niva Yau, China business briefing : Not happy with Kyrgyzstan, Eurasianet, November 2020, https://eurasianet.org/china-business-briefing-not-happy-with-kyrgyzstan; Eurasianet, Kyrgyzstan pleads for more Chinese help in building key infrastructure, December 2020, https://eurasianet.org/kyrgyzstan-pleads-for-more-chinese-help-in-building-key-infrastructure; Temur Umarov, Dangerous Liaisons : How China is Taming Central Asia’s Elites, Carnegie Moscow Center, January 2021, https://carnegie.ru/commentary/83756[179] European Commission, EU and Kyrgyz Republic initial Enhanced Partnership and Cooperation Agreement, July 2019, http://trade.ec.europa.eu/doclib/press/index.cfm?id=2046#:~:text=On%206%20July%202019%2C%20the,Asia%20Ministerial%20Meeting%2C%20in%20Bishkek.&text=The%20seventh%20and%20final%20negotiating,on%206%2D8%20June%202019[180] A list of possible suggestions for, which can be found in this publication’s conclusion and recommendations.[181] European Commission, Recipients, https://euaidexplorer.ec.europa.eu/content/explore/recipients_en[182] EEAS, Kyrgyz Republic and the EU, October 2020, https://eeas.europa.eu/delegations/kyrgyz-republic/1397/kyrgyz-republic-and-eu_en[183] Tatyana Kudryavtseva, Germany announces reduction in cooperation with Kyrgyzstan, 24.kg, May 2020, https://24.kg/english/152054_Germany_announces_reduction_in_cooperation_with_Kyrgyzstan/; Federal Ministry for Economic Cooperation and Development, BMZ 2030 reform strategy: New thinking – new direction, https://www.bmz.de/en/publications/type_of_publication/information_flyer/information_brochures/Materilie520_reform_strategy.pdf[184] Foreign Assistance, Kyrgyzstan, https://foreignassistance.gov/explore/country/Kyrgyzstan; Looking at the data via – USAID, U.S. Foreign Aid by Country, https://explorer.usaid.gov/cd/KGZ?measure=Obligations&fiscal_year=2020 - it can be seen that the main beneficiaries were US Development and Health NGO FHI 360, the Development Consulting firm Chemonics and health care and health systems consultants John Snow International. The top ten partners were all US firms, NGOs or Government Agencies.[185] Development Tracker, Kyrgyzstan, FCDO, https://devtracker.fcdo.gov.uk/countries/KG [post_title] => Retreating Rights - Kyrgyzstan: Introduction [post_excerpt] => [post_status] => publish [comment_status] => open [ping_status] => open [post_password] => [post_name] => retreating-rights-kyrgyzstan-introduction [to_ping] => [pinged] => [post_modified] => 2021-04-09 11:21:17 [post_modified_gmt] => 2021-04-09 10:21:17 [post_content_filtered] => [post_parent] => 0 [guid] => https://fpc.org.uk/?p=5607 [menu_order] => 0 [post_type] => post [post_mime_type] => [comment_count] => 0 [filter] => raw )[26] => WP_Post Object ( [ID] => 5533 [post_author] => 3 [post_date] => 2021-03-01 00:00:41 [post_date_gmt] => 2021-02-28 23:00:41 [post_content] => Resolving the situationThis Retreating Rights publication has tried to set out the scale of the challenges facing Kyrgyzstan today. The people of Kyrgyzstan have seen the same movie several times now: rapid, chaotic political change leading to new leaders with big promises but who fall prey to the same vices as those they replaced, leading in turn to further dramatic change. The central question now remains whether President Japarov will follow the same script as his predecessors. However while certain issues have been amplified since the October 2020 upheaval, most of Kyrgyzstan’s challenges have been years in the making and at their heart lie three mutually reinforcing problems: corruption, hatred and impunity. There are a lot of questions then for those who want to help Kyrgyzstan tackle these ‘three evils’.[1] Western Governments working with Kyrgyzstan have not ignored the country’s structural problems but they have perhaps been guilty of sometimes downplaying them. There has been a tendency to compare the country with the shocking human rights performance of its Central Asian neighbours rather than addressing Kyrgyzstan purely on its own merits, something that may have dulled some of the urgency of the response. Rather than panic though, it is time for a clear eyed assessment of the present situation, including examining the progress (or lack thereof) of previous approaches, in order to turn ‘deep concern’ into action. As ever it is easier to diagnose a problem than to suggest a suitable remedy. However many of the authors in this contribution have tried to chart a possible way forward for international engagement in Kyrgyzstan. This conclusion seeks to marshal some of those ideas and add some additional ones. The challenges are both conceptual and practical, around what goals Western donors are seeking to achieve and what mechanisms they are trying to use to attain them. Given the failings of the Kyrgyz state during the pandemic and the endemic levels of corruption that riddle the delivery of public services and all parts of public life that helped lead to the subsequent collapse and reformation of state authority in October, there is an urgent need to review projects that have been focused on capacity building in government ministries, state agencies and with the Supreme Council (Parliament). A significant proportion of international donor support, notably from the EU, has been channeled directly to the Government in the form of budget support.^[2] There are important capacity building and local ownership arguments in favour of budget support in the context of a relationship of trust between donors and government. However there are reasons to reconsider existing approaches given the enduring levels of graft within these institutions (even if donor funded work is subject to heavy scrutiny such projects can displace other funding that can be used for less helpful purposes), their lack of accountability to citizens of Kyrgyzstan and the variable outcomes of different schemes.[3] As Ernest Zhanaev notes there is a tendency for an overly technocratic approach to assessing the outcomes of joint projects, an expert involved in some of these processes described it as ‘box ticking’.[4] An open and frank review would have been welcome even if the October 2020 events had not taken place. As President Japarov is looking at ways to consolidate the power of the central state and the international community should only find new ways to do this in return for real change in how things work. Beyond working directly with the Government of Kyrgyzstan there is a tendency for governmental and institutional donors to package up their support into large funding bids, with bureaucratic reporting mechanisms in English. This approach is not always as conducive as it could be for the capacity building of local civil society (both activists and organisations) or the ability to move swiftly and creatively to address emerging issues.^[5] This leads to many contracts being won by big international players, both consultancies and NGOs, with local organisations sometimes only able to benefit as junior partners. When it comes to Kyrgyzstan’s civil society, as discussed in the introduction and many of the essays, it is increasingly clear that local NGOs are not only under legislative and political pressure but that the campaign of delimitation has sadly been successful in the eyes of a significant proportion of the public. Asel Doolotkeldieva concludes her essay by arguing that ‘it is important to understand that under the present conditions liberal NGOs and independent mass media are discredited in public eyes and enjoy a construed reputation of Western agents. Promoting these actors further will not help neither the liberal society nor the image of the international community. The focus on human rights, including the LGBT rights, has worsened considerably the Western image and consequently diminished the degree of influence of Western ideals and projects on local politics’.  So given that are legitimate concerns about the operation and outcomes of activities conducted at all levels there is a compelling case for an open, holistic and independent review of all donor spending by governments, multilateral institutions (including the development banks) and international foundations in Kyrgyzstan. This should be informed by a wide-ranging evidence gathering process involving a mix of independently run focus groups and public opinion polls to gauge broader public opinion (to help understand both what the public would like to see prioritised and what they understand about the current situation, including past donor efforts).[6] Not only should such a process ensure that it reaches beyond those who would normally engage in donor initiatives, but there is, as Sharshenova notes, a need to engage with those with different viewpoints (including institutional stakeholders and experts, those whose values may be different to existing liberal interlocutors, including moderate or constructive critics of donor actions).[7] While any review process must be led by evidence on the ground the experts who have contributed to this collection have some important ideas to suggest. Both Sharshenova and Doolotkeldieva argue, in line with development best practice, strongly in favour of finding new ways to root democratic and governance practice in the local rather than international. Sharshenova argues that ‘democracy needs to come from within, and the EU will need to accommodate local forms and understandings of democracy’, while Doolotkeldieva writes that in order ‘to redress these negative images (of NGOs and liberal values) against the background of anti-Westernism prevalent in Kyrgyzstan, Western partners should work to promote other human rights images than of themselves’. The focus needs to be on shared principles rather than specific structures, so while using examples of Western institutions and practices can sometimes help illustrate ideas and inform operational understanding, the systems that evolve in Kyrgyzstan would benefit from being able to draw legitimacy from local values and history, as well as examples of good practice from other developing country contexts. One of the major conceptual challenges is around what the international community should be prioritising. Given the level of cynicism amongst many in Kyrgyzstan towards liberally minded initiatives, some of the contributors here have argued in favour of a switch in priority towards projects focused on economic security and education rather than rights. There are a couple of dimensions to assess here. Firstly, many of the existing major donor projects in Kyrgyzstan have focused on building the economy and improving access to education, with limited to mixed results. However in this author’s opinion there could well be scope for a switch in focus to more directly tackling issues of economic inequality and providing grassroots support to family incomes of those most in need rather than an emphasis on entrepreneurship and business development at a higher level, if both poverty reduction and the need to tackle populist discontent are seen as a strategic priority for donors. Secondly, it is worth noting the global context of development aid budgets dropping around the world, with major global cuts to the UK’s Foreign Aid budget and the withdrawal of Germany as a bilateral donor from Kyrgyzstan, on the grounds of reprioritisation and claims that poverty reduction efforts had already been a success.[8] So funding for a major new drive on more inclusive economic development may face significant resource hurdles, particularly once emergency COVID support schemes have been wound down. Thirdly, it is important to examine a narrative that donors or ‘the West’ should have focused on economic development before civic freedoms and democracy (with a view that the latter would follow the former) in a global context. For example, since the 1990s enormous amounts of Western development aid has been spent in countries like Uganda and Rwanda with a successful focus on delivering local education initiatives, improving primary health care, access to water and micro-level economic development, yet both (and many others recipients) are still authoritarian regimes, with Uganda experiencing recent electoral repression as well as having a worse Transparency International Ranking for Corruption than Kyrgyzstan.[9] This is not to argue against the enormous value such development initiatives have in terms of improving people’s life chances but the evidence is certainly limited that this automatically provides a future spring board for political development and reform. So while in Kyrgyzstan the lack of progress on economic development, poverty reduction and equality have helped nationalist and reactionary groups cynically to compare and contrast funding for NGOs, that poverty is used as a distraction from the corruption and mismanagement that really lies behind that failure. This author would caution against taking an ‘either/or’ approach to ‘development’ or civil and political rights. This is not least because the two agendas can join effectively together to try to address issues of governance, transparency and accountability which lie at the heart of Kyrgyzstan’s problems. This is not intended to be a counsel of despair, to throw away everything people have worked hard for and to give up. There are many past programmes that have made a positive difference to people’s lives and any new strategy from donors will need to find ways to engage with the state to help tackle certain development challenges; there will continue to be a role for international expertise and the ability to work at scale; and working with existing and emerging civil society groups will be a crucial part of the picture going forwards. In particular those civil society activists and human rights defenders who have weathered enormous pressures, made huge personal sacrifices to prevent abuse or to painstakingly achieve incremental change should not simply be cut loose to fend for themselves against the powerful forces they have angered over the years. But it is nevertheless time for reflection and while this collection does not pretend to have all the answers, it does attempt to suggest some of them. So any major shifts in funding priorities should be informed by the findings of the type of review suggested above and be driven by local demand in order to build public credibility. Nevertheless, there are a number of important themes to be considered that flow from the analysis in this publication. Firstly, a rigorous focus on governance, transparency and accountability will be important to tackle the systemic problems of corruption, hate (often linked to nationalism, misogyny and homophobia) and impunity that this publication concentrated on. Secondly, a number of essay contributors here, and other experts interviewed as part of the research, strongly argue for a rethink of previous international engagement work with political parties and Parliament, given how recent events have further exposed the hollowness of such political vehicles. This is not to suggest a bar on engagement with the development of political ideas with civil society or to end inter-Parliamentary engagement as a form of diplomacy, but at least in the short-term capacity building efforts need to be rethought in recognition of the ephemeral nature of party allegiances and where the true sources of power lie in the current political system. Work on domestic violence, women’s rights and LGBTQ rights remain hugely important areas for donors, not least given that there are few options for domestic funding for protecting these communities and the growing risks they face provide a clear need for efforts to monitoring threats and preventing possible violence. However it is abundantly clear that such work has been weaponised and deployed against the wider range of liberal minded initiatives and ‘the West’ in general. There are no easy answers about what might shift the tide of public opinion on these issues but donors can perhaps think more about how they can develop and promote narratives around their wider interventions that emphasise areas of shared interest with the wider Kyrgyz population. Building positive, unifying and engaging public narratives, rooted in local preferences, about the work that liberal civil society (including journalists, human rights defenders, NGO workers and lawyers) are doing are likely to be the most effective ways of gradually shifting public opinion. Fact-checking and myth-busting can be helpful to inform elite policy actors in their work but the wider research on their use shows that this approach can be of limited use in reaching out to many sceptics, particularly where the message carrier is not trusted and the sources of disinformation (often people they know) are more trusted. So a combative approach to challenging falsehood can often harden rather than soften resistance, accentuating polarisation and often act to amplifying negative messages to a wider audience as Gulzat Baialieva and Joldon Kutmanaliev note. There may however be less confrontational approaches that can find some areas of commonality, while respecting difference, that open up new conversations. There is scope to learn from the burgeoning global literature on psychology and messaging and then look to implement best practice in Kyrgyzstan. Donors will be considering what role that could and should play in supporting new volunteer and social movements.[10] As Doolotkeldieva notes there is more that can be done to understand and map the dynamics and dimensions of these more fluid forms of civic mobilisation to identify where the real sources of authority and change are located. It will be important that conversations between these movements and the international community are shaped by the wishes of the activists, who may well have understandable wariness about engaging with the international donors (even when their assistance could be helpful) given the ways in which more traditional civil society has been demonised for its links to the ‘West’. When looking at traditional donor support to civil society, as set out above there needs to be a process of reflection, recalibration and reform but there would seem to be two recommendations that might help move things forward, though they are somewhat in contradiction with each other. Local civil society groups would benefit from greater flexibility and speed of response from donors to help them adapt to the fast changing local environment and to enable them to be more closely driven by priorities arising from local need, rather than plugging in to strategies devised in donor home capitals. Such a flexible approach (including core funding) would likely rely, in this time of ever greater desire for scrutiny and accountability to donor taxpayers, on working with trusted partners with whom donors have an established working relationship and a confidence in their operational capacity. However this does not necessarily fit very well with the second clear recommendation which is to find ways to support fresh voices and new thinking, given the critique posed by Shirin Aitmatova and others that certain donor approaches and partnerships have gone stale over several decades. There would seem to be a misalignment between the local Kyrgyz demand for creativity, innovation and risk-taking and the Western donor taxpayer demand for accountability. There is a need to make the case that innovation and outcomes can be more important in showing value for money than what can be caricatured as box ticking exercises. Some Western aid sceptics may be willing to consider more creative approaches if packaged in the right way, particularly given that some of their often misplaced concerns can echo local complaints about ‘the usual suspects’ and ‘grant eating’. Decisions on any strategic changes should be based on evidence and the eventual approach would be likely to comprise a mix of greater flexibility for some trusted partners and involving a new generation of organisations, but it is important that this not be business as usual masquerading as something new if the credibility gap of donor aid is to be addressed. As discussed above, any strategic rethink is coming at a hugely challenging time for the international donors, as demands rise in the wake of COVID and as budgets are often being cut. This context gives less room for maneuver than would be ideal and makes it more difficult to provide the stability and predictability of funding that can be so important. However, it is important that the international community takes a holistic view about the range of tools available to it. Given that the EU has negotiated but not yet ratified its 2019 Enhanced Partnership and Cooperation Agreement with Kyrgyzstan and the UK is currently negotiating its new partnership arrangements there is surely scope to link progress on completing these deals (and in the case of the UK-Kyrgyzstan deal uprating it to match the EU’s current plans) in return for some concrete and measurable actions to reassure partners that there will be no further backsliding on human rights. Partners could continue to explore new ways to use trade and investment incentives, with human rights conditionality and anti-corruption safeguards that can be leveraged and tailored to incentivise reform and improved development outcomes. Conditionality against clear benchmarks will be important but needs to be coupled with increased incentives to have resonance in an environment where the ‘West’ is clearly behind Russia and China in terms of Kyrgyzstan’s strategic priorities. This could potentially include ways to examine debt forbearance (such as interest relief) and debt reductions and relief on the portion of Kyrgyzstan’s debt held by multilateral banks (around 44 per cent of total external debt, which at $1.7bn is a relatively small figure by global standards) and other Western partners.^[11] Such efforts could help to free up funding for services in the governance revenue budget and give the country the policy space to consider new capital investment projects (a comprehensive approach to existing debt relief could also be linked to find ways to improve transparency and accountability over new lending by China and other partners). There is also a clear role the international community can play outside of Kyrgyzstan to address some of the systemic failings within it. This means being willing to use the personal sanctions (including asset freezes, banking system and visa bans) provided by the US, UK and EU Magnitsky powers, and anti-corruption mechanisms such as the UK’s Unexplained Wealth Orders.[12] The US have already deployed their Magnitsky sanctions in relation to Raimbek Matraimov on grounds of corruption.[13] Although the UK and EU schemes currently do not include corruption as a reason for applying such sanctions but other anti-corruption tools perhaps may be more appropriate in jurisdictions where assets identified in Kyrgyzstan’s corruption scandals are to be found.[14] Officials involved in the torture and imprisonment of Azimjan Askarov, should however be eligible for all three mechanisms, sending a strong signal against impunity, though potentially with a less direct impact on the lives of the alleged perpetrators. It should go without saying that the ways in which the Kyrgyz elites have used international real estate markets, company formation and other tools, provide more evidence of the need for wider anti-corruption reforms across the West, as addressed in other FPC publications and the wider literature.[15] International social media companies can certainly play their part to help address the situation on the ground. They can look at ways to expand access to Kyrgyz language moderation and support to tackle online hate speech, particularly at times of political tension such as elections or constitutional referendums or around known flashpoints such as International Women’s Day. As Begaim Usenova and ARTICLE 19 argue the internal redress mechanisms of social media platforms still need further improvement and better sign posting, with a particular focus on tackling gender-based abuse. Further steps should be taken to expedite review mechanisms for those who are repeat victims, building on progress so far. Social media companies and donors can find ways to collaborate to help journalists and activists in Kyrgyzstan develop new methods of generating advertising revenue, crowdfunding and other monetisation techniques. Traditional donor funding can and should still assist with training on investigative reporting and on support for Kyrgyz language and local journalists, including how best to use social media and online dissemination channels. Given the rise in online abuse (to complement and amplify in-person threats) social media companies and donors (including donors linked to social media companies) need to do more to provide psychosocial support for victims of abuse and to facilitate the holistic documentation of such targeted abuse campaigns against journalists, human rights defenders, NGO workers and lawyers, with a particular focus on those in rural areas without established support networks. There is much to say about what Western partners can do in relation to the situation, more than can be contained above or in this publication. However it is important not to ignore the political agency of the new Government of Kyrgyzstan. President Japarov’s background and his rise to power have raised a number of legitimate concerns about what may come next and so there is perfectly understandable scepticism about future prospects, not least given the trajectory of his many predecessors upon taking office. However, it is important to find appropriate ways to constructively engage with Japarov’s stated objectives and find the right mix of incentives and pressure to try and hold him to his pledges. International partners will need to make clear that further attempts to shrink the already reduced civic space or to target vulnerable groups and journalists who annoy him will lead to concerted and wide-ranging push back. Despite the many reservations noted in this publication about the approach being taken by Japarov to tackling corruption, his desire to be seen to be doing something by his supporters is clear. This could provide new opportunities to mutually identify illegitimately acquired assets stashed around the world, provided that such efforts are not solely targeted at his political opponents. President Japarov has a long held beliefs about the importance of state consolidation and the centralisation of power in response to the chaos of previous years. It is clear that this political prospectus has some public appeal but it is at odds with a previous desire by donors and local civil society to see the distribution of power away from the ‘strong man as President’ (a key factor in the 2005 and 2010 revolutions) and towards to Supreme Council and local communities, with the intention of creating greater pluralism. In following these perfectly laudable objectives, the approach of the last ten years may have to some extent redistributed power, but it often did so in opaque and unaccountable ways, with a corrupted Parliament and players behind the scenes shaping decision-making (a key factor in the events of October 2020). This author would argue that there is no single correct international model to follow and that there is not always a clear link between the form and function of government, between structures and accountability. This can perhaps be illustrated by two well-known, but far from perfect, democratic models. Though the US President is often still described as the most powerful person in the world, the country’s Presidential System is designed with such substantial congressional and judicial ‘checks and balances’ that the President often has a real challenge in passing much of his agenda. Furthermore, given the substantial power held at state level there are large areas of policy and practice where the federal government is only tangentially involved. Whereas the UK’s Westminster Parliament, claimed to be ‘the mother of Parliaments’, in fact consolidates more power in the hands of the executive and central government than almost any other in the democratic world.[16] Despite the very low turnout, President Japarov’s victory and the approval of the change to a Presidential system by a wide margin will see him push ahead with his project of state consolidation and power centralisation, which he argues will enable Kyrgyzstan to deliver a more competent government and better outcomes for its public. This consolidation process clearly carries significant risks that it could quickly lead the country further down the road to full authoritarianism. However, given where things stand following the approval by referendum of the move to transfer powers from the Parliament to the President, there is a need to try and find new ways to help provide genuine transparency and accountability. Considering the referendum result and Japarov’s clearly stated objectives, it may be that arguments around retaining some ‘checks’, in the form of requirements to sometimes pause the breakneck speed with which he is making change and consult with the public (giving the opportunity for a populist like Japarov to learn what citizens think in real time and therefore potentially head off issues that may cause him problems) may have a greater chance of gaining some (if probably limited) traction than demands to retain ‘balances’ that give power (and opportunities for horse trading and corruption) to other political players that are or can be captured by powerful interests.[17] One of the emerging issues will be what to do about the Kurultai. Given the history of the proposal and its backers and the abuse of similar schemes in Central Asia as a tool for presidential power to undermine or bypass parliamentary scrutiny it is absolutely clear why many activists have focused on trying to stop its inclusion in the new constitution. However the proposal, albeit in a watered down version, has made it into the revised February 2021 draft and, given the importance of some its backers to President Japarov’s electoral coalition, it seems likely that something called a Kurultai will be created whenever the constitution is finally voted on and, in all likelihood, adopted. So while efforts to remove this provision may well continue, it is important for civil society and the international community to consider what lessons they would like to seek to be applied from local community practices in Kyrgyzstan and from models of consultative bodies in developing countries around the world that could be more helpful than the current ideas being floated. If Western models can be of assistance to the discussion, then examples might include the European Economic and Social Committee (EESC), the mostly slow paced and bureaucratic EU consultative body of ‘social partners’ that acts as a generally harmless and sometimes helpful adjunct to the Union’s democratic structures, through to the ‘Citizens Assembly’ models used particularly effectively in Ireland but also in places like Canada and Demark.[18] There are certainly a wide range of different ideas out there for inclusive collective discussion and decision-making rather than leaving the body to be a self-appointed talking shop for older men or a rubber stamp for the whims of those in power, which it risks becoming without proactive engagement by those with better ideas. Beyond the debate around the Kurultai, there will be a need to focus efforts on the other contentious issues that remain in the February draft constitution. Four particular areas stand out to this author. In the current draft, Article 8.4 would create a requirement that ‘political parties, trade unions and other public associations ensure the transparency of their financial and economic activities’ that may give constitutional weight to efforts to increase NGO regulation and bureaucratic pressure. The continued, though watered down, presence of a ‘moral and ethical’ values test in Article 10 4, which states that ‘in order to protect the younger generation, events that contradict moral and ethical values, the public consciousness of the people of the Kyrgyz Republic may be limited by law’ is a continuing concern. Efforts must be made to ensure that this is only applied to issues such as protecting young people from age inappropriate content, such as pornography, rather than providing a backdoor mechanism to supress discussion about women’s or LGBTQ rights issues that offend ‘traditional’ sensibilities. The experience of how the Russian Federal Law ‘for the Purpose of Protecting Children from Information Advocating for a Denial of Traditional Family Values’, has been used to repress their LTBTQ community is certainly a worrying precedent in that regard.[19] As Sardorbek Abdukhalilov notes the proposed new constitution no longer has the requirement, set out in Article 38 of the existing constitution, that ‘everyone shall have the right to freely determine and state his/her ethnicity. No one may be forced to determine and state his/her ethnicity’.[20] While recently this requirement has been watered down to allow for the state to place an optional ethnicity section on passports and other forms of ID, there are fears that without such constitutional protection it may become mandatory to state their ethnicity on their ID, despite the provision of the newly proposed Article 1.5 that ‘The people of Kyrgyzstan are citizens of all ethnic groups of the Kyrgyz Republic’.[21] Abdukhalilov separately notes the importance of enforcing existing quotas for minority groups on electoral lists and recommends that similar measures should be brought in to improve diversity in government service and public bodies. The draft Constitution, in Article 105, would also seem to further consolidate the power of the Prosecutor General’s office. It states that ‘supervision over the accurate and uniform execution of laws and other regulatory legal acts is carried out by the prosecutor's office of the Kyrgyz Republic’.[22] Adilet have argued that this wording will ‘provide the prosecutors with the right to conduct inspections of citizens, commercial organisations, other economic entities, non-governmental, non-commercial organisations, institutions, enterprises, etc.’ and the power to control or replace other supervisory mechanisms.[23] This consolidation risks creating a tool that could be used even more efficiently to pressurise critics of the Government if effective safeguards are not put in place. Jasmine Cameron suggests that the new Government of Kyrgyzstan should set out a fresh ‘road map on how to better protect the rights of the vulnerable and marginalised’. Such a plan could include the ‘National Action Plan for the safety of journalists’ with clear procedures and enforcement capacity that Begaim Usenova and ARTICLE 19 recommend. Such a new plan, replacing the Jeenbekov-era 2019-21 National Human Rights Action plan, could enable President Japarov to take personal ownership of such an agenda, and use it as a basis for efforts to reassure his sceptics and critics that he will not abuse the Presidential ‘bully pulpit’ to target them or encourage his supporters to do so. For any human rights road map or action plan to be more than another meaningless piece of paper to distract the international community, it should be authored and owned by the new Government but clearly linked to rights based conditionality around the signing of new partnership agreements, debt relief, new aid to the Government and further investment in infrastructure or economic development. A number of authors in this collection try to help illuminate who President Japarov is and how he came to power. He has, or at least has been able to craft, a powerful personal story that resonates with a significant section of the public. As Aksana Ismailbekova puts it ‘to understand why people support Japarov, despite his violations of the rule of law, it is important to look at the security strategies of Uzbek businessmen. They have put their trust in someone who is a ‘controversial’ figure, but who also is perceived as having personally experienced the injustice of the law, and is able to show his strength against other strong ‘mafia’ networks. The boundaries of state, business, and criminal have been blurred in the context of Kyrgyzstan.’ So if the popular contention that most politicians in Kyrgyzstan are thieves is true (or at least partially true), it is understandably tempting for people to support the one who portrays himself as Robin Hood rather than someone who insists they are beyond reproach, despite evidence to the contrary. President Japarov has also tapped into the same well of public concern about instability and a desire for strength or political courage (dukh) that so many populist figures use around the world. This dynamic is particularly relevant in the context of the recent chaos, corruption and lack of capacity in the Kyrgyz state. So it is absolutely understandable for observers, both inside and outside Kyrgyzstan to be concerned but in the absence of a significant deterioration in freedoms (or for those inside the country until new alternatives begin to emerge), there needs to be an attempt to find areas of Japarov’s agenda where common ground can be found, such as holding him to his rhetoric on tackling corruption, while organising and mobilising against emerging issues of concern.[24] This publication shows that while on the surface the political landscape has changed dramatically since October 2020, in other important respects much has not changed and many of the same trends and forces are at work shaping the situation as they ever have been. The outlook may seem bleak but many of the dark clouds over Kyrgyzstan’s political system have been there for a long time. Kyrgyzstan’s people are resilient but its freedoms are fragile and action must be taken to prevent further backsliding. The Japarov Presidency should be a spur to review, revise and reinvigorate the international community’s engagement with Kyrgyzstan, focused on efforts to tackle corruption, hatred and impunity. So this publication makes a number of potential recommendations for the international community and the Government of Kyrgyzstan. Recommendations for the Government of the Kyrgyz Republic, international institutions, Western partners and donors:

• Ensure a rigorous focus on issues of corruption, hatred and impunity;
• Undertake a systemic review of international donor funded projects in Kyrgyzstan including budget support, the use of consultancies and working with NGOs. It should look at both objectives and implementation, based on evidence and widespread engagement;
• Find ways to empower fresh thinking and new voices, while giving partners the space and resources to adapt to local priorities;
• Encourage the Japarov Government to develop a new and comprehensive National Human Rights Action Plan;
• Increase human rights and governance conditionality in order to unlock stalled EU and UK partnership agreements, debt relief, further government related aid and new investment;
• Deploy Magnitsky Sanctions and anti-corruption mechanisms more widely;
• Expand Kyrgyz language moderation by social media companies and strengthen reporting and redress mechanisms;
• Push for further amendments to the draft constitution to protect NGOs, trade unions, free speech and minority rights, and avoid increasing the Prosecutor General’s office’s power; and
• Explore new mechanisms for civic consultation learning from local practices in Kyrgyzstan, consultative bodies in other developing countries and the use of Citizens Assemblies.

 Image by Dan Lundberg under (CC). [1] Channelling the spirit of Dr Martin Luther King Jr. rather than Communist Party of China.[2] Ana-Maria Anghelescu, Should Europe Worry About Kyrgyzstan?, The Diplomat, January 2021, https://thediplomat.com/2021/01/should-europe-worry-about-kyrgyzstan/; EEAS, Kyrgyz Republic and the EU, October 2020, https://eeas.europa.eu/delegations/kyrgyz-republic/1397/kyrgyz-republic-and-eu_en; European Commission, Kyrgyzstan, https://ec.europa.eu/international-partnerships/where-we-work/kyrgyzstan_en#:~:text=EU%20bilateral%20development%20cooperation%20with,education%2C%20rural%20development%20and%20investments[3] Eurasianet use the Askarov case to highlight the lack of progress made by donor backed rule of law programmes: Eurasianet, Kyrgyzstan: Will fury around Askarov death end up signifying nothing?, July 2020, https://eurasianet.org/kyrgyzstan-will-fury-around-askarov-death-end-up-signifying-nothing[4] In conversation with the author.[5] This essay notes the English language reporting requirements: Ana-Maria Anghelescu, Should Europe Worry About Kyrgyzstan?, The Diplomat, January 2021, https://thediplomat.com/2021/01/should-europe-worry-about-kyrgyzstan/; As noted in the introduction the top partners for USAID funding are all either US development consultancies, large NGOs or other US agencies: USAID, U.S. Foreign Aid by Country: Kyrgyzstan, 2018, https://explorer.usaid.gov/cd/KGZ?fiscal_year=2018&measure=Obligations[6] Factoring in such exercises across the world, much of what can be gleaned will likely show how loosely rooted some (even strongly held) perceptions are in the details of current or past donor activity.[7] As well as engaging with past and present users of donor funded services, there should be outreach to the wider public particularly in rural areas.[8] Tatyana Kudryavtseva, Germany announces reduction in cooperation with Kyrgyzstan, 24.kg, May 2020, https://24.kg/english/152054_Germany_announces_reduction_in_cooperation_with_Kyrgyzstan/[9] Transparency International, Transparency International Uganda, https://www.transparency.org/en/countries/uganda[10] COVID response to the druzhinniki who protected businesses from potential rioting to the Bashtan Bashta (start with your head) protest movement, which in recent months has organised creative campaigns against elements of the proposed constitution, to youth engagement in voluntary movements, to religious charity activities, to female solidarity groups, to business structures, and to migrant safety nets[11] Dirk van der Kley, COVID and the new debt dynamics of Kyrgyzstan and Tajikistan, Eurasianet, October 2020, https://eurasianet.org/covid-and-the-new-debt-dynamics-of-kyrgyzstan-and-tajikistan[12] Though Kyrgyzstan may not have the level of wealth that fuels large scale oligarchic expansion overseas seen in the cases of Russia, Kazakhstan and Azerbaijan but it does have some and particularly given the potential links to organised crime these potential pressure points should be on the radar of the international community.[13] U.S. Department of the Treasury, Global Magnitsky Designations, September 2020, https://home.treasury.gov/policy-issues/financial-sanctions/recent-actions/20201209[14] Foreign & Commonwealth Office and Foreign, Commonwealth & Development Office, Guidance: Global Human Rights Sanctions: Information Note for NGOs and Civil Society, Government.uk, July 2020, https://www.gov.uk/government/publications/global-human-rights-sanctions-information-note-for-non-government-organisations-and-others-interested-in-human-rights/global-human-rights-sanctions-information-note-for-ngos-and-civil-society; Foreign & Commonwealth Office and Foreign, Commonwealth & Development Office, Policy Paper: Global Human Rights Sanctions: consideration of designations, Government.uk, July 2020, https://www.gov.uk/government/publications/global-human-rights-sanctions-factors-in-designating-people-involved-in-human-rights-violations/global-human-rights-sanctions-consideration-of-targets; Council of the EU, EU adopts a global human rights sanctions regime, December 2020, https://www.consilium.europa.eu/en/press/press-releases/2020/12/07/eu-adopts-a-global-human-rights-sanctions-regime/[15] For example: FPC, Finding Britain’s role in a changing world: Project the UK’s values abroad, December 2020, https://fpc.org.uk/publications/projecting-the-uks-values-abroad/; Susan Coughtrie, Unsafe for Scrutiny: Examining the pressures faced by journalists uncovering financial crime and corruption around the world, FPC, November 2020, https://fpc.org.uk/publications/unsafe-for-scrutiny/; FPC, Unsafe for Scrutiny: How the misuse of the UK’s financial and legal systems to facilitate corruption undermines the freedom and safety of investigative journalists around the world, December 2020, https://fpc.org.uk/publications/unsafe-for-scrutiny-12-2020-publication/[16] Provided they are able to command a Parliamentary majority and the UK’s first-past-the-post electoral system has led to majority governments for almost all of the democratic era. Even in recent times where that has not been the case, such as the 2010-15 Conservative-Liberal Democrat coalition and the 2017-19 Parliament, the Prime Minister and Cabinet still have enormous power and latitude to run the Government as they see fit on an operational basis without reference to Parliament.[17] In the US system, where the term originates, the checks are provided by the balancing institutions.[18] The Citizen’s Assembly, https://www.citizensassembly.ie/en/[19] Human Rights Watch, No Support: Russia’s “Gay Propaganda” Law Imperils LGBT Youth, December 2018, https://www.hrw.org/report/2018/12/11/no-support/russias-gay-propaganda-law-imperils-lgbt-youth[20] Constitute, Kyrgyzstan’s Constitution of 2010, constituteproject.org, https://www.constituteproject.org/constitution/Kyrgyz_Republic_2010.pdf[21] Jogorku Kenesh of the Kyrgyz Republic, From November 17, 2020, the draft Law of the Kyrgyz Republic “On the appointment of a referendum (nationwide vote) on the draft Law of the Kyrgyz Republic” On the Constitution of the Kyrgyz Republic”, November 2020, http://www.kenesh.kg/ru/article/show/7324/na-obshtestvennoe-obsuzhdenie-s-17-noyabrya-2020-goda-vinositsya-proekt-zakona-kirgizskoy-respubliki-o-naznachenii-referenduma-vsenarodnogo-golosovaniya-po-proektu-zakona-kirgizskoy-respubliki-o-konstitutsii-kirgizskoy-respubliki (As revised in February 2021)[22] Ibid.[23] Adilet, Analysis of the draft Constitution of the Kyrgyz Republic, February 2021, https://adilet.kg/tpost/2i09a01nu1-analiz-proekta-konstitutsii-kirgizskoi-r[24] Rather than it being used for selective prosecutions and backroom deals as it has in the past [post_title] => Retreating Rights - Kyrgyzstan: Conclusions and recommendations [post_excerpt] => [post_status] => publish [comment_status] => open [ping_status] => open [post_password] => [post_name] => retreating-rights-kyrgyzstan-conclusions-and-recommendations [to_ping] => [pinged] => [post_modified] => 2021-02-28 20:53:47 [post_modified_gmt] => 2021-02-28 19:53:47 [post_content_filtered] => [post_parent] => 0 [guid] => https://fpc.org.uk/?p=5533 [menu_order] => 0 [post_type] => post [post_mime_type] => [comment_count] => 0 [filter] => raw )[27] => WP_Post Object ( [ID] => 5397 [post_author] => 3 [post_date] => 2020-12-16 00:12:15 [post_date_gmt] => 2020-12-15 23:12:15 [post_content] => After a prolonged period of introspection and tensions with longstanding partners, this publication shows the many different ways in which a Global Britain can reinvigorate its relationships with allies, alliances and institutions. The UK can show that it is willing to do the hard work to retain and build alliances with like-minded countries to make regional and global systems work in both the national and international interest. In order to build trust the UK should demonstrate that it still believes in the intrinsic value of international cooperation as more than simply an instrumental tool in its foreign policy kit because as an internationally focused middle power the UK benefits enormously from promoting wider global acceptance of international institutions and established norms. Irrespective of the UK’s Asia-Pacific aspirations, the UK’s security priorities are still overwhelmingly focused on Europe and so the UK needs to find a new way of working with the EU once the current sound and fury has subsided. This can start at an operational level where UK Embassies and EU Delegations can re-establish cooperation and information sharing on the ground in third countries and international institutions. In the future it may be possible to revisit issues such as formal foreign policy and security cooperation, as part of a future EU-UK Partnership and Cooperation Agreement or Strategic Partnership. Irrespective of the state of UK-EU relations Britain will need to redouble its efforts in the other European focused forums such as NATO, the OSCE and Council of Europe, with an emphasis on supporting the work these institutions do to promote democratic values. Globally the UK must build on its strong position at the UN and take full advantage of its leadership of both the COP and G7 in 2021 to set out an ambitious agenda for the UK’s future foreign policy. It should seek to build on ideas around a ‘Democracies-10’ (D10), by promoting expanded G7 membership to include South Korea and Australia. It should find new ways to promote engagement with the democracies of the global south and support UK NGOs and institutions such as the Westminster Foundation for Democracy to play a bigger role in democracy promotion. The UK will need to work flexibly and creatively with longstanding partners in new formats such as the Alliance for Multilateralism, the Accountability, Coherence and Transparency (ACT) coalition, as well continuing current efforts to build greater collaboration between the ‘CANZUK’ countries, though recognising the geographic and economic limitations to the scale of such ambitions. Based on the findings put forward in this collection, there are a number of recommendations that the UK Government and other partners could consider including:

• Finding a future framework for UK-EU cooperation in foreign and security policy and other non-trade areas, while rebuilding operational-level information sharing and cooperation;
• Enhancing parliamentary cooperation between the UK and European Parliaments and strengthening UK delegations to the NATO, OSCE and CoE Parliamentary Assemblies;
• Funding projects conducted by the OSCE and Council of Europe’s human rights mechanisms and supporting election observers as well as secondments and leadership candidacies;
• Working with the Commonwealth on modern slavery and supply chains, while promoting the Commonwealth Charter and the use of aid and trade to improve compliance with its principles;
• Using the UK Presidency of the G7 to refocus the organisation as the group of leading democracies by expanding its membership to include South Korea and Australia, while reinvigorating outreach to global south democracies;
• Supporting the UK’s role in democracy promotion by supporting British NGOs and the Westminster Foundation for Democracy; and
• Working creatively with forums like the Alliance for Multilateralism and the Accountability, Coherence and Transparency (ACT) coalition, while developing further CANZUK cooperation.

[post_title] => Partnerships for the future of UK Foreign Policy: Executive Summary [post_excerpt] => [post_status] => publish [comment_status] => open [ping_status] => open [post_password] => [post_name] => partnerships-for-the-future-of-uk-foreign-policy-executive-summary [to_ping] => [pinged] => [post_modified] => 2020-12-15 23:17:22 [post_modified_gmt] => 2020-12-15 22:17:22 [post_content_filtered] => [post_parent] => 0 [guid] => https://fpc.org.uk/?p=5397 [menu_order] => 0 [post_type] => post [post_mime_type] => [comment_count] => 0 [filter] => raw )[28] => WP_Post Object ( [ID] => 5395 [post_author] => 3 [post_date] => 2020-12-16 00:11:37 [post_date_gmt] => 2020-12-15 23:11:37 [post_content] => Alliances and partnerships have been at the heart of the UK’s foreign policy throughout its history and they will be central its future. While at different points in history the UK has been more or less engaged, diplomatically and militarily, with its neighbours on the continent or others around the world, despite popular myth in some quarters to the contrary, Britain has rarely stood truly alone for long.[1] However, this publication comes at a time when the precise nature of the UK’s future relationship with the EU remains unclear, though irrespective of the outcome of the negotiations the immediate scope of formal cooperation is significantly diminished, even from the May-era plans. As the UK seeks to move forward from this tumultuous period it will need not only to rethink how it works with the EU and its Member States but how it plans to work with other partners around the world not only bilaterally but particularly in existing multilateral institutions and new forums. The UK will need to show that it understands the interests of its partners as it tries to build on existing areas of cooperation and find new ones if it is to move forward effectively as a ‘Global Britain’. So this publication examines both the UK’s relationship with some of the most important existing multilateral and international institutions including the UN system, NATO, the OSCE, the Council of Europe and the Commonwealth. It looks at the scope for future UK-EU collaboration around shared interests and values, in the absence of a deep and structured partnership in foreign and security policy, while also examining the future of the US-UK relationship in a challenging and potentially changing environment. It also explores the possibilities of new formal and informal coalitions of like-minded countries to defend human rights and liberal democracy against growing authoritarian threats. The importance of multilateralismThe delayed, but hopefully imminent, Integrated Review will provide an important opportunity to lay out what the Government sees as its vision for the UK’s future engagement with multilateralism and the international rules based order. There are clear signs in its statements and actions that the Government is moving away from seeing the international rules based system as an end in itself and towards a more instrumental approach, though it has talked in terms of still supporting the core tenets of multilateralism. This may stem not only from this Government’s particular concerns of being bound by agreements that limit its freedom of action, a desire expressed clearly in its Brexit end state policy preferences, but also from the a realpolitik assessment of the emerging shape of the international order and the Government’s response to it. It is undoubtedly true that the UK and its allies no longer dominate the creation and shaping of the rules to the same extent that it used to, with countries in the global south more strongly asserting their interests. While such a more instrumental approach may seem attractive to some from a tactical perspective, it poses the obvious question as to why others who have not had a dominant role in setting the rules should be expected to follow them (something successive UK Governments have encouraged them to do for decades). A world where China is a major international force and the global south is more coordinated and confident in a range of different forums is not something that has come a surprise to the UK and other Western powers. It is only right that global power becomes more equitably distributed in many areas, while recognising the risks posed to the international system by authoritarian states as set out in the ‘The principles for Global Britain’ publication.[2] However many, including this editor, still believe that the international rule-based world order does have an intrinsic value, both morally and in terms of global stability, which is worth defending. This is particularly true for an internationally focused economy and society such as the UK, which benefits from having an international order with consistent rules and relative reliability rather than one red in tooth and claw. As the outgoing President Trump has shown, it is hard to make a transactional approach work even for a country the size of the US and it is not a way of operating that will prove effective for the UK. This publication does not seek to beatify the UN or other international bodies, nor to ignore the dysfunction that many of them face. As is set out in this and previous publications in the series the UK will have to do a lot of hard work to retain and build alliances with like-minded countries in different areas to make the global system work in both the national and international interest but it is imperative that it does so. The UK will also need to be able to have a functioning relationship with China, Russia and other powers that it has principled disagreements with on issues that transcend political systems and ideology such as climate change and the maintenance of international peace and security in areas that do not threaten the interests of respective parties. Traditional partners and institutionsIt is something of an understatement to point out that the Conservative Government has substantially shifted its approach to the future relationship with the EU since September 2017 when it said that the UK: ‘will seek to agree new arrangements that enable us to sustain close UK-EU cooperation that will allow us to tackle our shared threats. The UK therefore envisages cooperation on external action to be central to our future partnership, complementing broader national security and law enforcement collaboration to tackle complex, multi-faceted threats.’[3] Under Boris Johnson’s leadership there have been no substantive discussions (at least not that have been shared with the public) between the UK and EU about a future foreign policy relationship forming part of any putative post-transition deal. Efforts to pin the blame for potential failure in the negotiations on the other party will sap mutual goodwill into the medium term, even if a last minute fix is found. Even after passions have cooled and the focus is able to rise from the minutia of trade negotiations it is unlikely the UK Government in its present form will want to pursue a particularly deep or structural future partnership on foreign and security policy with the EU. As Rosa Balfour says in her contribution to this collection the time for pragmatic proposals for future UK involvement and association with EU foreign and security policy have gone, for now. The UK has already taken steps to proactively partner with non-EU powers on initiatives and statements, most notably and fruitfully Canada, and the Foreign Secretary has actively encouraged diplomats to act in ways which show the UK has left the EU. However, it is important to ensure diplomats, and where political will exists politicians, are not discouraged from continuing to find ways, both traditional and creative, to keep working together with the EU institutionally where it is in the UK national interest, a new modus vivendi that recognises the enduring nature of many still shared values. The UK may wish that more could be achieved by purely bilateral initiatives with key EU partner countries but as the progress of the trade negotiations have shown member states are loathe to do things that could potentially  undermine or side-line EU institutions in areas where the EU has competence on their behalf. The UK is no longer a member state seeking to build alliances to shape EU decisions on which it has a say, but it is now a third country and which will necessitate working with the EU External Action Service and EU Commission where these institutions are delivering the agenda of member states. So In the medium to longer term it would still be extremely helpful for the UK have some form of structured agreement or at least a semi-structured engagement with the EU around foreign and security policy. This is in recognition of: the somewhat process-driven ways in which the EU conducts its foreign policy (managing the interests of 27 member states), shared values between the UK and EU and the EU’s institutional weight in areas of interest to the UK. As Professor Jamie Shea points out in his essay: ‘the UK had the opportunity even from outside the EU to associate itself with these developments when it concluded the Political Declaration on the Future Relationship at the same time as the Withdrawal Agreement.[4] The Declaration opened up many prospects for cooperation on terrorism, intelligence and data exchange, UK participation in CSDP missions, observer status at some EU foreign and defence ministers meetings and European Councils and third party access to certain EU capabilities programmes where it has something to contribute’ but that these are not opportunities the UK has decided to take up. He also points out that the absence of the UK in the EU is likely to further expedite the expansion of EU competences in the area of defence and security, which will hamper both the British desire to expand bilateral defence cooperation with EU member states and shift certain discussions away from NATO, the UK’s long-preferred venue for security cooperation. As Shea points out the Government currently sees ‘Brexit as giving it equality of status with the EU and therefore will not accept to be a non-voting participant or observer at EU meetings’. Even if a future government is not as wedded to this particular view it will be a continuing issue of political contention. Irrespective of whether a trade deal can be done, either now or in the future, it is to be hoped that the UK and EU can find a way to agree either a Partnership and Cooperation Agreement or a Strategic Partnership Agreement that can formalise future non-trade cooperation and facilitate peer to peer level structured engagement and dialogue, including periodic summits and official meetings. A way could potentially be found within such a framework to operationalise greater information sharing and dialogue over the development of both the EU’s Common Foreign and Security policy and the UK’s foreign policy.[5] Another feature of such an agreement could be to provide structure to future dialogue between Parliaments. For far too long the level of understanding about how EU institutions operate at Westminster has been sub-optimal, with the average UK Parliamentarian’s previous engagement with the European Parliament often mediated through interactions with their party’s MEPs, usually in either social or political campaigning situations that didn’t provide particular illumination about the European Parliament’s role or ways of working. At present, there is no EU Parliament Delegation to the UK, though the European Parliament retains a liaison office in London based at Europe House, home to the EU Delegation to the UK.[6] International engagement overall by the UK Parliament is something of a patchwork with formal delegations reserved only for participation in the Parliamentary Assemblies of the OSCE, NATO and Council of Europe.[7] At the other end of the spectrum of formality are the All-Party Parliamentary Country Groups, ad hoc groupings of MPs have no funding or administrative support other than that provided by the MPs themselves or external sponsors (including often the Embassies of the country in question).[8] In the middle sit the Commonwealth Parliamentary Association (CPA), the Inter-Parliamentary Union (IPU) and the British-American Parliamentary Group (BAPG) whose UK chapters have offices within the Parliamentary Estate and coordinate collaborations between parliamentarians from countries within their memberships.[9] It is the BAPG, with alternating annual conferences, Governmental-backing and part financing from the UK Parliamentary Authorities, which could provide the model for the UK side of a future structured dialogue between the UK and European Parliaments that both sides would benefit from. As the UK completes its withdrawal from its structured relationship with the most significant pan-European institution it is important that the UK seeks to find ways to redouble its efforts to engage with the other major institutions that bring the UK in to contact with its European partners, notably the OSCE, Council of Europe and NATO. The particular challenges the UK needs to respond to in relation to these organisations are addressed in the essays by Anna Chernova, Prof Jamie Shea and by Dr Alice Donald and Prof Philip Leach respectively. All three institutions have faced significant structural challenges in recent years, the first two due to increasing tensions driven by growing authoritarian assertiveness from Turkey, Russia and a number of others in the post-Soviet space; the latter by the interaction between the Trump Presidency’s abusive approach and the long-standing failure of many members to meet their agreed defence spending obligations. The incoming Biden administration provides NATO with some breathing space but the structural problems remain around funding, capability, the US pivot to Asia, the role of Turkey and the EU’s growing competences in the defence and security arena.[10] The UK has long opposed this latter development but will find it harder to raise such objection from outside the EU and in the absence of a structured agreement with the EU, as mentioned above, the UK will have to find new ways to make NATO structures for collaboration more attractive if it wishes to stem the further flow of responsibility from NATO to the EU. The OSCE and Council of Europe have a lower profile in the British public debate, though the latter sometimes gets thrust into the limelight when a row over the findings of its European Court of Human Rights (ECtHR) reaches tabloid attention. Their Parliamentary Assemblies, though deeply flawed, provide important opportunities for international dialogue between Parliamentarians. However perhaps more importantly both institutions provide the architecture for a number of human rights bodies and conflict resolution mechanisms that play an important role, particularly in the post-Soviet space, in underpinning the values Britain seeks to promote. These include not only the ECtHR, but the Council of Europe’s Commissioner for Human Rights, the Venice Commission (the European Commission for Democracy through Law), the OSCE’s Office for Democratic Institutions and Human Rights (ODIHR), the OSCE’s Representative on Freedom of the Media (RFoM) and its High Commissioner on National Minorities (HCNM). As part of the Integrated Review and new thinking about the use of UK aid, the Government could explore ways to directly fund projects by these mechanisms to promote open societies and human rights in countries that meet the OECD Development Assistance Committee (DAC) criteria for aid eligibility. As Donald and Leach point out the UK’s occasionally fraught debate about the ECtHR already has helped give political space for Russia and other authoritarian countries to downgrade their level of compliance with Court rulings. The long-promised but recently announced review of the UK’s Human Rights Act, includes a focus on the relationship between domestic courts and the ECtHR, carries the risk of undermining the situation still further if not handled with care and an international perspective that ensures the UK’s adherence to the European Convention on Human Rights and ECtHR rulings are maintained.[11] Both the Chernova and Donald and Leach essays also raise an important point, made previously by this author as well, that the UK should find ways to improve the stature and relevance of UK delegations, something that could include enhancing their cooperation with Government, relevant Select Committee (particularly the Foreign Affairs and Defence Select Committees in the Commons and the Lords International Relations Committee(s)) and the Joint Committee on Human Rights, as well as loosening control of party whips and the Prime Minister by allowing direct election by MPs.[12] With democracy under threat throughout the region, the Government should find ways to protect and expand its active participation in the OSCE ODIHR’s gold standard independent election observation missions that often provide the only credible assessment of democratic performance on the ground within the OSCE region.[13] If opportunities arise the UK should be more proactive in putting forward qualified candidates to head in country offices on secondment and it should find ways to encourage and support UK officials who wish to take time out of their FCDO careers to work in the administrations of these organisations, as well as considering potential candidates for the top jobs in future. Once touted as the future of the UK’s post-Brexit foreign and trade policy the Commonwealth itself has not been place at the centre of the recent British debate, with focus narrowing to collaboration with its largest and most developed members as set out in the next section. This is perhaps in recognition of the divergent global priorities of many of the Commonwealth’s members, many of whom often operate through global south bodies such as the G77 at the UN. In their essay in this collection, Sanjoy Hazarika and Sneh Aurora highlight ways in which the UK could be proactive in working with and through the Commonwealth to promote human rights and good governance. They argue that the UK could lead the Commonwealth in addressing issues around Modern Slavery and abuse in supply chains that link both developed and developing members of the organisation. One further idea might be looking at ways in which the Commonwealth Charter, adopted by the 53 member states in 2012 and signed by the Queen in 2013, could be increasingly used by the UK as a framework to underpin its relationships with Commonwealth countries and promote the values contained within it.[14] Although the document is not a binding treaty it is an agreed statement of shared values and aspirations by the member countries made less than a decade ago. The UK could utilise charter as a tool alongside UN treaties to shape its emerging approach to greater human rights conditionality in the distribution of UK aid. At a global level the UK’s position as a member of UN Security Council’s permanent members, the role as the third largest financial contributor and significant diplomatic presence give it a continuing position of institutional influence as Richard Gowan and Enyseh Teimory point out in their essays.[15] The UK is currently seen to have played its hand effectively at the UN, on issues including the Iran nuclear issue, climate and Sudan. The UK’s re-election to the UN Human Rights Council until 2023, having recently served a term ending in 2019, will continue to give the UK a platform to advocate for its values.[16] The UK could, however, do more in this regard by supporting more UK nationals to serve on UN Treaty Bodies and as UN Special Rapporteurs (SRs) and for the Government to respond in a more considered fashion when SRs’ criticise the UK’s own policies, even though it may not agree with them, given that it regularly encourages other countries to work with SRs and adopt their findings.[17] This section started with the future of the UK’s relationships with the European pillar of its traditional alliance structure and ends with the relationship with Washington. Despite the ongoing tumult and further damaging of democratic norms as President Trump heads for the exit, the incoming Biden administration should provide an opportunity to bring greater stability and focus to transatlantic relationships including with the UK, particularly by cooling concerns over the future of NATO. Much has already been made of the Biden team’s scepticism towards Brexit and how the change of administration pauses any immediate opportunity for a UK-US trade deal, a process that was already replete with political challenges. Given the scale of Trump’s unpopularity with the vast majority of the British public, including the majority of Conservative voters, a Biden Presidency could take considerable political heat out of future US-UK cooperation.[18] In London, the Government has been energetically trying to use the UK’s leadership of the United Nations Climate Change Conference (COP26) and its commitment to tackling climate change as a way of redefining perceptions in the Democratic Party about the British Conservatives under Johnson. Given the level of priority being given to climate by Biden, the COP in Glasgow provides an essential mechanism for facilitating collaboration between London and Washington but the UK’s withdrawal from the EU will still shift the nature of the relationship over the medium term. Despite the British political elite’s obsession with US politics, the row over the Northern Irish protocol suggests a lingering blind spot in terms of understanding Congressional priorities. There may be scope for encouraging the US Embassy in Washington to expand its bipartisan congressional outreach, to balance its traditional focus on engaging the Administration of the day. This could be complemented by enhancing Parliamentary engagement beyond periodic visits by Select Committees and support for the British-American Parliamentary Group.[19] New partnershipsIn addition to climate, another central pillar of the incoming Biden Administration’s foreign policy agenda is likely to be the promotion of democracy, including a pledge to convene a ‘Summit of Democracies’. Similar ideas have been floated by previous US leaders with President Obama suggesting the need for a ‘Concert of Democracies’ or former Senator John McCain’s calls for a ‘League of Democracies’ but the scale of democratic retrenchment gives greater urgency to such initiatives. There has been a flurry of different suggestions about how to formalise such initiatives in to new organisational structures, with the idea of a ‘D10’ that adds countries such as South Korea, Australia and potentially India to the G7 gaining traction. The still lingering shock to the international system of the Trump years, the continuing rise of China, the spoiler role played by Russia and the expansion of authoritarianism around the world provides a clear impetus to such efforts. Another separate but often interlinked driver is a desire to increase cooperation in the field of digital cooperation and regulation to prevent authoritarian powers from setting the rules of the game including in emerging areas of AI and cyber security. As the UK holds the Presidency of the G7 in 2021 it has the ability to play a pivotal role in shaping the evolution of such efforts. One central challenge it faces is in deciding which ‘D’ is most important for any such project. Since the decision to exclude Russia from the G8, the G7 has in effect reverted to being a forum for the larger economically advanced democracies but one, bar the notable exception of Japan, with a traditional transatlantic focus.[20] The idea for a D10 has its genesis in US State Department-led convening policy planners of allied states since 2008 that has evolved into a broader set of initiatives since 2013, involving participating Governments and organisations such as the Atlantic Council, the German Marshall Fund of the United States (GMFUS) and the Centre for International Governance Innovation (CIGI- home to Aaron Shull and Wesley Wark who write in this collection).[21] The D10-Strategy Forum, where the ‘D’ stands for Democracies, brings together the G7 member nations, the EU (which attends G7 meetings) plus South Korea and Australia, meets annually since 2014, and there have been a number of calls for G7 to formally expand to mirror this format.[22] Yet particularly during 2020, in the context of increasing tensions with China, discussions have turned to use such a forum as the backbone of a new digital security alliance, overlapping with discussions about using the current Five Eyes Intelligence Alliance as the basis for similar collaboration.[23] The question of whether the ‘D’ stands for Democracy or Digital would not only shape the institutional priorities of the new organisation but potentially its membership. A critical decision would be over the inclusion of India – a country whose security ties with the US, Japan and Australia are expanding through the role of ‘the Quad’ in the Indo-Pacific region and that continues a low-level conflict with China over border disputes in the Himalayas, but which also has for many years acted with different priorities to the current G7 at the UN and in other international forums.[24] However, under Prime Minister Modi there is every sign that democracy, certainly in the sense of a liberal democracy subject to rule of law and with protections for minorities, in the country is in significant retreat.[25] So if the promotion of ‘Democracy’ is the paramount goal for this new organisation, then now is not the time for India to be welcomed into such a forum, and the G7 expansion should be limited to bringing in South Korea and Australia to mirror the existing informal arrangements of the D10-Strategy Forum.[26] This is not to say there is not scope for further economic and security cooperation but any engagement needs to try to avoid legitimating Modi’s erosion of democratic norms and ensuring the new format can pro-actively respond to the global crisis of democracy. The UK should try to avoid its post-Brexit desire to boost trade with India from becoming interlinked with such decision-making. Also for issues relating digital infrastructure more thought be given on how to involve the EU and member states, notably Sweden and Finland given their tech companies (Ericsson and Nokia) are central to efforts to provide alternatives to Chinese made systems. So there is a strong case for new architecture for managing digital threats being complimentary, potentially overlapping with, but broader than the focus for any new ‘D’ format institution. While building and strengthening relationships with other consolidated democracies it is essential to find ways to improve relations with a broader range of likeminded partners, particularly in the global south, something that is both inherently of value but also essential to prevent isolation on the world stage. So irrespective of whether or not India under its current leadership is included in any revised group of large democracies, there is clearly a need to also reach out more to a large group of democracies in some capacity. In his essay Thomas E. Garrett makes the case that his organisation, the Community of Democracies (to which the UK is an active contributor), could be a platform to do this. There is certainly an important case to avoid unnecessarily reinventing the wheel, given the existing infrastructure and signatories to the Warsaw Declaration, however thought would need to be given to setting more exacting standards for democratic compliance (given some of the currently participating states) that in turn led to greater benefits for participants.[27] New ways should be found to promote the experiences of countries like Mauritius and Costa Rica to ensure that democracy promotion is not only about modelling behaviours found in the ‘West’.[28] Increased cooperation between democracies must try to avoid creating unnecessary divides with members of the G77 (the group of 134 developing nations that often make joint statements in concert with China), particularly those who are themselves democracies or genuinely seeking to reform.[29] If such democracy focused alliances end up being used primarily to drive the economic objectives of rich powers in opposition to the interests of developing economies rather than shared objectives it would be an enormous strategic error. It would exacerbate rather than reduce the structural inequalities in the international system and open the door for authoritarian powers to further position themselves as the friend of developing nations against Western arrogance. Similarly, as Teimory and others point out, the UK and others need to avoid falling into a rigid cold-war style binary as there are issues, particularly climate change, that require active collaboration with non-democracies and where interests and values may align irrespective of government type. Active and nimble diplomacy will be needed to avoid pro-democracy initiatives triggering additional authoritarian collaboration unnecessarily. Any UK diplomatic leadership on new global initiatives should be bolstered by efforts to enhance its support for democracy promotion, governance and human rights. This has been a common theme of the previous publications in this series, which looked at ways that the FCDO’s new priority on supporting Open Societies could be used to buttress initiatives by British NGOs and academics, as well as better aligning aid and trade with human rights objectives.[30] In addition to such initiatives, the UK has an opportunity to support the further expansion of both the capacity and scope of the Westminster Foundation for Democracy, the UK’s arms-length democracy promotion institution.[31] Despite its recent growth it remains far smaller the US’s National Endowment for Democracy (and its related institutions NDI, IRI and the Solidarity Centre) or a number of the Government supported German Stiftung (such as the Konrad Adenauer or Friedrich Ebert Foundations). As set out above, the UK needs to find new forums to engage with European partners and the Alliance for Multilateralism, a Franco-German led initiative, discussed in Thorsten Benner’s essay, could provide a flexible platform to do that, particularly in the context of flexibility being a core objective of the UK’s emerging approach and the strong track record of notably Anglo-German cooperation at the UN, as noted in Gowan’s contribution.[32] The UK has so far participated in this forum at official and junior Ministerial Level but involving the Secretary of State in future would boost British presence and profile in these forums. As touched on in earlier publications in this series, the UK is also looking to build on its close historic and cultural ties with Canada, Australia and New Zealand. Recent partnership working has been most pronounced with Canada, through initiatives such as the jointly chaired Media Freedom Coalition and joint statements on Nagorno-Karabakh and Hong-Kong (where they were joined by Australia).[33] As Shull and Wark point out the UK and Canada “have a number of comparable interests in the conduct of global affairs […] both benefit from a stable rules-based global order and from certainty within international institutions” and, perhaps something that still needs internalising for some British commentators, “both Canada and the UK are too small to throw their weight around, like China and the United States.” There may well be scope to further expand collaboration within an informal ‘CANZUK’ grouping given the range of shared interests and values but this will not fully overcome the realities of geography that shape differing regional economic and security priorities for each partner. The UK may see its links to Australia and New Zealand as a springboard into the Pacific but more thought needs to go into identifying what either country would get out of such an approach. Proposals to turn such CANZUK cooperation into a formal alliance (of any great depth) should be treated with some scepticism given these differing priorities, pre-existing regional ties and primary economic relationships. The UK needs to ensure it is proactively engaging with these countries on the basis of mutually agreed current priorities rather than assumptions about a shared past.[34]  [1] There is sometimes a tendency to conflate the desire to maintain the balance of power in Continental Europe during Britain’s rise to control a Global Empire with isolationism, Prof Jamie Shea notes the continued presence of the UK in continental affairs in the 18^th and 19^th Centuries as part of the evolving web of alliances. Following the Norman Conquest the English Crown was tied to the continent through feudal holdings, expansionist ambitions and participation in the Crusades, its level of engagement often shaped by its population size and state of the public finances before the politics of religion created fissures during the reformation. Perhaps the UK’s historical focus on the Elizabethan-era and Battle of Britain colours perspectives somewhat but even at these times the UK was still working with allies to achieve its goals.[2] The principles for Global Britain, FPC, September 2020, https://fpc.org.uk/publications/the-principles-for-global-britain/[3] Department for Exiting the European Union, Foreign policy, defence and development – a future partnership paper, Government, September 2017, https://www.gov.uk/government/publications/foreign-policy-defence-and-development-a-future-partnership-paper[4] European Commission, The EU-UK Withdrawal Agreement, January 2020, https://ec.europa.eu/info/european-union-and-united-kingdom-forging-new-partnership/eu-uk-withdrawal-agreement_en[5] The UK would have to think creatively about what that might look like given that it would not be appropriate for EU representatives to sit in on existing ministerial level meetings. A recent paper by Ian Bond of CER provides a more substantial analysis of the range of different cooperation models open to the UK and EU. See: Ian Bond, Post-Brexit foreign, security and defence co-operation: we don’t want to talk about it, CER, November 2020, https://www.cer.eu/publications/archive/policy-brief/2020/post-brexit-foreign-security-and-defence-co-operation-we-dont[6] List of delegations by type, Delegations European Parliament, https://www.europarl.europa.eu/delegations/en/list/bytype. For an overview of the formal status of the different types of EP delegations see here: Outside the EU, EPP Group within interparliamentary delegations, EPP Group, https://www.eppgroup.eu/how-we-make-it-happen/outside-eu; European Parliament Liaison Office in the United Kingdom, https://www.europarl.europa.eu/unitedkingdom/en/home-page.html[7] Delegations to Parliamentary Assemblies, UK Parliament, https://www.parliament.uk/mps-lords-and-offices/offices/delegations/[8] Register of All-Party Parliamentary Groups [as at 4 November 2020], Parliament.uk, https://publications.parliament.uk/pa/cm/cmallparty/201104/contents.htm[9] There is also the British Irish Parliamentary Assembly, which is clerked by officials from the British Parliament and the Irish Oireachtas which has a formal standing under the Good Friday Agreement since 1998. See: Secretariat, British-Irish Parliamentary Assembly, http://www.britishirish.org/secretariat/[10] On a related note this paper provides a good blue print for new institutional objectives: George Robertson, Michael Fallon, Catherine Ashton, Peter Ricketts, Menzies Campbell and Benedict Wilkinson, The future strategic direction of NATO, The Policy Institute and King’s College London, July 2020, https://www.kcl.ac.uk/policy-institute/assets/the-future-strategic-direction-of-nato.pdf[11] Michael Cross, Buckland unveils Human Rights Act review, The Law Society Gazette, December 2020, https://www.lawgazette.co.uk/law/buckland-unveils-human-rights-act-review/5106704.article[12] Institutionally blind? International organisations and human rights abuses in the former Soviet Union, FPC, February 2016, https://fpc.org.uk/publications/institutionallyblind/[13] As set out in previous FPC publications, including Institutionally Blind, authoritarian regimes are increasingly trying to use handpicked observers and Potemkin observation missions to try and provide external validation of their rigged elections, something that shamefully some Western Parliamentarians have participated in. This makes protecting independent and objective observation missions ever more vital at a time of limited institutional resources.[14] Charter of the Commonwealth, Signed by Her Majesty Queen Elizabeth II, Head of the Commonwealth, Commonwealth Day 2013, https://thecommonwealth.org/sites/default/files/page/documents/CharteroftheCommonwealth.pdf[15] Member States’ Assessed Share of the UN Budget, Assessment of Member States’ Contribution to the UN Regular Budget, GPF, https://www.globalpolicy.org/un-finance/tables-and-charts-on-un-finance/member-states-assessed-share-of-the-un-budget.html[16] Foreign, Commonwealth & Development Office and Lord Ahmad of Wimbledon, UK elected to UN Human Rights Council for the term 2021-23, Gov.uk, October 2020, https://www.gov.uk/government/news/uk-elected-to-un-human-rights-council-for-the-term-2021-23; Membership of the Human Rights Council, 1 January – 31 December 2019 by regional groups, United Nations Human Rights Council, OHCHR, https://www.ohchr.org/EN/HRBodies/HRC/Pages/Group2019.aspx[17] The UK currently has one representative on treaty bodies, xx Malcolm Evans, and one Special Rapporteur Ms. Rhona SMITH for Cambodia, with Sorcha MACLEOD, a member of a working group. See:  Thematic Mandates, OHCHR, https://spinternet.ohchr.org/ViewAllCountryMandates.aspx?Type=TM&lang=en[18] Cristina Gallardo, Not a single UK constituency would vote for Donald Trump: Poll, Politico, November 2020, https://www.politico.eu/article/not-a-single-uk-constituency-would-vote-for-donald-trump-poll/[19] British-American Parliamentary Group, Organisation, http://www.bapg.org.uk/about-us/organisation/[20] The G20 has increasingly taken over the G7’s former role in providing leadership on Global issues.[21] D-10 Strategy Forum, Atlantic Council, https://www.atlanticcouncil.org/programs/scowcroft-center-for-strategy-and-security/global-strategy-initiative/democratic-order-initiative/d-10-strategy-forum/. The first D-10 Strategy Forum was hosted by the Canadian Foreign Ministry in partnership with CIGI and GMFUS in 2014. See: CIGI, Transatlantic Academy and GMF, D-10 Strategy Forum Meeting Report, CIGI, July 2014,  https://www.cigionline.org/sites/default/files/d-10_strategy_forum_meeting_report.pdf[22] Such as: Ash Jain and Matthew Kroenig, Present at the re-creation: A global strategy for revitalizing, adapting, and defending a rules-based international system, Atlantic Council, October 2019, https://www.atlanticcouncil.org/in-depth-research-reports/report/present-at-the-re-creation/[23] Patrick Wintour, Five Eyes alliance could expand in scope to counteract China, The Guardian, July 2020, https://www.theguardian.com/uk-news/2020/jul/29/five-eyes-alliance-could-expand-in-scope-to-counteract-china[24] Quadrilateral Security Dialogue, The Diplomant, https://thediplomat.com/tag/quadrilateral-security-dialogue/[25] Narendra Modi threatens to turn India into a one-party state, The Economist, November 2020, https://www.economist.com/briefing/2020/11/28/narendra-modi-threatens-to-turn-india-into-a-one-party-state[26] The EU is already included in the G7 format and needs to play an active part but any plans for full membership could not feasibly work if unanimity under the Common Foreign and Security Policy was required to agree to communiques and other agreements through the forum.[27] The Community’s breadth is both a strength (in terms of potential reach that can help those on genuinely democratic transitions) and a weakness given that Governing Council includes countries such as Morocco and Mali (in the wake of its coup) that are not democracies as well as countries such as Hungary and Poland that can no longer be classed as Liberal Democracies. See: Community of Democracies, Governing Council, https://community-democracies.org/values/governing-council/[28] Economic and geopolitical insight guiding the world’s organisations, The Economist Intelligence Unit, http://www.eiu.com/Handlers/WhitepaperHandler.ashx?fi=Democracy-Index-2019.pdf&mode=wp&campaignid=democracyindex2019[29] The Group of 77 at the United Nations, Latest Statements and Speeches, https://www.g77.org/[30] Including the editor above and in previous ‘Finding Britain’s role in a changing world’ series: The principles for Global Britain, FPC, September 2020, https://fpc.org.uk/publications/the-principles-for-global-britain/; Protecting the UK’s ability to defend its values, FPC, September 2020, https://fpc.org.uk/publications/protecting-the-uks-ability-to-defend-its-values/; and Projecting the UK’s values abroad, FPC, December 2020, https://fpc.org.uk/publications/projecting-the-uks-values-abroad/[31] The WFD is an Executive Non-Departmental Public Body of the Foreign, Commonwealth and Development Office. Its funding for the most recent financial year, 2019-20, was £16.2m, over double its position in 2015-16. See: Funding and Accounts, WFD, https://www.wfd.org/transparency/funding-and-accounts/[32] Alliance for Multilateralism, www.multilateralism.org[33] Foreign, Commonwealth & Development Office and The Rt Hon Dominic Raab MP, Nagorno-Karabakh: UK and Canada joint statement in response to continued military clashes, Gov.uk, October 2020, https://www.gov.uk/government/news/nagorno-karabakh-uk-and-canada-joint-statement-in-response-to-continued-military-clashes#:~:text=The%20UK%20and%20Canada%20have,and%20Azerbaijan%20in%20Nagorno%2DKarabakh.&text=Canada%20and%20the%20United%20Kingdom,the%20Nagorno%2DKarabakh%20conflict%20zone; Foreign & Commonwealth Office and The Rt Hon Dominic Raab MP Joint Statement from the UK, Australia and Canada on Hong Kong, Gov.uk, May 2020, https://www.gov.uk/government/news/joint-statement-from-the-uk-australia-and-canada-on-hong-kong[34] Andrew Roberts, It’s Time to Revive the Anglosphere, WSJ, August 2020, https://www.wsj.com/articles/its-time-to-revive-the-anglosphere-11596859260?mod=e2tw; Comments to – Peter Geoghegan, Adventures in ‘Canzuk’: why Brexiters are pinning their hopes on imperial nostalgia, The Guardian, September 2020, https://www.theguardian.com/commentisfree/2020/sep/09/canzuk-brexiters-imperial-canada-australia-new-zealand-uk-empire?CMP=Share_iOSApp_Other#comments [post_title] => Partnerships for the future of UK Foreign Policy: Introduction [post_excerpt] => [post_status] => publish [comment_status] => open [ping_status] => open [post_password] => [post_name] => partnerships-for-the-future-of-uk-foreign-policy-introduction [to_ping] => [pinged] => [post_modified] => 2020-12-15 23:15:35 [post_modified_gmt] => 2020-12-15 22:15:35 [post_content_filtered] => [post_parent] => 0 [guid] => https://fpc.org.uk/?p=5395 [menu_order] => 0 [post_type] => post [post_mime_type] => [comment_count] => 0 [filter] => raw )[29] => WP_Post Object ( [ID] => 5355 [post_author] => 3 [post_date] => 2020-12-16 00:00:54 [post_date_gmt] => 2020-12-15 23:00:54 [post_content] => The contributions to this essay collection highlight the range of different opportunities that a truly engaged Global Britain can take advantage of on the world stage as it seeks to move on from post-referendum instability and introspection. The UK needs to provide some reassurance to its partners that it still wants to play well with others, by showing it is still willing to muck in as well as to lead. So the UK will have to do a lot of hard work to retain and build alliances with like-minded countries to make regional and global systems work in both the national and international interest. In order to build trust the UK should find ways to demonstrate that it still believes in the intrinsic value of international cooperation as more than simply an instrumental tool in its foreign policy kit. As an internationally focused middle power, the UK benefits enormously from promoting wider global acceptance of both international institutions and established norms. The UK will need to work effectively at a number of different levels and through a range of different vectors, so the FCDO will need to be properly resourced to prevent overstretch at a time of tightening budgets. Irrespective of the UK’s aspirations to pivot to the Indo-Pacific as Prof Jamie Shea reminds us the ‘UK’s security priorities today are still overwhelmingly focused on Europe’.[1] So the UK needs to find a new way of working with the EU once the current sound and fury has subsided. This can start at a local level where as Balfour suggests UK Embassies and EU Delegations re-establish cooperation and information sharing on the ground in third countries and international institutions. In the future it may be possible to revisit issues such as formal foreign policy and security cooperation, as part of a future EU-UK Partnership and Cooperation Agreement or Strategic Partnership. Irrespective of the state of UK-EU relations Britain will need to redouble its efforts in the other European focused forums such as NATO, the OSCE and Council of Europe, with an emphasis on looking creatively at how to support the work these institutions do to promote democratic values. At a global level, the UK must continue to build on its strong position at the UN and take full advantage of its leadership of both the COP and G7 in 2021 to set out an ambitious agenda for the UK’s future foreign policy. It should seek to build on ideas around a ‘Democracies-10’ (D10), by promoting expanded G7 membership to include South Korea and Australia. It should find new ways to promote engagement with the democracies of the global south and support UK NGOs and institutions, such as the Westminster Foundation for Democracy, to play a bigger role. The UK will need to work flexibly and creatively with longstanding partners in new formats such as the Alliance for Multilateralism, the Accountability, Coherence and Transparency (ACT) coalition, as well continuing current efforts to build greater collaboration between the ‘CANZUK’ countries, though recognising the geographic and economic limitations to the scale of such ambitions. Building on the findings put forward in this collection, there are a number of recommendations that the UK Government and other partners could consider including:

• Finding a future framework for UK-EU cooperation in foreign and security policy and other non-trade areas, while rebuilding operational-level information sharing and cooperation;
• Enhancing parliamentary cooperation between the UK and European Parliaments and strengthening UK delegations to NATO, OSCE and CoE Parliamentary Assemblies;
• Funding projects conducted by the OSCE and Council of Europe’s human rights mechanisms and supporting election observers as well as secondments and leadership candidacies;
• Working with the Commonwealth on modern slavery and supply chains, while promoting the Commonwealth Charter and the use of aid and trade to improve compliance with its principles;
• Using the UK Presidency of the G7 to refocus the organisation as the group of leading democracies by expanding its membership to include South Korea and Australia, while reinvigorating outreach to global south democracies;
• Supporting the UK’s role in democracy promotion by supporting UK NGOs and the Westminster Foundation for Democracy; and
• Working creatively with forums like the Alliance for Multilateralism and the Accountability, Coherence and Transparency (ACT) coalition, while developing further CANZUK cooperation.

 [1] As addressed in previous publications in the Finding Britain’s Role in the World series. [post_title] => Partnerships for the future of UK Foreign Policy: Conclusions and Recommendations [post_excerpt] => [post_status] => publish [comment_status] => open [ping_status] => open [post_password] => [post_name] => partnerships-for-the-future-of-uk-foreign-policy-conclusions-and-recommendations [to_ping] => [pinged] => [post_modified] => 2020-12-15 22:03:22 [post_modified_gmt] => 2020-12-15 21:03:22 [post_content_filtered] => [post_parent] => 0 [guid] => https://fpc.org.uk/?p=5355 [menu_order] => 0 [post_type] => post [post_mime_type] => [comment_count] => 0 [filter] => raw )[30] => WP_Post Object ( [ID] => 5258 [post_author] => 3 [post_date] => 2020-12-03 00:10:38 [post_date_gmt] => 2020-12-02 23:10:38 [post_content] => 2021 is going to be an important year for the UK’s global ambitions. Exiting both the post-Brexit transition period and, vaccines permitting, the toughest COVID restrictions the UK will have an opportunity to set out its vision for the future through the publication of the Integrated Review of Security, Defence, Development and Foreign Policy and to put that new strategy into practice through its dual leadership of the G7 and the UN Climate Change Conference of the Parties (COP). This new publication sets out a wide range of ideas for how the UK can do things differently in the future to support and promote its values in its foreign policy. The UK should carve out a new niche that builds on its soft power strengths and history as a global hub to position itself as a, or even the, ‘library of democracy’ by providing the necessary tools to support those defending human rights and democracy around the world. This requires support for the UK’s world class universities, NGOs and media outlets and getting the Home Office to better provide sanctuary to activists in need and access for those wanting to visit the UK. The UK should build on the success so far of the new Magnitsky sanctions and use aid to better support open societies and human rights objectives. Given the tendency of kleptocratic autocrats and their hangers on to funnel their money to or through UK jurisdictions, the fights against corruption and to support democracy are mutually supportive. Delivering overdue legal reforms and enhancing the capacity of enforcement bodies will be crucial, as will be increasing the use of Unexplained Wealth Orders. The UK must also learn the lessons of its own COVID procurement issues to boost credibility on transparency and accountability. The UK’s new trade function needs to be made more accountable to Parliament and the public, with deals containing stronger human rights and environmental protections, as well as a focus on supporting developing country economies to flourish. It should seek to make trade one plank of broader and more comprehensive Strategic Partnership Agreements that combine it with more detailed plans for security, scientific, academic, cultural, aid and environmental collaboration. To help the UK deliver an ambitious agenda this research suggests several recommendations including: 

• Positioning the UK as a ‘library of democracy’, a global hub for supporting liberal democracy and human rights;
• Increasing the use of Magnitsky sanctions, expanding their remit to cover corruption and giving Parliament a role in proposing relevant cases;
• Passing the Registration of Overseas Entities Bill and planned reforms to limited partnership law, improving registry access and connectivity, and perhaps a new national asset registry;
• Continuing to expand the investigative capacity of Companies House, the National Economic Crime Centre and its constituent agencies, and increase the use of Unexplained Wealth Orders;
• Taking action on libel tourism and repression of international journalists by introducing UK anti-SLAPP legislation and improving conducts codes for lawyers and financial services;
• Making trade negotiations more transparent and accountable to Parliament and the public, with deals containing a stronger development focus and more enforceable human rights and environmental clauses;
• Integrating trade deals better alongside the UK’s other diplomatic objectives through more comprehensive Strategic Partnership Agreements;
• Returning to the legal and manifesto commitment of 0.7 per cent GNI invested in Overseas Development Aid as soon as possible, with a sunset clause if any legal changes;
• Improving Parliamentary and Ministerial oversight and setting an ethical framework for the deployment of cyber capabilities, with a focus on defensive and combat support functions; and
• Delivering more ambitious commitments for climate action through the UK’s Nationally Determined Contribution, better use of the aid budget and the use of the financial sector.

 Image by Rian (Ree) Saunders under (CC). [post_title] => Projecting the UK’s values abroad: Executive Summary [post_excerpt] => [post_status] => publish [comment_status] => open [ping_status] => open [post_password] => [post_name] => projecting-the-uks-values-abroad-executive-summary [to_ping] => [pinged] => [post_modified] => 2020-12-02 22:18:14 [post_modified_gmt] => 2020-12-02 21:18:14 [post_content_filtered] => [post_parent] => 0 [guid] => https://fpc.org.uk/?p=5258 [menu_order] => 0 [post_type] => post [post_mime_type] => [comment_count] => 0 [filter] => raw )[31] => WP_Post Object ( [ID] => 5254 [post_author] => 3 [post_date] => 2020-12-03 00:09:04 [post_date_gmt] => 2020-12-02 23:09:04 [post_content] => This essay collection asks, and tries to answer, the question ‘what can Britain do now?’ It is an examination of the emerging tools and strategies the UK can use to support and promote its values in its foreign policy. While in a number of areas there is continuity in British rhetoric and policy, outside the European Union (EU) the UK is required to rethink the way it operates in order to continue to exert influence on the world stage.[1] Not only must it build on its existing strengths, as set out earlier in this publication series, but find new ways of working. Building on the cross-governmental principle behind the Integrated Review, the UK’s emerging foreign policy must effectively use all available resources inside and outside government, hard and soft power, to support its foreign policy objectives and its chosen values.[2] As set out in the first collection in this series, The principles for Global Britain, and in Cat Tully and Sophie Middlemiss’ essay in this publication, a sensible approach has to start from a clear understanding of Britain’s place in the world and buy in from the public, particularly the younger generation and others often excluded from the policy making process - a ‘whole of nation strategy’ as Tully and Middlemiss put it.[3] In their essay Ruth Bergan and David Lawrence make the case that this principle applies equally to ensuring public participation in discussions over trade policy. A positive and transformative agenda for the future of UK foreign policy and how it can be a force for good may, at least have a chance to begin healing some of the divisions over the country’s future. As a middle power in a fast changing world, enduring polarisation and division over the UK’s national strategy is not a luxury we can afford. Prior to Brexit, although participation in the EU’s Common Foreign and Security Policy did not prevent the UK from showing international leadership where there was the necessary political will, the need to participate in determining and supporting sometimes lowest common denominator positions generated by consensus dulled the edge of some of its decision making. The UK now has the opportunity, if it so chooses, to show greater speed of action, and greater creativity and skill in the delivery of its foreign policy to compensate for and potentially outweigh the loss of diplomatic clout given by EU membership.[4] In broad-terms, the UK’s foreign policy planners will need to recognise the implications of the UK being a less important market and partner for other world powers, most notably the US, seeking to access and influence the EU. It retains key strengths but will need to lean into the greater flexibility that the post-Brexit environment provides. There is a need for policy makers to accept the unavoidable fact of the UK’s ‘relative’ decline in geopolitical influence, but also understand that with the right level of political will it does not mean the UK has to do less in absolute terms and that it can still make a real impact with the right policies and strategies.[5] The politically expedient, but somewhat strategically confused, recent decisions of increasing defence spending while cutting international aid pull in opposite directions the effort to reposition the UK on the world stage.[6] However this shift, relative to other powers, makes it all the more important that it uses its time now wisely to help shape the international architecture that it will live with into the future and find innovative ways to burden-share in areas where the UK lacks capacity alone. Ignoring or denying the need to respond to these shifts in the geo-political landscape will hasten and exacerbate British decline, in both relative and absolute terms. Finding the right tone in the Integrated Review and the Government’s wider messaging will be key, focused on national pride about what Britain can do without resorting to jingoism, striving for the UK to be exceptional without claiming exceptionalism. Finding a new role: The ‘Library of democracy’ It’s far from original to reference the old Dean Acheson quote about Britain having ‘lost an empire and has not yet found a role’, but it feels once again relevant with Brexit and shifting US priorities untethering the UK from its more recent mooring as a balancing force between European and US interests in the wider Trans-Atlantic partnership.[7] Often that recent role was described as being a bridge, something that led more cynical critiques to claim, usually unfairly, that Britain was being walked over by either of those partners. So part of the current process of reassessing the UK’s position post Brexit is trying to identify and agree on its new role in the international order. To help Britain find that niche it could well be worth seeking to adapt another mid-20^th Century aphorism to meet today’s challenges. In the early phase of the Second World War, prior to Pearl Harbor, President Roosevelt described America’s role as being the ‘Arsenal of Democracy’, where the US would provide tools used by others in the fight for the future of democracy.[8] Despite recently promised increases in defence spending there is little public appetite to use such power widely to try to impose its values on others given the troubled legacy of operations in Iraq and Afghanistan. However, as set out in the FPC’s previous Protecting the UK’s ability to defend its values publication, in a number of overlapping areas including academia, NGOs, media outlets and cultural institutions the UK remains a leading global player.[9] If the UK wants to build on these strengths to be a force for good in the world, it could perhaps start to frame its emerging global role as becoming a, or even the, ‘Library of Democracy’. Like the role of the library in communities around the country, the UK could act as an important resource and meeting place for the community of democratic nations. Similarly, as with libraries, there have sometimes been questions about their role in the modern world but they have adapted to become hubs that provide access to technology, hosting support services and activities that enable citizens to make change in their own lives. This new positioning would build on the UK soft power strengths and longstanding role as an international hub. To play this role effectively care must be taken to protect the UK’s globally focused NGOs, academic centres of excellence and international media platforms (not least the BBC) during the current economic downturn. It must also look at ways, through a truly Integrated Review, to reform Home Office practice to ensure the UK is better able to provide asylum to human rights defenders, independent journalists and other dissidents seeking a place of refuge from persecution, while similarly making it easier for international experts to visit for conferences and other short-term research collaborations. There needs to be greater recognition amongst policy makers that, irrespective of the rights and wrongs of the UK’s negotiating objectives with the EU, the Government’s willingness to actively embrace even a ‘specific and limited’ breach of international law in undermining a treaty it had only recently signed has hurt its standing in the wider international community, not only amongst EU member states with whom the UK seeks to work with diplomatically in future. UK Aid must also fully support the Government’s Open Societies strategic objective by supporting human rights defenders and NGOs abroad, while working to avoid conflicts between human rights and development priorities. Some of the noises coming out of the initial stages of the Government’s now delayed Integrated Review suggest that it is thinking creatively about other ways for the UK to make its mark. These include placing a more active role in some of the more ostensibly mundane but important international bodies that set international standards and regulations, particularly in the digital space. In the past some authoritarian states obtained outsized roles in bodies such as the Internet Governance Forum by committing resources to them, including hosting the annual conferences, when others lacked the focus. If the UK wants to play a more prominent role it can build on its strong academic, legal, NGO and service sector resources to help take a more active role in global rule setting, and to compensate in part for no longer being able to directly influence the development of rules in its largest export market, the global rule and standard setting EU. Another way the UK hopes to enhance its role on the global stage is to be a place for mediation in the world’s conflicts. To support this objective it can draw on a strong pool of talent in the UK’s peacebuilding and development sector to assist its experienced diplomats in this endeavour. However the UK will need to be strategic around understanding where its history and present policies support (or at least do not hinder) it to play a brokering role, given that in large parts of the world Britain brings certain baggage to the table that a Norway or a Switzerland do not. The determination to make a policy pivot to the Indo-Pacific remains clear in the ongoing discussion around the Integrated Review, albeit it is less certain to what extent resources and capability will follow the shifting of policy focus. The narrative of burden sharing seems sensible in this context but needs clearer articulation of why our regional partners would want the UK to play a more active role in their backyard, what we might be able to bring to the table to support them and where they may wish to see reciprocal assistance elsewhere. The UK will need to find areas where it can ‘add value’ in a region that is not our own rather than simply mimic capability and roles played by the US, Australia, Canada, New Zealand, Japan and South Korea and other allied Pacific powers. As Ben Judah and Georgina Wright note in their essay strengthening bilateral partnerships with Australia and Japan will be important, as too could be exploring what membership of the Comprehensive and Progressive Agreement for Trans-Pacific Partnership (CPTPP) for the UK could mean, though many thorny issues around agriculture and labour rights may make this strategically appealing opportunity unviable.[10] The desire to root new partnerships in the principles and promotion of democracy is a positive response to the strategic challenge of rising authoritarian powers; a topic set out in the earlier The principles for Global Britain publication in this series. The topic of new organisations and groupings tasked with that purpose will be addressed again in the upcoming Partnerships for the future of UK Foreign Policy publication, but it also a feature of a contribution by in this collection by Jonas Parello-Plesner from the Alliance of Democracies. Parello-Plesner’s essay points out that democracy promotion is likely to feature highly in President-Elect Biden’s upcoming administration.[11] However, it is also worth noting that another major, often intersecting, policy theme in Biden’s administration is tackling the impact of kleptocracy and transnational corruption, an area where the UK still has a lot of work to do.[12] Transparency and accountabilityGetting Britain’s house in order on issues around transparency and tackling corruption are essential if the UK wants to play a positive role in the world. It is also an important part of efforts to improve how the Britain is perceived around the world, as for too many countries the UK and its territories and dependencies are where their unscrupulous leaders and oligarchs park their money, acting as a global hub of opaque financial practices and corruption. So there is a need for the Government, through the Integrated Review and wider work, to look at the extent to which money flows into UK jurisdictions, through the British property industry, its legal, public affairs and service sectors from authoritarian elites, shady businesses or criminal groups. It should look at the ways in which these illicit money flows are used to influence the UK and how UK firms that are complicit in enabling criminal or ethically dubious behaviour abroad undermine the reputation of this country. In these times of COVID pressure on the public finances there has never been a better opportunity to link these issues around tax justice, anti-corruption and transparency to ensure those benefiting from the UK’s property market and financial sector pay their fair share (both to the UK and to their home countries). Despite the ongoing challenges it is important to recognise that there have been some positive recent steps that start to tackle these long-standing problem. Proposed changes to improve and verify the data of Companies Households are welcome but will need to be built on, legislated and implemented.[13] Similarly, the current requirements on beneficial ownership and the use of Unexplained Wealth Orders are important but the institutions responsible for administering them need to be resourced properly. The Government must make Parliamentary time to introduce the Registration of Overseas Entities Bill to move this agenda forward.[14] The recent 2020 Spending Review has set out plans for ‘an additional £63 million to tackle economic crime, including support for the National Economic Crime Centre (NECC), along with £20 million for Companies House reform’.[15] Expanding the capacity of the NECC and the enforcement ability of its constituent partners such as the National Crime Agency, Serious Fraud Office and HMRC could facilitate more investigations into transnational corruption and to increase the use of Unexplained Wealth Orders but further funding is likely to be required.^[16] Nevertheless, this cash injection should help to give Companies House greater capacity to conduct proper verification of the information provided to existing beneficial ownership registers. The Government should also look at ways to crack down on the use of paid proxies and examine possible restrictions on the ability of opaque corporate entities from jurisdictions without properly equivalent transparency rules from registering without proving information on their ultimate beneficial ownership. Further measures could also include ensuring that at least one accountable person for each UK registered entity should be based in the UK.[17] Beyond Companies House, improving and opening access to Land Registry data could assist investigative journalists and other researchers by potentially removing or reducing the access fees to help them cross check information with other registries. In the medium term the Government should look at how to better join up information about assets held by different institutions such as considering the development of a consolidated national asset registry, a case made strongly in the essay in this collection by Alex Cobham, Andres Knobel and Robert Palmer. Improved access to relevant data should support efforts to pressure the UK property industry to increase the number of Suspicious Activity Reports filed to HMRC when buildings are being bought by opaque international investment vehicles.[18] Despite progress being promised in 2018, the Government has yet to find Parliamentary time to address the transparency problems facing a number of forms of UK investment vehicle.[19] A notorious example are the Scottish Limited Partnerships that, unlike their English equivalent, have their own legal personality and combine both limited disclosure requirements but no taxes on the partnership itself. The term ‘Scottish Company’ has become synonymous with corruption across the Former Soviet Union and UK-based tax advisors promote them on the basis that: ‘there are no taxes in the UK, providing that the partnership does not trade in the UK and partners are not residents of the UK’; ‘no requirements to submit financial statements; ‘no requirements to submit tax declaration’; and crucially ‘high confidentiality’.[20] Irrespective of the Government’s anti-corruption commitments if the UK Government is keen to prevent further erosion of support for the Union then it should urgently consider removing something legislated in London that besmirches Scotland’s reputation. There remains a fundamental question: what benefits do corporate entities that register in the UK but do not provide goods or services in the country, do not pay tax here and do not have owners based here actually bring to Britain, other than damage to our national reputation? For example the UK’s reputation was recently brought into question when it was found by RFE/RL that a company believed to have been gifted a substantial slice of commercial development land in Tashkent, the capital of Uzbekistan, was in fact based in the Hertfordshire market town of Kington. Given that the companies’ directors are based in Belize and according to RFE/RL the owners are believed to be in Uzbekistan it is unclear how the UK gains from such an arrangement.[21] A related area where the UK needs to do better to improve its reputation is on libel reform. Worryingly, UK law firms are at the forefront of global efforts to intimidate journalists and other investigators into the proceeds of financial crimes through the use of strategic litigation against public participation (‘SLAPP’).[22] This form of vexatious legal action can have wide reaching consequences far beyond the UK’s borders. Despite the reforms made in the 2013 UK Defamation Act, there are still significant challenges for journalists and media organisations around the world when defending themselves against UK libel claims.^[23] The cost of mounting a defence is extremely high, the burden of proof required places an enormous onus on the defendant, proceedings can be lengthy and a negative verdict can result in a potentially crippling damages pay-out. The UK libel system’s significant chilling effect makes journalists, researchers and activists uniquely mindful about the reach of potentially being dragged into the UK courts even if both they and the subject of their inquiries are based abroad. Journalists have reported that claimants often rely on the mere threat of the cost involved in UK libel proceedings being so intimidating that “journalists won’t even try to defend themselves” and remove the article in question.[24] Libel tourism, and the threat of such extra-territorial action, significantly undermines the UK’s values leadership internationally by chilling freedom of expression and undermining the UK’s global leadership on these issues. UK legal firms have been hired to send journalists all over the world cease and desist letters threatening legal action if they do not halt their investigations or remove investigations from their publications. For example at the time of her murder in October 2017, the Maltese investigative journalist Daphne Caruana Galizia had at least 42 civil libel suits open against her, many of which were brought through UK-based law firms, acting for foreign banks and wealthy individuals and continued to be pursued against her family after her death.[25] In January 2020, a libel case filed against Paul Radu, co-founder of OCCRP and a Romanian citizen, was due to go to trial in the UK. The claimant, who was named in an award-winning OCCRP report investigating concerns around money laundering, successfully filed the case by stating he lived in London despite being a serving MP in Azerbaijan.^[26] On the eve of the trial, the claimant offered to settle on favourable terms for Radu, but as OCCRP noted this settlement ended almost two years of being embroiled in a costly and time-consuming lawsuit.[27] A common theme of SLAPPS is how they are used as an attempt to distract from important public interest reporting, harass journalists and tie them up in legal action as a way to disable their ability to continue investigating. Often cases might never reach court, having achieved their aim prior to that stage.[28]A recent Foreign Policy Centre survey of global investigative journalists networks found that the UK was by far the most common source of legal pressure on their activities and that 61 per cent of their investigations had found a link to UK financial or legal jurisdictions.[29] Many countries have struggled with meeting best practice standards when responding to pandemic procurement given the urgency of the crisis, but some of the concerns raised about close proximity between suppliers and the British Government raise issues not only domestically (some of which is beyond the scope of this publication) but it will have a lingering impact on the UK’s reputation and its ability to support international best practice standards. There needs to be a transparent and independent review into recent procurement problems in order to learn lessons for the future.[30] The need to improve transparency and accountability in domestic processes, as well as providing better value for money for tax payers, would help improve the UK’s reputation and give it greater credibility when advocating for change internationally. As mentioned earlier in this publication series the UK’s introduction of ‘Magnitsky’ personal sanctions against international human rights abusers, through an amendment to the Sanctions and Anti-Money Laundering Act 2018, has been an important step forward in giving the Government powers to put pressure on rights abuse around the world, particularly given the concentration of ill-gotten gains stashed in UK jurisdictions as mentioned above. The current Foreign Secretary has been a longstanding advocate of such measures and so far has been willing to use them against those of regimes traditionally friendly to the UK, such as Saudi Arabia over the murder of exiled journalist Jamal Khashoggi, as well as traditional rivals. There is a strong argument to ensure the relevant teams in the newly merged Foreign, Commonwealth and Development Office (FCDO) are properly resourced to ramp up the number of sanctions issued. The remit of the sanctions needs to be formally widened to include concerns around corruption as part of the wider suite of tools available to tackle that issue. One difference between the US Global Magnitsky Act and the UK provisions is the lack of a formal role for the British Parliament in proposing potential cases where such sanctions should be applied. While the differences in capacity between Parliamentary and Congressional staffs should be noted, giving Parliament a formal role could help ensure the tool is use to cover a wider range of cases and encourage the FCDO to overcome institutional or perceived diplomatic barriers to its use. Trade and aidThis publication comes out just after an important decision about Britain’s role in the world, the decision to cut the proportion of national income spend on Official Development Assistance (ODA) aid from the legally mandated and manifesto committed 0.7 per cent to 0.5 per cent from 2021, and ahead of an even bigger one on the details regarding the UK’s future trading relations with the EU.[31] The aid cut is a decision taken ostensibly due to the impact of the pandemic on the public finances (something which had already triggered a separate £2.9 billion in year cut for 2020 as a function of the reduction in national income).[32] However given it occurred less than a week after a major uplift in defence spending, to tackle capacity shortfalls, it is clear that this represents the Government having ‘moved £4 billion from aid to defence’ in the words of Foreign Affairs Select Committee Chair Tom Tugendhat.[33] One small area of comfort for the cause of international development is that the Government restated its commitment to the OECD’s ODA rules in the face of backbench pressure to loosen requirements to enable UK funds to be spent in a wider number of ways to support the armed forces or trade promotion. This pressure on the ODA rules is likely to persist and must be guarded against for the UK’s credibility as a donor to be maintained. However, the Government does remain committed to attempting international reform of the shared criteria at some point. Part of that necessary reassurance to the development sector should be a swift and comprehensive completion of the review of the Independent Commission for Aid Impact (ICAI) in a way that protects and strengthens its independence and oversight.[34] Concern over the impact of aid reduction is not only, or indeed primarily, about damaging Britain’s reputation and influence, but at its core it is about the impact of an over £5bn cut (compared to 2019) on the lives of those most in need around the world.[35] Many Government decisions have significant real world impacts, for good or ill, on people but if former International Development Secretary Andrew Mitchell is correct that the scale of the cut could lead to 100,000 preventable deaths, mainly in children, this should have given the Government greater cause for pause.[36] The cut has been announced as a temporary measure in response to COVID-19, yet despite this stated framing of the action the Government has made it known that it seeks to repeal the 2015 International Development (Official Development Assistance Target) Act. This is because it believes, as a planned rather than accidental cut, legal change is required but it is a move that could pave the way to make the cut de facto permanent.[37] The Foreign Secretary has said both that the Government “cannot see a path back to 0.7% in the foreseeable, immediate future”, and the somewhat more positive but vague “we will revert to 0.7% as soon as the fiscal position allows”, which could mean anything from the point at which the economy initially rebounds through to any number of politically contingent assessments of the deficit or national debt.[38] Although the Integrated Review has yet to be completed the Foreign Secretary has announced in a letter to the International Development Select Committee that all aid spending will be focused on addressing seven global challenges: Climate Change and biodiversity; COVID and global health security; Girls' education; Science, research, technology; Open societies and conflict resolution; Humanitarian preparedness and response; and Trade and economic development.[39] It also states that spending will focus only on countries where the UK's development, security and economic interests align, such as sub-Saharan Africa and the Indo-Pacific region. While it may be that poverty reduction is a cross-cutting theme of these priorities it is not explicitly stated in either the letter or the subsequent Parliamentary Statement, despite previous ministerial statements that reiterated its importance. Therefore, if the Government wishes to retain a focus on poverty reduction as part of its plans it should publically state this in order to provide reassurance on this hugely important issue. Plans also announced to consolidate the FCDO’s strategic overview of ODA spending across Government and move away from reliance on enormous contracts with consultancies are broadly to be welcomed. The UK’s new ability to set its own international trade agenda provides a powerful tool for the UK to back its international values if it is willing and able to use it effectively. This publication builds on arguments set out in the earlier Finding Britain’s Role in a Changing World: Building a values-based foreign policy published jointly with Oxfam UK and The principles for Global Britain publication.[40] As set out briefly in the latter publication, new UK trade deals should seek to support rather than undermine regional trade integration by developing countries, learning from the initial mistakes of the EU’s Economic Partnership Agreements (EPAs) and with an emphasis on it being a full and inclusive partnership.^[41] The UK should seek to build on the EU’s ‘Everything but Arms’ approach, but give developing country partners greater flexibility, including a more generous interpretation of the ‘substantially all’ requirement on rules of origin so that they can protect infant industries and support regional supply chains, allow for longer phasing periods and a pro-development use of schedules, as well as giving partner countries the maximum policy space possible to allow them to implement rules in ways most suitable to their development.[42] The UK should seek to move away from the use of Investor-State Dispute Settlements (ISDSs) and instead look to coordinate with its aid policy by supporting rule of law initiatives in partner countries where possible, something that should fit within the Government’s current ‘Trade and economic development’ priority.^[43] The imminent withdrawal of the UK from the EU’s Single Market and Customs Union has led to a rush to try to conclude bilateral trade deals, many of which copy over existing arrangements that currently apply to the UK as part of EU membership. One area of ongoing dispute is around the extent of Parliamentary and public scrutiny around the development of trade deals, with both the Government and campaigners identifying examples that support their respective cases that the UK’s new arrangements are more or less transparent and accountable than their peers. What would seem undoubtedly true is that the UK’s Parliament and stakeholders have less structured input into the development and decision making around such deals than the European Parliament, and therefore UK representatives within it previously, has over the direction of EU trade deals. Getting these scrutiny arrangements right is important to help improve accountability and quality of the agreements entered into, not least given their potentially significant implications for domestic law and policy if a deal is substantive. In this collection Ruth Bergan and David Lawrence suggest a number of sensible suggestions for improving Parliamentary scrutiny, including publication of the Government’s initial negotiation objectives that is subject to a debate and vote, providing a regular release of negotiating texts (or at least headline information) after each round, leading to a final guaranteed debate and vote on the final deal. This enhanced Parliamentary scrutiny should be supported by ‘regular engagement with civil society, including environmental groups, businesses and trade unions, and the publication of an independent Sustainability Impact Assessment.’ In terms of the deals the UK is currently trying to negotiate there is clearly scope to strengthen human rights and environmental clauses to make them actionable in the case of a breach by either party. Given that the UK is not envisaging formal human rights dialogues or other consultative mechanisms attached to its deals, greater enforceability will be required in order for these UK deals to not be seen as a diminishing the importance of values compared to the previous, still very imperfect, EU deals the UK used to be part of. Both the EU’s various different models of agreement (from Partnership and Cooperation Agreements to Association Agreements) and the innovative mechanisms such as the Agreement on Climate Change, Trade and Sustainability (ACCTS) created by New Zealand and others, as explained in Bergan and Lawrence’s essay, can provide a blueprint for the UK to frame trade as an integrated  strand of building improved bilateral relationships.[44] So as the UK moves forward and the immediate post-Brexit rush subsides, the UK should look at how it can better make trade an integrated plank in the development of new Strategic Partnership Agreements that bring trade agreements alongside more detailed plans for security cooperation, and scientific, academic and cultural collaboration; as well as environmental partnerships (including potentially new international carbon trading arrangements if the UK is unable to formally link with the EU ETS in future); people-to-people contact; and, finally, where relevant aid support. Emerging challenges In this collection, Luke Murphy and Dr Joe Devanny respectively tackle two of the most pressing global challenges, climate and cyber security, and give ideas for how the UK should respond to them. Along with the G7, the United Nations Climate Change Conference in Glasgow will be a huge opportunity for the UK to show global leadership to tackle a pressing challenge, if handled with care and the level of political focus required. It will also create an opportunity for engagement with China on an issue of shared interest, allowing for a parallel diplomatic track that maintains opportunities for dialogue, even as the UK takes action on the defence of democracy and human rights, digital security and other areas that recognise the risks of China poses to the values the UK espouses. Murphy outlines a number of practical measures in terms of domestic investment and regulatory change that can help boost Britain’s position but it is also in the diplomatic arena where the UK needs to show greater focus if they are to emulate the success of the French leadership of the COP that led to the Paris Agreement. While COVID-19 has understandably disrupted preparations, not least in delaying the Glasgow Conference by a year, between late January and early November the UK lacked a standalone lead for the process, between the removal of Claire O’ Neill as COP President and the arrival of former International Development Secretary Anne-Marie Trevelyan in a somewhat more constrained role as International Champion on Adaptation and Resilience for the COP26 Presidency. Trevelyan’s appointment may help take pressure off the somewhat overburdened Business Secretary who is formally acting as President of the COP, and it is to be hoped that her work will be backed by high level support from the Foreign Secretary and Prime Minister to show that the COP is a genuine diplomatic priority. Climate action provides a useful mechanism for engaging the incoming Biden administration, whose appointment of former Secretary of State and Presidential Candidate John Kerry as the US’s climate envoy is a signal of its importance to the new US leadership. Despite Trevelyan’s appointment and in light of Kerry’s there are still calls for the UK to appoint a more senior political figure, a ‘grand fromage’ in the words of Defence Select Committee Chair Tobias Ellwood MP, to act as full-time President of the COP.[45] The UK should also look at the history of successful interactions between Government and Civil Society, such as the Make Poverty History campaign in the 2000s around the UK’s 2005 G7 Presidency and the role that it played in the promotion of UK global values leadership and in their implementation. This may require wider work to build trust between Government and the third sector in light of recent disagreements over aid and other matters. The Government’s recent defence announcement makes clear that improving the UK’s cyber capabilities will be a central part of Britain’s security over the years to come.[46] As Devanny makes clear in his essay, along with the additional funding the UK needs a clearly defined ethical framework to underpin its new Cyber Strategy and there is also an important role for enhanced oversight. Devanny rightly urges a focus on cyber defence and limiting offensive capability to its role in tackling defence and security infrastructure rather than seeking ways to target civilian infrastructure. Brand Britain After several years of introspection around its relationship with Europe the UK now needs to get on the front foot facing the world; not only through its policies but also in how it is perceived. This approach needs to be based from a clear understanding on how other countries currently perceive the UK and the need to ensure the UK is still seen as being outward looking and engaged, exploring new ways to boost its soft-power attractiveness. To that end, work needs to be done to effectively map attitudes towards the UK, both in key power centres and in countries that the UK is looking to grow its influence and engagement. Presenting Britain’s message to the world should flow from the priorities and strategies set out in the Integrated Review. It is to be hoped that there is an emphasis on developing a positive vision for the country that can reach out beyond the domestic rancour of the last few years. A vision that rests on a narrowly partisan assessment of the UK’s interests and priorities would not achieve the buy-in of the wider public, including many that are critical to the UK’s soft-power success, and therefore lack the longevity only obtained through coalition building. The current Government should learn from the still relatively recent experience of the 2012 Olympics, which were used to present a clear positive vision of the UK (centred on the UK being a young, dynamic, diverse and tolerant country) and how the idea of sustainability and legacy were a core part of the message, showing the UK has a long-term plan. It will need to look at the scope for the Commonwealth Games and other cultural and sporting events over the coming years to help shape perceptions of the UK and enhance its soft power, helping these vital industries for Britain’s global standing recovery from the horrific toll of COVID-19. To that end, it is to be hoped that the Festival UK 2022 initiative can disentangle itself from the Brexit culture war, in part a product of its initially unhelpful genesis as Theresa May’s ‘Festival of Brexit Britain’, to be a genuinely inclusive showcase of the talent the UK has to offer and provide a focus on ideas and principles that can unite across political and ideological divides.[47] The Government needs to find a way of working collaboratively with the UK’s City Regions (Combined Authorities) and devolved nations to help promote the country on the world stage. Once the immediate impact of COVID has abated and the rancorous Mayoral elections have passed, the UK should look at the importance of retaining London’s position as a global city, while strengthening the ability of Metro Mayors, devolved nations and other regional and local leaderships to strengthen the country’s voice abroad as well as supporting trade and investment as part of the Government’s levelling up objectives.[48] The Government also needs to find a way to engage more effectively with the UK’s diaspora of British leaders in international institutions, businesses, NGOs and cultural institutions abroad to learn from them and provide new opportunities for dialogue.[49] Effectively projecting the UK’s values abroad will require a clear vision of what the Government intends to do, combined with sufficient resources, political commitment and a commitment to reform the status quo both at home and abroad. This publication hopes to give some suggestions about how it might deliver such an ambitious agenda. Image by Rian (Ree) Saunders under (CC). [1] Ben Judah, Surprise! Post-Brexit Britain’s foreign policy looks a lot like the old one, The Washington Post, July 2020, https://www.washingtonpost.com/opinions/2020/07/13/surprise-post-brexit-britains-foreign-policy-looks-lot-like-old-one/[2] What those values should be.[3] Finding Britain’s role in a changing world: The principles for Global Britain, FPC, September 2020, https://fpc.org.uk/publications/the-principles-for-global-britain/[4] Dominique Moisi, The isolation of the United Kingdom is no longer splendid, Institut Montaigne, July 2020, https://www.institutmontaigne.org/blog/lisolement-du-royaume-uni-na-plus-rien-de-splendide[5] Recent polling data suggests the British public is perhaps more attuned to the UK’s position than some it is political class by answering the question ‘Do the British overestimate or underestimate how important the UK is on the world stage?’ as  Overestimate: 44%, Underestimate: 19% and Get it about right: 17%. See: Twitter Post, YouGov, Twitter, November 2020, https://twitter.com/YouGov/status/1328378446565748736?s=20[6] In terms of managing the Government’s political coalition.[7] Like the many US leaders who would follow, with a brief interregnum during the Trump-era, Acheson was adamant that the UK’s future (and its future utility to the United States) lay through greater integration and cooperation with Europe. See: Guardian Century, Britain’s role in world, The Guardian, December 1962, https://www.theguardian.com/century/1960-1969/Story/0,,105633,00.html[8] Radio Address Delivered by President Roosevelt From Washington, December 1940, https://www.mtholyoke.edu/acad/intrel/WorldWar2/arsenal.htm[9] Finding Britain’s role in a changing world: Protecting the UK’s ability to defend its values, FPC, September 2020, https://fpc.org.uk/publications/protecting-the-uks-ability-to-defend-its-values/[10] Greater collaboration with likeminded Pacific partners could help increase the UK’s role in region in line with stated Government objectives. However there are clear concerns being raised by important stakeholders. See: Comprehensive and Progressive Transpacific Partnership: Submission to the Department for International Trade, TUC, https://www.tuc.org.uk/sites/default/files/TUC%20CPTPP%20consultation%20final%20response_0.pdf; and Government starts bid to join the CPTPP, NFU, https://www.nfuonline.com/news/eu-exit/eu-exit-news/government-starts-bid-to-join-the-cptpp/. The incoming Biden administration may seek to join the deal and in doing so may seek to renegotiate the deal in ways to mollify concerns of the US Trade Unions that form an important part of his political base which may have positive ramifications for the UK’s potential membership.[11] See: Dr Robin Niblett CMG, A New US-UK Democratic Agenda Could Be on the Horizon, Chatham House, November 2020, https://www.chathamhouse.org/2020/11/new-us-uk-democratic-agenda-could-be-horizon?utm_source=twitter.com&utm_medium=organic-social&utm_campaign=us-election&utm_content=uk-us-partnership[12] Josh Rudolph, Covert Foreign Money: Financial Loopholes Exploited by Authoritarians to Fund Political Interference in Democracies, Alliance for securing democracy, August 2020, https://securingdemocracy.gmfus.org/covert-foreign-money/[13] Department for Business, Energy & Industrial Strategy, Companies House, Lord Callanan and The Rt Jon James Brokenshire MP, Reforms to Companies House to clamp down on fraud and give businesses greater confidence in transactions, Gov.uk, September 2020, https://www.gov.uk/government/news/reforms-to-companies-house-to-clamp-down-on-fraud-and-give-businesses-greater-confidence-in-transactions[14] Department for Business, Energy & Industrial Strategy, Draft Registration of Overseas Entities Bill, Gov.uk, July 2018, https://www.gov.uk/government/consultations/draft-registration-of-overseas-entities-bill[15] HM Treasury, Spending Review 2020, Gov.uk, November 2020, https://www.gov.uk/government/publications/spending-review-2020-documents/spending-review-2020 [16] NECC, Improving the UK’s response to economic crime, NCA, https://www.nationalcrimeagency.gov.uk/what-we-do/national-economic-crime-centre; Ed Smyth, The UK’s new National Economic Crime Centre, Kingsley Napley, November 2018, https://www.kingsleynapley.co.uk/insights/blogs/criminal-law-blog/the-uks-new-national-economic-crime-centre[17] The Dark Money Files Podcast - Episode Companies House: It's time to reform (maybe, if we can find the time and money), https://www.thedarkmoneyfiles.com/podcast[18] HM Revenue & Customs, Estate agency business guidance for money laundering supervision, Gov.uk, October 2020, https://www.gov.uk/government/publications/money-laundering-regulations-2007-supervision-of-estate-agency-businesses/estate-agency-guidance-for-money-laundering-supervision;  Estate Agents only made up 0.13% of SARs in 2019 according to the National Crime Agency. See: UK Financial Intelligence Unit: Suspicious Activity Reports Annual Report 2019, NCA, https://www.nationalcrimeagency.gov.uk/who-we-are/publications/390-sars-annual-report-2019/file[19] Department for Business, Energy & Industrial Strategy, Limited partnerships: reform of limited partnership law, Gov.uk, April 2018, https://www.gov.uk/government/consultations/limited-partnerships-reform-of-limited-partnership-law[20] Scottish Limited Partnership (SLP) and Main Advantages, TBA, https://www.tba-associates.com/company-formation-scotland/scottish-lp/limited-partnersh/advantages-and-uses/[21] “Gift” for $ 11.5 million – Mayor of Tashkent Artykkhodzhaev donated land to about a hundred entrepreneurs to a company associated with the president’s son-in-law, Radio Ozodlik, November 2020, https://rus.ozodlik.org/a/30975077.html[22] Unsafe for Scrutiny: Examining the pressures faced by journalists uncovering financial crime and corruption around the world, FPC, November 2020, https://fpc.org.uk/publications/unsafe-for-scrutiny/[23] A gathering storm: The laws being used to silence the media, Index on Censorship, July 2020, https://www.indexoncensorship.org/wp-content/uploads/2020/06/a-gathering-storm.pdf[24] Paul Radu, How to Successfully Defend Yourself in Her Majesty’s Libel Courts, Global Investigative Journalism Network, February 2020, https://gijn.org/2020/02/26/how-to-successfully-defend-yourself-in-her-majestys-libel-courts/[25] Letter: press freedom campaigners call for action on ‘vexatious lawsuits’, The Guardian, July 2019, https://www.theguardian.com/world/2019/jul/20/letter-press-freedom-campaigners-call-for-action-on-vexatious-lawsuits[26] Miranda Patrucic, Madina Mammadova and Ilgar Agha, AvroMed May Have Received Millions Through Laundromat, OCCRP, September 2017, https://www.occrp.org/en/azerbaijanilaundromat/avromed-may-have-received-millions-through-laundromat[27] OCCRP, OCCRP-Related Lawsuit Settled, January 2020, https://www.occrp.org/en/40-press-releases/presss-releases/11496-occrp-related-lawsuit-settled[28] The editor is thankful for the input of his colleague Susan Coughtrie who leads the leads the FPC’s Unsafe for Scrutiny project.[29] Unsafe for Scrutiny: Examining the pressures faced by journalists uncovering financial crime and corruption around the world, FPC, November 2020, https://fpc.org.uk/publications/unsafe-for-scrutiny/[30] To fix procurement, the UK has to open it up, Centre for the Study of Corruption, November 2020, https://scscsussex.wordpress.com/2020/11/30/to-fix-procurement-the-uk-has-to-open-it-up/[31] 2015 Act Michael Moore commits to 0.7% ODA. See: International Development (Official Development Assistance Target), Act 2015, UK Public General Acts, https://www.legislation.gov.uk/ukpga/2015/12/contents/enacted/data.htm; The Conservative and Unionist Party, Get Brexit Done – Unleash Britain’s Potential, Manifesto 2019, https://assets-global.website-files.com/5da42e2cae7ebd3f8bde353c/5dda924905da587992a064ba_Conservative%202019%20Manifesto.pdf[32] Department for International Development, Foreign & Commonwealth Office and Foreign, Commonwealth & Development Office, Official Development Assistance (ODA) spending for 2020: First Secretary of State’s letter, Gov.uk, July 2020, https://www.gov.uk/government/publications/official-development-assistance-oda-spending-for-2020-first-secretary-of-states-letter/official-development-assistance-oda-spending-for-2020-first-secretary-of-states-letter[33] Cristina Gallardo, UK curbs Global Britain ambitions as coronavirus bites, Politico.EU, November 2020, https://www.politico.eu/article/coronavirus-forces-uk-to-downsize-its-global-britain-ambitions/[34] Foreign, Commonwealth & Development Office, Independent and Commission for Aid Impact (ICAI) review: terms of reference, Gov.uk, October 2020, https://www.gov.uk/government/publications/independent-commission-for-aid-impact-icai-review-terms-of-reference[35] William Worley, Breaking: UK cuts aid budget to 0.5% of GNI, devex, November 2020, https://www.devex.com/news/breaking-uk-cuts-aid-budget-to-0-5-of-gni-98640[36] Eleanor Langford, A Foreign Office Minister Has Resigned From Government Over Plans To Cut International Aid, Politics Home, November 2020, https://www.politicshome.com/news/article/minister-resigned-international-aid-baroness-sugg-andrew-mitchell-spending-review[37] International Development (Official Development Assistance Target), Act 2015, UK Public General Acts, https://www.legislation.gov.uk/ukpga/2015/12/contents/enacted/data.htm[38] Official Development Assistance: Volume 684: debated on Thursday 26 November 2020, Hansard, https://hansard.parliament.uk/commons/2020-11-26/debates/A2442925-0DA2-4262-B564-1C6FEE24881A/OfficialDevelopmentAssistance[39] Rt Hon Dominic Raab MP, Letter to Sarah Champion MP, Foreign, Commonwealth & Development Office, November 2020, https://committees.parliament.uk/publications/3683/documents/36094/default/[40] Programme: Britain’s role in the world, FPC, https://fpc.org.uk/programmes/britains-role-in-the-world/[41] The EU’s new Africa strategy now has a clear pivot: High Representative of the Union for Foreign Affairs and Security Policy, Joint Communication to the European Parliament and the Council: Towards a comprehensive Strategy with Africa, March 2020, https://ec.europa.eu/international-partnerships/system/files/communication-eu-africa-strategy-join-2020-4-final_en.pdf[42] Preferential Market Access – European Union Everything But Arms Initiative, UN, LDC Portal, https://www.un.org/ldcportal/preferential-market-access-european-union-everything-but-arms-initiative/[43] For discussion on this issue see: Royal African Society and APPG on Africa, The Future of Africa-UK Trade and Development Cooperation Relations in the Transitional and Post-Brexit Period, February 2017, https://royalafricansociety.org/wp-content/uploads/2019/10/APPG-for-Africa_Future-of-Africa-UK-Relations-Post-Brexit.pdf; and the upcoming contributions by Ruth Bergan- who has kindly advised on some of these policy suggestions.[44] The UK has kept the title ‘Partnership and Cooperation Agreement’ in some of the deals rolled over from the EU but there is a need to expand more on the non-trade elements of the deal, which shorn of access to previous EU support mechanisms feel somewhat light’.[45] Jessica Parker, Alok Sharma 'overloaded with day job' to juggle UN summit role, BBC News, December 2020, https://www.bbc.co.uk/news/uk-politics-55143808[46] Prime Minister’s Office and 10 Downing Street, PM to announce largest military investment in 30 years, Gov.uk, November 2020, https://www.gov.uk/government/news/pm-to-announce-largest-military-investment-in-30-years[47] Also can provide much needed financial support to a Covid raddled arts sector. See: Gaby Hinsliff, Don’t snark – this ‘Brexit festival’ may turn out to be just the tonic we need, The Guardian, November 2020, https://www.theguardian.com/commentisfree/2020/nov/27/brexit-festival-eu-national[48] Aware of the challenges posed by the current position of the Scottish Government in that regard for a directly cohesive message though there remains opportunities both to sing from the same hymn sheet about the shared values irrespective of Scotland’s future in the UK and around the importance of[49] This was to be a larger section of this project but will now be a bigger piece of work in 2022. [post_title] => Projecting the UK’s values abroad: Introduction [post_excerpt] => [post_status] => publish [comment_status] => open [ping_status] => open [post_password] => [post_name] => projecting-the-uks-values-abroad-introduction [to_ping] => [pinged] => [post_modified] => 2020-12-03 18:36:11 [post_modified_gmt] => 2020-12-03 17:36:11 [post_content_filtered] => [post_parent] => 0 [guid] => https://fpc.org.uk/?p=5254 [menu_order] => 0 [post_type] => post [post_mime_type] => [comment_count] => 0 [filter] => raw )[32] => WP_Post Object ( [ID] => 5216 [post_author] => 3 [post_date] => 2020-12-03 00:00:22 [post_date_gmt] => 2020-12-02 23:00:22 [post_content] => The Government’s roadmap for 2020 has not quite unfolded the way they might have initially hoped, with a global pandemic liable to disrupt even the best laid plans. The current delay to the Government’s Integrated Review of Security, Defence, Development and Foreign Policy has been part of adapting to that new reality. Although some of the main outcomes of the Integrated Review, such as the merger of the FCO and DFID, the increase in defence spending and the ODA cuts, have already been announced, the document’s postponement to early 2021 could enable it to play an important role in setting out the Government’s vision for the future as part of a year of action centred around the UK’s leadership of the G7 and COP. As set out in the introduction the UK should build on its soft power strengths and history as a global hub to position itself as a, or even the, ‘library of democracy’ by providing the necessary tools to support those defending human rights and democracy around the world. To play this role effectively the UK will need not only to protect its world class universities, NGOs and media outlets but to get the Home Office on the same page to better provide sanctuary to activists in need and access for those wanting to study or visit the UK for conferences. UK aid needs to actively support the Government’s Open Societies objectives by supporting human rights defenders and NGOs, with human rights impacts be fully considered when providing development aid. The UK should build on the success so far of the new Magnitsky sanctions and use its new found flexibility outside the EU to act fast in response to emerging crises, taking opportunities for British leadership. The fight against corruption is an issue that dovetails well with the goal of supporting democracy, given the tendency of kleptocratic autocrats and their hangers on to funnel their money to or through UK jurisdictions. Delivering on overdue legal reforms and enhancing the capacity of institutions working in the sector are crucial, as will be the increasing willingness to use powers such as Unexplained Wealth Orders. Learning the lessons from the UK’s own issues with COVID procurement will be important to boost credibility on transparency and accountability. The UK’s new trade function needs to be made more accountable to Parliament and the public, with deals containing stronger human rights and environmental protections, as well as a focus on supporting developing country economies to flourish. It should seek to make trade one plank of broader and more comprehensive Strategic Partnership Agreements that combine it with more detailed plans for security, scientific, academic, cultural, aid, and environmental collaboration. The UK has a lot to do in order to effectively use 2021 to relaunch itself on the world stage but there are a number of recommendations for action that can help it achieve its goals. These might include:

• Positioning the UK as a ‘library of democracy’, a global hub for supporting liberal democracy and human rights;
• Increasing the use of Magnitsky sanctions, expanding their remit to cover corruption and giving Parliament a role in proposing relevant cases;
• Making Parliamentary time available to introduce the Registration of Overseas Entities Bill and planned reforms to limited partnership law;
• Improving access to existing public registers and find further ways to connect their information, such as the development of a consolidated national asset registry;
• Continuing to expand the investigative capacity of Companies House, the National Economic Crime Centre and its constituent agencies, and increase the use of Unexplained Wealth Orders;
• Taking action on libel tourism and repression of international journalists by introducing UK anti-SLAPP legislation and improving conducts codes for lawyers and financial services;
• Making trade negotiations more transparent and accountable to Parliament and the public, with deals containing a stronger development focus and more enforceable human rights and environmental clauses;
• Integrating trade deals better alongside the UK’s other diplomatic objectives through more comprehensive Strategic Partnership Agreements;
• Returning to the legal and manifesto commitment of 0.7 per cent GNI invested in Overseas Development Aid as soon as possible, with a sunset clause in any legal changes;
• Improving Parliamentary and Ministerial oversight and setting an ethical framework for the deployment of cyber capabilities, with a focus on defensive and combat support functions; and
• Delivering more ambitious commitments for climate action through the UK’s Nationally Determined Contribution, better use of the aid budget and the use of the financial sector, as well as ending government support for fossil fuel projects abroad.

[post_title] => Projecting the UK's values abroad: Conclusions and recommendations [post_excerpt] => [post_status] => publish [comment_status] => open [ping_status] => open [post_password] => [post_name] => projecting-the-uks-values-abroad-conclusions-and-recommendations [to_ping] => [pinged] => [post_modified] => 2020-12-02 21:24:51 [post_modified_gmt] => 2020-12-02 20:24:51 [post_content_filtered] => [post_parent] => 0 [guid] => https://fpc.org.uk/?p=5216 [menu_order] => 0 [post_type] => post [post_mime_type] => [comment_count] => 0 [filter] => raw )[33] => WP_Post Object ( [ID] => 5036 [post_author] => 3 [post_date] => 2020-09-29 09:08:42 [post_date_gmt] => 2020-09-29 08:08:42 [post_content] => The ‘Protecting the UK’s ability to protect its values’ publication brings together a range of different expert perspectives that recognise the need to build on the UK’s existing international capacities and activities, while reforming, refining and where appropriate refocusing them. This means bringing together the right blend of the best parts of both the FCO and DFID to create an institutional culture combining expertise, flexibility and transparency; ensuring there is policy and operational coherence both within the department and with its international obligations; effective policy coordination across Government; and ensuring it can lead cooperation with external partners both in the UK and overseas, what in her essay Harpinder Collacott called the four ‘Cs’. The FCDO should find new ways to bring in the stakeholders, the public and Parliament into the development of new country, regional and cross-departmental strategies, including a Government-wide human rights strategy. It needs to ensure that capacity is expanded rather than lost to enable diplomats to deal with the department’s growing workload. To help improve effective government and its global leadership efforts, it must protect existing transparency mechanisms such as ICAI and ensure its procurement policies are robust, accountable and in keeping with the UK’s values. If the Integrated Review is going to set out the UK’s new international strategy, the publication argues it must build from a clear assessment of its existing assets. While sometimes difficult to quantify, it is clear that soft-power remains one of the UK’s enduring strengths, something to nurture and build on to help Britain continue to get a hearing around the world. At this time of pandemic and pressure on the public purse it is imperative for the UK’s long-term strategic reach that institutions like Universities, the BBC and the British Council, its globally relevant civil society, cultural and sporting sectors are able to survive and thrive, avoiding short-term asset stripping. The UK’s role as a cultural, civil society, media and higher education hub is of huge importance to help it maintain its international relevance in the years to come. It should also seek to protect institutions such as Universities and Parliament from the influence of authoritarian powers. While it responds to new challenges and priorities, the UK must also not forget areas where it has shown past leadership. Whether it is on Women’s and LGBTQ rights, PSVI, abolition of the death penalty, support for the rule of law and the rules based international system, protecting and building on its existing strengths will help the UK to prepare for the future and ensure its foreign policy remains firmly rooted in its values. So protecting and reforming the UK’s institutions, soft power assets and its capacity to govern should be at the heart of the Integrated Review and the future of UK foreign policy. This publication makes a number of recommendations for Government. It should consider:

• Ensuring the FCDO builds on the best traditions of its predecessor departments by:
  • Improving diplomatic capacity, including direct support for Ambassadors and through the use of Special Representatives;
  • Protecting and nurturing expertise;
  • Promoting the four ‘Cs’- a Culture of transparency, policy Coherence, Cooperation with stakeholders at home and abroad and Collaboration across Whitehall;
  • Developing new publically accessible country, regional and human rights strategies, through enhanced public, stakeholder and parliamentary engagement;
  • Sustaining longstanding UK leadership on PSVI, Death Penalty, Rule of law and the importance of multilateral institutions; and
  • Retaining full aid scrutiny through ICAI and a new parliamentary Select Committee.
• Enhancing transparency, accountability and the importance of values in the operations of Government, particularly in areas such as procurement.
• Protecting the soft power strength of the BBC, British Council, the UK universities, civil society, cultural industries and sporting sectors.

 Image by MOD under (CC). [post_title] => Protecting the UK’s ability to defend its values: Executive Summary [post_excerpt] => [post_status] => publish [comment_status] => open [ping_status] => open [post_password] => [post_name] => protecting-the-uks-ability-to-defend-its-values-executive-summary [to_ping] => [pinged] => [post_modified] => 2020-09-28 11:41:05 [post_modified_gmt] => 2020-09-28 10:41:05 [post_content_filtered] => [post_parent] => 0 [guid] => https://fpc.org.uk/?p=5036 [menu_order] => 0 [post_type] => post [post_mime_type] => [comment_count] => 0 [filter] => raw )[34] => WP_Post Object ( [ID] => 5032 [post_author] => 3 [post_date] => 2020-09-29 09:07:11 [post_date_gmt] => 2020-09-29 08:07:11 [post_content] => This second publication in the FPC’s new ‘Finding Britain’s role in a changing world’ series examines the UK’s current capabilities and strengths both inside and outside government to deliver an effective foreign policy and to protect the values it wishes to promote in the world. At a time of great political change, it is essential to look at what strengths need to be preserved and built on as the UK’s post-Brexit foreign policy evolves under the Johnson Government. Machinery of GovernmentOne of the key challenges for government is how to protect its operational capacity and capabilities as it grapples with the ongoing public health and economic challenges of COVID-19, whilst making structural changes through the new FCDO and significant modifications to the Cabinet Office. When the Prime Minister set out his objectives for the new FCDO, he said “we are going to use this powerful new Whitehall Department…to give the UK extra throw weight and megawattage. It is absolutely vital that, in the new Department, people are multi-skilled and, as I said just now to the House, that people in the Department for Foreign, Commonwealth and Development Affairs (sic) understand how development can be a fantastic tool for the promotion not just of human rights and the tackling of poverty around the world but of the values and interests of this country at the same time.”[1] This publication explores how the culture and structures of the new FCDO should develop to help deliver a more integrated international approach for the Government. As Mark White points out the new department will be managing a fusion of cultures between the more politically focused and adaptive approach of the FCO, where diplomats would move between a range of different roles (albeit with somewhat greater scope to build regional specialisms than perhaps in years past), with staff from DFID, a department that prioritised development, thematic and subject expertise. White argues that this previously made DFID better at long-term planning, while the FCO’s approach enabled it to react quicker and more effectively to events. In this context there may be some tension between, in the PM’s words, the need for people in the new department to be ‘multi-skilled’ and the Chancellor of the Duty of Lancaster’s desire, outlined in his Ditchley Annual Lecture, to increase the amount of specialist knowledge in government so it is worth assessing where the FCDO now stands.[2] The goal surely is to get the best of both operational cultures, getting a balance within teams of those with an adaptive, crosscutting outlook and those who have been able to build subject matter expertise, whether geographic or thematic, helping give the new teams as a whole an integrated outlook on foreign policy and the Government’s objectives. In truth over the years both the FCO and DFID have become somewhat more normal government departments than they may once had been, with staff coming in more frequently from other government departments. Senior diplomats have also been able to take mid-career breaks and secondments to gain expertise in business and other relevant fields. One area the UK could do more on, particularly post-Brexit, is to encourage secondment to international organisations such as the OSCE to improve both skills and institutional knowledge in the FCDO and to improve British global influence.[3] In the former FCO the Research Analysts division, the core of specialists who acted as the department’s essential repository of country and regional knowledge, has been taking academics from Universities around the UK on secondment. This helped to broaden the range of perspectives heard within the FCO, whilst increasing understanding within academia about the operation of Government to help future policy development. Such an approach can help to address concerns around the lack of specialist country knowledge and understanding, for example highlighted in the Foreign Affairs Select Committee’s review of Libya and in concerns around the lack of knowledge within Government on key countries such as India and China.[4] Research analysists play a vital challenge function for colleagues to help ensure the development of evidence based policymaking, something that needs to be retained and strengthened in the new FCDO. It is to be hoped that the infusion of subject expertise from DFID can be integrated, nurtured and harnessed effectively. This includes, particularly in the context of a data focused Government, retaining its statistical expertise, both to inform policy and retain transparency as discussed below.[5] As Harpinder Collacott argues in her essay making the merger a success is likely to rely on the ‘four ‘C’s - Culture, Coherence, Coordination and Collaboration:

• Culture of transparency - maintain the strong commitment within the department itself and with the partners FCDO works with
• Coherence - strengthen the coherence of policy nationally, internationally, and with the SDG agenda
• Coordination - facilitate cooperative working across Whitehall on critical agendas including trade and climate
• Collaboration - work in close partnership with stakeholders and strengthen local ownership of development

 Such an approach could enable the new department to breakdown silos that may have still existed between the FCO and DFID, despite prior efforts to create interdepartmental teams (such as the Good Governance Fund) and the presence of ‘double-hatted’ ministers for both departments. Improving coordination within the new FCDO does not remove the need for continuing efforts to refine broader interdepartmental cooperation across Whitehall through the National Security Council and other crosscutting structures via a potentially expanded Cabinet Office. This will be needed to avoid falling back onto ad hoc deals between ministers that may lead to disjointed policymaking. However there may be scope for the ‘extra throw weight and megawattage’ of the FCDO to more clearly lead and shape the discussions on international issues particularly given the current Foreign Secretary’s role as First Secretary of State, helping to deliver on the whole of Government strategic blueprint laid out by the Integrated Review. While yet more departmental reorganisation is probably unwise in the short-medium term, further thought needs to be given to the relationship between the FCDO and the Department for International Trade (DIT), considering that at a country level DIT officials are reporting to UK Ambassadors and the importance of integrating trade relationships with other aspects of the UK’s foreign policy, both bilaterally and strategically. Given that the UK often relied on working collaboratively with EU partners in-country around intelligence sharing and other joint working there is a need, as and when scarce resources become available at this difficult time, to invest in new British diplomatic capacity.[6] Only so much can be achieved by rebadging and re-tasking former DFID officials in-country for the purposes of burden sharing, particularly to avoid development delivery suffering dramatically as a by-product. There would seem to be a need for additional support for UK Ambassadors who have now been made responsible for former DFID functions and as well as the work of DIT officials on trade. There may be scope to expand the use of UK Special Representatives, particularly former Ambassadors and subject experts, to support the work of the Ambassadors and the FCDO to address cross-cutting regional and thematic issues, with the South Caucasus and Western Balkans as areas of the world to consider. Building shared strategiesAs set out in the first publication in this series - The principles for Global Britain - having a clearly defined values statement and an overarching strategy for UK Foreign Policy is essential for the development of effective public policy.[7] That publication made clear there is an important role for public input in to the long-term development of foreign policy that combines both public education and the Government soliciting feedback and opinion. One area that could be the subject of ongoing public and stakeholder engagement is around the development of the UK’s country strategies. The Prime Minister has announced that the ‘Foreign Secretary will be empowered to decide which countries receive – or cease to receive – British aid, while delivering a single UK strategy for each country, overseen by the National Security Council, which I chair.’[8] There may be scope to reconsider and open up the processes by which the UK develops these strategies with increased opportunities for domestic civil society, academic, diaspora and, where there is interest, citizen input into a process of producing publically available country strategy papers that set out the core objectives for UK engagement across all areas of activity, from diplomatic objectives to aid to trade to human rights and other values objectives. As part of the process of leaving the EU, the UK has developed a series of new Partnership and Cooperation Agreements that somewhat mirror arrangements between the EU and those countries, hopefully in the future when there is time and political space to revisit and build on these new arrangements there will be scope for greater stakeholder and public engagements in their contents.[9] Similarly, the FCDO may well benefit from the development of new substantive and public cross-country Regional Strategies, created with stakeholder and citizen input, that can help give UK more strategic coherence to the UK’s international approach. There should be a role too for Parliamentary engagement and scrutiny with country and regional strategies, as well as in related trade agreements- a subject that was previously addressed in the Finding Britain’s role in a changing world: Building a values-based foreign policy publication.[10] Transparency and AccountabilityAs a number of authors in this collection point out there is huge importance in retaining and building on the current remit of the Independent Commission on Aid Impact (ICAI) and as well as strengthening Parliamentary scrutiny of aid spending through a standalone, crosscutting Official Development Assistance (ODA) Committee along the lines of the Environmental Audit Committee or the European Scrutiny Committee.[11] This is particularly relevant in helping ensure that best practice from DFID is not lost in the merger and providing reassurance to a sceptical development sector. In the spirit of accountability, the Government should continue to report annually on aid levels across government. It should also retain the existing commitment to consider gender inequality impact ahead of allocating aid and other resources - perhaps as part of the ‘Global Britain values test’ policy evaluation mechanisms suggested in the ‘The principles for Global Britain’ publication.[12] Given the ongoing importance of climate and the UK’s leadership of the COP in 2021, the UK will also need to continue to build on its record integrating the principles of sustainable development throughout its aid programme. While the direction of travel to amend UK aid priorities to look at more areas beyond traditional poverty reduction has been set out by the Prime Minister, the Integrated Review can provide reassurance by again restating the Government’s commitment to existing ODA legislation and OECD DAC rules.[13] As Joe Powell argues in his essay it is important that the UK actively supports open government and rule of law, including through coalition of governments to promote stronger institutions on these issues such as his own Open Government Partnership that the UK is a member of.[14] Similarly as Powell recommends, the UK should give ‘support for anti-corruption reforms that promote an international rules-based system in which UK businesses can engage, and which promote open markets and tackle money-laundering, terrorist financing and elite capture. Key anti-corruption themes include open contracting reforms for public procurement’. Ensuring transparency and accountability in procurement is particularly important given the fast pace at which decisions are being made in the UK and around the world to invest large amounts of public money to address the challenge of COVID-19.[15] As well as transparency the Government’s approach to procurement should incorporate the principles of social value and the values and ethical priorities underpinning the idea of Global Britain, as set out in the previous ‘The principles for Global Britain’ publication.[16] As part of supporting the Government’s transparency objectives, it will be important to maintain UK leadership in global initiatives such as the Extractive Industries Transparency Initiative. There is also an important role to play in supporting independent civil society and media organisations that are able to hold governments to account in these difficult times, building on the joint work with Canada around the UK-Canada Media Freedom Summit of 2019 to produce clear deliverable outputs from the project commensurate with the level of political attention given to it. A further area the UK could improve on is around financial transparency for lawmakers. As suggested by the Intelligence and Security Committee’s Russia report, Members of the House of Lords should align their declarations of interests with the policies of the House of Commons so that all forms of employment generating more than £100 should be declared, rather than the current £500 level.[17] Many members of the House of Lords undertake considerable amounts of employment outside of their duties in the Upper House and their remuneration for their duties is attendance based, but just as local councillors who also have a similar mix of work and official duties have to declare such income, so should all those who make the country’s laws. Members of the House of Commons could also take steps to improve transparency about share ownership, requiring declarations of any potential conflicts of interest for assets held in trust if their contents are known. There is also scope to reduce other efforts by authoritarian states to influence Parliamentarians, including through All Party Parliamentary Groups, paid work, funded visits, and the actions of MPs and Peers in international forums.[18] Soft powerWhen assessing the UK’s international assets that underpin UK foreign policy, as the Integrated Review is doing, it is important reiterate the importance of building upon the UK’s existing soft-power capabilities. This includes the role played by longstanding and important institutions such as the BBC (particularly but far from exclusively its crucial World Service) and the British Council. Sir Ciarán Devane, Chief Executive of the British Council, makes an important contribution in this collection addressing his vision for the future of British soft power in his own words. However it is also worth saying, in the view of the editor of this collection, that the unique nature of the British Council is something to be protected and cherished. It could be to the detriment of British soft power if it was to lose some of the power of hybridity, the scope for (pre- and post-COVID) cross subsidy and freedom of action it currently has to integrate its cultural and English language promotion work in a space set somewhat apart from both Government and pure commercial pressures. Organisations that bring people into closer contact with the UK or create a deeper understanding of it, have a crucial role in helping people around the world form bonds of affinity with the UK that can underpin future economic, diplomatic or cultural engagement. So, when assessing the UK’s soft power assets it is important to remember not only the British Council but also the more narrowly targeted work by groups such as the John Smith Trust or the people-to-people work undertaken by many British NGOs. Pre-pandemic serious questions were being asked about the future of the BBC, including if it was likely to continue in its current form as the result of the Government’s mid-term review of its charter.[19]Whatever decisions are taken domestically, it is important that they do not undermine the BBC’s ability to act as a beacon for Britain on the world stage. The BBC is one of the most globally recognised and trusted ‘brands’ in the world, helping shape global public understanding of the UK.[20] In 2020 the BBC’s output reached an average of 468.2m people outside the UK each week.[21] According to public opinion data, its news output is also the most trusted in the world.[22] The World Service, with a weekly audience of 292.1m, provides access to reliable news coverage in countries that are hard to reach due to either the lack of local capacity or the closure of local media environments by oppressive regimes. Its English language news outputs, BBC World Service English (radio and podcast) and BBC World News (the commercially funded television channel), reach 97m and 112m people per week respectively, including in developed economies and amongst the global business community where such soft power engagement can have a more commercial dimension. This outreach is buttressed by its BBC Studios creative output, whose influence reaches far beyond the BBC’s own channels, with international streaming services providing new viewers to shows that bring with them a UK perspective and often an insight into British culture from Dr Who to David Attenborough. Any further changes to the BBC as an institution need to be handled with extreme care, so as not to weaken the foundations on this soft power giant rests. More broadly at a time where COVID has shut theatres, hampered film and TV production and forced sporting events to take place without fans the UK needs to not only consider the economic and domestic entertainment benefits provided by the UK’s cultural and sporting sectors, but their contribution to international awareness of and affection for the UK with fans of its films and football clubs spread across the globe. Future publications in this series will look at how to use this soft power in new ways, learning from the experience of the 2012 London Olympics, but the country’s creative capacity must be supported to enable it to thrive once more in a post-pandemic world. Failure to do this risks dimming the UK’s power of cultural attraction, a soft-power asset perhaps unmatched by all but the United States. UK universities are also a central part of Britain’s soft power and again COVID-19 has put the sector at particular risk, threatening not only a major component of the economy but institutions that burnish the UK’s reputation and enhancing international understanding of our country through international students, research collaboration and leadership. However, as John Heathershaw, Saipira Furstenberg, and Tena Prelec write in the publication COVID is not the only worry around retaining that reputation for excellence. UK universities have faced a significant challenge to their reputations and academic freedom on campus as the result of authoritarian influences. Their essay identifies the need for an establishment of a code of conduct for Universities – on foreign donations and overseas campuses, on protecting expatriate students and faculty, and on training and support for fieldworkers – that should be backed both by academic leaders and by the Government to retain the credibility and vitality of this important resource. UK civil society plays a vital role for Britain in the world by helping the UK develop policy, delivering services on its behalf and, beyond their relationship with Government, acting to enhance the prestige and intellectual leadership of the UK writ large. So, it is an important dimension of the UK’s soft power even beyond the work many groups do on the ground. However many civil society organisations are facing real challenges to survive in a giving and fundraising environment hugely impacted by COVID-19, the loss of access to EU-wide funding mechanisms and through the £2.9bn GNI related cut in UK aid funding.[23] It is imperative that the FCO-DFID merger does not lead to more unplanned process delays, as there is a clear need to get money out of the door quickly to avoid losing significant civil society capacity unnecessarily or by accident, and to stabilise the sector ahead of any major planned shifts in donor funding as a result of the priorities of the Integrated Review. Protecting current UK strengths in promoting its valuesAs the UK assesses what it should focus on in the future it is important that it does not neglect areas where it has shown leadership in the past, a concern the closure of DFID has not helped to dispel. It is to be hoped that the UK can sustain and build on its areas of longstanding international values leadership such as on the Preventing Sexual Violence in Conflict Initiative (PSVI), women’s and  LGBTQ rights, media freedom and the abolition of the death penalty, working in partnership with UK civil society and local partners. There is a strong case for the development of a cross Government Human Rights Strategy, made particularly clearly in the essay in this collection by Benjamin Ward. Having such clear human rights strategy could ensure greater policy coherence on human rights, democratic institutions and rule of law, across UK foreign policy. It could also help facilitate a common approach across Whitehall, including the FCDO, the National Security Council, Home Office, BEIS and Department for International Trade, provided it had the necessary level of political buy-in from No.10. Having a clear strategy to measure progress against could also improve democratic scrutiny of the UK’s human rights approach by Parliament. It could also help tackle the problem Ward identified in his essay around inconsistency in bilateral relations, helping to ensure that diplomats and politicians do not overlook rights abuses that take place in countries that have strategic ties and alliances with the UK. A coherent overall strategy could help with the better integration of different parts of the Government’s values agenda. For example as part of a future rebalancing of the UK’s Aid priorities, as Joe Powell rightly recommends in his essay, the FCDO should explore ways to prioritise additional development support to countries in ‘moments of democratic transition’, or ‘where reform efforts are underway that could help lift countries out of low-income status onto the road to self-reliance’. The potential for UK leadership on climate change as part of chairing the COP in 2021 will be addressed in more detail in the upcoming publication, ‘Projecting the UK’s values abroad’. However in order to strengthen the UK’s hand in the negotiations next year the UK has to be in a strong a place as possible in terms of its domestic position in tackling the climate crisis. One area of concern remains the uncertainty around the UK’s future link to the EU’s Emission Trading System (ETS), something as yet unresolved in the UK’s negotiations with the EU and seemingly far down the priority list. The Government has stated that the UK’s ETS credits will migrate to a new UK Emissions Trading System from 2021, but hopes that it will be able to be linked to the EU ETS in a way that allows for tradability.[24] In the event of no-deal an additional carbon tax of £16 per tonne of CO2 is due to be imposed but this is much lower than the current €30 per tonne EU ETS price.[25] Particularly given the current Government is likely to wish to actively promote market-led mechanisms for tackling climate change, the loss of international tradability would be a setback, given the lack of well-established national level cap and trade scheme elsewhere in the world that the UK could alternatively partner with.[26] So given the testing international environment the UK finds itself facing, it is important that it builds from its existing strengths, protecting them from short-term impacts of COVID, budget cuts or sudden policy change, while improving its transparency, efficiency and accountability.[27] Image by MOD under (CC).[1] DFID, FCO, Prime Minister’s Office, 10 Downing Street and the Rt Hon Boris Johnson MP, Prime Minister’s statement to the House of Commons: 16 June 2020, Government, June 2020, https://www.gov.uk/government/speeches/prime-ministers-statement-to-the-house-of-commons-16-june-2020; The Prime Minister (Boris Johnson), Global Britain, House of Commons Hansard, June 2020, https://hansard.parliament.uk/commons/2020-06-16/debates/20061637000001/GlobalBritain[2] Cabinet Office and The Rt Hon Michael Gove MP, “The privilege of public service” given as the Ditchley Annual Lecture”, Government, July 2020, https://www.gov.uk/government/publications/the-privilege-of-public-service-given-as-the-ditchley-annual-lecture; James Forsyth, Mission impossible: Boris’s attempt to rewire the British government, The Spectator, July 2020, https://www.spectator.co.uk/article/mission-impossible-boriss-attempt-to-rewire-the-british-government[3] As professionals working in any international organisation they would follow the rules of that organisation but they would bring a British perspective to the shaping of proposals and policies that may help them evolve into positions the UK would prefer international organisations might take- a question of cultural influence rather than officials ‘batting for Britain’[4] Foreign Affairs Committee, Libya: Examination of intervention and collapse and the UK’s future policy options, House of Commons, September 2016, https://publications.parliament.uk/pa/cm201617/cmselect/cmfaff/119/119.pdf[5] Ian Plewis, DfID was one of the government’s most data savvy departments. Preserving these skills will be a test of Whitehall reform, Civil Service World, September 2020, https://www.civilserviceworld.com/in-depth/article/dfid-was-one-of-governments-most-data-savvy-departments-preserving-these-skills-will-be-a-test-of-whitehall-reform[6] Some have understandably written about hypothecating money previously spent on international objectives being reallocated to support the development of the UK’s diplomatic reach, albeit that demand for any available spending in government is high.   https://www.cgdev.org/blog/post-brexit-resources-global-britain[7] Adam Hug (ed.), Finding Britain’s role in a changing world: The principles for Global Britain, Foreign Policy Centre, September 2020, https://fpc.org.uk/publications/the-principles-for-global-britain/[8] DFID, FCO, Prime Minister’s Office, 10 Downing Street and the Rt Hon Boris Johnson MP, Prime Minister’s statement to the House of Commons: 16 June 2020, Government, June 2020, https://www.gov.uk/government/speeches/prime-ministers-statement-to-the-house-of-commons-16-june-2020[9] For example see: FCO, UK/Georgia: Strategic Partnership and Cooperation Agreement [CS Georgia No.1/2019], Government, November 2019, https://www.gov.uk/government/publications/ukgeorgia-strategic-partnership-and-cooperation-agreement-cs-georgia-no12019; and, FCO, UK/Uzbekistan Partnership and Cooperation Agreement [CS Uzbekistan No.1/2019], Government, December 2019, https://www.gov.uk/government/publications/ukuzbekistan-partnership-and-cooperation-agreement-cs-uzbekistan-no12019[10] FPC and Oxfam, Finding Britain’s role in a changing world, March 2020, https://fpc.org.uk/publications/finding-britains-role-in-a-changing-world/[11] ICAI website: https://icai.independent.gov.uk/; Government confirmed the continuation of ICAI’s existence but it is important that its role scrutinising ODA is retained as part of any reform process that comes out of the Government’s Review that is due to report in late 2020, Theo Clarke, Twitter Post, Twitter, August 2020, https://twitter.com/theodoraclarke/status/1299752590079660032?s=20https://www.gov.uk/government/news/foreign-secretary-commits-to-more-effective-and-accountable-aid-spending-under-new-foreign-commonwealth-and-development-office; The Prime Minister gave have his backing to Parliament being able to create a new ODA committee in his evidence to the Liaison Committee of Select Committee Chairs on September 16^th 2020, BBC Parliament, https://www.bbc.co.uk/news/live/uk-politics-54175481[12] Amy Dodd, Anna Hope and Rob Tew, Merging DFID and the FCO: Implications for UK aid, Development Initiatives, June 2020, https://devinit.org/resources/merging-dfid-and-fco-implications-uk-aid/; FPC, Finding Britain’s role in a changing world: The principles for Global Britain, September 2020, https://fpc.org.uk/publications/the-principles-for-global-britain/[13] Official development assistance – definition and coverage, Definition of ODA, http://www.oecd.org/development/financing-sustainable-development/development-finance-standards/officialdevelopmentassistancedefinitionandcoverage.htm; The Government has so far committed to maintaining the ODA requirements for aid within the 0.7%.[14] United Kingdom, Member Since 2011, Action Plan 4, Current Action Plan – 2019-2021, Open Government Partnership, June 2019, https://www.opengovpartnership.org/members/united-kingdom/#current-action-plan[15] This essay by OGP Chief Executive Sanjay Pradhan gives a number of examples of effective pandemic procurement practices, Sanjay Pradhan, Making Trillion Dollar Stimulus and Safety Nets Work for All: The Essential Steps We Can Take Now, Open Government Partnership, July 2020, https://www.opengovpartnership.org/stories/making-trillion-dollar-stimulus-and-safety-nets-work-for-all-the-essential-steps-we-can-take-now/[16] Adam Hug (ed.), Finding Britain’s role in a changing world: The principles for Global Britain, Foreign Policy Centre, September 2020, https://fpc.org.uk/publications/the-principles-for-global-britain/[17] Intelligence and Security Committee of Parliament, Russia, House of Commons, July 2020, https://docs.google.com/a/independent.gov.uk/viewer?a=v&pid=sites&srcid=aW5kZXBlbmRlbnQuZ292LnVrfGlzY3xneDo1Y2RhMGEyN2Y3NjM0OWFl; Code of Conduct for Members of the House of Lords, Authority of the House of Lords, July 2020, https://www.parliament.uk/globalassets/documents/lords-commissioner-for-standards/hl-code-of-conduct.pdf[18] This was documented in  Adam Hug (ed.), Institutionally Blind? International organisations and human rights abuses in the former Soviet Union, February 2016, Foreign Policy Centre, https://fpc.org.uk/publications/institutionallyblind/[19] Lizzy Buchan, Attacking BBC and licence fee will ‘weaken’ UK, Johnson warned, Independent, February 2020, https://www.independent.co.uk/news/uk/politics/bbc-boris-johnson-licence-fee-funding-david-clementi-a9330336.html[20] 2017 Global CSR RepTrak: Reputation and Corporate Social Responsibility, Reputation Institute, September 2017, https://www.rankingthebrands.com/PDF/Global%20CSR%20RepTrak%20100%202017,%20Reputation%20Institute.pdf[21] Tony Hall: UK must “unleash the full global potential of the BBC” – as new all time record global audience is announced, BBC, July 2020, https://www.bbc.co.uk/mediacentre/latestnews/2020/global-reach#:~:text=The%20BBC's%20global%20reach%20increased,53%25%20in%20BBC%20News%20users; Charlotte Tobitt, BBC reaches record global audience of 468.2m people every week, PressGazette, July 2020, https://www.pressgazette.co.uk/bbc-global-audience/[22] News media consumption, Global Web Index, https://www.globalwebindex.com/reports/news-consumption-report; Reuters Institute study finds BBC News is America’s most trusted news brand, BBC, June 2020, https://www.bbc.co.uk/mediacentre/worldnews/2020/reuters-institute-study-finds-bbc-news-is-americas-most-trusted-news-brand#:~:text=In%202018%2C%20the%20BBC%20was,from%20MediaPost%20and%20Brand%20Keys.&text=Reuters%20Institute%202020%20Digital%20News%20Report%20surveyed%202%2C055%20respondents%20in,news%20in%20the%20past%20month; Nic Newman, Richard Fletcher, Anne Schulz, Singe Andi, and Rasmus Kleis Nielsen, June 2020, Reuters Institute Digital News Report 2020, Reuters Institute and University of Oxford, https://reutersinstitute.politics.ox.ac.uk/sites/default/files/2020-06/DNR_2020_FINAL.pdf[23] The FPC does not receive UK aid funding.[24] The future of UK carbon pricing, UK Government and Devolved Administrations’ response, June 2020, https://assets.publishing.service.gov.uk/government/uploads/system/uploads/attachment_data/file/889037/Government_Response_to_Consultation_on_Future_of_UK_Carbon_Pricing.pdf[25] Josh Burke, Baran Doda, Luca Taschini and Linus Mattauch, The future of carbon pricing: Consultation response, LSE policy publication, August 2019, https://www.lse.ac.uk/granthaminstitute/publication/the-future-of-carbon-pricing/[26] Senned Research, Replacement for the EU Emissions Trading, Scheme (EU ETS) – Part 1Research Briefing[27] Set out in more detail: FPC, Finding Britain’s role in a changing world: The principles for Global Britain, September 2020, https://fpc.org.uk/publications/the-principles-for-global-britain/ [post_title] => Protecting the UK’s ability to defend its values: Introduction [post_excerpt] => [post_status] => publish [comment_status] => open [ping_status] => open [post_password] => [post_name] => protecting-the-uks-ability-to-defend-its-values-introduction [to_ping] => [pinged] => [post_modified] => 2020-09-28 11:37:30 [post_modified_gmt] => 2020-09-28 10:37:30 [post_content_filtered] => [post_parent] => 0 [guid] => https://fpc.org.uk/?p=5032 [menu_order] => 0 [post_type] => post [post_mime_type] => [comment_count] => 0 [filter] => raw )[35] => WP_Post Object ( [ID] => 5010 [post_author] => 3 [post_date] => 2020-09-29 09:00:31 [post_date_gmt] => 2020-09-29 08:00:31 [post_content] => This publication has brought together a range of different perspectives that recognise the need to build on the UK’s existing international capacities and activities, while reforming, refining and where necessary refocusing them. This will mean bringing together the right blend of the best parts of both the FCO and DFID to create an institutional culture combining expertise, flexibility and transparency; ensuring there is policy and operational coherence both within the department and with its international obligations; effective policy coordination across Government; and ensuring it can lead cooperation with external partners both in the UK and overseas, Harpinder Collacott’s four ‘Cs’. The FCDO needs to find new ways to bring in the stakeholders, the public and Parliament into the development of new country, regional and cross-departmental strategies, including a Government-wide human rights strategy. It needs to ensure that capacity is expanded rather than lost to enable diplomats to deal with the department’s growing workload. To help improve effective government and its global leadership efforts, it must protect existing transparency mechanisms such as ICAI and ensure its procurement policies are robust, accountable and in keeping with the UK’s values. If the Integrated Review is going to set out the UK’s new international strategy, it must build from a clear assessment of its existing assets. While sometimes difficult to quantify, it is clear that soft-power remains one of the UK’s enduring strengths, something to nurture and build on to help Britain continue to get a hearing around the world. At this time of pandemic and pressure on the public purse it is imperative for the UK’s long-term strategic reach that institutions like Universities, the BBC and the British Council, its globally relevant civil society, cultural and sporting sectors are able to survive and thrive, avoiding short-term asset stripping. The UK’s role as a cultural, civil society, media and higher education hub is of huge importance to help it maintain its international relevance in the years to come. It should also seek to protect institutions such as Universities and Parliament from the influence of authoritarian powers. While it responds to new challenges and identifies new priorities, the UK must also not forget areas where it has shown past leadership. Whether it is on Women’s and LGBTQ rights, PSVI, abolition of the death penalty, support for the rule of law and the rules based international system, protecting and building on its existing strengths will help the UK to prepare for the future and ensure its foreign policy remains firmly rooted in its values. So protecting and reforming the UK’s institutions, soft power assets and its capacity to govern should be at the heart of the Integrated Review. This publication makes a number of recommendations for Government. It should consider:

• Ensuring the FCDO builds on the best traditions of its predecessor departments by:
  • Improving diplomatic capacity, including direct support for Ambassadors and through the use of Special Representatives;
  • Protecting and nurturing expertise;
  • Promoting the four ‘Cs’- a Culture of transparency, policy Coherence, Cooperation with stakeholders at home and abroad and Collaboration across Whitehall;
  • Developing new publically accessible country, regional and human rights strategies, through enhanced public, stakeholder and parliamentary engagement;
  • Sustaining longstanding UK leadership on PSVI, Death Penalty, Rule of law and the importance of multilateral institutions; and
  • Retaining full aid scrutiny through ICAI and a new parliamentary Select Committee.

• Enhancing transparency, accountability and the importance of values in the operations of Government, particularly in areas such as procurement.
• Protecting the soft power strength of the BBC, British Council, the UK universities, civil society, cultural industries and sporting sectors.

 Image by Cmglee under (CC). [post_title] => Protecting the UK’s ability to defend its values: Conclusions and recommendations [post_excerpt] => [post_status] => publish [comment_status] => open [ping_status] => open [post_password] => [post_name] => protecting-the-uks-ability-to-defend-its-values-conclusions-and-recommendations [to_ping] => [pinged] => [post_modified] => 2020-09-29 09:01:55 [post_modified_gmt] => 2020-09-29 08:01:55 [post_content_filtered] => [post_parent] => 0 [guid] => https://fpc.org.uk/?p=5010 [menu_order] => 0 [post_type] => post [post_mime_type] => [comment_count] => 0 [filter] => raw )[36] => WP_Post Object ( [ID] => 4975 [post_author] => 3 [post_date] => 2020-09-08 09:08:07 [post_date_gmt] => 2020-09-08 08:08:07 [post_content] => This publication recommends how the UK Government can decide the principles and values that should underpin its concept of Global Britain’ and provides some strong suggestions of what they should be, set in the context of the Integrated Review of Security, Defence, Development and Foreign Policy. The Integrated Review takes place not only in the wake of Brexit, COVID-19 and economic turmoil but in the global context of eroding in confidence in liberal democracy and the buckling of the rule-based world order, challenged by authoritarians such revisionist powers Russia and China. The publication argues that there is a strong moral and strategic case for putting the defence of liberal democracy and open societies at the heart of UK foreign policy. It argues that the UK should take advantage of its new comparative diplomatic freedoms to be more nimble and able to take a lead on these issues. It welcomes the Government’s commitment that ‘the UK will remain distinctively open and global, working with our allies as a problem-solving and burden-sharing nation’, and argues that as an internationally focused middle power it should renew its commitment to a rule-based international order, putting in the hard yards behind the scenes working with partners and institutions both old and new to show it is still committed to multilateralism. It recognises and examines the crucial importance of listening to the views of the British people and working with them to improve accountability and policy sustainability. However, there will be times when the Government will need to lead, using public diplomacy to better inform its own citizens. It argues that having a clearly defined set of core principles and priorities- a ‘Global Britain values statement’- would make it easier to assess policy compliance and coherence against them. It would help give UK foreign policy both an ethical foundation- upon which its approach is built- and ensure there is an ethical core running through each policy, providing a solid structure around which to build Global Britain. It would also help UK policy makers and diplomats more effectively use the full range of tools available to the new FCDO and across government (including its newly independent trade policy) to better support those clearly articulated values. It recommends that in the Government’s Integrated Review and future foreign policy it should: 

• actively engage the British public in developing foreign policy, looking to ‘listen, reflect, explain, and respond’ to their concerns to enhance decision legitimacy and longevity, while conducting ‘public diplomacy’ to them to improve public understanding on strategic issues;
• organise a coherent strategic response to the global erosion of liberal democracy and the buckling of the rule-based world order in the face of revisionist powers and systemic decline;
• continue to ‘get its own house in order’ particularly on areas of transparency and anti-corruption to enhance its soft power and ability to promote its values;
• cultivate democratic solidarity and with like-minded consolidated democracies within international institutions, and through ‘mission-coalitions’ and other ad hoc partnerships;
• support international mechanisms that defend and promote democratic and human rights values, rooted in the principles of informed popular consent and universal capabilities;
• draft a Global Britain values statement that clearly articulates the principles and values it wants to be the ethical foundation of its approach to the world;
• use a Global Britain values test and ‘social value approach’ to decision making to ensure an ethical core to each foreign policy decision; and
• develop a whole of government approach ensuring that the institutional structures and all available policy tools, including trade policy, can support this agenda.

 Image by OPCW under (CC). [post_title] => The principles for Global Britain: Executive Summary [post_excerpt] => [post_status] => publish [comment_status] => open [ping_status] => open [post_password] => [post_name] => the-principles-for-global-britain-executive-summary [to_ping] => [pinged] => [post_modified] => 2020-10-15 14:02:02 [post_modified_gmt] => 2020-10-15 13:02:02 [post_content_filtered] => [post_parent] => 0 [guid] => https://fpc.org.uk/?p=4975 [menu_order] => 0 [post_type] => post [post_mime_type] => [comment_count] => 0 [filter] => raw )[37] => WP_Post Object ( [ID] => 4972 [post_author] => 3 [post_date] => 2020-09-08 09:07:05 [post_date_gmt] => 2020-09-08 08:07:05 [post_content] => This publication explores the ethical basis on which the UK’s emerging post-Brexit foreign policy is being built, examining the principles and values that should help define it and looks at how they relate to the Government’s definition of the national interest. It then seeks to show how these principles and values inform the hard choices the UK has to make about defining its international priorities for the next decade and beyond. This discussion is framed by the UK Government’s Integrated Review of Security, Defence, Development and Foreign Policy that will report this autumn; setting out the blueprint for the Government’s response to the challenges the UK faces that will then be expanded and implemented over the coming years. We have come a long way since the post-Cold War optimism that provided the backdrop to the 1998 Strategic Defence Review and the optimism around the ‘ethical dimension’ of then Foreign Secretary Robin Cook underpinned by doctrines of both liberal internationalism  and its close cousin the liberal interventionism of Tony Blair’s Chicago speech; the latter trialled successfully on the smaller scales of Kosovo and Sierra Leone but undermined through overreach and misapplication to Iraq and other conflicts.[1] In the post-9/11 period the threats posed by terrorists and other non-state actors predominated, a legacy that to this day means for example MI5 focusing two thirds of its resources on Islamic terrorism and only 13 per cent for monitoring hostile state activity.[2] The strategic environment is also different to the world of the early 2010s, post-economic crash but still before some of its long-term effects came to full fruition, with policies and narratives framed by ideas of ‘enlightened national interest’ under Hague, Cameron and the coalition.[3] That approach, talking about interests and values to similar degrees and sometimes eliding the tensions between them, prevails to some extent under the current Government. However, it is set against an even more volatile international and domestic political backdrop, as well as the generational shift in the UK’s global position as a result of Brexit, a process shaped by domestic political processes and the role of public opinion. The Integrated Review comes at a time when a post-Brexit Britain is forging its own new trade policy and is more able to operate diplomatically beyond the partial constraints and cushions of the EU’s common foreign and security policy, but faces uncertainty over the future of the transatlantic relationship and wider international order. Global ChallengesFrom both an ethical and practical standpoint this publication argues that the UK’s evolving foreign policy needs to have at its centre a coherent and strategic response to the sustained global erosion of liberal democracy and the buckling of the post-war (both WWII and Cold) architecture of the rule-based world order.[4] Since the mid-2000s, despite occasional bright spots, democratic practice and human rights standards, such as civic space and freedom of speech, have been in retreat across the world, with countries in the UK’s wider neighbourhood such as Hungary and Turkey declining significantly.[5] The impact of COVID-19 has further emboldened authoritarians and those who seek to emulate them.[6] Understanding of the systemic threat posed by a Russia, actively seeking to disrupt and undermine Western-led systems, has been clear for some time but grows more so day-by-day. Even during 2020 there has been a sea-change in perceptions of the challenge posed by China in the wake of COVID-19, the Hong Kong national security law and the persecution of the Uighurs, putting China sceptics who have long warned of both growing repression and a more assertive Chinese approach to foreign policy under Xi Jinping in the ascendancy. Russia and China do not seek to zealously promote a particular overarching political philosophy (albeit Russia has to varying extents promoted an anti-liberal traditionalism and China has promoted expansive conceptions of state sovereignty and power to support their wider approach).[7] However they are united by a critique of Western meddling in the affairs of other countries, challenging past and current Western imperialism (both real and imagined).[8] This is not to say that global democratic decline is driven solely at the behest of these actors, as local authoritarians are perfectly capable of seizing their own opportunities, but this high-level disruption has combined with Western disunity and introspection to place the cause of democracy and open societies on the back foot in much of the world. The UK of course needs to be mindful of these anti-Western narratives, addressing where they are built from a kernel (or more) of truth and the failings on which such narratives feed, without being cowed by them. Recent positive signs, such as Armenia’s Velvet Revolution in 2018 and the massive protest movement in Belarus at time of writing show the enduring attractiveness of freedom from oppression and government accountability, particularly when such principles can be decoupled from great power rivalries. However, recent history is full of examples where the international community has failed to take opportunities to consolidate positive change leading to further international fatigue and cynicism.[9] So the presence of revisionist powers, and the growing confidence of individual authoritarian and semi-authoritarian states, pose many challenges to an international order also contending with an unprecedented international public health emergency that is triggering the second seismic global economic crisis in 12 years, instability in the future of the transatlantic relationship, and the ongoing structural shift in economic and political gravity towards Asia.[10] The panglossian assumptions of some a few decades ago of an inevitable march towards greater freedoms, openness and global cooperation, are long in the rear view mirror as history came back with a vengeance, if the UK plays an active and cooperative role on the world stage to help reverse this systemic decline there is hope that progress can again be made. In short it is a challenging environment for the UK’s post Brexit Foreign Policy to operate in but one, which if handled with care could provide new opportunities for the UK to be a force for good in the world whilst protecting what it sees as its core interests. The UK would need to be as proactive as it can be in reaffirming its commitments to international engagement as, irrespective of the goals of its advocates, the UK’s departure from the EU has added to the sense of instability in the international rule-based order, as Nicholas Wright and others point out in this collection, thereby placing an onus on the UK to show it remains a committed international player. To meet the Government’s proposed high-level outcomes for UK foreign policy, such as ‘a secure, stable and prosperous Euro-Atlantic neighbourhood’ and a ‘world order in which open societies and economies flourish’, taking an active role in defending the principles of liberal democracy and open societies are not only the right thing to do from an ethical standpoint, but essential from a strategic perspective so that a UK ‘open from a position of strength’ can flourish.[11] As a middle power with an internationally focused economy and set of strategic assets, it is of critical importance to show support for shared and applied international rules and a system where the balance of power remains with fellow democracies.[12] As Michael Allen points out in his essay these objectives will need to be argued for from first principles upwards, as the legacy of recent reverses and the current challenges facing the international order mean that simply asserting the supremacy of liberal democracy and rules-based cooperation will likely be self-defeating. This will involve reinforcing the principles of liberal democracy as being rooted in informed popular consent, with protections in place for dissent amongst those currently in the minority (but may not always be so) rather than simply focusing on specific structures that have arisen in predominantly Western contexts to deliver on those principles. Interests and ValuesThe Foreign Secretary Dominic Raab has said that the ‘guiding lights’ for the current Integrated Review ‘will be free trade, democracy, human rights and the international rule of law’.[13] The Integrated Review’s call for evidence similarly describes the Government’s vision as being ‘that in 2030 the UK will be stronger, wealthier, more equal, more sustainable, more united across nations and regions’, saying that ‘the UK will remain distinctively open and global, working with our allies as a problem-solving and burden-sharing nation’.[14] The Prime Minister has talked supportively of these values too, but both have been clear in consistently repeating that the Government seeks to act internationally in the ‘national interest’. All UK governments have sought to publicly support both objectives, but different administrations have had different emphases when seeking to balance them. As the essays in this collection show interests and values can be mutually reinforcing, particularly at a strategic level and in the context of the wider defence of liberal democratic values and a rule-based order outlined above. As Allen argues in his essay, responding to challenges by revisionist powers by defending a country’s values should be a core national interest for any foreign policy.[15] Politicians and campaigners regularly seek to minimise the tension between the two objectives in order to advance their goals and avoid challenging debates. However, as both Jamie Gaskarth and Jonathan Gilmore point out, a narrowly defined national interest and values are not always in alignment, particularly in the short-term. This author would strongly argue that while certain values-led actions may not fit within a short-term, tactical assessment of the national interest, they may still serve the UK’s strategic objectives and therefore an understanding of the long-term national interest. Yet sadly even when using a long-term perspective beyond even the most patient of politicians it is important to recognise that there will still be cases where the two priorities may not align (often where the long-term benefits of the values approach are hard to quantify) and the balance will need to be shaped by the priorities of the Government of the day. This is an area where greater openness and honesty about the reasons why certain decisions are being made would be helpful for accountability and trust as Gilmore suggests. In his essay Gaskarth calls for rooting ethical decision-making in a deeper understanding of public opinion, setting out a possible ‘listen, reflect, explain, respond’ approach for policy development, something that may well find support in this particular government given its extensive use of polling and focus group work to hone its messages and understand public attitudes. This is an area also focused on by Catarina Thomson, Thomas Scotto and Jason Reifler who draw from their 2018 public opinion data which shows that when asked to prioritise values and interests the great British public, unsurprisingly, finds itself almost directly in the middle, falling slightly either side depending on question wording. Their data also shows, again not unsurprisingly given its sometime use as a political football, that the concept of ‘human rights’ while still popular overall is significantly less supported than many of its constituent principles when they are polled on independently. Referencing different data in her essay, Kate Ferguson notes that the principle of supporting the ‘vulnerable abroad’ received 87.4 per cent public support, while tackling ‘the root causes of migration, violence and instability’ received 86.7 per cent support, and 66 per cent believe it is important that Britain helps protect people in other countries from atrocities such as genocide and ethnic cleansing.^[16] Gaskarth sees the concept of the ‘national interest’ as one closely aligned with the concept of ‘public good’^[17] – that is, the collective safety, prosperity and contentment of the political community of the UK, something similar to the Government’s strategic vision of a UK ‘stronger, wealthier, more sustainable, more united’.[18] His approach for assessing domestic interests is a helpful tool that can be set alongside the particular principles or ideology that the Government of the day wishes to promote internationally. However of course there needs to still be room for the application of good judgement, particularly where individual actions may have variable, delayed or diffuse impacts on a particular objective but the goal is of particular strategic importance (e.g. the protection of democratic and rule-based norms), there are potential diplomatic trade-offs or other hard to quantify second order effects. These are concerns that Gaskarth notes, regarding the need to consider long-term trends, arguing that ‘it is clearly in the national interest of a liberal democratic state to live in a stable international order, with more prosperity, less conflict and more freedom. But, our commitment to those public goods should always be linked back to the costs they impose on UK citizens and the benefits.’ It is also worth being wary of a purely case by case or ‘what works’ approach to individual decisions in the absence of a clear ethical and policy framework. This is due to the risk of the aggregate impact of side effects (negative externalities) mounting up to undermine the overall legitimacy of wider policies or systems. While the UK’s foreign policy has to have buy-in from its citizens to ensure its continuing credibility, such an approach must leave enough room for the Government to shape public understanding and sentiment (perhaps externally influencing the explain and respond sections of Gaskarth’s model process), the ‘need to lead’. Gilmore describes this approach as public diplomacy ‘directed at the British, rather than overseas publics’ to help the evolution of domestic attitudes, particularly given the understandably infrequent attention given to foreign policy issues by many citizens. With this in mind, there is a strong case to clearly explain and show the systemic risks outlined above that authoritarian states pose to the UK’s security and economic wellbeing to broaden the domestic political constituency beyond those that currently particularly value defending democracy and human rights in and of themselves. Such an approach does of course have echoes of the societal efforts used in response to the Cold War and getting the balance right between awareness and alarmism will require political skill and sensitivity to navigate. There is a case for increased public education around the reasons behind potential trade-offs that could for example see reduced access to Chinese originated goods and services (from Tik Tok to early access to 5G) if the situation continues to escalate. One area in particular that can effectively bridge the values and interests divide is around issues of governance, transparency and accountability. This agenda can marry opportunities to improve standards here in the UK with the need to evidence value for money for the UK taxpayer of its international spending and by making UK’s international partners more accountable to their own citizens. It is hoped that the Integrated Review can help provide an overarching vision and set of principles that can span the post-Brexit fault lines and provide opportunities for the cross party agreement necessary for the durable strategic approach needed to respond to the seriousness of the international situation. At time of writing at a policy level- recent cross-party agreement on the use of ’Magnitsky’ personal sanctions against human rights abusers, the response to the Belarus protests, the Navalny poisoning and China’s national security law in Hong Kong gives some hope that some elements of a shared agenda can be found, whilst understanding that deep philosophical, political and policy divides will remain in some areas. There is little point at this stage in rehashing the arguments over the costs and benefits of membership of the EU for the UK’s foreign policy, nor given the trajectory of the Brexit negotiations of what the kind of close Foreign and Security partnership proposed under the May administration (envisioned in part as leverage for economic access but also to support a somewhat more gradualist international approach to post-Brexit) would mean for UK Foreign Policy. Therefore, when considering what the principles and practice of Global Britain should be under this Government, it is essential to look at how the UK’s freedom of action outside of the EU’s foreign policy architecture can enable British policy to be more nimble and able to take a lead on important issues. With a nod to the ‘float like a butterfly, sting like a bee’ strategy of Muhammed Ali it should aim to show that ‘taking back control’ translates to a renewed international self-confidence rather than taking its ball home.[19] To deploy another well-used phrase, the UK needs to be able to walk and chew gum at the same time by being both able to take swifter action where former EU partners may be slowed by the aim to seek consensus, but also showing it is still willing to put in the hard yards behind the scenes in multilateral institutions to develop common positions where behind this would better achieve the desired outcome. Areas for cautionA principle or values-based approach to foreign policy needs to be rooted in what the UK does, both at home and internationally, rather than just what it says. As Gaskarth points out, rather than automatically assuming the universality of our ethics, the UK needs, where appropriate, to translate them into the language and practices of other communities and make the case for how they can serve the interests of their citizens (and their governments) to limit reflexive defensive reactions where possible and reduce the likelihood of ‘bandwagoning’ with other ostracised parties. This is not to retreat from advocating for values derived from the principles of universal human capabilities, particularly where states have signed up to relevant UN or other international treaties endorsing these values. It is a question of getting the tactics right to make an impact and to recognise the complex baggage (both good, ill and viewed differently in different parts of the world) that the UK can bring with it, whilst retaining confidence in the UK’s ability to be a force for good. Getting our own house in order is imperative on issues around tackling corruption, arms control and military support, climate policy and many other issues.[20] This will help add moral weight to the UK’s diplomacy and enhance its attractive, soft power, helping it better navigate an more fractured and fractious international environment and engage fellow democracies in Africa, Asia and Latin America that understandably have a perspective on the current international order and its history that is far from uniformly positive.[21] While it is tempting, to package advocacy of open societies and economies together it can be risky. This is not to say that a government that values both liberal societies and free market economies should not seek to promote the two goals, the UK has a long track record of encouraging both, but rather that it should avoid conflating the two. In these turbulent times it needs restating that liberal democracy is not contingent on (neo) liberal economics. Some populists, of both right and left, have been able to draw support from those who have suffered from the downsides of free and globalised markets to lead projects that seek to undermine liberal democratic institutions themselves to entrench their own power. Many, including this author, would strongly argue that for the liberal democratic project to remain successful much more needs to be done to address the inequalities that can arise from interconnected markets and tackle issues around transnational kleptocracy and tax avoidance that breeds understandable cynicism in the status quo.[22] However the decision on whether and how to (re)allocate the costs and benefits of globalisation or to reduce or reframe a countries exposure to it needs to be decided democratically. Free societies where leaders are chosen democratically and are ultimately accountable to their people must be the first priority. They then need to be allowed to choose the economic systems that work best for them, a lesson sometimes still forgotten by international financial institutions, while leaving space for international advice and advocacy of preferred economic models without undue pressure.[23] Indeed a lesson of the Brexit process is in recognising the value placed in the importance of democratic control over policy and decision-making, an input legitimacy separate from perceptions of the potential costs or benefits of any outcomes. Particularly if placed in de facto competition with the type of authoritarian state capitalist system being refined in China, liberal democracy’s ability to support a diverse range of economic models and policies needs to be promoted as a strength. The Prime Minister’s Commons Statement announcing the merger of the FCO and DFID potentially signalled a number of important changes. Firstly, it suggested that while poverty reduction would remain a central focus for British aid spending and the mission of the new department, it would be as one of a number of core priorities (including human rights, climate and crucially the ‘values and interests of this country’ at the same time) rather than being first among equals as it was in DFID. Finding an appropriate and equitable balance between similarly important goals of poverty reduction, human rights, good governance and conflict prevention can prove challenging particularly when, usually due to authoritarian or corrupt governments, these otherwise highly compatible goals may not align in the short term. However, it is worth reiterating that this is an area on which UK Aid has already made considerable progress in recent years. How this Government will define national interest in this context is a central question as discussed above and elsewhere in this collection. One area where greater clarity and reassurance would be welcomed is around how the ‘commercial priorities’ mentioned in the Parliamentary debate will work with this wider agenda, while noting the Prime Minister’s firm commitment on no return to tied aid and with mutually positive framings on trade possible as set out below. Secondly, the Prime Minister’s remarks underlined the importance of enhancing the UK’s engagement in the wider European Neighbourhood, highlighting the need to increase support to Ukraine and the Western Balkans (contrasting this with traditional DFID support for Zambia and Tanzania).[24] This approach would seem to build from an assessment of the UK’s security interests and the global concerns highlighted above. This has been reinforced by the IR’s high-level commitment to a ‘secure, stable and prosperous Euro-Atlantic neighbourhood’, which while far from a new priority for foreign policy, may have a significant impact for aid-spending and indeed for defence posture, potentially shifting away to some extent from ‘out of area’ activities. Irrespective of the strategic merits of this potential shift, it is worth being clear that any aid reprioritisation will be felt even more keenly at this time of budgets being squeezed, such as through the recent aid cuts due to the COVID-19 related drop in the UK’s GNI. If there is a shift in aid resources away from poverty reduction and Africa it comes with some potential risks not only to potential deeper Commonwealth cooperation, but in the context of well over a decade of expanding Chinese influence in Africa and across the developing world (including through the huge Belt and Road initiative in China’s neighbourhood). While the Chinese focus on supporting infrastructure development without direct conditionality has been popular, there has been growing concern about the new debt burden to China potentially acting as a source of political leverage.[25] It also comes at a time of when Russia is playing an increasingly expansive role in not only the post-Soviet space and Middle East, but also now expanding its military and mercenary involvement in Africa.[26] So while redeploying resources the UK must not vacate the field. If UK aid flows to Africa and other parts of the developing world do drop, it makes it imperative that the UK uses its new trade policy creatively in ways that support the UK’s values as well as its interests, with a clear focus on supporting poverty reduction in partner countries alongside clear and actionable commitments on human rights. Focusing new trade deals on supporting economic development in partner countries, would help meet the Government’s manifesto commitment to ‘do more to help countries currently receiving aid become self-sufficient’ whilst strengthening bilateral economic ties and strategic cooperation.[27] A pivot to the UK’s Euro-Atlantic Neighbourhood will need to consider the extent to which the UK has previously worked with or through EU mechanisms, such as in Ukraine, Moldova, the Western Balkans and the South Caucasus where Eastern Partnership, and for some countries putative future enlargement, are still an important part of the landscape. Effective UK policy in this region will require enhanced engagement with regional institutions notably the OSCE (and in some areas with the Council of Europe) as well as through boosting bilateral diplomacy. Though institutions with many challenges, the OSCE and Council of Europe’s mechanisms play a vital role in trying to defend values of democratic elections, media freedom and human rights against increasing pressure from their more authoritarian member states.[28] In this context, it is deeply worrying that the UK Government seems to be reviewing its continuing participation in international election observation. At time when the OSCE is under pressure and fake monitors are trying to undermine trust in elections it is essential for the UK’s values and its commitment to the Euro-Atlantic region, for British foreign policy to be protecting the gold standard of the OSCE ODHIR’s long-term missions rather than potentially undermining it. Image by FCO under (CC). [1] Whilst there is neither the time nor space to write down the full list of failings of the Iraq war, one area that is relevant to here is that the way in which UK participation was framed domestically as a liberal intervention against an out of control dictator (and to some extent tried pursue objectives that ran in line with this). In a way that did not entirely mesh with US objectives and arguments ranging from the related but distinct neo-conservatism (see here for some differences: David Bosco, What divides neocons and liberal interventionists, Foreign Policy, April 2012, https://foreignpolicy.com/2012/04/09/what-divides-neocons-and-liberal-interventionists/) to a blunt assertion of US regional interests and the American domestic political opportunity to act provided in the wake of 9/11. This analysis above seeks to make a differentiation between Liberal Internationalism and Liberal Interventionism, when the terms are sometimes used synonymously (as indeed Liberal Interventionism and Neo-conservatism sometimes are by their critics). As framed here it sees all three as overlapping positions in the realm of values focused foreign policy placed on a spectrum relating on the one hand relating to the importance role of military intervention and on the other to the importance of international law and institutions (running from a Liberal Internationalism more sceptical on proactive military intervention but in-favour of work through international and multilateral forums through to, put crudely, neo-Conservative preferences for more war and less law). Beyond these frameworks are also a range of socialist, radical and increasingly now traditionalist or nationalist internationalisms- for more on the latter see: The Rise of the Casey Michel,‘Traditionalist International’ March 2017, People for the American Way, https://www.rightwingwatch.org/report/the-rise-of-the-traditionalist-international-how-the-american-right-learned-to-love-moscow-in-the-era-of-trump/[2] Russian interference highlights Britain’s political failings, The Economist, July 2020, https://www.economist.com/britain/2020/07/25/russian-interference-highlights-britains-political-failings[3] FCO and The Rt Hon William Hague, Britain’s Foreign Policy in a Networked World, Government, July 2010,https://www.gov.uk/government/speeches/britain-s-foreign-policy-in-a-networked-world--2; See also the 2010 National Security Strategy and the Strategic Defence and Security Review – UK Government, A Strong Britain in an Age of Uncertainty, October 2010, https://assets.publishing.service.gov.uk/government/uploads/system/uploads/attachment_data/file/61936/national-security-strategy.pdf[4] The democratic system of government in which individual rights and freedoms are officially recognised and protected, and the exercise of political power is limited by the rule of law and with pluralist political organisation and free and fair elections. This essay contribution does not in any way argue for uniformity in political structures or policy outcomes merely that citizens of each country should be freely able to decide what they should be, with space protected for a range of different views;[5] The Freedom House rankings have shown consistent decline in global freedoms since 2005: Freedom House, Freedom in the World 2019: Democracy in Retreat, https://freedomhouse.org/report/freedom-world/2019/democracy-retreat[6] Shadi Hamid, Reopening the World: How the pandemic is reinforcing authoritarianism, Brookings, June 2020, https://www.brookings.edu/blog/order-from-chaos/2020/06/16/reopening-the-world-how-the-pandemic-is-reinforcing-authoritarianism/[7] The rise of illiberal civil society in the former Soviet Union?, FPC, July 2018, https://fpc.org.uk/publications/the-rise-of-illiberal-civil-society-in-the-former-soviet-union/; The information battle: How governments in the former Soviet Union promote their agendas & attack their opponents abroad, FPC, March 2017, https://fpc.org.uk/publications/infobattle/; and, Sharing worst practice: How countries and institutions in the former Soviet Union help create legal tools of repression, FPC, May 2016, https://fpc.org.uk/publications/sharingworstpractice/. These reports show both the role played by Russia and China in encouraging the reduction in freedoms but focus on the agency of local regimes and political actors. Michael Allen’s essay in this collection also outlines these issues in detail.[8] While Russia and China share an antipathy towards many aspects of ‘the West’ and work together to promote authoritarian collaboration through the Shanghai Cooperation Organisation (SCO) it would be wrong to see them as a uniform block- not least because to strategic concerns Russia over the security of its far-Eastern territory and some nervousness (albeit mostly suppressed) over China’s rapid expansion into Central Asia and to a lesser extent the South Caucasus through Belt and Road.[9] For example the failure to properly support political transition in Ukraine both in 2005 and since 2014, the later albeit substantially impacted by Russian invasion.[10] Revisionist powers are driving the world’s crises, Financial Times, June 2014,  https://www.ft.com/content/fb9a5ba6-fd4d-11e3-96a9-00144feab7de; Cabinet Office, Integrated Review: call for evidence, August 2020, https://www.gov.uk/government/publications/integrated-review-call-for-evidence[11] Government, Integrated Review: call for evidence (PDF), https://www.gov.uk/government/publications/integrated-review-call-for-evidence. The list of high level outcomes it sets out are:

• a more resilient UK: open from a position of strength;
• a secure, stable and prosperous Euro-Atlantic neighbourhood, which enables our security and prosperity at home;
• a world order in which open societies and economies flourish;
• a more resilient world, well on the path to net zero by 2050;
• strong science, technology & data capabilities; and
• a reformed and refocused approach to defence underpinning all of the above

[12] As addressed below in this essay, this is not to say all democracies will necessarily support the UK or wider Western perspectives, particularly given colonial legacies that shape international attitudes in a number of cases, something the UK and others need to continue to do more to understand and respond sensitively (such as by improving the UK’s ethical practices and using new tools such as its trade policy to promote pro-poor growth in developing state partners) to if it is to build wider and deeper diplomatic alliances.[13] Dominic Raab – 2020 Statement on Britain in the World, UK POL, January 2020, http://www.ukpol.co.uk/dominic-raab-2020-statement-on-britain-in-the-world/[14] Cabinet Office, Integrated Review: call for evidence, August 2020, https://www.gov.uk/government/publications/integrated-review-call-for-evidence[15] And it is to some extent exactly what those revisionist powers are doing themselves, albeit where national interest is made synonymous with protecting the interests of their autocratic rulers.[16]Attest and Protection Approaches, ‘British society - How do you feel? 2019’, social attitude survey, January 2019 from Kate Ferguson’s essay in this collection.[17] See Edmunds, T. Gaskarth, J. and Porter, R. British Foreign Policy and the National Interest. Basingstoke: Palgrave, 2014; Kratochwil, F.  ‘On the notion of “interest” in international relations’ International Organization, 36,1,1982: 1-30.[18] Also Cabinet Office, Integrated Review: call for evidence, August 2020, https://www.gov.uk/government/publications/integrated-review-call-for-evidence[19] To the extent such an approach can be taken by a country of the UK’s size and reputation. The UK of course would wish to avoid the terminal outcome experienced by the bee upon completion of the stinging process, something that in the relative absence of the institutional backup and political cover provided by EU joint positions will involve both strategy and precision to pull off effectively.[20] Addressed later in this publication series and previously in Finding Britain’s role in changing world, FPC and Oxfam, March 2020, https://fpc.org.uk/publications/finding-britains-role-in-a-changing-world/[21] Hans Kundnani, What is the Liberal International Order?, The German Marshall Fund of the United States, May 2017 https://www.gmfus.org/publications/what-liberal-international-order gives a good analysis of[22] For example Ikenberry highlights the problems caused to liberal international systems by growing inequality and the conflation of globalisation with the liberal international political order, G John Ikenberry, The Next Liberal Order, July 2020, https://www.foreignaffairs.com/articles/united-states/2020-06-09/next-liberal-order[23] There is not the time or space here (nor frankly the need given the weight of literature on the topic) to chronical the impacts of debt and other lending being used to push particular economic policies on developing and other debtor countries, from the ‘structural adjustment’ of the 1990s to 2009 Greek debt crisis. Both the often-significant inequality and the overriding of domestic political preferences in favour of those of the lenders have played their part in sapping trust in the post-cold war international order. This does not preclude donor advocacy of their preferred economic strategies, nor completely rule out conditionality on transparency and human rights grounds as well as ensuring a reasonable prospect of repayment but without forcing sovereign governments to adopt a donor’s economic approach against their will. Indeed, in this author’s humble opinion, perhaps one of the decisions that has most led to the undermining of the liberal international order and liberal democracy was the use of Russia as a laboratory for ‘economic shock theory’ (as well as the lack of a ‘Marshal Plan for Russia comparable with the level of investment and support provided to former Eastern bloc states outside the former Soviet Union) that played such an important role in its failure to transition to being a stable democracy and becoming instead the global disruptor it is today (though it is worth noting that more than in some other country cases such policies found support in sections of the early 90s Russian elite).[24] DFID, FCO, Prime Minister’s Office, 10 Downing Street, and The Rt Hon Boris Johnson MP, Prime Minister’s statement to the House of Commons: 16 June 2020, Government, June 2020, https://www.gov.uk/government/speeches/prime-ministers-statement-to-the-house-of-commons-16-june-2020; The Prime Minister (Boris Johnson), Global Britain, House of Commons Hansard, June 2020, https://hansard.parliament.uk/commons/2020-06-16/debates/20061637000001/GlobalBritain[25] A recent Chatham House paper, by Lee Jones and Shahar Hameiri highlights the importance of not overstating this case, particularly in relation to asset seizure. (See Lee Jones and Shahar Hameiri, Debunking the Myth of ‘Debt-trap Diplomacy’: How Recipient Countries Shape China’s Belt and Road Initiative, August 2020, https://www.chathamhouse.org/publication/debunking-myth-debt-trap-diplomacy-jones-hameiri) However, from the FPC’s own work in Central Asia for example it is clear that Belt and Road creates leverage both from the good will generated in some cases and in the way debt can be used to ensure Chinese interests are prioritised, as for example in the case of gas flow prioritisation from Turkmenistan as set out in the 2019 Spotlight on Turkmenistan publication (Adam Hug ed., Spotlight on Turkmenistan, July 2019, https://fpc.org.uk/publications/spotlight-on-turkmenistan/. Of course it is important to consider the ways in which debt was used by Western Countries and the International Financial institutions to enforce dubious and often harmful economic programmes on the debtor country, something that led to the somewhat successful efforts in the late 90s and 2000s to ‘drop the debt’. The hope is to try and learn from the mistakes of the past rather than repeat them.[26] Anadolu Agency, Russia to build military bases in 6 African countries: Report, Daily Sabah, August 2020, https://www.dailysabah.com/world/africa/russia-to-build-military-bases-in-6-african-countries-report; Svoboda Radio, Twitter Post, Twitter, July 2020, https://twitter.com/SvobodaRadio/status/1288464211945967616[27] The Conservative and Unionist Party Manifesto 2019, Get Brexit done: Unleash Britain’s Potential, https://assets-global.website-files.com/5da42e2cae7ebd3f8bde353c/5dda924905da587992a064ba_Conservative%202019%20Manifesto.pdf; Whilst more detail on what such arrangements might look like will be set out in future publications in this series new UK trade deals should seek to support rather than undermine regional trade integration by partner countries, learning from the mistakes of the EU’s Economic Partnership Agreements (EPAs) in Africa and with an emphasis on it being a partnership. The UK should seek to give developing country partners greater flexibility on tariffs, including a more flexible interpretation of the ‘substantially all’ requirement so they can protect infant industries, longer phasing periods and a pro-development use of schedules; along with rules of origin requirements that work to support regional cooperation in supply chains rather than pull against it (except in cases relating to contents subject to conflict or human rights restrictions); and the maximum policy space possible to allow them to implement rules in ways most suitable to their development. The UK should be wary of reliance on ISDS and instead look to coordinate with its aid policy by supporting rule of law initiatives in partner countries. For discussion on this issue see: Royal African Society and APPG on Africa, The Future of Africa-UK Trade and Development Cooperation Relations in the Transitional and Post-Brexit Period, February 2017, https://royalafricansociety.org/wp-content/uploads/2019/10/APPG-for-Africa_Future-of-Africa-UK-Relations-Post-Brexit.pdf; and the upcoming contributions in this series by Ruth Bergan who advised on the suggestions above.[28] As documented in the FPC’s Institutionally Blind series [post_title] => Finding Britain’s role in a changing world: Principles (and priorities) for Global Britain [post_excerpt] => [post_status] => publish [comment_status] => open [ping_status] => open [post_password] => [post_name] => finding-britains-role-in-a-changing-world-principles-and-priorities-for-global-britain [to_ping] => [pinged] => [post_modified] => 2020-09-07 20:08:39 [post_modified_gmt] => 2020-09-07 19:08:39 [post_content_filtered] => [post_parent] => 0 [guid] => https://fpc.org.uk/?p=4972 [menu_order] => 0 [post_type] => post [post_mime_type] => [comment_count] => 0 [filter] => raw )[38] => WP_Post Object ( [ID] => 4934 [post_author] => 3 [post_date] => 2020-09-08 09:00:01 [post_date_gmt] => 2020-09-08 08:00:01 [post_content] => The core purpose of this short publication has been to try and tease out how the UK Government can decide on the values that should underpin the UK’s evolving ‘Global Britain’ approach and to provide some suggestions of what those values should be. At the conclusion of the current Integrated Review it is to be hoped that the Government will be able to articulate a clear vison of the principles and values it seeks to support and how they fit into its wider strategic approach, something that can be fleshed out through more detailed policies and actions over the subsequent months. As suggested in the March 2020 joint publication by the Foreign Policy Centre and Oxfam, the Government should seek to develop a succinct ‘Global Britain values statement’.[1] For example, as Kate Ferguson points out in the area of atrocity prevention having a clearly defined strategy can help encourage more fluid and responsive policy-making. Having a clear set of core principles and priorities would make it easier to assess policy compliance and coherence against them, a ‘Global Britain values test’ or benchmarking process. There may be further lessons to be learned from the way in which best performing UK local authorities and government departments have developed processes to implement the 2012 Social Value Act, assessing the wider impact of a decision at the start of the process and considering cohesively how particular actions can help meet wider principled objectives.[2] Learning from best practice in social value would include ensuring that international policy decisions, aid spending, contracting and procurement incorporated:[3] 

• clear criteria in determining the (social) value goals the Government wishes to achieve;
• an understanding and explanation of the cost and practicality of targets, including where diplomatically possible transparency about the potential trade-offs;
• a clear definition of the outcomes being sought and that they are, where possible, measurable and reviewable and if necessary overtime renegotiated to meet emerging challenges;
• those implementing a policy or providing a good or service having a clear understanding the goals they are being asked to achieve and the rationale for them – where appropriate co-creating these with the Government;
• consideration of proportionality between the scale and focus of a particular action and its impact on the wider values agenda- with the weighting of values in any decision matrix varying on a case by case basis and with the political priorities of the government of the day;[4]
• a regard for and sensitivity to local perspectives, in the community being worked in and with, whilst making decisions in line with UK and international standards;
• transparent procurement and contracting, with full compliance with anti-corruption and bribery standards both at home and abroad; and transparency of performance including publically available information about how Government money is spent; and
• those involved in decision making including all politicians, officials, contractors and other third parties, abiding by high standards of governance including the Nolan principles for standards in public life (Selflessness, Integrity, Objectivity, Accountability, Openness, Honesty and Leadership), except where there is a clear national security rationale for limiting the ‘openness’ dimension.[5]

 Strengthening such an approach would help give UK foreign policy, not an ethical dimension that sits as one of potentially competing criteria, but both an ethical foundation upon which its approach is based and an ethical core running through each policy providing a solid structure around which to build a Global Britain. As to what those principles and values at the heart of the UK’s future international approach should be that can be enumerated in a Global Britain values statement, the comments by the Prime Minister and the Foreign Secretary, and the Integrated Review high-level outcomes give a clear and understandable indicator of the Government’s overall direction of travel around ‘free trade, democracy, human rights and the international rule of law’.[6] It should build on the Gaskarth’s idea of the national interest as closely aligned with the concept of ‘public good’ – the collective safety, prosperity and contentment of the political community of the UK, though with space to consider how this relates to responsibilities to people outside its border and to the planet itself depending on the priorities of the government of the day. This publication makes the case, both ethical and strategic, for focusing on the need to defend liberal democracy and international systems based on rules rather than zero-sum power politics. The UK can build on its strengths and expertise in civil society, academia and the legal sector to ensure human rights, rule of law, conflict and atrocity prevention are at the heart of the UK’s approach. Similarly important should be building on recent progress with its transparency rules to end the UK’s position and reputation as a home for dirty money, while supporting good governance and anti-corruption efforts internationally. These are not only important principles to abide be at home and abroad but they also make clear the importance of accountability and value for money to the British taxpayer. International perceptions post-Brexit mean that, as Nicholas Wright points out, the UK needs to actively show its vision for and commitment to international institutions and some conception of a rule based international order, albeit recognising its current somewhat fragmented state.[7] The UK can use the policy platform that emerges from the Integrated Review to reaffirm its commitment to multilateralism, both through existing organisations and new collaborations as discussed in future publications in this FPC project. From what can be seen so far, the Government’s approach to the international systems displays a preference for looser, more fluid arrangements with a focus on trade and security (particularly in the digital sphere), adopting broadly a liberal realist[8] or liberal conservative approach to the (liberal) international order.[9] In theory not a million miles from the approach taken when the Conservatives first returned to Government in 2010, but with dramatic changes in practice following the departure from the EU and the closure of DFID. Having a clearly articulated set of principles to govern by would enable UK policy makers, diplomats and aid workers to effectively use the full range of tools available to the new FCDO and across government (including its newly independent trade policy) to better support the UK’s values. The publication recognises however, the need both to listen to the views of the British people and to work with them on the future direction of policy not only to improve accountability but to enhance the democratic legitimacy needed for policies to be sustained into the long-term, irrespective of who is in power. This should not only include opinion polling and focus groups, but by maintaining and strengthening dialogue with a broad range of civil society and diaspora groups (a clear source of strength for the UK) to retain an iterative dimension to policy making. Once the Government has finalised the core principles it sees as being behind Global Britain, hopefully with such public opinion information informing its thinking, it needs to work to encourage domestic political buy-in not only by consistency in messaging and policy but also through a programme of public diplomacy directed toward the British, rather than overseas publics. This could and should be centred on the strategic importance of defending liberal democracy and open societies as set out above. There is a strong moral and strategic case for a UK foreign policy more firmly rooted in values and prioritising the positive role the UK can play in the world. However, in order to build public trust over the long-term, even over issues where people disagree, when the Government decides to take a decision that it believes is in the national interest but that comes into conflict with its stated values it should be more open and honest about why it is making such a decision in that instance rather than pretending there is no contradiction between the two objectives in every case. This is of course an argument for greater transparency and accountability in decision-making rather than to automatically accept the prioritisation of short-term interests, the opposite of the approach being encouraged. There are a number of areas which will be focused on more in future publications in the Finding Britain’s role in the World series on which it is important to state the importance of the values dimension here. The UK’s 2021 chairing of the G7 provides an opportunity to refocus the organisation as the group of leading democracies, clearly demarcating its role from that of the G20. This will be addressed in the upcoming ‘Partnerships for the future of UK Foreign Policy’ publication, though in his contribution here Michael Allen rightly calls for cultivating democratic solidarity to confront the authoritarian resurgence with improved collaboration in international forums and through the creation of new arrangements, alliances and ad hoc collaboration. As Allen argues this ‘smaller, deeper order of industrial democracies would (be able to) reaffirm liberal principles while limiting the scope of membership of the liberal order to shore up its integrity legitimacy and resilience’ strengthening organisations like the Community of Democracies as well as new groups.[10] This work needs to be buttressed by ongoing support for international mechanisms that support these values such as the OSCE’s Office for Democratic Institutions and Human Rights and its Representative on Freedom of the Media, the Council of Europe’s Commissioner for Human Rights, UN Special Rapporteurs and human rights mechanisms, and the International Criminal Court. Similarly, the diplomatic power of the UK’s new trade policy, and its ability to support or undermine the values dimension to foreign policy will be addressed in the ‘Projecting the UK’s values abroad’ publication, but mutually beneficial trade deals could become a central part of the UK’s approach to international poverty reduction and support for human rights with the right objectives and safeguarding clauses. The UK’s approach to aid will also be addressed in future publications but there is scope to more clearly align priorities for poverty reduction with human rights and governance objectives, including the targeted use of conditionality on human rights and good governance grounds where appropriate to ensure aid relationships do not distort the protection of our other values. In light of the strategic challenge facing democracy, human rights and the rule based international system there is a strong case for increasing the proportion of aid and other spending by the new FCDO and other departments used to support these objectives. Overall, the promotion of values in UK foreign policy will be fundamentally important in helping to define Britain’s place in the world after Brexit positively and proactively, both strengthening and using its soft power. It should take a whole of government approach using all available tools to supporting its values agenda and vision for Global Britain. The practical machinery of government questions will also be addressed in more detail in the upcoming publications however, there are a couple of potential changes that might assist in ensuring principles are at the heart of the Government’s future strategy. It should strongly consider Alexander Thier’s suggestion of a ‘department for democracy’ (or more broadly democracy and human rights) at the FCDO giving priority and focus to these central issues of principle that lay within the FCO’s Multilateral Policy Directorate. Similarly, in this publication Kate Ferguson argues for the creation of a cross-cutting analysis unit and internal coordination mechanism that would act as the focal point for the Government’s work on atrocity prevention and the Responsibility to Protect. It is worth noting that the FCDO’s new management board seems to be leaning more towards organisation by region rather than thematic areas, though it must be hoped that there will be scope at the level below this to root the values agenda in its evolving structures. Whatever policies and processes are put in place it is imperative that the UK’s emerging foreign policy has a strong ethical foundation and core to help achieve a coherent and ambitious conception of Global Britain. Recommendations  In the Government’s Integrated Review of Security, Defence, Development and Foreign Policy and the future evolution of its foreign policy the UK should: 

• actively engage the British public in developing foreign policy, looking to ‘listen, reflect, explain, and respond’ to their concerns to enhance the legitimacy and longevity of decisions, while undertaking targeted ‘public diplomacy’ to them to improve understanding on issues of strategic importance;
• organise a coherent strategic response to the global erosion of liberal democracy and the buckling of the rule-based world order in the face of revisionist powers and systemic decline;
• continue to ‘get its own house in order’ particular on areas of transparency and anti-corruption to enhance its soft power and ability to promote its values;
• cultivate democratic solidarity and partnerships with like-minded consolidated democracies within international institutions, as well as ‘mission-coalitions’ and other forms of ad hoc collaboration;
• support international mechanisms that defend and promote democratic and human rights values, rooted in the principles of informed popular consent and universal capabilities;
• draft a Global Britain values statement that clearly articulates the principles and values it wants to be the ethical foundation of its approach to the world;
• use a Global Britain values test and social value approach to decision making to ensure an ethical core to each foreign policy decision; and
• develop a whole of government approach ensuring that the institutional structures and all available policy tools, including trade policy, can support this agenda.

 Image by OPCW under (CC).[1] Finding Britain’s role in a changing world, FPC and Oxfam, March 2020, https://fpc.org.uk/publications/finding-britains-role-in-a-changing-world/. Image by OPCW under (CC).[2] Cabinet Office, Social Value Act: information and resources, May 2016, https://www.gov.uk/government/publications/social-value-act-information-and-resources/social-value-act-information-and-resources; Social Value in Commissioning and Procurement, NCVO Know How, July 2019, https://knowhow.ncvo.org.uk/funding/commissioning/procurement/importance-of-social-value-to-commissioning-and-procurement#[3] Many thanks to the input here of social value and procurement expert John Tizard.[4] By a case by case approach it means that in practice it a greater proportion of the decision matrix would be devoted to the Government’s values objectives when choosing where to deploy human rights grants funding versus the FCDO catering contract, but in the latter it could and should still seek to incorporate for example climate objectives and labour rights objectives (such as the London Living Wage) as part of the decision as values should be a core part of all decision making.[5] For more information see: Committee on Standards in Public Life, The Seven Principles of Public Life, Government, May 1995, https://www.gov.uk/government/publications/the-7-principles-of-public-life[6] Dominic Raab – 2020 Statement on Britain in the World, UK Pol, January 2020, http://www.ukpol.co.uk/dominic-raab-2020-statement-on-britain-in-the-world/[7] Dr Malcolm Chalmers from RUSI has previously argued that ‘The UK should cease to promote the narrative that there is one single Rules-Based International System. There is not. Efforts to tackle pressing international problems through collective action are more likely to succeed if they involve coalitions between major powers than if they are only based on rules-based systems that lack clear and binding obligations.’ Malcolm Chalmers, Taking Control: Rediscovering the Centrality of National Interest in UK Foreign and Security Policy, RUSI, February 2020, https://rusi.org/sites/default/files/202002_whr_taking_control_web.pdf. While perhaps not going as far as Chalmers it is clear that any UK efforts to reinvigorate international cooperation will have to contend with a deeply dysfunctional UN system and WTO, an international approach to climate change currently without its second largest CO2 emitter the US and serious problems facing regional bodies such as NATO, the OSCE and Council of Europe.[8] For a summary of Liberal Conservatism see: Honeyman, VC orcid.org/0000-0003-2084-1395 (2017) From Liberal Interventionism to Liberal Conservatism: the short road in foreign policy from Blair to Cameron. British Politics, 12 (1). pp. 42-62. ISSN 1746-918X. In the book: Realpolitik: A History by John Bew, (408 pp, Oxford University Press, 2016) the author (currently leading work on the Integrated Review on behalf of the Johnson Government), traces the history of the concept of ‘realpolitik’ to Ludwig von Rochau and to the idea of using pragmatic, non-sentimental means to achieve broadly liberal ends - an approach that seems to chime with the Government’s initial framing of its vision for Global Britain. The possible potential alternative term for some of these tendencies- ‘classical liberal’- being somewhat tarnished by its adoption by some of the more controversial sections of the internet.[9] Ibid.[10] Allan was adapting a quote from Miller, Paul D. 2016. American Power and Liberal Order: A Conservative Internationalist Grand Strategy. Washington, DC; Georgetown University Press. [post_title] => The principles for Global Britain: Conclusions and Recommendations [post_excerpt] => [post_status] => publish [comment_status] => open [ping_status] => open [post_password] => [post_name] => the-principles-for-global-britain-conclusions-and-recommendations [to_ping] => [pinged] => [post_modified] => 2020-09-07 18:38:58 [post_modified_gmt] => 2020-09-07 17:38:58 [post_content_filtered] => [post_parent] => 0 [guid] => https://fpc.org.uk/?p=4934 [menu_order] => 0 [post_type] => post [post_mime_type] => [comment_count] => 0 [filter] => raw )[39] => WP_Post Object ( [ID] => 4769 [post_author] => 3 [post_date] => 2020-07-14 00:15:17 [post_date_gmt] => 2020-07-13 23:15:17 [post_content] => Spotlight on Uzbekistan finds that the much talked about reform process in Uzbekistan is real, but that so are the significant holes in it, with a lot of work still needing to be done to create an open economy, pluralist politics and free society. It remains unclear if President Mirziyoyev’s plans are simply for the authoritarian modernisation seen so far or whether something more ambitious is planned. Since 2016, there has been appreciable economic progress, a reduction in state interference in everyday life, and notable increase in some freedoms, particularly for activists and experts who choose in some way to engage with the Government’s reform project. This genuine progress has garnered Uzbekistan much international good will as it has returned to the world stage. However, Mirziyoyev’s pro-business approach and connections to leading business people have created new concerns about cronyism, corruption and citizens forced out of their homes with inadequate compensation as part of building the new Uzbekistan. So far the reforms have created a type of ‘managed freedom’, where there is space for ‘constructive criticism’ but some sensitive topics remain off limits. The response to recent crises have highlighted the successes and failings of the new system: showing swift action to get on top of the initial challenges; rapid, numerous but not wholly joined up initiatives to tackle the economic and social impact; a reticence to address historic and structural problems; and new opportunities for local abuses of power. As Uzbekistan becomes more self-confident about the progress of the reforms and its place in the world, it needs to show a more self-confident approach towards its own past, convening a national conversation involving those who suffered under Karimov, the Government and with local and international experts. The publication makes key recommendations for the Government of Uzbekistan. It should:

• Continue reforming the civil service to improve structures and capacity while being more measured and consultative when creating new legislation and decrees.
• Develop a more competitive political environment in Uzbekistan by removing restrictions on registering new parties and allowing independent candidates to stand for election.
• Reform local government by requiring the direct elections of Governors and Mayors, with greater public consultation on planning decisions, action on forced evictions, lack of compensation, the provision of social infrastructure and protecting historic buildings.
• Require transparency for all holders of public office including politicians and judges with declarations of external sources of income and assets, while making public the ownership details of firms involved in the new cotton ‘clusters’.
• Move beyond ‘constructive criticism’ to true freedom of expression and association including by delivering new anti-defamation laws without the threat of prison or massive fine and allowing independent NGOs to register, while helping them do so.
• Help facilitate the end of the boycott of Uzbek cotton by urgently registering the cotton monitoring NGOs and independent trade unions, working with them to end forced labour.
• Continue the reform of the Prosecutor General’s Office, security services and judiciary to prevent the harassment of activists and political opponents.
• Deliver transitional justice and greater openness about the Karimov legacy that includes helping the rehabilitation of victims of past abuse and an open public dialogue.
• Continue to expand both religious and social freedoms that prioritise individual choice over community pressure, with more women in senior government positions, action on domestic violence, freedoms for religious groups and ending laws against the LGBTQ community.

 International institutions and governments should:

• Critically but actively, engage with Uzbekistan to further the reforms and insist on an international human rights health check ahead of decisions whether to elect Uzbekistan to the UN Human Rights Council or be chosen to host the 2027 Asian Games.

[post_title] => Spotlight on Uzbekistan: Executive Summary [post_excerpt] => [post_status] => publish [comment_status] => open [ping_status] => open [post_password] => [post_name] => spotlight-on-uzbekistan-executive-summary [to_ping] => [pinged] => [post_modified] => 2020-07-14 00:23:27 [post_modified_gmt] => 2020-07-13 23:23:27 [post_content_filtered] => [post_parent] => 0 [guid] => https://fpc.org.uk/?p=4769 [menu_order] => 0 [post_type] => post [post_mime_type] => [comment_count] => 0 [filter] => raw ))